وحی به معصوم

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "وحی به معصوم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

وحی به معصوم در قرآن - وحی به معصوم در حدیث - وحی به معصوم در کلام اسلامی - وحی به معصوم در فلسفه اسلامی - وحی به معصوم در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

معناشناسی الهام و وحی

یکی از منابع علم غیب پیامبران و معصومین(ع) "الهام" و "وحی" است که از این طریق با عالم غیب ارتباط برقرار می‌کنند. "الهام" در لغت به معنای القاء شیء در روح و قلب انسان و "وحی" به معنای اشارۀ سریع است. هنگامی که نفس از پلیدی طبیعت و زنگار گناهان منزه شود، روی خود را به طرف پروردگار کرده، کار خود را به او وا می‌گذارد، خداوند متعال به او عنایت کرده و از جانب خود تمامی علوم را به لوح نفس او وحی یا الهام می‌‌کند.

در توضیح وحی گفته شده است وحی تشریعی مخصوص پیامبران است اما وحی‌های دیگر مربوط به علم غیب، وقایع گذشته، آینده، بهشت، جهنم و... هم برای انبیاست و هم برای امامان(ع).

تفاوت الهام با وحی

الهام، یکی از مصادیق وحی به معنای عام آن است، اما تفاوت آن با وحی به معنای خاص "وحی نبوت" در چند چیز است،

1. شخصی که به او الهام می‌شود نمی‌داند از کجا و به چه وسیله ای به او الهام شده است به خلاف وحی.
2. الهام، گاهی بدون واسطۀ موجودی از موجودات و از ارتباط خاصی که خداوند با اشیاء دارد حاصل می‌شود، ولی وحی از طریق ملائکه و شهود فرشتگان بر پیامبر افاضه می‌شود، به همین جهت، احادیث قدسیه را با آنکه کلام حق است وحی نمی‌دانند. از طرف دیگر، مطابق آیه شریفه: ﴿وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ﴾ یکی از اقسام وحی بر انبیاء، وحی بدون واسطه فرشته است.
3. وحی کشف شهودی است که متضمن کشف معنوی است، اما الهام تنها کشف معنوی است.
4. فرق چهارم آنکه وحی از خواص نبوت است و تبلیغ، از شرایط آن است، ولی الهام از خواص اهل ولایت بوده و شرط تبلیغ به دیگران در آن نیست.
5. فرق پنجم آنکه واضح بودن وحی زیادتر از الهام است.

علم غیب بالذات و بالعرض

• علم غیب بالذات برای خداوند متعال است، اما این منافاتی ندارد که پیامبران و امامان به واسطۀ وحی و الهام از غیب آگاه شوند، یعنی علم غیب به ایشان تعلیم داده شود، چه اینکه در برخی از آیات به آن اشاره شده است مانند: ﴿ذلِكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحيهِ إِلَيْكَ﴾ و ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلىَ‏ غَيْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضىَ‏ مِن رَّسُولٍ﴾ در مجموع غیر از خداوند هر کسی از غیب بهره‌ای دارد، بالعرض و با اذن و تعلیم الهی است.

رابطۀ وحی و الهام با علم غیب به پیامبران

رابطه وحی یا الهام با علم غیب معصوم چیست؟

(پرسمان علم غیب معصوم)

• خداوند به پیامبر(ص) دو نوع علم تعلیم داده است، تعلیم از راه وحی: ﴿وَأَنزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ﴾ و دیگری تعلیم از راه القاء و الهام بر قلب ایشان: ﴿وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ﴾، یعنی از هر دو راه برای تعلیم پیامبر استفاده شده است. در وحی برخی از خبرهای غیبی قرآن اعم از حوادث گذشته و آینده، و معارف مربوط به خدا و اسماء و صفات و اوضاع جهان برزخ و معاد به پیامبر تعلیم داده می‌شود و گاهی فرشته‌ای به صورت انسان متمثل می‌گردد و پیامبران و اولیاء الهی را از یک رشته امور پنهان از حس، مطلع می‌سازد. در مجموع یکی از راه‌هایی که پیامبران با غیب آشنا می‌شدند وحی بوده است. و اصولا خود وحی امری غیبی محسوب می‌شود.

رابطۀ الهام و علم امامان(ع)

رابطه وحی یا الهام با علم معصوم چیست؟

(پرسمان علم معصوم)

• در مورد امامان(ع) باید گفت، علوم امامان(ع) منحصر به آنچه از پیامبر اکرم(ص) بی‌واسطه یا باواسطه شنیده بودند نبوده است، بلکه ایشان از نوعی علوم غیرعادی نیز بهره‌مند بوده‌اند که به صورت الهام و تحدیث به ایشان افاضه می‌شده است. مانند الهام در شب‌های قدر و جمعه و... که صدای ### 313### را می‌شنوند اما او را نمی‌بینند. این نوع علم از برترین علوم امامان(ع) به شمار میی‌رود که یا به وسیله ملک انجام می‌گیرد و از ناحیه گوش است، یا بدون ملک و از ناحیه قلب و یا به وسائل دیگر. نام دیگر الهام را می‌توان وحی تسدیدی نامید که غیر از وحی تشریعی بوده و متعلق به اعمال خیر است، امام در سیر مراتب وجودی با تأیید الهی روح آنان با روح القدس مرتبط و با نیروی الهی تسدید می‌شود و امور به آنها وحی می‌شود.

وحی و الهام منبع علم امام از دیدگاه روایات

• روایاتی که در این زمینه وجود دارد برخی به صورت تصریح و برخی دیگر به صورت تلویحی دربارۀ الهام سخن گفته‌اند، برخی از این روایات عبارتند از:

1. امام صادق(ع) در این زمینه می‌فرمایند: «همانا علم ما يا مربوط به گذشته است و يا نوشته‌شده و يا وارد شدن در دل و يا تأثير در گوش. سپس فرمود: اما گذشته، علم به امور پيشين است و اما نوشته شده مربوط به امور آينده است و امّا وارد شده به دل الهام است و اما تأثير در گوش امر فرشته است».
2. همچنین ابوبصیر می‌گوید امام صادق(ع) دربارۀ آیۀ: ﴿وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي﴾ می‌فرماید: «خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ لَمْ‏ يَكُنْ‏ مَعَ‏ أَحَدٍ مِمَّنْ‏ مَضَى‏ غَيْرِ مُحَمَّدٍ وَ هُوَ مَعَ الْأَئِمَّةِ يُسَدِّدُهُمْ وَ لَيْسَ كُلَّمَا طُلِبَ وُجِد» و....

پرسش‌های وابسته

• رابطه وحی یا الهام با علم معصوم چیست؟ (پرسش)
• رابطه وحی یا الهام با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

• کتاب‌شناسی علم معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم معصوم.

منابع

1. برنجکار، رضا، شاکر، محمد تقی، حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت
2. اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه
3. هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی
4. خوش‌باور، داوود، علم غیب از دیدگاه فریقین
5. عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی
6. فرخ‌زاد، ملک محمد، محمودی، پگاه، تبیینی از چیستی فرا آگاهی در فرآیند وحی
7. خطیبی، زهرا، تورانی، اعلا، علم امام در آینه حکمت متعالیه
8. نادم، محمد حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد
9. نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی
10. امام خان، عسکری، منشأ و قلمرو علم امام
11. هاشمی گلپایگانی، زهره، خواب و رؤیای صادقه از دیدگاه قرآن و حدیث
12. رابیل، سیده، جستاری در مسئله علم غیب
13. سبحانی، جعفر، آگاهی سوم یا علم غیب
14. مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن
15. عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین
16. خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی
17. باقری، سید محمد فائز، بررسی علم اولیای الهی
18. شاکر، محمد کاظم، علم لدنی در قرآن و حدیث
19. مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید
20. مشکی، محمد، بررسی علم امام از دیدگاه شیخ مفید
21. بیابانی اسکوئی، محمد، امامت
22. محمدزاده نقاشان، الهام و نیرومند، رضا، رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه (مقاله)
23. مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل
24. افتخاری، سید ابراهیم، بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد
25. افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات
26. هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی
27. مروی، احمد، مصطفوی، سید حسن، دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم
28. امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت
29. غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی
30. شیخ‌زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا

پانویس