اعمال عید غدیر
این مدخل زیرشاخهٔ بحث عید غدیر است. اعمال عید غدیر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اعمال عید غدیر در حدیث - اعمال عید غدیر در معارف و سیره علوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
یکی از نشانه‌های عظمت بی‌کران عید غدیر، اعمال، آداب و سنت‌هایی است که رعایت آنها در شب و روز و شام‌گاه عید غدیر به طور مکرر به آن سفارش شده و پاداش‌هایی بسیار برای آن ذکر شده است.
عمل نیک در روز عید غدیر
عمل نیک در روز عید غدیر آن قدر ارزشمند است که امام صادق(ع) آن را معادل هشتاد ماه عمل نیک برشمرده و فرموده‌اند: «أَنَّ الْعَمَلَ فِي يَوْمِ الْغَدِيرِ ثَامِنَ عَشَرَ ذِي الْحِجَّةِ يَعْدِلُ الْعَمَلَ فِي ثَمَانِينَ شَهْراً»[۱]؛ عمل و کار نیک در روز غدیر - هجدهم ذیحجه – هم‌سان با عمل نیک هشتاد ماه است. در یکی از اعیاد غدیر که اصحاب و دوستان امام رضا(ع) برای عرض تبریک آمده بودند، حضرت آنها را برای افطار نگه داشتند و قبل از آن غذا، هدایا، لباس، انگشتری و چیزهای بسیار دیگری به خانه‌هایشان فرستاده بودند، به طوری که احوال خودشان و اطرافیانشان حسابی عوض شده بود.
آن‌گاه ضمن صحبت از فضایل غدیر، فرمودند: در یکی از سال‌های خلافت امیرالمؤمنین(ع)، جمعه و عید غدیر یکی شدند. امیرالمؤمنین(ع) پنج ساعت از روز گذشته به منبر رفتند و سخنرانی کردند. آن‌گاه امام رضا(ع) قسمتی از خطبه امیرالمؤمنین(ع) را برایشان خواندند. حضرت امیر(ع) در این خطبه مشهور توصیه‌های مهمی برای روز غدیر با ذکر ثواب بسیار آن بیان فرمودند که فهرستی از اعمال نیک برای روز عید غدیر و بسیار جالب توجه است. گزیده آن این است: خدا خیرتان دهد، بعد از این اجتماعتان به خانه‌هایتان برگردید و
- برای اهل و عیال خود دست و دل بازی کنید و به برادران و دوستانتان نیکی کنید.
- در مقابل این نعمت‌هایی که به شما داده شده خدا را شکر کنید.
- دور هم جمع شوید تا خدا کارهایتان را ردیف کند.
- به یکدیگر نیکی کنید تا خداوند دل‌هایتان را به هم پیوند دهد.
- نعمت‌های الهی را به هم هدیه دهید، که خدا ثواب هر عمل در این روز را چندین برابر عمل در اعیاد دیگر قرار داده است.
- نیکی در این روز اموال را زیاد می‌کند و عمر را می‌افزاید.
- مهربانی به همدیگر در این روز، رحمت و رأفت خداوند را جلب می‌کند.
- تا جایی که در توان دارید به برادران و خانواده‌تان رسیدگی کرده و از آنچه خدا به شما داده است از آنان پذیرایی کنید.
- در میان یکدیگر خوشرو باشید.
- در دیدار یکدیگر، اظهار شادمانی کنید.
- به کسی که به خیر شما امید دارد، افزون بر آن بدهید.
- به ناتوانان همچون خود و هر قدر که از دستتان برمی آید و برایتان امکان دارد، بخورانید.
- خرج کردن یک درهم در این روز، پاداش صد هزار درهم در روزهای دیگر و حتی بیشتر دارد.
- اگر کسی از آغاز دنیا تا پایانش، روزها را روزه و شب‌هایش را احیا بگیرد، به پای ثواب روزه این روز - اگر خالصانه باشد - نمی‌رسد.
- هرکس که در این روز پیش از درخواست برادرش به یاری‌اش بشتابد و از سر رغبت به او نیکی کند، پاداش کسی را دارد که این روز را روزه و شبش را احیا گرفته است.
- هرکس مؤمنی را افطار دهد، انگار به یک میلیون نبی و صدیق و شهید افطار داده است.
- هر کس برای برادرانش قرض بگیرد (برای حل مشکل آنها واسطه شود) و به آنها کمک نماید، من از سوی خدا ضامنم که اگر زنده بماند، بدهی‌اش را بپردازد و اگر قبض روحش کند، خداوند، خودش قرض او را به عهده بگیرد.
- چون یکدیگر را دیدید، دست بدهید و سلام کنید و نعمت امروز را به هم تبریک بگویید.
- این سخنان را حاضران به غایبان و شاهدان به آیندگان برسانند.
- توانگر به دیدن فقیر، و نیرومند به دیدن ناتوان برود.
رسول خدا(ص) این چنین به من امر فرمود. آن‌گاه حضرت علی(ع) خطبه جمعه را خواندند و به جای نماز جمعه، نماز عید غدیر خواندند. سپس با فرزندان و شیعیانشان به منزل امام حسن(ع) که برایشان غذا تدارک دیده بود رفتند، و پس از صرف غذا، غنی و فقیر از آن غذا برای اهل و عیال خویش بردند[۲].[۳] برخی از اعمال وآداب عید غدیر عبارت‌اند از:
تقرب به خدا
روز عید غدیر بستر بزرگ و گستره‌ای برای تقرب به سوی خدای تعالی است. امام صادق(ع) در این باره فرمودند: «يَنْبَغِي لَكُمْ أَنْ تَتَقَرَّبُوا إِلَى اللَّهِ تَعَالَى بِالْبِرِّ وَ الصَّوْمِ وَ الصَّلَاةِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ وَ صِلَةِ الْإِخْوَانِ فَإِنَّ الْأَنْبِيَاءَ(ع) كَانُوا إِذَا أَقَامُوا أَوْصِيَاءَهُمْ فَعَلُوا ذَلِكَ وَ أَمَرُوا بِهِ»[۴]؛ شایسته است با نیکی کردن به دیگران و روزه و نماز و به جا آوردن صله رحم و دیدار برادران ایمانی به خدا نزدیک شوید؛ زیرا پیامبران زمانی که جانشینان خود را نصب می‌کردند، چنین می‌کردند و به آن فرمان می‌دادند. امام رضا(ع) نیز این روز را عید اهل بیت(ع) دانسته و برای آن ویژگی‌ها و اعمال بسیاری را برشمردند. از جمله فرمودند: «وَ هُوَ يَوْمُ السُّبْقَةِ وَ يَوْمُ إِكْثَارِ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ يَوْمُ الرِّضَا وَ يَوْمُ عِيدِ أَهْلِ بَيْتِ مُحَمَّدٍ»؛ غدیر روزی است که در آن نسبت به کارهای خیر باید سبقت گرفت، و روزی است که باید بر محمد و آل محمد بسیار صلوات فرستاد و روز رضایت و روز عید اهل بیت محمد(ع) است. «وَ يَوْمُ قَبُولِ الْأَعْمَالِ وَ يَوْمُ طَلَبِ الزِّيَادَةِ وَ يَوْمُ اسْتِرَاحَةِ الْمُؤْمِنِينَ وَ يَوْمُ الْمُتَاجَرَةِ وَ يَوْمُ التَّوَدُّدِ وَ يَوْمُ الْوُصُولِ إِلَى رَحْمَةِ اللَّهِ وَ يَوْمُ التَّزْكِيَةِ وَ يَوْمُ تَرْكِ الْكَبَائِرِ وَ الذُّنُوبِ وَ يَوْمُ الْعِبَادَةِ»[۵]؛ و روز قبول اعمال و روز درخواست زیادی (از خداوند) و روز استراحت مؤمنین، و روز تجارت (معنوی و اخروی)، و روز دوستی و رسیدن به رحمت خداوند، و روز تزکیه نفس، و روز ترک گناهان بزرگ و کوچک، و روز عبادت است. همه اینها زمینه‌ساز تقرب به سوی خدای تعالی و رسیدن به مدارج عالی کمال است. خداوند به برکت ولایت مولا امیرالمؤمنین و ائمه معصومین(ع) این همه زمینه را برای رشد معنوی و نایل شدن ما به درجات بلند قرب خودش فراهم ساخته است. باید قدردان این فرصت‌های طلایی که خداوند در اختیار ما قرار داده است باشیم.[۶]
یاد خدا و پیامبر(ص)
در آداب غدیر تأکید شده که در این عید بزرگ با روزه و نماز به یاد خدا و محمد و آل محمد(ص) باشید. روای می‌گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم: شایسته است در روز غدیر چه کار کنیم؟ حضرت فرمودند: «تَذْكُرُونَ اللَّهَ عَزَّ ذِكْرُهُ فِيهِ بِالصِّيَامِ وَ الْعِبَادَةِ وَ الذِّكْرِ- لِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»[۷]؛ در آن روز، خداوند را که یادش عزیز باد، با روزه و عبادت و یاد کردن از محمد و آل محمد علی یاد کنید.[۸]
زیارت و دیدار یکدیگر
یکی دیگر از آداب و اعمال عید غدیر دیدار خویشان و دوستان و اهل ایمان است که بسیار ارزشمند است و آثار فراوانی دارد. امام رضا(ع) فرمودند: «وَ مَنْ زَارَ فِيهِ مُؤْمِناً أَدْخَلَ اللَّهُ قَبْرَهُ سَبْعِينَ نُوراً وَ وَسَّعَ فِي قَبْرِهِ وَ يَزُورُ قَبْرَهُ كُلَّ يَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ وَ يُبَشِّرُونَهُ بِالْجَنَّةِ»[۹]؛ و کسی که به زیارت مؤمنی برود، خداوند هفتاد نور در قبر او روشن می‌کند و قبرش را گسترش می‌دهد و روزی هفتاد هزار فرشته قبر او را زیارت می‌کنند و به بهشت مژده‌اش می‌دهند. امام صادق(ع) فرمودند: هرگاه یکدیگر را زیارت کردید، بگویید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَكْرَمَنَا بِهَذَا الْيَوْمِ وَ جَعَلَنَا مِنَ الْمُوفِينَ بِعَهْدِهِ إِلَيْنَا وَ مِيثَاقِهِ الَّذِي وَاثَقَنَا بِهِ مِنْ وَلَايَةِ وُلَاةِ أَمْرِهِ وَ الْقُوَّامِ بِقِسْطِهِ وَ لَمْ يَجْعَلْنَا مِنَ الْجَاحِدِينَ وَ الْمُكَذِّبِينَ بِيَوْمِ الدِّينِ»[۱۰]؛ سپاس خدای را که ما را به این روز گرامی داشته، و ما را از وفاکنندگان به عهدی که به ما سپرده، و از وفاکنندگان پیمانی که برای ولایت والیان امرش و قائمان به عدلش از ما گرفته است قرار داده است، و ما را از منکران و تکذیب‌کنندگان به روز قیامت قرار نداده است!
بنابراین، از اعمال مهم عید غدیر و از چیزهایی که بسیار سفارش شده است، دید و بازدید و به زیارت سادات و علما و مؤمنین رفتن و تبریک گفتن و اعلان ولایت کردن و سرور شادی و سپاس خدای تعالی بر نعمت ولایت است. امیرالمؤمنین(ع) در خطبه‌ای که به مناسبت عید غدیر خواندند فرمودند: «وَ أَظْهِرُوا الْبِشْرَ فِيمَا بَيْنَكُمْ وَ السُّرُورَ فِي مُلَاقَاتِكُمْ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا مَنَحَكُمْ»[۱۱]؛ در میان یکدیگر خوشرویی نشان دهید و در دیدار یکدیگر، اظهار شادمانی کنید و بر آنچه خداوند به شما بخشیده سپاس بگذارید. همچنین فرمودند: «وَ إِذَا تَلَاقَيْتُمْ فَتَصَافَحُوا بِالتَّسْلِيمِ وَ تَهَانَوُا النِّعْمَةَ فِي هَذَا الْيَوْمِ وَ لْيُبَلِّغِ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ وَ الشَّاهِدُ الْبَائِنَ وَ لْيَعُدِ الْغَنِيُّ عَلَى الْفَقِيرِ وَ الْقَوِيُّ عَلَى الضَّعِيفِ أَمَرَنِي رَسُولُ اللَّهِ(ص) بِذَلِكَ»[۱۲]؛ چون همدیگر را دیدید، دست بدهید و سلام کنید و نعمت امروز را به هم تبریک بگویید و حاضران به غایبان و شاهدان به آیندگان برسانند، و توانگر به دیدن فقیر برود و نیرومند به دیدن ناتوان برود؛ رسول خدا(ص) این چنین به من امر فرمود.[۱۳]
تبریک و تهنیت
انسان‌ها به هنگام دست‌یابی به نعمت یا پیروزی، به رسم دیرین، به یکدیگر تبریک می‌گفته‌اند. تبریک گفتن در روز عید غدیر، جلوه‌ای از احیا و بزرگداشت این عید و نشانی از پایبندی به شعایر دینی است. بدون تردید عید غدیر، برای کسانی که ولایت را پذیرفته‌اند، بزرگ‌ترین دستاورد معنوی را به همراه داشته است. در این روز، بشر به نعمتی رسیده که تمام نعمت‌ها در برابر آن اندک و کوچک است. از این‌رو، گرم‌ترین و واقعی‌ترین و صمیمی‌ترین تبریک‌ها برای عید غدیر است. امیر مؤمنان(ع) در خطبه‌ای که روز عید غدیر خواندند فرمودند: «وَ تَهَانَوُا النِّعْمَةَ فِي هَذَا الْيَوْمِ»[۱۴]؛ و نعمت امروز را به هم تبریک بگویید. امام رضا(ع) نیز در این باره می‌فرمایند: «هُوَ يَوْمُ التَّهْنِيَةِ يُهَنِّي بَعْضُكُمْ بَعْضاً فَإِذَا لَقِيَ الْمُؤْمِنُ أَخَاهُ يَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّكِينَ بِوَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةِ(ع)»[۱۵]؛ روز عید غدیر، روز تهنیت‌گویی است. برخی از شما به برخی دیگر تهنیت می‌گویند. پس هرگاه مؤمنی برادرش را ملاقات کند می‌گوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّكِينَ بِوَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةِ(ع)»؛ «ستایش مخصوص خداوندی است که ما را از تمسک جویان به ولایت امیرمؤمنان و امامان(ع) قرار داد!» پیامبر اکرم(ص) در روز غدیر به اصحاب و اطرافیان و جمعیت عظیمی که در غدیر اجتماع کرده بودند فرمودند: «يَا قَوْمِ هَنِّئُونِي هَنِّئُونِي إِنَّ اللَّهَ خَصَّنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ خَصَّ أَهْلَ بَيْتِي بِالْإِمَامَةِ»؛ ای قوم به من تهنیت بگویید، تهنیت بگویید، که همانا خداوند نبوت را به من و امامت را به اهل بیت من اختصاص داده است. عمربن خطاب هم حضرت امیر(ع) را ملاقات کرد و به آن حضرت گفت: «طُوبَى لَكَ يَا أَبَا الْحَسَنِ أَصْبَحْتَ مَوْلَايَ وَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ»؛ خوشا به حال شما یا ابا الحسن، صبح کردی در حالی که مولای من و مولای هر مرد و زن مسلمانی هستی[۱۶].[۱۷]
روزه گرفتن
روزه گرفتن در روز عید غدیر، یکی از مهم‌ترین اعمال و عبادات این روز است که در روایات بسیاری به آن تأکید شده و پاداش‌های عظیم و محیرالعقولی برای آن ذکر شده است. ائمه(ع) خود در این روز روزه می‌گرفتند و به شیعیان و دوستانشان نیز سفارش به روزه‌داری در این روز می‌کردند و از این روزه به عنوان شکرانه عید ولایت نام می‌بردند. بنابراین، باید این روزه را روزه شکر و سپاس دانست؛ سپاس از پروردگار متعال در برابر نعمت گرانسنگ ولایت، وصایت و امامت. ابو هارون عمار بن حریز عبدی می‌گوید: در روز هجدهم ذیحجه به نزد امام صادق(ع) رفتم و ایشان را روزه‌دار یافتم. به من فرمودند: «هَذَا يَوْمٌ عَظِيمٌ عَظَّمَ اللَّهُ حُرْمَتَهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ أَكْمَلَ لَهُمْ فِيهِ الدِّينَ وَ تَمَّمَ عَلَيْهِمُ النِّعْمَةَ وَ جَدَّدَ لَهُمْ مَا أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْعَهْدِ وَ الْمِيثَاقِ»؛ امروز، روز بزرگی است. خداوند، حرمت آن را بر مؤمنان، بزرگ داشته و دین را در آن، برایشان به کمال رسانده و نعمت را برایشان کامل کرده و عهد و پیمانی را که از ایشان گرفته بود، تجدید کرده است.
از امام(ع) پرسیده شد: پاداش روزه این روز چیست؟ فرمودند: «إِنَّهُ يَوْمُ عِيدٍ وَ فَرَحٍ وَ سُرُورٍ وَ يَوْمُ صَوْمٍ شُكْراً لِلَّهِ تَعَالَى وَ إِنَّ صَوْمَهُ يَعْدِلُ سِتِّينَ شَهْراً مِنْ أَشْهُرِ الْحُرُمِ»[۱۸]؛ روز غدیر، روز عید و شادمانی و سرور است و روز روزه شکر خدای متعال. روزه آن، برابر روزه شصت ماه از ماه‌های حرام[۱۹] است.[۲۰]
روزه پیامبران
پیامبران الهی نیز به شکرانه این روز، روزه می‌گرفتند. امام رضا(ع) در حدیثی طولانی در وصف و عظمت غدیر فرمودند: «وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي نَجَا فِيهِ إِبْرَاهِيمُ الْخَلِيلُ مِنَ النَّارِ فَصَامَهُ شُكْراً لِلَّهِ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَكْمَلَ اللَّهُ بِهِ الدِّينَ فِي إِقَامَةِ النَّبِيِّ(ص) عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَماً وَ أَبَانَ فَضِيلَتَهُ وَ وِصَاءَتَهُ فَصَامَ ذَلِكَ الْيَوْمَ»؛ غدیر روزی است که ابراهیم خلیل(ع) از آتش، نجات یافت و آن روز را برای سپاسگزاری از خدا، روزه گرفت. و آن، روزی است که خداوند در آن با راهنما قرار دادن علی(ع) به دست پیامبر(ص) دین را به کمال رساند و فضیلت و وصایت او را آشکار کرد و پیامبر(ص) آن روز را روزه گرفت. مفضل بن عمر می‌گوید: به امام صادق(ع) گفتم: مسلمانان، چند عید دارند؟ فرمودند: «چهار عید». گفتم: دو عید (فطر و قربان) و جمعه را می‌شناسم. فرمودند: «أَعْظَمُهَا وَ أَشْرَفُهَا يَوْمُ الثَّامِنَ عَشَرَ مِنْ ذِي الْحِجَّةِ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَقَامَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ(ص) أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(ع) وَ نَصَبَهُ لِلنَّاسِ عَلَماً»[۲۱]؛ بزرگ‌ترین و والاترین آنها، روز هجدهم ذی حجه است و آن، روزی است که پیامبر خدا(ص) امیر مؤمنان(ع) را در آن، جانشین خود کرد و او را امام و پیشوا برای مردم قرار داد. گفتم: لازم است ما در آن روز چه کنیم؟ فرمودند: «يَجِبُ عَلَيْكُمْ صِيَامُهُ شُكْراً لِلَّهِ وَ حَمْداً لَهُ مَعَ أَنَّهُ أَهْلٌ أَنْ يُشْكَرَ كُلَّ سَاعَةٍ وَ كَذَلِكَ أَمَرَتِ الْأَنْبِيَاءُ أَوْصِيَاءَهَا أَنْ يَصُومُوا الْيَوْمَ الَّذِي يُقَامُ فِيهِ الْوَصِيُّ يَتَّخِذُونَهُ عِيداً وَ مَنْ صَامَهُ كَانَ أَفْضَلَ مِنْ عَمَلِ سِتِّينَ سَنَةً»[۲۲]؛ بر شما لازم است که از سر سپاس و ستایش خدا، آن روز را روزه بگیرید؛ گرچه خداوند، هر لحظه شایسته سپاس است. پیامبران پیشین هم به اوصیای خود فرمان می‌دادند که روز تعیین وصی را روزه و عید بگیرند. هر که آن را روزه بدارد، پاداشی برتر از عمل شصت سال دارد.[۲۳]
روزه تمام عمر دنیا
امام صادق(ع) در روایتی دیگر در فضیلت روزه عید غدیر خم فرمودند: «صِيَامُ يَوْمِ غَدِيرِ خُمٍّ يَعْدِلُ صِيَامَ عُمُرِ الدُّنْيَا لَوْ عَاشَ إِنْسَانٌ ثُمَّ صَامَ مَا عَمَرَتِ الدُّنْيَا لَكَانَ لَهُ ثَوَابُ ذَلِكَ وَ صِيَامُهُ يَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كُلِّ عَامٍ مِائَةَ حَجَّةٍ وَ مِائَةَ عُمْرَةٍ مَبْرُورَاتٍ مُتَقَبَّلَاتٍ وَ هُوَ عِيدُ اللَّهِ الْأَكْبَرُ»[۲۴]؛ روزه روز غدیرخم، برابر روزه عمر دنیاست. اگر انسانی به درازای عمر دنیا زندگی کند و همه آن را روزه بدارد، ثواب روزه روز غدیر را دارد و نیز روزه آن، در هر سال، نزد خدای عزوجل برابر صد حج و صد عمره مبرور و مقبول است و عید غدیر، عید بزرگ خداست. حج مبرور، یعنی حجی که با کلام پاکیزه و اطعام دیگران همراه باشد. عجیب این است که حضرت فرمودند: روز عید غدیر معادل روزه یک عمر است، بلکه فرمودند: روز عمر دنیاست. یعنی اگر کسی از اول خلقت تا زمانی که دنیا برپاست زندگی کند و تمام آن را روزه بگیرد، روزه عید غدیر معادل آن است.
امیرالمؤمنین(ع) در خطبه‌ای که به مناسبت روز عید غدیر خواندند فرمودند: «وَ صَوْمُ هَذَا الْيَوْمِ مِمَّا نَدَبَ اللَّهُ إِلَيْهِ وَ جَعَلَ الْجَزَاءَ الْعَظِيمَ كَفَالَةً عَنْهُ حَتَّى لَوْ تَعَبَّدَ لَهُ عَبْدٌ مِنَ الْعَبِيدِ فِي التَّشْبِيهِ مِنْ ابْتِدَاءِ الدُّنْيَا إِلَى انْقِضَائِهَا صَائِماً نَهَارُهَا قَائِماً لَيْلُهَا إِذَا أَخْلَصَ الْمُخْلِصُ فِي صَوْمِهِ لَقَصُرَتْ إِلَيْهِ أَيَّامُ الدُّنْيَا عَنْ كِفَايَةٍ»؛ روزه این روز، از چیزهایی است که خداوند متعال خود به سوی آن فرا خوانده و پاداش آن را هم خود به عهده گرفته است، به گونه‌ای که اگر بنده‌ای در جوانی‌اش، از آغاز دنیا تا پایان آن روزها را روزه و شب‌ها را احیا بگیرد، به پای ثواب روزه این روز - اگر خالصانه باشد - نمی‌رسد. بعد فرمودند: «وَ مَنْ أَسْعَفَ أَخَاهُ مُبْتَدِئاً وَ بَرَّهُ رَاغِباً فَلَهُ كَأَجْرِ مَنْ صَامَ هَذَا الْيَوْمَ وَ قَامَ لَيْلَتَهُ»؛ و هر کس (در این روز) پیش از درخواست برادر دینی‌اش به یاری او بشتابد و از سر رغبت به او نیکی کند، پاداش کسی را دارد که این روز را روزه و شبش را احیا گرفته است. تفاوت در میزان پاداش که در روایات آمده است، شاید برای این باشد که درجات پاداش‌ها به تناسب میزان اخلاصی است که در روزه گرفتن‌ها وجود دارد؛ چنان‌که امیرمؤمنان(ع) در این روایت به آن اشاره فرموده‌اند. نکته دیگر آنکه احسان با رغبت به برادران دینی آن‌قدر ارزشمند است که پاداش عظیم روزه‌داری و شب زنده‌داری در شب و روز عید غدیر را دارد.[۲۵]
توسعه بر خانواده
یکی از اموری که در نظام خانواده مورد توجه اولیای دین است، تأمین رفاه و آسایش خانواده است که رضایت و خشنودی خدای تعالی را به دنبال دارد. امام سجاد(ع) فرمودند: «أَرْضَاكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَسْبَغُكُمْ عَلى عِيَالِهِ»[۲۶]؛ خشنودترین شما نزد خداوند، کسی است که خانواده خود را بیشتر در رفاه قرار بدهد. این توصیه در روزهای عید بیشتر مورد توجه و تأکید قرار گرفته است، به ویژه آنکه آن عید، عید غدیر باشد که از ارزش و پاداش مضاعفی برخوردار است. امیرالمؤمنین(ع) بعد از خطبه روز عید غدیر فرمودند: «عُودُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ بَعْدَ انْقِضَاءِ مَجْمَعِكُمْ بِالتَّوْسِعَةِ عَلَى عِيَالِكُمْ وَ الْبِرِّ بِإِخْوَانِكُمْ»؛ خدا خیرتان دهد، بعد از این جلسه به خانه‌هایتان برگردید و برای اهل و عیال خود دست و دل بازی کنید و به برادران و دوستانتان نیکی کنید. همچنین فرمودند: «وَ هَيِّئُوا لِإِخْوَانِكُمْ وَ عِيَالِكُمْ عَنْ فَضْلِهِ بِالْجُهْدِ مِنْ جُودِكُمْ وَ بِمَا تَنَالُهُ الْقُدْرَةُ مِنِ اسْتِطَاعَتِكُمْ»؛ تا جایی که در توان دارید و دستتان می‌رسد از فضل خدا که به شما داده به برادران و خانواده‌تان رسیدگی و پذیرایی کنید.
امام رضا(ع) نیز درباره عید غدیر و توسعه و گشایش در رفاه خانواده فرمودند: «وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي يَزِيدُ اللَّهُ فِي حَالِ مَنْ عَبَدَ فِيهِ وَ وَسَّعَ عَلَى عِيَالِهِ وَ نَفْسِهِ وَ إِخْوَانِهِ وَ يُعْتِقُهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ»[۲۷]؛ و (روز غدیر) روزی است که در آن، خداوند بر حال کسی که در آن روز عبادت کند و کسی که بر عیال و خودش و برادرانش (در رزق و روزی) توسعه دهد می‌افزاید، و او را از آتش نجات می‌بخشد. حسن بن راشد می‌گوید: به امام صادق(ع) گفتند: آیا برای مؤمنان، غیر از عید قربان و فطر و جمعه، عیدی هست؟ فرمود: «نَعَمْ لَهُمْ مَا هُوَ أَعْظَمُ مِنْ هَذَا يَوْمَ أُقِيمَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) فَعَقَدَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ(ص) الْوَلَايَةَ فِي أَعْنَاقِ الرِّجَالِ بِغَدِيرِ خُمٍّ»؛ آری؛ عیدی دارند که بزرگ‌تر از این است: روزی که امیر مؤمنان(ع) برپا داشته شد و پیامبر خدا در غدیر خم، پیمان ولایت او را بر گردن مردان و زنان نهاد. گفتم: آن، چه روزی است؟ فرمود: روز هجدهم ذیحجه. سپس فرمود: «وَ الْعَمَلُ فِيهِ يَعْدِلُ الْعَمَلَ فِي ثَمَانِينَ شَهْراً وَ يَنْبَغِي أَنْ يُكْثَرَ فِيهِ ذِكْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الصَّلَاةُ عَلَى النَّبِيِّ(ص) وَ يُوَسِّعَ الرَّجُلُ فِيهِ عَلَى عِيَالِهِ»[۲۸]؛ عمل آن روز با عمل هشتاد ماه، برابر است و سزاوار است که در آن روز، ذکر خدا و صلوات بر پیامبر(ص) را بسیار گویند و مرد بر خانواده خود توسعه بخشد.[۲۹]
هدیه و بخشش
یکی از اموری که در تحکیم روابط خانواده و جامعه بسیار تأثیرگذار است، هدیه و بخشش است. بی‌تردید هدیه دادن یکی از عوامل ایجاد محبت و خوشحال کردن افراد است. ما می‌توانیم با هدیه دادن به همسر و فرزندان و دوستان خود آنان را خوشحال و مسرور کنیم؛ چراکه هدیه نوعی ابراز محبت است. و هدیه در عید غدیر که روز سرور و شادمانی است، بسیار بجا و شایسته است. از این‌رو ارزش فوق‌العاده‌ای دارد و به آن بسیار توصیه شده است؛ تا آنجا که امام رضا(ع) این روز را به نام «يَوْمُ الْحَبَاءِ وَ الْعَطِيَّةِ»[۳۰] و روز ارمغان و هدیه نامیدند و خود ایشان نیز در این روز غذا و گندم و هدایایی همچون لباس و انگشتر و کفش برای خانواده اصحاب و یارانشان فرستادند و اسباب خوشحالی آنان را فراهم کردند[۳۱]. امیرالمؤمنین(ع) درباره آداب روز عید غدیرخم فرمودند: «وَ تَهَادَوْا نِعَمَ اللَّهِ كَمَا مَنَّاكُمْ بِالثَّوَابِ فِيهِ عَلَى أَضْعَافَ الْأَعْيَادِ قَبْلَهُ وَ بَعْدَهُ إِلَّا فِي مِثْلِهِ»[۳۲]؛ نعمت‌های الهی را به یکدیگر هدیه دهید، همان‌گونه که خداوند در این روز بر شما منت نهاده و ثواب هر عمل شما در این روز را چندین برابر عمل در اعیاد دیگر قرار داد.
همچنین فرمودند: «وَ عُودُوا بِالْمَزِيدِ مِنَ الْخَيْرِ عَلَى أَهْلِ التَّأْمِيلِ لَكُمْ وَ سَاوُوا بِكُمْ ضُعَفَاءِكُمْ فِي مَآكِلِكُمْ وَ مَا تَنَالُهُ الْقُدْرَةُ مِنِ اسْتِطَاعَتِكُمْ وَ عَلَى حَسَبِ إِمْكَانِكُمْ فَالدِّرْهَمُ فِيهِ بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ وَ الْمَزِيدُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ به کسی که به خیر شما امید دارد، افزون بر آن بدهید و به ناتوانان همچون خود و هر اندازه که از دستتان برمی‌آید و برایتان امکان دارد، بخورانید؛ که خرج کردن یک درهم در این روز، پاداش صد هزار درهم در روزهای دیگر و حتی بیشتر را دارد. امام رضا(ع) نیز درباره بخشش در این روز فرمودند: «وَ الدِّرْهَمُ فِيهِ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ لِإِخْوَانِكَ الْعَارِفِينَ فَأَفْضِلْ عَلَى إِخْوَانِكَ فِي هَذَا الْيَوْمِ»[۳۳]؛ و درهمی که در این روز صدقه دهند با هزار درهمی که به شیعیان اثنی عشری دهند برابر است. پس در این روز هر چه برای تو مقدور است به برادران مؤمنت احسان کن. در روز عید غدیر نباید تنگ‌نظرانه با نعمت‌های خدا برخورد کنیم، بلکه با گشاده‌دستی، نعمت‌ها و داده‌های خداوند را کریمانه ببخشیم.[۳۴]
اطعام در عید غدیر
بر اطعام و پذیرایی مؤمنان در این روز نیز تأکید بسیار شده است. «اطعام» به معنای طعام و خوراک دادن است و معنایی گسترده‌تر از افطاری دادن را شامل می‌شود؛ چراکه افطاری، تنها روزه‌داران را فرا می‌گیرد، ولی اطعام، پذیرایی و تغذیه است؛ چه مردمان روزه‌دار باشند و چه نباشند. امام رضا(ع) درباره پاداش فردی که مؤمنی را در روز عید غدیر اطعام کند فرمودند: «وَ مَنْ أَطْعَمَ مُؤْمِناً كَانَ كَمَنْ أَطْعَمَ جَمِيعَ الْأَنْبِيَاءِ وَ الصِّدِّيقِينَ»[۳۵]؛ و کسی که در روز غدیر مؤمنی را اطعام کند، مانند این است که همه پیامبران و صدیقان را اطعام کرده باشد. اطعام در عید غدیر باید همگانی شود، همان‌گونه که در روز عاشورا همگانی است. و همه باید میهمان اهل بیت(ع) باشند؛ چه در منازل، و چه بیرون از منازل. اطعام دادن در عید غدیر آن قدر فضیلت دارد که آن را همانند اطعام همه پیامبران و صدیقان دانسته‌اند. تصور کنید اگر قرار باشد یکی از پیامبران الهی میهمان شما شده باشد، ببینید چه توفیق عظیمی شامل حالتان شده است و چقدر موجب سرافرازی شما می‌شود. حال تصور کنید که همه انبیا در میهمانی شما شرکت کرده‌اند، برکت و شور و شعف آن قابل توصیف نیست. آرزوی هر کس این است که یک لیوان آب دست امام زمان(ع) بدهد و حقی پیدا کند و امام زمان(ع) تا آخر عمر دعایش کند. امام می‌فرماید: اگر کسی روز عید غدیر به کسی اطعام بدهد، مثل این است که تمام انبیا و صدیقین و شهدا را اطعام داده است. اگر کسی پنجاه نفر، صد نفر و یک جمعی را طعام بدهد، چه خواهد شد!! برنامه اطعام در روز عید بزرگ غدیر را باید جدی گرفت. در طول سال هیچ روزی را به عظمت عید غدیر پیدا نمی‌کنید که اطعام آن ثواب اطعام همه انبیا و صدیقین را داشته باشد.
چنان‌که گذشت امام حسن(ع) در این روز فرخنده و بزرگ غذا تهیه می‌کردند و مردم را برای صرف غذا دعوت می‌نمودند[۳۶]. امام صادق(ع) برای پاسداشت این روز بزرگ به اطعام برادران دینی، و احسان و برآوردن نیازهای آنان توصیه کردند و فرمودند: «وَ أَطْعِمْ إِخْوَانَكَ وَ أَكْثِرْ بِرَّهُمْ وَ اقْضِ حَوَائِجَ إِخْوَانِكَ إِعْظَاماً لِيَوْمِكَ»[۳۷]؛ به خاطر بزرگداشت این روز به برادران دینی خود اطعام ده، و به آنان بسیار احسان و نیکی کن، و حوائج آنان را برآورده ساز! مرحوم آیت‌الله سید علی قاضی، استاد عرفان علامه طباطبایی عیال‌وار بود، عید غدیر قرض می‌کرد و جشن می‌گرفت و اطعام می‌داد. آیت‌الله بهجت هر سال، در عید غدیر دو روز اطعام می‌دادند. الآن هم شاگردان ایشان برای اطعام روز عید غدیر برنامه دارند. کسانی که برای خودشان و خانواده‌هایشان و جوان‌هایشان مشکل دارند، برای رفع مشکلات، بیماری‌ها، و مشکلات اقتصادی برای اطعام روز غدیر نذر کنند. ما برای غدیر موقوفه کم داریم. برای بزرگداشت چنین روزی اموالی را وقف کنید تا هر سال در جشن عید غدیر هزینه شود. افراد فراوانی داریم که برای غدیر هزینه کردند و خداوند برکات فراوانی نصیب آنان کرد؛ هم برکات مادی و هم برکات معنوی. امیرالمؤمنین(ع) ضمانت فرموده است که اگر کسی جمعی از مؤمنین و یا یک مؤمن را طعام بدهد، خدا او را از کفر و فقر حفظ کند[۳۸].[۳۹]
افطاری دادن
افطاری دادن به روزه‌داران، نیز از سنت‌هایی است که در روز عید غدیر به آن سفارش شده و در روایات اهل بیت(ع) برای آن پاداش فراوانی ذکر شده است. امام رضا(ع) درباره عید غدیر (به شخصی) فرمودند: «وَ يَوْمُ تَفْطِيرِ الصَّائِمِينَ فَمَنْ فَطَّرَ فِيهِ صَائِماً مُؤْمِناً كَانَ كَمَنْ أَطْعَمَ فِئَاماً وَ فِئَاماً إِلَى أَنْ عَدَّ عَشْراً»؛ عید غدیر روز افطاری دادن به روزه‌داران است. هرکسی در روز غدیر روزه‌دار مؤمنی را افطاری دهد، همانند کسی است که فِآمی و فِآمی...- تا اینکه ده مرتبه آن را شمردند - را اطعام کرده باشد. آن‌گاه فرمودند: «أَ وَ تَدْرِي مَا الْفِئَامُ»؛ «می‌دانی فِآم چه اندازه است؟» گفت: نه! فرمود: «هر فِآم صدهزار نفر است»[۴۰]. صد هزار نفر را که در ده ضرب کنیم، یک میلیون نفر می‌شود. یعنی افطاری دادن به یک نفر در روز عید غدیر، هم‌سان اطعام کردن یک میلیون نفر است. امام صادق(ع) نیز در این باره فرمودند: «وَ مَنْ فَطَّرَ فِيهِ مُؤْمِناً كَانَ كَمَنْ أَطْعَمَ فِئَاماً وَ فِئَاماً وَ فِئَاماً فَلَمْ يَزَلْ يَعُدُّ إِلَى أَنْ عَقَدَ بِيَدِهِ عَشْراً»؛ هر کس در روز غدیر مؤمنی را افطاری دهد، همانند کسی است که اطعام کرده باشد فِآمی و فِآمی و فآمی... را. و همواره آن کلمه را با انگشتان می‌شمردند تا اینکه ده مرتبه رسید. آن‌گاه فرمودند: «أَ تَدْرِي كَمِ الْفِئَامُ»؛ «آیا می‌دانی فِآم چه اندازه است؟» راوی می‌گوید: گفتم: نه! فرمود: «هر فِآم صدهزار نفر است». سپس اضافه فرمودند: «وَ كَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَطْعَمَ بِعَدَدِهَا مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَدَاءِ فِي حَرَمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سَقَاهُمْ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ»؛ و برای کسی که مؤمنی را افطاری دهد، ثواب و پاداش کسی است به همین تعداد (یک میلیون) از پیامبران و صدقین و شهداء را در حرم خدای عز و جل اطعام کند، و در روز قحطی به آنان آب دهد.
بعد فرمودند: «وَ الدِّرْهَمُ فِيهِ بِأَلْفِ أَلْفِ دِرْهَمٍ»[۴۱]؛ هزینه کردن یک درهم برای بزرگداشت عید غدیر، معادل یک میلیون درهم است. امیرالؤمنین(ع) هم درباره افطاری دادن در عید غدیر فرمودند: «وَ مَنْ فَطَّرَ مُؤْمِناً فِي لَيْلَتِهِ فَكَأَنَّمَا فَطَّرَ فِئَاماً وَ فِئَاماً يَعُدُّهَا بِيَدِهِ عَشَرَةً»؛ و هر کس مؤمنی را در عید غدیر افطار دهد انگار افطار داده است به فئام و فئام و فئام و.... حضرت با دستش ده مرتبه فئام را تکرار کرد. یک نفر از جای بلند شد و عرض کرد: یا امیرالمؤمنین فئام چیست؟ حضرت فرمودند: «مِائَةُ أَلْفِ نَبِيٍّ وَ صِدِّيقٍ وَ شَهِيدٍ فَكَيْفَ بِمَنْ تَكَفَّلَ عَدَداً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ أَنَا ضَمِينُهُ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى الْأَمَانَ مِنَ الْكُفْرِ وَ الْفَقْرِ وَ إِنْ مَاتَ فِي لَيْلَتِهِ أَوْ يَوْمِهِ أَوْ بَعْدَهُ إِلَى مِثْلِهِ مِنْ غَيْرِ ارْتِكَابِ كَبِيرَةٍ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى»؛ صد هزار نبی و صدیق و شهید است! (یعنی افطار به یک مؤمن معادل افطار به یک میلیون پیامبر) پس چگونه است برای کسی که افطاری دادن به تعدادی از مؤمنین و مؤمنات را به عهده گرفته است؟ و من حفظ از کفر و فقر را برای او ضمانت می‌کنم. و اگر در شب عید غدیر و یا در روزش و یا بعد از عید غدیر تا سال بعد در چنین روزی از دنیا برود، به شرط آنکه مرتکب کبیره‌ای نشود، اجر او بر عهده خدای تعالی است. همچنین در روایتی درباره سیره امام رضا(ع) آمده است که در یکی از اعیاد غدیر که اصحاب امام رضا(ع) برای عرض تبریک آمده بودند، حضرت آنها را برای افطار نگه داشتند[۴۲].[۴۳]
منابع
پانویس
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۶۵.
- ↑ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج۲، ص۷۵۷.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۰۲.
- ↑ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج۲، ص۷۳۶.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۰۵.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۱۴۹، ح۳؛ الإقبال، ج۲، ص۲۶۳.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۰۵.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۶۵.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۳، ص۱۴۳.
- ↑ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج۲، ص۷۵۷؛ بحار الأنوار، ج۴، ص۱۱۷.
- ↑ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج۲، ص۷۵۸؛ وسائل الشیعة، ج۱۰، ص۴۴۵.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۰۵.
- ↑ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج۲، ص۷۵۸؛ وسائل الشیعة، ج۱۰، ص۴۴۵.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ مناقب آل ابی طالب(ع)، ج۳، ص۳۵؛ بحار الأنوار، ج۳۷، ص۱۵۹.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۰۷.
- ↑ مصباح المتهجد، ص۷۳۷؛ الإقبال، ج۲، ص۲۷۶.
- ↑ ماه‌های حرام، یعنی ماه‌هایی که رعایت حرمتشان واجب است و جنگ و جهاد ابتدایی در آنها جایز نیست و آنها عبارت‌اند از: رجب، ذی قعده، ذی حجه و محرم.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۰۹.
- ↑ الإقبال، ج۲، ص۲۶۰.
- ↑ الخصال، ص۲۶۴، ح۱۴۵.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۰۹.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۳، ص۱۴۳، ح۳۱۷؛ الإقبال، ج۲، ص۲۸۲.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۱۰.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۱۱، ح۱؛ بحار الأنوار، ج۱۰۴، ص۷۳، ح۲۵.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص۷۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۴۴۲.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۱۳.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱۰، ص۴۴۴.
- ↑ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج۲، ص۷۵۷.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۶، ص۲۴.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۱۳.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۶۵.
- ↑ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج۲، ص۷۵۸؛ بحارالأنوار، ج۴، ص۱۱۸.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۷۵.
- ↑ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج۲، ص۷۵۲.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۱۵.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۳، ص۱۴۴؛ وسائل الشیعة، ج۸، ص۸۹.
- ↑ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج۲، ص۷۵۲.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۱۷.