حقوق مالی امام

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

حقوق مالی در قرآن - حقوق مالی در حدیث - حقوق مالی در کلام اسلامی - حقوق مالی در فلسفه اسلامی - حقوق مالی در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل حقوق مالی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• "حق مالی امتیازی است که نظام حقوقی برای اشخاص می‌شناسد. این دسته از حقوق قابل مبادله و قیمت‌ گذاری به پول است مانند حق مالکیت و حق انتفاع".
• مسلم است که سیاست و اقتصاد، رابطۀ تنگاتنگ دارند. ضعف سیاست، موجب ضعف اقتصاد است و ضعف اقتصاد، دلیل ضعف سیاست است. یکی از حربه‌های برنده و مهم طاغوت‌ها در هر عصری این بوده که رگ و ریشۀ اقتصاد را به دست می‌گرفتند و مردان خدا را در فشار و تنگنای اقتصادی قرار می‌دادند تا آنان را نیازمند و تسلیم خود کنند. غصب فدک پس از رحلت پیامبر نیز در همین راستا توجیه می‌شود، لذا اگر اقتصاد در زمان اهل بیت(ع) در دست آنان بود، حکومت نیز به دست آنان می‌شد، لکن دشمنان و غاصبان حقوق آنان، ابتدا این حق آنان را گرفتند و بعد سایر حقوق ایشان را غصب کردند.
• در برخی روایات داریم که معصومین شاعرانی همچون فرزدق، کمیت اسدی... را تشویق کرده و به آنان پول می‌دادند تا از وجود آنها به نفع تشیع و رواج آن بهره گیرند و دیگران آنان را به نفع خودشان به کار نگیرند. تألیف قلوب در مواردی و تبلیغ دین از سویی، برقراری عدالت اجتماعی و توازن ثروت از سوی سوم، ملجأ و پناهگاه بودن اهل بیت در مشکلات و اتفاقات ناگوار از سوی دیگر منوط به داشتن قدرت اقتصادی است، این امر نیز متوقف بر پرداخت، حقوق مالی اهل بیت(ع) است.
• با توجه به آنچه ذکر شد و با توجه به منبع درآمد اهل بیت(ع) که در موارد زیادی به عهدۀ مسلمین است و با توجه به آثاری که پرداخت حقوق مالی می‌تواند داشته باشد، حقوق مالی در زمره حقوق اجتماعی ذکر می‌شود.

حق انفال

معنای انفال

• انفال جمع نَفَل (به فتح) و آن زیادت بر چیزی است؛ پس اطلاق نفل بر نافله به خاطر زیادی بر نمازهای واجب است. همچنین نفل برآنچه فَیء نامیده می‌شود اطلاق شده است و آن اموالی است که هیچ یک از مردم مالک آن نیستند مثل قله‌های کوه‌ها، دره‌ها، شهرها و روستاهایی که اهل آنها هلاک شدند و ترکۀ کسی که برای او وارثی نیست. غنائم جنگی را نیز انفال می‌گویند، به این علت که زیادی بر آن چیزی است که غالباً در جنگ‌ها مورد نظر است.

انفال در قرآن و روایات

• لفظ "انفال" دوبار در قرآن کریم در یک سوره و یک آیه آمده است: ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾.
• "امام صادق(ع) فرمودند: شما با ما ارتباط برقرار کردید و مردم آن را قطع کردند، شما ما را دوست داشتید و مردم به ما بغض ورزیدند، ما را شناختید و مردم ما را انکار کردند در حالی که او (صله و حب و شناخت) حق بود... حق ما در قرآن روشن است برای ماست اموال ناب، انفال برای ماست و ما قومی هستیم که خداوند طاعت ما را واجب کرد و شما اقتدا می‌کنید به کسی که مردم نسبت به جهالت او معذور نیستند..."«يَقُولُ وَصَلْتُمْ وَ قَطَعَ النَّاسُ وَ أَحْبَبْتُمْ وَ أَبْغَضَ النَّاسُ وَ عَرَفْتُمْ وَ أَنْكَرَ النَّاسُ وَ هُوَ الْحَقُّ... إِنَّ حَقَّنَا فِي كِتَابِ اللَّهِ بَيِّنٌ لَنَا صَفْوُ الْأَمْوَالِ وَ لَنَا الْأَنْفَالُ وَ إِنَّا قَوْمٌ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ طَاعَتَنَا وَ إِنَّكُمْ تَأْتَمُّونَ بِمَنْ لَا يُعْذَرُ النَّاسُ بِجَهَالَتِهِ...».
• باز از امام صادق(ع) نقل شده: "خداوند عزوجل می‌گوید: ای پیامبر گرامی از تو می‌پرسند تکلیف اموال بی‌صاحب چه خواهد شد؟ بگو اموال بی‌صاحب ویژه خدا و رسول خداست، این اموال بی‌صاحب چیست؟ ابوعبدالله گفت: هر سرزمینی که صاحبان آن جلای وطن نمایند و املاک خود را رها نمایند بی‌آنکه مسلمین سواره و پیاده بر آنان هجوم برده باشند پس اینها به خدا و رسول اختصاص دارد".
• در جای دیگر فرمودند: "هر زمینی که بدون خون‌ریزی نصیب مسلمین گردد و یا بعد از صلح با دشمن در قلمرو مسلمین قرار میگیرد یا تسلیم شوند و املاک خود را تقدیم کنند زمین‌های بایر و دره‌ها که از تصرف مردم خارج شده است، تمامی آنها در شمار "فیء و انفال" ویژه خدا و رسول خداست و آنچه ویژه خدا باشد در اختیار رسول خدا قرار می‌گیرد تا به صلاحدید خود عمل کند و به مصرف برساند".

حق "فیء"

معنای لغوی فیء

• راغب درباره معنای فیء می‌گوید: «الفيء و الفيئة»: "بازگشت به حالتی پسندیده".
• آیات: ﴿حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ﴾. ﴿فَإِنْ فَاءَتْ﴾. ﴿فَإِنْ فَاءُ﴾. «فاء الظل»: بازگشت سایه. الفَیءُ جز برای بازگشتن سایه گفته نمی‌شود. در آیه: ﴿يَتَفَيَّأُ ظِلَالُهُ﴾.
• نیز گفته‌اند الفَیءُ غنیمتی است که برای رسیدن به آن مشقتی در کار نباشد، در آیات: ﴿مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ﴾،﴿مِمَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَيْكَ﴾. بعضی گفته‌اند: اطلاق غنیمت به واژه فَیء - به معنی سایه از این جهت است که آگاهی و تنبیهی است بر اینکه شریف‌ترین اغراض دنیایی در حکم سایه‌ای است که برطرف و زایل می‌شود و در می‌گذرد.
• معنای اصطلاحی فیء: در فقه اموال منقول یا غیر منقولی را گویند که بدون جنگ و خونریزی و با مسالمت از کفار عاید مسلمین می‌شود و بخشی از غنیمت جنگی است و چون نیروی جنگی در به دست آوردنش به کار نرفته، همۀ آن متعلق به رهبر اسلامی است که بخشی را در مصالح عامه مسلمین بنا به صلاحدید خودش و بخشی را در میان ایتام و فقرا و در راه ماندگان بنی‌هاشم مصرف می‌کند.

فئ در قرآن و روایت

• در سوره حشر آمده است: ﴿وَمَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ وَلَكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾.
• در ادامه می‌فرماید: ﴿مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى﴾.

منابع

• شکری، آرزو، حقوق اهل بیت

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: