اشراط الساعة
معنای اشراط الساعه
- "اشراط" جمع "شرط" به معنای نشانه و سرآغاز[۱] است و "الساعه" به بخشی از بخشهای شبانه روز گفته میشود و مقصود از آن در اینجا قیامت است[۲]. اشراط الساعة یعنی نشانههای قیامت[۳]. پس از سپری شدن عصر ظهور، فرجام تاریخ فرامیرسد و بساط دنیا درهم ریخته و قیامت برپا میگردد و پیش از حادث شدن قیامت، رویدادها و نشانههایی ظاهر میشود که از بروز قیامت خبر میدهد، این نشانهها در فرهنگ اسلامی اشراط الساعه نامیده شدهاند. خداوند میفرماید: ﴿فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا﴾[۴]. در روایات[۵] "اشراط الساعه"، زنجیرهای از پدیدههای انسانی و طبیعی شمرده شده که از زمان بعثت رسول اکرم (ص) آغاز و تا فروپاشی کامل نظام طبیعت ادامه مییابد[۶].
نشانههای قیامت
- رویدادهای پیش از قیامت، یکسان نیستند و تنوع دارند و میتوان آنها را به سه دسته تقسیم کرد:
- دگرگونیهای رفتاری و اخلاقی مردم: بنابر روایات، جامعۀ انسانی پیش از رستاخیز رو به افول مینهد. احکام الهی تباه میشوند، تبهکاران بر جهان حکومت میکنند، ستم و فساد و گناه بسیار میشود، مردم از هوا و هوس خویش پیروی میکنند و دنیاپرستان را بزرگ میدارند، آخرت را به دنیا میفروشند، انصاف از میان مردم رخت برمیبندد، به زیردستان و تنگدستان کمک نمیکنند، بزرگان را حرمت نمینهند، مردانْ، خویش را همانند زنان میآرایند و زنان، خودشان را شبیه مردان میکنند، بنیان خانواده سست میشود و طلاق میان همسران فراوان میشود[۷].
- پیشامدهای مهم اجتماعی: بعثت پیامبر اسلام (ص) و نزول قرآن کریم، شکافته شدن ماه که از معجزات پیامبر اکرم (ص) بود، از پیشامدهای قبل از قیامت است. ظهور حضرت مهدی و رجعت آل محمد (ص) و نیز نزول حضرت عیسی (ع) و ظهور دابة الارض (موجودی که از زمین برمیخیزد و با مردم سخن میگوید و مؤمن را از کافر جدا میسازد)، دجال، سفیانی و طایفه یأجوج و مأجوج از نشانههای دیگر، قیامت است[۸].
- پیشامدهای نظام خلقت: در بسیاری از آیات قرآنی، از دگرگونیها و تحولات ژرف در نظام خلقت سخن به میان است که پیش از قیامت رخ میدهند، مانند: لرزیدن کوهها و زمین[۹] و از جا کنده شدن، درهم کوفته شدن و فروریختن کوهها[۱۰]، شکافته شدن دریاها[۱۱]، خاموشی خورشید و ماه و ستارگان[۱۲]، شکافته شدن آسمانها[۱۳] و آشکار گشتن دودی که همۀ زمین را فرا میگیرد[۱۴]. بدینسان نظام آفرینش دگرگون میشود و زمین و نظام حاکم بر آن، به کلی تحول مییابند[۱۵]. آنگاه با نفخ صور همه آدمیان میمیرند و سپس با نفخ صور دوم، برای رستاخیز به پا میخیزند[۱۶][۱۷]
خلط میان علائم ظهور و اشراط الساعه
- یکی از مطالبی که با موضوع علائم ظهور ارتباط نزدیک دارد، روایاتی است که دربارۀ نشانههای قیامت سخن میگوید. در بسیاری از منابع روایی اهل سنت و برخی جوامع حدیثی شیعه، نشانههای ظهور مهدی (ع) با علامتهای نزدیک شدن و برپایی قیامت آمیخته و برخی نشانههایی که به علائم ظهور مشهورند نشانه قیامت دانسته شده است. اما باید توجه داشت میان علائم ظهور و نشانههای قیامت تفاوت وجود دارد و مراد از علائم ظهور آن دسته از حوادثی است که براساس بیان پیشوایان معصوم (ع)، قبل و یا در آستانۀ ظهور واقع خواهد شد و تحقق هر کدام نوید نزدیک شدن یا وقوع قیام امام مهدی (ع) را میدهد[۱۸].
- دلیل اشتباه میان علائم ظهور و اشراط الساعه میتواند چند امر باشد مانند:
- واژۀ الساعه در برخی روایات به ظهور امام مهدی (ع) تأویل شده لذا راه برای احادیث اشراط الساعه هم باز شده است[۱۹].
- تعبیرات برخی احادیث که زمان ظهور نزدیک قیامت است، زمینۀ اشتباه میان دو علامت شده است مانند: «اگر یک روز از دنیا هم باقی نمانده باشد مهدی خواهد آمد»[۲۰] و حال آنکه مراد این روایات قطعی بودن ظهور است[۲۱].
- نزدیک بودن و تشابه الفاظ قیام و قیامت و قائم با همدیگر دلیلی دیگر بر خلط علائم ظهور با نشانههای قیامت است[۲۲].
- بنابراین ماهیت علایم ظهور با اشراط الساعة متفاوت است؛ زیرا علایم ظهور، نشانههایی برای ظهور امام مهدی (ع) است، ولی اشراط الساعة نشانههایی برای قیامت است. البته باید توجه کرد تمام نشانههای ظهور پیش از برپایی قیامت واقع خواهد شد، لذا آنچه در طول غیبت کبری واقع میشود به طور طبیعی پیش از برپایی قیامت واقع شده و در نتیجه از نشانههای قیامت است. بر این اساس، همه نشانههای ظهور، به گونهای نشانههای قیامت هم هستند، ولی همۀ نشانههای قیامت، نشانههای ظهور نمیتوانند باشند[۲۳].
پرسش مستقیم
منابع
- صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری
- محمدی ریشهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی
- علیزاده، مهدی، نشانههای یار و چکامه انتظار
- صادقی، مصطفی، تحلیل تاریخی نشانههای ظهور
- سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت
- سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت
- تونهای، مجتبی، موعودنامه
- پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه
- مهدویت پرسشها و پاسخها
منبعشناسی جامع اشراط الساعه
پانویس
- ↑ العین، ص۴۱۱؛ معجم مقائیس اللغة، ج۳، ص۲۶۰.
- ↑ ر. ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص۱۰۶؛ پژوهشگران مؤسسۀ آیندۀ روشن، مهدویت پرسشها و پاسخها، ص ۳۸۰.
- ↑ ر. ک. پژوهشگران مؤسسۀ آیندۀ روشن، مهدویت پرسشها و پاسخها، ص ۳۸۰؛ صادقی، مصطفی، تحلیل تاریخی نشانههای ظهور، ص ۹۱ ـ ۹۳.
- ↑ «پس آیا جز چشم به راه رستخیزند که ناگهان بر آنان فرا میرسد؟ و به راستی نشانههای آن در رسیده است و چون به سراغشان بیاید یادکردشان، آنان را چگونه سود خواهد داشت؟» سوره محمد، آیه ۱۸.
- ↑ وسایل الشیعه، ج۱۵، ص۵۶.
- ↑ ر. ک. علیزاده، مهدی، نشانههای یار و چکامه انتظار، ص۲۱؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص۱۰۶.
- ↑ ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۸۲.
- ↑ ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۸۳.
- ↑ ﴿يَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ وَكَانَتِ الْجِبَالُ كَثِيبًا مَهِيلًا﴾«روزی که زمین و کوهها به لرزه درآیند و کوهها تودهای از ریگ روان باشند» سوره مزمل، آیه ۱۴.
- ↑ ﴿وَحُمِلَتِ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ فَدُكَّتَا دَكَّةً وَاحِدَةً﴾«و زمین و کوهها را فرا بردارند و یکباره در هم کوبند» سوره حاقه، آیه ۱۴؛ ﴿وَبُسَّتِ الْجِبَالُ بَسًّا فَكَانَتْ هَبَاءً مُنْبَثًّا﴾«و کوهها ریزریز شوند، چون غباری پراکنده» سوره واقعه، آیه ۵ ـ ۶
- ↑ ﴿وَإِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ﴾«و هنگامی که دریاها روان گردند و به هم پیوندند،» سوره انفطار، آیه ۳؛ ﴿وَإِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ﴾«و آنگاه که دریاها برجوشند» سوره تکویر، آیه ۶.
- ↑ ﴿عَلِمَتْ نَفْسٌ مَا أَحْضَرَتْ﴾«(در آن هنگام) هر کس بداند که چه آماده کرده است،» سوره تکویر، آیه ۱۴.
- ↑ ﴿إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ﴾«هنگامی که آسمان شکاف بردارد،» سوره انشقاق، آیه ۱؛ ﴿وَأَمَّا عَادٌ فَأُهْلِكُوا بِرِيحٍ صَرْصَرٍ عَاتِيَةٍ﴾«و اما (قوم) عاد با تندباد سردی بنیانکن، از میان برداشته شد» سوره حاقه، آیه ۶.
- ↑ ﴿فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّمَاءُ بِدُخَانٍ مُبِينٍ يَغْشَى النَّاسَ هَذَا عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾«پس به روزی چشم بدوز که آسمان دودی آشکار برمیآورد. که مردم را فرا میپوشد؛ این عذابی دردناک است» سوره دخان، آیه ۱۰ ـ ۱۱
- ↑ ﴿وَلَنُسْكِنَنَّكُمُ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِمْ ذَلِكَ لِمَنْ خَافَ مَقَامِي وَخَافَ وَعِيدِ﴾«و شما را پس از آنان در این سرزمین جای خواهیم داد؛ این برای کسی است که از ایستادن در پیشگاه من و از هشدار من میهراسد» سوره ابراهیم، آیه ۱۴.
- ↑ ﴿وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُمْ قِيَامٌ يَنْظُرُونَ﴾«و در صور دمیده میشود آنگاه هر کس در آسمانها و در زمین است بیهوش میگردد- جز آن کس که خدا بخواهد- سپس بار دیگر در آن میدمند که ناگاه آنان برمیخیزند، به انتظار میمانند» سوره زمر، آیه ۶۸.
- ↑ ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۸۳.
- ↑ ر. ک: صادقی، مصطفی، تحلیل تاریخی نشانههای ظهور، ص ۹۱ ـ ۹۳؛ صدر، سید محمد، غیبت کبری، ص ۵۴۹ـ ۵۵۲؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص ۲۵۱ـ ۲۵۲؛ پژوهشگران مؤسسۀ آیندۀ روشن، مهدویت پرسشها و پاسخها، ص ۳۸۰.
- ↑ ر. ک: محمدی ریشهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ص ۴۲۷ـ ۴۲۹.
- ↑ «لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یُخْرِجَ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَیْتِی»؛ الغیبة، نعمانی، ص ۱۴۹.
- ↑ ر. ک: محمدی ریشهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ص ۴۲۷ـ ۴۲۹.
- ↑ ر. ک. محمدی ریشهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ص ۴۲۷ـ ۴۲۹.
- ↑ ر. ک. تونهای، مجتبی، موعودنامه، ص ۱۰۴؛ پژوهشگران مؤسسۀ آیندۀ روشن، مهدویت پرسشها و پاسخها، ص ۳۸۰.