رشید هجری در تراجم و رجال

این مدخل زیرشاخهٔ بحث رشید هجری است. رشید هجری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: رشید هجری در تراجم و رجال - رشید هجری در معارف و سیره علوی - رشید هجری در تاریخ اسلامی - رشید هجری در نهج البلاغه - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

• رُشَید هَجَری از محدثان و فقیهان صالح و مورد وثوق و از اصحاب باوفا و از یاران آشکار و پنهان امیرالمؤمنین علی (ع) بود، او نیز از اصحاب امام حسن و امام حسین (ع) و علی بن الحسین (ع) به شمار می‌آید.

رُشید و آگاهی از حوادث

• رُشید به برکت نزدیکی و تقرب به امیرمؤمنان علی (ع) با علم بلایا و منایا آشنا شد و از حوادث آینده و سرنوشت افراد خبر می‌داد؛ چنان که شیخ کشی در رجال خود نقل می‌کند که: امیرمؤمنان علی (ع) به خاطر ظرفیت و معنویتی که در رُشید می‌دانست، علم بلایا را به او آموخت و او را رشید ‌البلایا نامید.
• رُشید در ملاقات با بعضی افراد اگر مصلحت می‌دید از آینده‌اش خبر می‌داد و او را از چگونگی مردن و یا شهادتش آشنا می‌ساخت. و امیرمؤمنان (ع) چگونگی شهادت رُشید را به خودش فرموده و همان طور که امام (ع) از آینده او خبر داده بود، به همان نحو به شهادت رسید.
• اسحاق بن عمار در آگاهی رُشید از علم بلایا و منایا این حدیث را نقل کرده و می‌گوید: خدمت موسی بن جعفر (ع) بودم، در ضمن گفت و گو یک مرتبه امام (ع) از مرگ یکی از شیعیان در گوشه‌ای از عالم خبر داد! اسحاق می‌گوید: با خود گفتم سبحان الله، خداوند چه مقامی به پیشوایان ما عنایت فرموده است که از عالم غیب و از آن طرف دنیا خبر می‌دهند، تا این فکر از ذهنم گذشت، ناگهان امام موسی بن جعفر (ع) از فکر من آگاه شد با حالت غضب به من نگاه کرد و فرمود: "ای اسحاق، این چه تصوری است درباره ما، رشید هجری از حوادث و وقایع عالم و حیات و مرگ افراد با خبر بود، پس امام که سزاواتر است به دانستن آنها"؛
• اینک به دو نمونه از آگاهی رُشید به آینده و قدرت بر کارهای خارق‌العاده او را نقل می‌کنیم:
• ۱. پیش‌گویی رُشید و حبیب و میثم از آینده خویش
• یکی از نمونه‌های پیش گویی رُشید از حوادث آینده ملاقات دوستانه رُشید و حبیب بن مظاهر و میثم تمار است که سخنان این سه شیعه راستین و اصحاب سر امیرالمؤمنین (ع) در یک ملاقاتی مردم را به تعجب و شگفتی وا داشت. اصل داستان چنین است:
• فضیل بن زبیر نقل می‌کند: روزی میثم تمار بر جمعی از طائفه بنی اسد گذشت. حبیب بن مظاهر ار او استقبال نمود و آن دو کنار هم‌ایستادند به طوری که گردن اسب‌هایشان به هم می‌خورد، در ضمن این گفت و گو حبیب خطاب به میثم گفت: ای میثم گویا می‌بینم بزرگ مردی که جلو سرش مو ندارد و شکم فربهی دارد و کار او فروش خربزه در بازار میوه فروشان است، (اشاره به میثم تمار) او را می‌گیرند و به جرم محبت اهل بیت پیامبر (ع) به دارش می‌آویزند و شکم او را بالای دار می‌درند تا از دنیا برود.
• میثم هم در پاسخ او گفت: ای حبیب، من نیز مردی را می‌شناسم، سرخ رو که دارای دو گیسو است و برای فرزند پیامبر خدا (ص) خروج می‌کند، اما او را به قتل می‌رسانند و سرش را در کوفه می‌گردانند.
• سخن میثم نیز اشاره به آینده حبیب بود. این سخنان حبیب و میثم با هم گفتند و از هم جدا شدند.
• مردمی ‌که آنجا تماشاگر و شنونده این سخنان بودند، نتوانستند به حقایق آشکار شده پی ببرند لذا گفتند: ما هرگز دروغ‌گو‌تر از این دو نفر ندیده‌ایم، در همین حال که هنوز مردم متفرق نشده بودند، رُشید هجری از راه رسید و سراغ آن دو یار امام (ع) یعنی حبیب و میثم را گرفت. آن جمع گفتند: لحظه‌ای قبل این جا بودند و شنیدیم چنین و چنان گفتند و رفتند.
• رُشید گفت: "خدا رحمت کند میثم را که فراموش کرد بگوید: جایزه آن کسی که سر حبیب را – برای حاکم – می‌برد یک صد درهم بیشتر از دیگران خواهد بود". چون رُشید از آن جمع جدا شد، آنها گفتند: این مرد از آن دو دروغ‌گوتر است.
• اما مردم گفتند: به خدا قسم طولی نکشید که نمردیم و دیدیم میثم تمار در کنار خانه عمرو بن حریث به دار آویخته شد و حبیب بن مظاهر نیز با سید الشهدا حضرت ابا عبد الله الحسین (ع) در کربلا به شهادت رسید و قاتلان او سرش را به دور شهر کوفه گرداندند و آنچه آن روز شنیده بودیم با چشم خود دیدیم.
• ۲. آگاهی رُشید از نحوه شهادت خویش:
• قنوا دختر رُشید از پدرش نقل می‌کند که پدرم به من گفت: در ملاقاتی امیرالمؤمنین علی (ع) از آینده‌ام به من خبر داد و فرمود: "ای رُشید، چگونه صبر می‌کنی در آن موقعی که حاکم ننگین بنی امیه (دعی بنی امیه) به دنبال تو می‌فرستد دو دست و پا و زبانت را قطع می‌کند؟" گفتم: ای امیرالمؤمنین، آیا پایان این کار بهشت است؟ فرمود: "ای رُشید تو در دنیا و آخرت با من خواهی بود...".
• قنوا می‌گوید: پدرم از این پیشنهاد استقبال می‌کرد، و به خدا قسم طولی نکشید و روزگاری نگذشت که عبیدالله بن زیاد (زیاد بن ابیه) پدرم را ‌طلبید تا از امیرالمؤمنین (ع) برائت بجوید! اما پدرم حاضر نشد از علی (ع) تبری جوید، و همان طوری که پدرم از قول امیرالمؤمنین علی (ع) خبر داده بود، ابن زیاد با او رفتار کرد و دست و پا و زبان پدرم را قطع کرد و او را به دار کشید و به شهادت رساند.

قول دیگر در کیفیت شهادت رُشید

• کشی نیز از فضل بن زبیر این داستان و خبر غیبی را چنین نقل می‌کند: روزی امیرالمؤمنین علی (ع) با جمعی از یارانش به نخلستان خرمایی تشریف برد و در زیر درخت خرمایی نشست، سپس دستور داد. مقداری خرما از آن درخت برایش آوردند و با اصحاب تناول نمودند. در میان اصحاب که رُشید هجری حاضر بود عرض کرد: ای امیرمؤمنان، چه خرمای شیرین و خوبی است! حضرت فرمود: "‌ای رُشید، آگاه باش که تو را بر چوب همین درخت به دار خواهند کشید!".
• رُشید می‌گوید: پس از شنیدن این خبر، پیوسته روزها به کنار آن درخت رفت و آمد می‌کردم و آن را آب داده و مواظبت می‌نمودم تا آنکه امیرمؤمنان (ع) به شهادت رسید و معاویه پسر ابوسفیان غاصبانه بر مسند حکومت اسلامی تکیه زد و عبیدالله بن زیاد (زیاد بن ابیه) را به امارت کوفه منصوب نمود.
• رُشید می‌گوید: روزی به سراغ درخت رفتم، دیدم درخت را بریده‌اند. با خود گفتم: اجل و مرگ من نزدیک شده است، لذا طولی نکشید که فرستاده عبیدالله بن زیاد (زیاد بن ابیه) نزدم آمد و گفت: امیر تو را‌ طلبیده است. با او وارد قصر حکومتی ابن زیاد (زیاد) شدم، دیدم آن درخت را به آنجا آورده‌اند، روز دیگر مرا به قصر بردند، دیدم آن چوب را دو نیم کرده‌اند. گفتم: این را برای من بریده‌اند. به خدا قسم من دروغ‌گو نیستم و امام و مولایم، نیز به من دروغ نگفته است، و مرا بدان خبر داده که دست‌ها و پاها و زبان مرا خواهند برید. روز دیگر که عبیدالله بن زیاد (زیاد بن ابیه) مرا احضار کرد، وقتی داخل دارالاماره شدم پای خود را به آن چوب زده و گفتم: "من برای تو بزرگ شده و تو برای من روییده و رشد کرده‌ای". بعد عبیدالله بن زیاد (زیاد بن ابیه) خطاب به حاضرین گفت: این شخصی را که دوستش یعنی امیرالمؤمنین (ع)) دروغ‌گو است، وارد کنید! گفتم: به خدا سوگند نه من دروغگو هستم نه دوستم (امام علی (ع)) دروغ گفته است، او به من خبر داده که دو دست و دو پا و زبانم را در راه محبتش قطع خواهی کرد. ابن زیاد گفت: به خدا سخن او را دروغ می‌سازم، و فقط یک و پایت را قطع می‌کنم. سپس دستور داد یک دست و پای رُشید را بریدند و او را به خانه‌اش بردند.
• وقتی رُشید را به خانه بردند در دیدار، مردمی‌ را که به عیادتش آمدند از اخبار و حوادث آینده باخبر کرد و اعلام کرد که: "ای مردم، بیایید، هر چه می‌خواهید از آینده از من سؤال کنید و پاسخ آن را بشنوید". فوراً به ابن زیاد (زیاد بن ابیه) خبر دادند که چرا دست و پای رُشید را قطع کردی و او را آزاد نمودی، او در حال آگاه کردن مردم از حوادث آینده است.

ابن زیاد گفت: او را دوباره بیاورند و در همان جا دست و پای دیگر و نیز زبانش را قطع کردند و بعد او را به دار آویختند و آن‌چه امیرالمؤمنین علی (ع) به رُشید از سرنوشت و شهادت او خبر داده بود، واقع شد.

قول سوم در کیفیت شهادت رُشید

• شیخ مفید از نضر حارثی روایت می‌کند که گفت: من در مجلس ابن زیاد (زیاد بن ابیه) بودم که رُشید هجری را نزد او آوردند، ابن زیاد از او سؤال کرد: ای رُشید، بگو ببینم، مولایت (علی (ع)) مرگ تو را به دست من چگونه تعریف نمود تا من هم اینک تو را به همان شکل بکشم. رُشید گفت: مولایم فرمود: "اول دست و پای مرا قطع خواهی کرد و سپس مرا به دار خواهی کشید".
• ابن زیاد گفت: به خدا سوگند، هم اکنون سخن مولایت را دروغ می‌سازم، فوری دستور داد او را آزاد کردند، اما همین که رُشید خواست از مجلس خارج شود، ابن زیاد گفت: به خدا سوگند، من چیزی را برای تو بدتر از آن‌چه مولایت گفته است، سراغ ندارم؛ زیرا اگر تو زنده بمانی همواره در جستجوی شر و بدی برای ما خواهی بود، لذا دستور داد دست و پایش را بریده و او را به دار بیاویزند. اما تا وقتی که رُشید را به دار می‌آویختند، مرتب سخن می‌گفت و در همان لحظه که او را دار زدند، فریاد زد:هنوز کار دیگری هست که مولایم علی (ع) به من گفته است.
• ابن زیاد در این لحظه دستور داد زبانش را نیز قطع کنند. چون زبانش را بیرون کشیدند که ببرند، رُشید گفت: اینک لحظه‌ای به من مهلت دهید تا کلمه‌ای بگویم. به او مهلت دادند. آن گاه گفت:به خدا قسم هم اکنون صدق گفتار امیرالمؤمنین بر من آشکار شد که زبانم قطع می‌شود
• سرانجام رُشید به همان‌گونه که امام و پیشوایش علی (ع) به او خبر غیبی داده بود هر دو دست و پا و نیز زباش را قطع کردند و او را به دار کشیدند و بدین گونه این بار مخلص و وفادار امیر مؤمنان (ع) به شهادت رسید. و روح بلندش در فردوس برین همنشین مولایش امیرالمؤمنین (ع) گردید. و خداوند ما را چون این جان باختگان در راه حق و عدل پیروان راستین آن حضرت قرار دهد. آمین رب العالمین.

منابع

• ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی