راویان غدیر

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

واقعه غدیر

حدیث غدیر

حادثۀ غدیر خم و خطبۀ غدیریّۀ حضرت رسول (ص) و نصب امیر المؤمنین (ع) به خلافت از سوی پیامبر در آن روز و تعبیر «مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلاَهُ »، از نقل‌های متواتری است که در روایات شیعه و اهل سنت و منابع هر دو فرقه نقل شده است. حدیث غدیر و آیه اکمال دین و آیه ابلاغ، در منابع بی‌شماری آمده و امیر مؤمنان (ع) و ائمه دیگر و علمای شیعه به آن استناد و احتجاج کرده‌اند^[۱].

تواتر حدیث غدیر

علمای شیعه در ردّ سخن اهل تسنن که با قبول اصل روایت، منکر تواتر آن شده‌اند، به ارائۀ منابع و اسنادی دست زده‌اند که تواتر آن را اثبات می‌کند. علامه سیّد شرف الدین در المراجعات، تواتر آن را از منابع شیعی و اهل سنت اثبات کرده است^[۲]. علامه میرحامد حسین نیز در عبقات الأنوار ناقلان و راویان حدیث غدیر را معرفی کرده و به شبهات هم پاسخ داده است^[۳]. با وجود آن همه چهره‌های سرشناس از صحابه و تابعین که واقعۀ غدیر و سخنان پیامبر اکرم (ص) را شاهد بوده و آن را نقل کرده‌اند، شبهه‌ای در این روایت و دلالتش بر امامت حضرت علی (ع) باقی نمی‌ماند، آشنایی با اسامی آنان خالی از فایده نیست.

راویان حدیث

راویان از صحابه

علامه امینی در جلد نخست الغدیر، نام و مشخصات ۱۱۰ نفر از صحابۀ پیامبر را که حدیث غدیر را روایت کرده‌اند، نام می‌برد، از این قرار است^[۴]:

فهرست صحابه

علامه امینی می‌افزاید: این ۱۱۰ نفر از بزرگان صحابه‌اند که روایتشان نسبت به واقعۀ غدیر را یافتیم و شاید بسیار بیش از اینها باشد و طبع قضیه هم ایجاب می‌کند راویان حدیث غدیر چندین برابر باشند، چون شنوندگان بیش از صدهزار نفر بودند و طبعا هرکدام به وطن خود برگشته‌اند، مثل هر مسافری از حوادث شگفتی که در مسافرت دیده‌اند خبر داده‌اند، مگر اندکی که به خاطر کینه‌هایشان از نقل آن پرهیز کرده‌اند و همین مقدار، برای اثبات تواتر حدیث غدیر کافی است^[۵].

راویان از تابعین

صاحب کتاب الغدیر سپس راویان حدیث غدیر از "تابعین" را نیز به ترتیب الفبا برمی‌شمارد که شمار آنان ۸۴ نفرند و نام‌هایشان از این قرار است:

فهرست تابعین

سپس ۳۶۰ نفر از علمای راوی حدیث را به ترتیب قرن‌های بعدی (از قرن ۲ تا قرن ۱۴) نام می‌برد^[۶].

ناقلان حدیث از مؤلفان برجسته

علامه امینی نام شماری از آنان که به نقل حدیث غدیر بسنده نکرده، بلکه دربارۀ آن به تألیف مستقلّ پرداخته‌اند برمی‌شمرد، از قبیل:

فهرست راویان

این همه نقل و روایت و تألیف واقعۀ غدیر و امامت امیر المؤمنین (ع) و تواتر حدیث غدیر را اثبات می‌کند و به قول "ضیاء الدین مقبلی" پس از نقل اسناد حدیث: اگر حدیث غدیر، مسلّم نباشد، پس هیچ امر مسلّمی در اسلام وجود ندارد^[۸].^[۹]

راویان حدیث غدیر

یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته غدیر، تواتر آن است؛ تا آنجا که هرگونه تردید درباره آن را می‌زداید. در این بخش، به بیش از پانصد راوی غدیر، به ترتیب قرن و با ذکر منابع، اشاره می‌شود:

قرن اول (۱۴۶ نفر)

آنان که در حجه الوداع، در آن اجتماع ۹۰ یا ۱۲۰ هزار نفری غدیر خم حضور داشتند و خطبه پیامبر را در نصب امیرمؤمنان علی بن ابی طالب(ع) به امامت شنیدند، شمارشان بسیار بوده است. در میان آن همه شاهدان و گواهان، کتب تاریخ نام ۱۴۶ نفر را ثبت کرده‌اند^[۱۰].

قرن دوم (۵۶ نفر)

ابومحمد عمرو بن دینار جمحی مکی (م ۱۱۵ یا ۱۱۶ق)^[۱۱]؛
ابوبکر محمد بن مسلم بن عبیدالله قرشی زهری (م ۱۲۴ق)^[۱۲]؛
عبدالرحمان بن قاسم تیمی (م ۱۲۶)^[۱۳]؛
ابوثمامه بکر بن سواده بن ثمامه بصری (م ۱۲۸ق)^[۱۴]؛
عبدالله بن ابی نجیح یسار ثقفی (م ۱۳۱ق)^[۱۵]؛
مغیره بن مقسم ضبی کوفی (م ۱۳۳ق)^[۱۶]؛
ابوعبدالرحیم خالد بن زید جمحی مصری (م ۱۳۹ق)^[۱۷]؛
حسن بن حکم نخعی کوفی (م بعد از ۱۴۰ق)^[۱۸]؛
ادریس بن یزید اودی کوفی^[۱۹]؛
یحیی بن سعید بن حیان تیمی (م ۱۴۵ق)^[۲۰]؛
عبدالملک بن عرزمی (م ۱۴۵)^[۲۱]؛
عوف بن ابی جمیله عبدی هجری (م ۱۴۶ق)^[۲۲]؛
عبیدالله عمر بن حفص عدوی عمری مدنی (م ۱۴۷ق)^[۲۳]؛
نعیم بن حکیم مدائنی (م ۱۴۸ ق)^[۲۴]؛
طلحه بن یحیی تیمی (م ۱۴۸ق)^[۲۵]؛
ابو محمد کثیر بن زید اسلمی، «ابن ماقبه» (م بعد از ۱۵۰ق)^[۲۶]؛
محمد بن اسحاق مدنی، صاحب سیره ابن اسحاق (م ۱۵۱ یا ۱۵۲ق)^[۲۷]؛
ابوعروه معمر بن راشد آزدی (م ۱۵۳ یا ۱۵۴ق)^[۲۸]؛
مسعر بن کدام هلالی رواسی کوفی (م ۱۵۳ یا ۱۵۵ق)^[۲۹]؛
ابوعیسی حکم بن ابان عدنی (م ۱۵۴ق)^[۳۰]؛
عبدالله بن شوذب بلخی (م ۱۵۷ق)^[۳۱]؛
شعبه بن حجاج واسطی (م ۱۶۰ق)^[۳۲]؛
ابو العلاء تمیمی (م حدود ۱۶۰ق)^[۳۳]؛
سفیان بن سعید ثوری (م ۱۶۰ق)^[۳۴]؛
اسرائیل بن یونس سبیعی (م ۱۶۲ ق)^[۳۵]؛
جعفر بن زیاد کوفی احمر (م ۱۶۵ یا ۱۶۷ق)^[۳۶]؛
مسلم بن سالم نهدی کوفی، «ابوفروه» (م نیمه قرن دوم ق)^[۳۷]؛
قیس بن ربیع اسدی (م ۱۶۵ق)^[۳۸]؛
حماد بن سلمه بصری (م ۱۶۷ ق)^[۳۹]؛
عبدالله بن لهیعه (م ۱۷۴ ق)^[۴۰]؛
ابوعوانه ضواح یشکری (م ۱۷۵ یا ۱۷۶ ق)^[۴۱]؛
شریک بن عبدالله نخعی (م ۱۷۷ق)^[۴۲]؛
عبدالله کوفی اشجعی (م ۱۸۲ ق)^[۴۳]؛
نوح بن قیس ابوروح حدانی (م ۱۸۳ ق)^[۴۴]؛
ابوطالب مطلب بن زیاد کوفی (م ۱۸۵ ق)^[۴۵]؛
ابوهاشم حسان بن عنزی (م ۱۸۶ ق)^[۴۶]؛
جریر بن عبدالحمید ضبی کوفی (م ۱۸۸ ق)^[۴۷]؛
فضل بن موسی مروزی سینانی (م ۱۹۲ ق)^[۴۸]؛
محمد بن جعفر مدنی (م ۱۹۳ ق)^[۴۹]؛
اسماعیل بن علیه اسدی (م ۱۹۳ ق)^[۵۰]؛
محمد بن ابراهیم سلمی بصری (م ۱۹۴ ق)^[۵۱]؛
محمد بن خازم تمیمی ضریر (م ۱۹۵ ق)^[۵۲]؛
محمد بن فضیل کوفی (م ۱۹۵ق)^[۵۳]؛
ابوسفیان وکیع بن جراح رواسی کوفی (م ۱۹۶ یا ۱۹۷ق)^[۵۴]؛
سفیان بن عیینه هلالی (م ۱۹۸ ق)^[۵۵]؛
عبدالله بن نمیر خارفی همدانی (م ۱۹۹ ق)^[۵۶]؛
حنش بن حارث بن لقیط نخعی کوفی^[۵۷]؛
ابو محمد موسی بن یعقوب زمعی^[۵۸]؛
علاء بن سالم عطار کوفی^[۵۹]؛
ازرق بن علی بن مسلم حنفی^[۶۰]؛
هانی بن ایوب حنفی کوفی^[۶۱]؛
فضیل بن مرزوق اغر رقاشی^[۶۲]؛
ابو حمزه سعد بن عبیده سلمی کوفی^[۶۳]؛
موسی بن مسلم حزامی (موسی صغیر)^[۶۴]؛
یعقوب بن جعفر انصاری مدنی^[۶۵]؛
عثمان بن سعید بن مره قرشی^[۶۶]؛^[۶۷]

منابع

پانویس

↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۷۹.
↑ المراجعات، نامۀ ۵۶(ص ۱۸۴). در حواشی تحقیقی حسین الراضی بر المراجعات، نام ۱۱۶ نفر از صحابه و ۸۴ نفر از تابعین که این حدیث را نقل کرده‌اند، آمده است (المراجعات، ص ۴۱۴، تعلیقۀ ۶۴۲) و افزوده است که علمای سنت نیز در تألیفات خود آن را روایت کرده‌اند و عدد آنان را از قرن ۲ تا ۱۴ هجری ۳۶۰ نفر می‌داند که علامۀ امینی در الغدیر (ج ۱ ص ۷۳ تا ۱۵۱) نقل کرده است.
↑ ر. ک: «فیض القدیر» (خلاصۀ عبقات دربارۀ حدیث غدیر)، شیخ عباس قمی، «نفحات الازهار» (خلاصه عبقات الأنوار) ج ۱۵ و ۱۶، نیز در کتاب «علیّ من المهد الی اللّحد» قزوینی، ص ۱۹۶ نام راویان غدیر آمده است، نیز «بحار الأنوار»، ج ۳۷ ص ۱۸۱
↑ الغدیر، ج ۱ ص ۱۴ تا ۶۱
↑ الغدیر، ج ۱ ص ۶۰
↑ الغدیر، ج ۱ ص ۷۳ تا ۱۵۱
↑ الغدیر، ج ۱ ص۱۵۲
↑ الغدیر، ج ۱ ص ۳۰۷، حماسۀ غدیر، ص ۳۴
↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۷۹.
↑ برای آگاهی از این نام‌ها، ر.ک: احقاق الحق: عبقات الانوار؛ الغدیر.
↑ ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۴، ص۲۳.
↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۱، ص۳۰۸.
↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۶۰.
↑ ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ص۵۳.
↑ نسائی، الخصائص، ص۱۵؛ ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ص۴۸.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۷۲.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۸۴.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۱۱، ص۷۱.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۴.
↑ خطیب، تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۷۸.
↑ سبط ابن جوزی، تذکره الخواص، ص۱.
↑ نسائی، الخصائص، ص۱۶.
↑ عاصمی، زین الفتی.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۵۲.
↑ عاصمی، زین الفتی.
↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۵، ص۲۱۱.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۲۱۰.
↑ طبری، جامع البیان، ج۷، ص۳۴۹.
↑ ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۵، ص۲۶.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.
↑ ابو نعیم، حلیه الاولیاء، ج۶، ص۷۵.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۷۲.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۵۳۳.
↑ خطیب، تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۷۷.
↑ گنجی، کفایه الطالب، ص۱۵۱.
↑ خطیب، تاریخ بغداد؛ عاصمی، زین الفتی.
↑ عاصمی، زین الفتی.
↑ نطنزی، الخصائص العلویه.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۲۸۱.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۷۲.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۱۸.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.
↑ ابن مغازلی، مناقب آل ابی طالب.
↑ گنجی، کفایه الطالب.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص١۰.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۹.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۹.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۸.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۹.
↑ نسائی، الخصائص، ص۱۶.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۰.
↑ نصر بن مزاحم، وقعه صفین، ص۹.
↑ سیوطی، الجامع الصغیر.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۶۸.
↑ احمد بن حنبل، المسند.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۲.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۱.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.
↑ نسائی، الخصائص.
↑ جوینی، فرائد السمطین، ج۱، ص۶۸.
↑ سیوطی، الجامع الصغیر.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۰.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۲.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۱.
↑ دشتی، محمد، مقاله «سندشناسی غدیر»، دانشنامه امام علی ج۸ ص ۲۹۶.

[1] محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۷۹.

[2] المراجعات، نامۀ ۵۶(ص ۱۸۴). در حواشی تحقیقی حسین الراضی بر المراجعات، نام ۱۱۶ نفر از صحابه و ۸۴ نفر از تابعین که این حدیث را نقل کرده‌اند، آمده است (المراجعات، ص ۴۱۴، تعلیقۀ ۶۴۲) و افزوده است که علمای سنت نیز در تألیفات خود آن را روایت کرده‌اند و عدد آنان را از قرن ۲ تا ۱۴ هجری ۳۶۰ نفر می‌داند که علامۀ امینی در الغدیر (ج ۱ ص ۷۳ تا ۱۵۱) نقل کرده است.

[3] ر. ک: «فیض القدیر» (خلاصۀ عبقات دربارۀ حدیث غدیر)، شیخ عباس قمی، «نفحات الازهار» (خلاصه عبقات الأنوار) ج ۱۵ و ۱۶، نیز در کتاب «علیّ من المهد الی اللّحد» قزوینی، ص ۱۹۶ نام راویان غدیر آمده است، نیز «بحار الأنوار»، ج ۳۷ ص ۱۸۱

[4] الغدیر، ج ۱ ص ۱۴ تا ۶۱

[5] الغدیر، ج ۱ ص ۶۰

[6] الغدیر، ج ۱ ص ۷۳ تا ۱۵۱

[7] الغدیر، ج ۱ ص۱۵۲

[8] الغدیر، ج ۱ ص ۳۰۷، حماسۀ غدیر، ص ۳۴

[9] محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۷۹.

[10] برای آگاهی از این نام‌ها، ر.ک: احقاق الحق: عبقات الانوار؛ الغدیر.

[11] ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۴، ص۲۳.

[12] ابن اثیر، اسدالغابه، ج۱، ص۳۰۸.

[13] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۶۰.

[14] ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ص۵۳.

[15] نسائی، الخصائص، ص۱۵؛ ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ص۴۸.

[16] احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۷۲.

[17] احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۸۴.

[18] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۱۱، ص۷۱.

[19] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۴.

[20] خطیب، تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۷۸.

[21] سبط ابن جوزی، تذکره الخواص، ص۱.

[22] نسائی، الخصائص، ص۱۶.

[23] عاصمی، زین الفتی.

[24] احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۵۲.

[25] عاصمی، زین الفتی.

[26] ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۵، ص۲۱۱.

[27] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۲۱۰.

[28] طبری، جامع البیان، ج۷، ص۳۴۹.

[29] ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۵، ص۲۶.

[30] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.

[31] ابو نعیم، حلیه الاولیاء، ج۶، ص۷۵.

[32] احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۷۲.

[33] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۵۳۳.

[34] خطیب، تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۷۷.

[35] گنجی، کفایه الطالب، ص۱۵۱.

[36] خطیب، تاریخ بغداد؛ عاصمی، زین الفتی.

[37] عاصمی، زین الفتی.

[38] نطنزی، الخصائص العلویه.

[39] احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۲۸۱.

[40] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.

[41] احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۷۲.

[42] احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۱۸.

[43] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.

[44] ابن مغازلی، مناقب آل ابی طالب.

[45] گنجی، کفایه الطالب.

[46] حاکم، المستدرک، ج۳، ص١۰.

[47] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۹.

[48] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۹.

[49] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۸.

[50] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۹.

[51] نسائی، الخصائص، ص۱۶.

[52] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۰.

[53] نصر بن مزاحم، وقعه صفین، ص۹.

[54] سیوطی، الجامع الصغیر.

[55] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.

[56] احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۶۸.

[57] احمد بن حنبل، المسند.

[58] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۲.

[59] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۱.

[60] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.

[61] نسائی، الخصائص.

[62] جوینی، فرائد السمطین، ج۱، ص۶۸.

[63] سیوطی، الجامع الصغیر.

[64] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۰.

[65] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۲.

[66] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۱.

[67] دشتی، محمد، مقاله «سندشناسی غدیر»، دانشنامه امام علی ج۸ ص ۲۹۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]

[۴۲]

[۴۳]

[۴۴]

[۴۵]

[۴۶]

[۴۷]

[۴۸]

[۴۹]

[۵۰]

[۵۱]

[۵۲]

[۵۳]

[۵۴]

[۵۵]

[۵۶]

[۵۷]

[۵۸]

[۵۹]

[۶۰]

[۶۱]

[۶۲]

[۶۳]

[۶۴]

[۶۵]

[۶۶]

[۶۷]