نکت در دل معصوم

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "نکت در دل معصوم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

نکت در دل معصوم در قرآن | نکت در دل معصوم در حدیث | نکت در دل معصوم در کلام اسلامی | نکت در دل معصوم در فلسفه اسلامی | نکت در دل معصوم در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

• نقر در گوش یکی از راه‌های علم آموزی امامان (ع) است که از زیرشاخه‌های الهام محسوب می‌شود.

مقدمه

• امامان (ع) دو نوع علم دارند: علوم عادی که از راه‌های معمولی فرا می‌گیرند و در فراگیری آن با دیگر انسان‌ها تفاوتی ندارند و علوم غیر عادی که در این قسم با دیگران متفاوت بوده و علمشان از طرق معمول حاصل نمی‌شود بلکه در ارتباط با عالم غیب تحقق پیدا می‌کند؛ از این قسم با عنوان الهام یاد شده و در توضیح آن گفته شده است: گاهی ممکن است مطلبی به قلب القا شود و انسان یک مرتبه خود را بر مطلبی واقف و آگاه ببیند، به این نوع القاء، الهام می‏‌گویند، مانند الهام به مادر حضرت موسی (ع).

برخی از راه‌های علم آموزی امامان

• در کتب روایی مانند کافی و بحارالانوار ابواب و روایاتی وجود دارد که نشان می‏‌دهند همه علوم و دانش‌های امامان از رهگذر پیامبر یا حضرت علی (ع) به آنها نرسیده، بلکه آنان از طریق الهام با وحی غیر رسمی در ارتباط‌اند و پاسخ پرسش‌های نوظهور را از این طریق دریافت می‌کنند، از جملۀ آنها می‌توان به دو زیر مورد اشاره کرد:

نکت فی القلب راهی برای علم آموزی امامان

• یکی از منابع علم اهل بیت "نکت" یا "نکت فی القلب" است، که همان الهام است. "نکت" به حالتی می‌گویند که مطلبی علمی بدون تحصیل مقدمات به دل انسان بیاید. شخصی از امام صادق (ع) پرسید: گاهی ما از شما سؤال می‌پرسیم و سریع پاسخ می‌دهید و گاهی کمی مکث می‌کنید، سپس پاسخ ما را می‌دهید، علّت آن چیست؟ حضرت فرمودند: «بله پاسخ برخی سئوالات به گوش ما رسیده یا به قلب ما می‌آید، سپس ما آنها را به زبان می‌آوریم.» و یا در روایت دیگری از امام صادق (ع) آمده است: «برخی از ما علم در گوش‌شان قرار می‌گیرد. برخی از ما در خواب می‌بینند. برخی از ما صدایی می‌شنویم.» همچنین از ایشان دربارۀ نوع علم اهل بیت (ع) سؤال شد فرمودند: «از رسول خدا (ص) و حضرت علی (ع) به ما ارث رسیده است، علمی که به واسطه آنها از مردم بی‌نیازیم ولی مردم به ما احتیاج دارند. راوی گفت: آیا حکمت‌هایی که در قلب یا گوش شما القاء می‌شود نیز هست؟ آن حضرت فرمود: گاهی هم از این نوع است.»
• بر اساس روایتی از امام کاظم (ع) امامان سه گونه علم دارند: ماضی، غابر و حادث. علوم ماضی علومی هستند مربوط به گذشته و توضیح و تفسیر آن به وسیلۀ پیامبر به امام رسیده مانند علوم قرآن؛ علوم مربوط به آینده غابر نام دارد که توسط پیامبر، کتباً یا شفاهاً در اختیار امام قرار گرفته و از هر امامی به امام دیگر منتقل می‌شود. نوع سوم علومی هستند که به وسیلۀ الهام در اختیار امام قرار می‌گیرد. در روایات این نوع، توصیفاتی دارد مانند: این علم یا با انداختن به قلوب، یا با گفتن در گوش حاصل می‌شود؛ این علم از طرف خداوند عنایت شده و از برترین علوم ایشان است و یا به وسیله ملک انجام می‌گیرد و از ناحیه گوش است، یا بدون ملک و از ناحیه قلب است، و یا به وسائل دیگر. این علم دائما در حال ازدیاد است و از مصادیق علم غیب.
• در نتیجه در روایات متعدد القاء در دل یا شنیدن صدا توسط گوش امام از شیوه‌های دریافت علوم آنان معرفی شده است.

نقر فی الاسماع یا تحدیث راهی دیگر برای علم آموزی امامان

• نقر فی الاسماع یا محدث بودن اهل بیت (ع) از دیگر منابع علم امامان است که نوعی الهام است. نقر فی الاسماع یا تحدیث ایشان عبارت است از صحبت کردن با فرشتگان الهی به گونه‌ایی که فرشته با آنها صحبت کند، بدون اینکه پیامبر باشند و یا فرشته را ببینند. امام در اثر نزاهت روحی، صفای باطن و شایستگی علمی به مرتبه‌ای می‌رسد که فرشتگان آسمانی با او به گفتگو می‌پردازند. و این تحدیث غیر از وحی تشریعی است زیرا بعد از پیامبر اسلام نبوت خاتمه یافته است.
• در مورد محدث بودن اهل بیت (ع) روایات فراوانی رسیده است مانند: امام باقر (ع) فرمودند: «أَنَّ أَوْصِیَاءَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ مُحَدَّثُون» همچنین ایشان فرمودند: «محدّث کسی است که سخن فرشته‌ها را می‌شنود بدون اینکه چیزی را ببیند بلکه در گوش و دل او نقش می‌بندد.» امام کاظم (ع) در پاسخ اینکه علم شما از کجا حاصل می‌شود فرمودند: «به وسیله القاء در قلب یا شنیدن ندایی در گوش و گاهی هر دو با هم.»
• البته این صفت مخصوص به منصب امامت نیست بلکه ملائکۀ الهی با غیر پیامبران و امامان هم صحبت کرده‌اند مانند تحدیث با حضرت زهرا (س).

نتیجه گیری

• در دستگاه معرفتی شیعه آموزه الهام یا "نکت فی القلب" و تحدیث "یا نقر فی السماع" دو مجرای تحقق آگاهی و دو شیوه برای رهیافت امام به حقیقت است که گاه از مجموعه این دو به تحدیث یاد شده است.

پرسش‌های وابسته

• رابطه نقر در گوش و نکت در دل با علم معصوم چیست؟ (پرسش)
• رابطه نقر در گوش و نکت در دل با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

• کتاب‌شناسی علم معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم معصوم.

منابع

• غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی
• نادم، محمد حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد
• خوش‌باور، داوود، علم غیب از دیدگاه فریقین
• عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی
• سبحانی، جعفر، منشور جاوید
• سبحانی، جعفر، آگاهی سوم یا علم غیب
• سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه
• نصیری، محمد حسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات
• برنجکار، رضا، شاکر، محمد تقی، حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت
• مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل
• کرد فیروزجایی، اسدالله، علم غیب از دیدگاه حکما و شریعت اسلامی
• معارف، مجید، نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن
• نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی
• هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟
• خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲
• عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: