باقیات صالحات در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث باقیات صالحات است. باقیات صالحات از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: باقیات صالحات در قرآن - پرسش مرتبط ندارد

تنظیم آیات باقیات صالحات به ترتیب مصحفی آن

1. ﴿الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا﴾.
2. ﴿وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا﴾

باقیات صالحات در تفاسیر

شیخ طوسی در تبیان فی قوله تعالی: ﴿الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا﴾، فرموده: ﴿الْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ﴾؛ یعنی طاعات برای خدای متعال؛ زیرا پاداش آن، برای همیشه و ابد باقی می‌ماند. پس آن بهتر است از نفع منقطعی که عاقبتی برای آن نیست، و باقیاتی که بدان شادمان می‌گردند و خیر آن دوام دارد، آن صالحاتی است که حکیم آن را خواسته و بدان امر فرموده باشد. ابن‌عباس (در این باره) فرموده: ﴿الْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ﴾، طاعت برای خدا است. در اخبار ما روایت شده که از جمله ﴿الْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ﴾، امورات ثابت و پایدار و برخاستن برای نماز شب است. ﴿خَيْرٌ أَمَلًا﴾؛ یعنی امیدواری به عمل صالح و آرزو داشتن به مناسبت آن، بهتر از آرزو داشتن به مناسبت انجام عمل غیر صالح است. هم‌چنین فی قوله: ﴿وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا﴾، عبارت از انجام جمیع طاعات و اجتناب از جمیع معاصی است، و گفته‌اند که قول: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَ اللَّهُ‏ أَكْبَرُ» است، و از ابی‌عبدالله، امام صادق (ع)، روایت شده که باقیات صالحات، برخاستن آخر شب برای خواندن نماز شب، و دعا در سحرگاهان است، و باقیات نامیده شد برای این که منافع آن باقی مانده و اهلش در دنیا و آخرت، از آن بهره‌مند می‌شوند، بر خلاف آنچه نفع آن تنها منحصر در دنیاست، و قوله: ﴿وَخَيْرٌ مَرَدًّا﴾؛ یعنی نعمت‌ها و بهره‌هایی که به فاعل آن می‌رسد، بیشتر است.

شیخ طبرسی و در مجمع‌البیان فی قوله: ﴿الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا﴾، فرموده: ﴿الْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ﴾، عبارت از طاعات برای خدای متعال و جمیع حسنات است؛ زیرا پاداش آن برای همیشه و ابد باقی می‌ماند. این قول ابن‌عباس و قتاده است، و قوله: «خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا»؛ یعنی از لحاظ پاداش، برتر، و از لحاظ آرزوی نسبت به آن، صادقانه‌تر از مال، فرزند و دیگر زیبایی‌های دنیاست که بعضی از آرزوها، دروغین است، و این آرزویی است که دروغ نیست؛ زیرا کسی که طاعتی را عمل کند، آن پاداشی را خواهد یافت که آرزوی آن را دارد.

زمخشری در تفسیر کشاف فی قوله: ﴿وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا﴾، فرموده: ﴿الْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ﴾، اعمال خیری است که نتیجه آن برای انسان ثابت و پایدار است و زدودن و نیز نیست کردن هر آنچه از لذت‌های دنیوی است که نفس انسان به سوی آن نظر دارد، و گفته‌اند: آن نمازهای پنج‌گانه است و گفته‌اند: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَ اللَّهُ‏ أَكْبَرُ» است، و قتاده گفته: هر چه که رضای خدا در آن اراده شود. قوله: ﴿خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا﴾؛ یعنی آنچه از ثواب که متعلق به آن است و آنچه از آرزو که متعلق به آن است؛ زیرا صاحب آن در دنیا، ثواب خدا را، و در آخرت، رسیدن به آن را آرزو می‌کند.

همین طور فی قوله تعالی: ﴿وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا﴾، فرموده: ﴿خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا﴾ همه، اعمال آخرتی است، و گفته‌اند: نمازهاست، و گفته‌اند: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَ اللَّهُ‏ أَكْبَرُ» است؛ یعنی آن خیر ثواباً است از آنچه کافران بدان مباهات می‌کنند. ﴿وَخَيْرٌ مَرَدًّا﴾؛ یعنی محل بازگشت و فرجام و عاقبت یا منفعت، برگرفته از این قول آنان است که: لیس لهذا الأمر مرد و هل یرد بکای و زندا. شُبّر در تفسیرش فی قوله تعالی: ﴿الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا﴾، فرموده: ﴿الْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ﴾؛ یعنی طاعات برای خدا، پاداشش باقی ماند، و آن، به نمازهای پنج‌گانه، مودّت اهل‌بیت و تسبیحات اربعه تفسیر شده است، و قوله: ﴿خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا﴾؛ یعنی نزد پروردگارش از لحاظ پاداش، بهتر از مال و فرزند است، و قوله: ﴿خَيْرٌ أَمَلًا﴾؛ یعنی از لحاظ رسیدن به آرزو، آنچه را فاعل باقیات صالحات آرزوی آن را دارد، بهتر به آن می‌رسد، تا فاعل مال و فرزند.

نیز فی قوله تعالی: ﴿الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا﴾، فرموده: با توفیق، خدای متعال هدایت آنان را که هدایت یافته‌اند، افزون می‌کند. ﴿الْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ﴾؛ یعنی پاداش طاعات، باقی و پایدار است، و آن به نمازهای پنج‌گانه، دوستی اهل‌بیت و تسبیحات اربعه تفسیر شده است، و قوله: ﴿خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا﴾؛ یعنی از لحاظ عاقبت و منفعتی که به آنها بر می‌گردد، برتر است. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان فی قوله تعالی: ﴿وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا﴾، گفته است: مراد از باقیات صالحات، اعمال صالحه است، و البته اعمال انسان نزد خدای تعالی برای او محفوظ می‌ماند. پس آن باقی است، و چون صالح بود، پس آن باقیات صالحات است، و آن نزد خدای متعال از لحاظ، پاداش بهتر است؛ زیرا خدای متعال به انسانی که آن را به جا آورد، جزا می‌دهد، آن هم بهترین جزا را، و از لحاظ آرزو (هم) بهترین است؛ زیرا آنچه از رحمت و کرامت خدای تعالی نسبت انسان میسور است، چیزی است که مورد آرزوست. پس آن از نظر آرزو، صادقانه‌تر است از زینت‌ها و آرایش‌های دنیوی که در بیشتر آنچه آماده او شده است، بهره‌ای نمی‌برد، و متعلق آمال و آرزوها (هم) غالباً کاذب و دروغین بوده و آنچه صادق است، مکر و خدعه می‌باشد. از طرق شیعه و اهل‌سنت، از پیامبر (ص)، و از طریق شیعه هم از ائمه اهل‌بیت (ع)، تعدادی از روایات منقول است که: باقیات صالحات، تسبیحات اربعه: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَ اللَّهُ‏ أَكْبَرُ» است، و در تعدادی دیگر از آنها آمده که آن نماز است، و در تعدادی دیگر گفته شده که باقیات صالحات، مودت اهل‌بیت بوده و آنها همگی از قبیل انطباق بر مصداق است.

در تفسیر نمونه فی قوله تعالی: ﴿الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا﴾ آمده که: گرچه جمعی از مفسران خواسته‌اند مفهوم باقیات صالحات را در دایره خاصی، مانند: نمازهای پنج‌گانه، یا ذکر: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَ اللَّهُ‏ أَكْبَرُ»، و امثال آن، محدود کنند، ولی روشن است که مفهوم این تعبیر آن چنان وسیع و گسترده است که هر فکر، ایده، گفتار و کردار صالح و شایسته‌ای را که طبعاً باقی می‌ماند و اثرات و برکاتش در اختیار افراد و جوامع قرار می‌گیرد، شامل می‌شود. اگر می‌بینیم در بعضی از روایات، به نماز شب و یا مودت اهل‌بیت (ع) تفسیر شده، بدون شک منظور بیان مصداق‌های روشن است، نه منحصر ساختن مفهوم دراین امور، به خصوص این که در پاره‌ای از این روایات “مِن” که دلالت بر تبعیض دارد، به کار رفته است؛ مثلاً در روایتی از امام صادق (ع) می‌خوانیم که فرمود: «لَا تَسْتَصْغِرْ مَوَدَّتَنَا فَإِنَّهَا مِنَ الْبَاقِيَاتِ الصَّالِحَاتِ»: دوستی ما را کوچک مشمار که آن از باقیات صالحات است. در حدیث دیگری از پیامبر (ص) می‌خوانیم که فرمود: از گفتن تسبیحات اربعه مضایقه نکنید که آنها از باقیات صالحات‌اند. حتی اگر همان اموال ناپایدار و فرزندانی که گاهی فتنه و مایه آزمایش هستند، در مسیر الله قرار بگیرند، آنها هم به رنگ باقیات صالحات در می‌آیند؛ چرا که ذات پاک خداوند جاودانی است و هر چیزی برای او و در راه او قرار گیرد، جاودانه خواهد بود.

فی قوله تعالی: ﴿وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا﴾ نیز چنین گفته: کسانی که در راه هدایت گام نهادند، خداوند بر هدایتشان می‌افزاید. بدیهی است هدایت درجاتی دارد. هنگامی که درجات نخستین آن به وسیله انسان پیموده شد، خداوند دست او را می‌گیرد و به درجات عالی‌تر می‌برد، و هم‌چون درخت باروری که هر روز مرحله تازه‌ای از رشد و تکامل را می‌پیماید، این هدایت یافتگان نیز در پرتو ایمان و اعمال صالحشان، هر روز به مراحل بالاتری گام می‌نهند. در پایان آیه به آنها که بر زیورهای زودگذرشان، در دنیا تکیه کرده، و آن را وسیله تفاخر بر دیگران قرار داده‌اند، پاسخ می‌دهد که: آثار و اعمال صالحی که از انسان باقی می‌ماند، در پیشگاه پروردگار تو، ثوابش بیشتر، و عاقبتش ارزشمندتر است: ﴿وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا﴾ (در پاورقی هم آمده که: مَرَدّ (بر وزن نَمَد با تشدید دال) یا مصدر است به معنای “رد و بازگشت”، و یا اسم مکان است به معنای “محلّ بازگشت” که در این جا منظور بهشت است، ولی احتمال اول با معنای آیه مناسب‌تر است)

باقیات صالحات در تفاسیر روایی

1. ابن‌جمعه عروسی در نورالثقلین فی قوله تعالی: ﴿الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا﴾، آورده که: در کتاب معانی الاخبار با اسنادش از جعفر بن محمد، امام صادق (ع)، روایت شده که آن حضرت فرمود: ﴿الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا﴾، « ثمان رکعات اخر اللیل و الوتر، زینة الآخرة، و قد یجمعهما الله لاقوام»: مال و فرزند زینت زندگی دنیا هستند و هشت رکعت نماز آخر شب و نماز وتر زینت آخرت‌اند و خدای عزوجل هر دو زینت را برای گروه‌هایی جمع فرموده است.
2. در نهج‌البلاغه، علی (ع)، فرموده: «إِنَّ الْمَالَ وَ الْبَنِينَ حَرْثُ الدُّنْيَا وَ الْعَمَلَ الصَّالِحَ حَرْثُ الْآخِرَةِ وَ قَدْ يَجْمَعُهُمَا اللَّهُ‏ لِأَقْوَامٍ‏ »: البته، مال و فرزند کِشت دنیا هستند و عمل صالح کِشت برای آخرت است و خدای تعالی هر دو را برای گروه‌هایی جمع نموده است.
3. در تهذیب الاحکام با اسنادش، از ابی‌عبدالله، امام صادق (ع)، نقل کرده که آن بزرگوار فرمود: «إِنْ كَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ- ﴿الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا﴾إِنَّ‏ الثَّمَانِيَةَ رَكَعَاتٍ‏ يُصَلِّيهَا الْعَبْدُ آخِرَ اللَّيْلِ زِينَةُ الْآخِرَةِ»: اگر خدای عزوجل فرموده است: مال و فرزند، زینت زندگی دنیا هستند، البته، هشت رکعت نماز شب را که بنده خدا در آخر شب آن را به جا می‌آورد، زینت آخرت است.
4. در مجمع‌البیان به روایت انس بن مالک، از پیامبر (ص) نقل شده که آن حضرت برای همنشینانش فرمود: «خذوا جنتکم؟ قالوا: حضر عدونا؟ قال: خذوا جنتکم من النار؛ قولوا: سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَ اللَّهُ‏ أَكْبَرُ؛ فانهن المقدمات، و من المنجیات، و هن المعقبات، و هن الباقیات الصالحات»: سپر تان را برگیرید. آنان گفتند: آیا دشمن مهیا گردیده است؟ آن حضرت فرمود: سپرتان را در برابر آتش دوزخ برگیرید، بگویید: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَ اللَّهُ‏ أَكْبَرُ». پس آن، مقدمات است و آن سبب نجات است و آن، تعقیبات است و آن، باقیات الصالحات است.
5. از پیامبر (ص) روایت شده که فرمود: «ان عجزتم عن اللیل ان تکابدوه، و عن العدو ان تجاهدوه، فلا تضجروا عن قول: سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَ اللَّهُ‏ أَكْبَرُ؛ فانهن من الباقیات الصالحات فقولوها»”: اگر از تحمل رنج و مشقت در شب، و از این که علیه دشمن تلاش و جهاد کنید، ناتوان و عاجز هستید، پس از ذکر: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَ اللَّهُ‏ أَكْبَرُ»، در ناتوانی و مشکل نباشید که گفتن آن از باقیات صالحات است، پس آن را بگویید.
6. گفته‌اند که آن باقیات صالحات نمازهای پنج‌گانه است و این قول از ابی‌عبدالله، امام صادق (ع)، نیز روایت شده است؛ هم‌چنین از آن حضرت روایت شده که: «ان من الباقیات الصالحات، القیام باللیل لصلوة اللیل»: از جمله باقیات صالحات، برخاستن در شب به عزم اقامه نماز شب است.
7. در کتاب ابن‌عقده از ابی‌عبدالله، امام صادق (ع)، روایت شده که آن حضرت به حصین بن عبدالرحمن فرمود: «يَا حُصَيْنُ لَا تَسْتَصْغِرْ مَوَدَّتَنَا فَإِنَّهَا مِنَ الْبَاقِيَاتِ الصَّالِحَاتِ قَالَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) مَا أَسْتَصْغِرُهَا وَ لَكِنْ‏ أَحْمَدُ اللَّهَ‏ عَلَيْهَا»: ای حصین! مودت ما را کوچک مشمار که از باقیات صالحات است. حصین گفت: ای فرزند رسول الله (ص)! (نه تنها) آن را صغیر و کوچک نمی‌شمارم، بلکه خدای متعال را بر آن حمد و سپاس می‌گویم.
8. در اصول کافی با اسنادش از ضریس کناسی، و او از ابی‌جعفر، امام باقر (ع)، روایت نموده که آن حضرت فرموده: «مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ (ص) بِرَجُلٍ يَغْرِسُ غَرْساً فِي‏ حَائِطٍ لَهُ‏ فَوَقَفَ لَهُ وَ قَالَ أَ لَا أَدُلُّكَ عَلَى غَرْسٍ أَثْبَتَ أَصْلًا وَ أَسْرَعَ إِينَاعاً وَ أَطْيَبَ ثَمَراً وَ أَبْقَى قَالَ بَلَى فَدُلَّنِي يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ إِذَا أَصْبَحْتَ وَ أَمْسَيْتَ فَقُلْ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ فَإِنَّ لَكَ إِنْ قُلْتَهُ بِكُلِّ تَسْبِيحَةٍ عَشْرَ شَجَرَاتٍ فِي الْجَنَّةِ مِنْ أَنْوَاعِ الْفَاكِهَةِ وَ هُنَّ مِنَ الْبَاقِيَاتِ الصَّالِحَاتِ»، پیامبر خدا (ص) بر مردی عبور نمود که داشت در چهاردیواری خود درخت می‌کاشت، پس برای او توقف نمود و فرمود: آیا تو را بر درختی راهنمایی کنم که از لحاظ ریشه، ثابت‌تر و از لحاظ رسیدن میوه، سریع‌تر، پاکیزه‌تر و پایدارتر باشد؟ آن مرد گفت: آری، ای پیامبر خدا (ص)! مرا به آن راهنمایی فرما. پس آن حضرت فرمود: چون صبح و یا شام کنی، پس بگو: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَ اللَّهُ‏ أَكْبَرُ». پس اگر این تسبیح را گفتی، برای هر تسبیح تو، ده اصله درخت از انواع میوه‌ها برایت در بهشت کاشته خواهد شد و آنها از باقیات صالحات‌اند.
9. در تفسیر علی ابن ابراهیم با اسنادش تا جمیل، و او از ابی‌عبدالله، امام صادق (ع)، روایت نموده که آن حضرت فرمود: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص):‏ لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَيْتُهَا قيعان [قِيعَاناً] يقق [يَقَقاً] وَ رَأَيْتُ فِيهَا مَلَائِكَةً يَبْنُونَ لَبِنَةً مِنْ ذَهَبٍ- وَ لَبِنَةً مِنْ فِضَّةٍ- وَ رُبَّمَا أَمْسَكُوا- فَقُلْتُ لَهُمْ مَا لَكُمْ‏ رُبَّمَا بَنَيْتُمْ‏ وَ رُبَّمَا أَمْسَكْتُمْ‏ فَقَالُوا: حَتَّى تَجِيئَنَا النَّفَقَةُ- قُلْتُ لَهُمْ وَ مَا نَفَقَتُكُمْ فَقَالُوا قَوْلُ الْمُؤْمِنِ فِي الدُّنْيَا: (سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ- وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ) فَإِذَا قَالَ بَنَيْنَا وَ إِذَا أَمْسَكَ أَمْسَكْنَا»: پیامبر خدا (ص) بیان فرمود: چون در شب معراج به آسمان رفتم، به بهشت وارد شدم. پس در آنجا زمین هموار، وسیع و مسطحی را که بایر بود، ملاحظه کردم و در آنجا دیدم که ملایکه با خشتی از طلا و خشتی از نقره مشغول بنایی هستند و گاهی (هم) از کار دست می‌کشند. پس به آنها گفتم چه می‌شود که شما گاهی بنّایی می‌کنید و گاهی هم دست می‌کشید؟ آنان در پاسخ گفتند: برای این است که روزی ما برسد. به آنان گفتم: روزی شما چیست؟ آنان گفتند: قول شخص مؤمن در دنیا: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَ اللَّهُ‏ أَكْبَرُ». پس چون او این قول را بگوید، ما بنایی می‌کنیم و چون از گفتن باز ایستد، ما هم از کار بنّایی دست می‌کشیم.
10. ابن ابی‌شیبه و ابن‌منذر درباره قوله: ﴿وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ﴾، از ابن‌عباس اخراج نمودند که او گفته: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَ اللَّهُ‏ أَكْبَرُ».
11. سعید بن منصور، احمد، ابویعلی، ابن‌جریر، ابن ابی‌حاتم، ابن‌حبان، حاکم و ابن‌مردویه از ابی‌سعید خدری اخراج نمودند که پیامبر خدا (ص) فرمود: «اسْتَكْثِرُوا مِنَ‏ الْبَاقِيَاتِ‏ الصَّالِحَاتِ‏ قِيلَ وَ مَا هُنَّ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ التَّكْبِيرُ وَ التَّهْلِيلُ وَ التَّسْبِيحُ وَ الْحَمْدُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ».
12. ابن ابی حاتم از ابن عباس درباره قوله: ﴿وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ﴾، اخراج نمود که او گفت: «الْكَلَامِ‏ الطَّيِّبِ‏»

تدبر در آیات باقیات صالحات

﴿كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ﴾. آیات باقیات صالحات در قرآن کریم منحصر به دو آیه از سوره‌های مکی است که یکی از آنها در سوره کهف، و دیگری هم در سوره مریم. در ترتیب نزولی، سوره مریم چهل و چهارمین، و سوره کهف شصت و نهمین سوره است. ما در این جا ابتدا در پاسخ به این سؤال که باقیات صالحات در چیست؟ در این آیات تدبر می‌کنیم و سپس در پاسخ به این سؤال که پاداش باقیات صالحات چیست؟ نیز دوباره در این آیات به تدبر می‌پردازیم.

باقیات صالحات در چیست؟

اطاعت از خدای متعال و رسول خدا (ص) ریشه و منشأ باقیات صالحات

نخست برای آن که: اطاعت از خدا و رسول خدا سبب می‌شود که از پاداش اعمال چیزی کم نشود: ﴿لَا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمَالِكُمْ شَيْئًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾. دوم برای این که اطاعت از خدا و رسول خدا سبب هدایت می‌گردد: ﴿قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْهِ مَا حُمِّلَ وَعَلَيْكُمْ مَا حُمِّلْتُمْ وَإِنْ تُطِيعُوهُ تَهْتَدُوا وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ﴾. و بالاخره سوم هم برای اینکه این هدایت، سبب فزونی هدایت می‌گردد و این فزونی هدایت است که توفیق در عمل صالح، مودت اهل‌بیت (ع)، اقامه نمازهای پنج‌گانه و مواظبت بر آنها، قیام برای نماز شب و اقامه آن و استمرار و تداوم ذکر تسبیحات (و تسبیحات اربعه) را برای مؤمن فراهم می‌کند: ﴿وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا﴾

باقیات صالحات، در عمل صالح است

﴿مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيهَا بِغَيْرِ حِسَابٍ﴾. ﴿مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾

باقیات صالحات، در مودت اهل‌بیت است

﴿ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ﴾

باقیات صالحات، در نمازهای پنج‌گانه و محافظت بر آن است

﴿قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ... وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ * أُولَئِكَ هُمُ الْوَارِثُونَ﴾. ﴿حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ﴾

باقیات صالحات، در برخاستن برای نماز شب و در اقامه آن است

﴿إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ * تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ *... أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلًا بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾

باقیات صالحات، در ذکر و گفتن تسبیحات اربعه است

﴿إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ... مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ... أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلًا بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾

پاداش باقیات صالحات چیست؟

• پاداش باقیات صالحات، در اطاعت از خدا و اطاعت از رسول خدا (ص)، هدایت از جانب خدای متعال است. پاداش باقیات صالحات در اطاعت از خدا و اطاعت از رسولش، هدایت از جانب خدای متعال است و آن زمانی است که بنده خود را به زیور اطاعت از خدا و رسولش بیاراید: ﴿قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْهِ مَا حُمِّلَ وَعَلَيْكُمْ مَا حُمِّلْتُمْ وَإِنْ تُطِيعُوهُ تَهْتَدُوا وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ﴾. و چه پاداشی از هدایت بالاتر که بنده خدا در هر نماز در ضمن قرائت سوره حمد آن را از خدای متعال درخواست می‌کند. خدای متعال خصوصیات آن هدایت را چنین توصیف نموده: ﴿اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ * صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ﴾. البته، شأن این هدایت که از جانب خدای متعال است، این می‌باشد که افزایش یابد و پیوسته بر آن افزوده گردد: ﴿وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا﴾، و این هدایت نه تنها به طور مستمر بر آن افزوده گردد، بلکه به اهل آن تقوا هم داده می‌شود: ﴿وَالَّذِينَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًى وَآتَاهُمْ تَقْوَاهُمْ﴾.
• پاداش باقیات صالحات، در عمل صالح

1. پاداش باقیات صالحات در عمل صالح بهشت است. عاملان این اعمال در آن جاویدان و ماندگار شده، از نعم آن برخودار می‌گردند:
   1. ﴿وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ﴾.
   2. ﴿وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾.
   3. ﴿وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا لَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ وَنُدْخِلُهُمْ ظِلًّا ظَلِيلًا﴾.
   4. ﴿وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ قِيلًا﴾.
   5. ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَأَخْبَتُوا إِلَى رَبِّهِمْ أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾.
   6. ﴿وَأُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ﴾.
   7. ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا * خَالِدِينَ فِيهَا لَا يَبْغُونَ عَنْهَا حِوَلًا ﴾.
   8. ﴿إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ * يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ * الْمُلْكُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ﴾.
   9. ﴿وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفًا تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا نِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ﴾.
   10. ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِيمِ﴾.
   11. ﴿أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلًا بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾.
   12. ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْكَبِيرُ﴾.
2. پاداش باقیات صالحات در عمل صالح، تمام و کامل داده می‌شود: ﴿وَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ﴾.
3. پاداش باقیات صالحات در عمل صالح، مغفرت و اجر عظیم است:
   1. ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِيمٌ﴾.
   2. ﴿إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ﴾.
   3. ﴿الَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ﴾.
   4. ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ﴾.
   5. ﴿إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ﴾
   6. ﴿إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ﴾.
4. پاداش باقیات صالحات در عمل صالح، هدایت از جانب پروردگار است: ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ يَهْدِيهِمْ رَبُّهُمْ بِإِيمَانِهِمْ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ﴾.
5. پاداش باقیات صالحات در عمل صالح، خوشی حال و نیکویی مراجعت است: ﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ طُوبَى لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ﴾.
6. پاداش باقیات صالحات در عمل صالح، این است که خدای رحمان دل‌ها را محب آنان می‌کند: ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا﴾.
7. پاداش باقیات صالحات در عمل صالح، این است که برای انجام دهندگان آن، مغفرت و رزق کریم است: ﴿فَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ﴾.
8. پاداش باقیات صالحات در عمل صالح، این است که خدای متعال به آنان وعده داده است که آنان را خلیفه خود در زمین قرار دهد و امکاناتی برای آنان فراهم نماید که دینشان مورد پسندشان واقع شود و بعد از خوفی که داشتند، آن را به امنیت تبدیل نماید. ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ﴾.
9. پاداش باقیات صالحات در عمل صالح، این است که زشتی‌ها و بدی‌های مؤمنانی که این‌گونه از اعمال را انجام داده‌اند، پوشانده می‌شود و خدای متعال به آنان نیکوتر از آنچه عمل کرده‌اند، پاداش می‌دهد: ﴿وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَحْسَنَ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾.
10. پاداش باقیات صالحات در عمل صالح، این است که خدای متعال آنان را در گروه صالحان داخل می‌گرداند: ﴿وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِي الصَّالِحِينَ﴾.
11. پاداش باقیات صالحات در عمل صالح، این است که مؤمنانی که عمل صالح انجام می‌دهند، نزد پروردگارشان در باغ‌های دارای استخر آب، هر چه را بخواهند برای آنان خواهد بود، و این همان فضل کبیر است: ﴿تَرَى الظَّالِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا كَسَبُوا وَهُوَ وَاقِعٌ بِهِمْ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِي رَوْضَاتِ الْجَنَّاتِ لَهُمْ مَا يَشَاءُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذَلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ﴾.
12. پاداش باقیات صالحات در عمل صالح، این است که مؤمنانی که عمل صالح انجام می‌دهند، با آیات روشن الهی که پیامبر (ص) بر آنان تلاوت می‌فرماید، از تاریکی خارج، و به نور داخل می‌گردند، و چنین کسانی در بهشت وارد شده و در آن جاویدان و همیشه خواهند بود؛ هم‌چنین خدای متعال روزی را برای آنان نیکو نموده است: ﴿رَسُولًا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا﴾.
13. پاداش باقیات صالحات در عمل صالح، این است که آنان بهترین آفریده‌ها هستند: ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ﴾.

• پاداش باقیات صالحات، در مودت اهل‌بیت (ع): مودّت اهل‌بیت (ع) بنا بر آنچه در آیه ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ آمده، حق‌شناسی از پیامبر (ص) و پاسخ نسبتاً مثبت مؤمنان با عمل صالح به آیات سوره‌های انعام، حج و زمر است و لذا مشمول همه پاداش‌های باقیات صالحات در عمل صالح، خواهند بود:

1. ﴿وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قَالُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَى بَشَرٍ مِنْ شَيْءٍ﴾.
2. ﴿مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾.
3. ﴿وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَالْأَرْضُ جَمِيعًا قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَالسَّمَاوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ﴾.

• پاداش باقیات صالحات، در ادای نمازهای پنج‌گانه و محافظت بر آن: اولین و مهم‌ترین پاداش آن این است که قرآن کتاب هدایت، بشارت و رحمت، و سبب فلاح و رستگاری برای نمازگزار است، و با تمسک به آن اجر برپاکنندگان نماز، ضایع نمی‌شود:

1. قرآن برای برپاکننده نماز، کتاب هدایت است: ﴿ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ * الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ﴾.
2. قرآن برای برپاکننده نماز، کتاب هدایت و بشارت است: ﴿طس تِلْكَ آيَاتُ الْقُرْآنِ وَكِتَابٍ مُبِينٍ * هُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ * الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ﴾.
3. قرآن کتاب هدایت و رحمت، و سبب فلاح و رستگاری برای برپا کننده نماز است: ﴿تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْحَكِيمِ * هُدًى وَرَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ * الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ * أُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴾.
4. و با تمسک به کتاب پاداش برپا کننده نماز ضایع نشود:
   1. ﴿وَالَّذِينَ يُمَسِّكُونَ بِالْكِتَابِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ إِنَّا لَا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِينَ﴾.
   2. دومین پاداش این است که مؤمنین حقیقی برپاکنندگان نمازند و برای آنان درجات، مغفرت و رزق کریم نزد پروردگار است: ﴿الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ * أُولَئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ﴾.
   3. سومین پاداش این است که برای برپاکنندگان نماز، عاقبتی خوش و فرجامی نیکوست: ﴿وَالَّذِينَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ أُولَئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ﴾.
   4. چهارمین پاداش آن این است که نماز سبب بسیار مهمی برای استعانت و طلب کمک بوده و نشانه خشوع و خضوع است: ﴿وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ﴾. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ﴾.
   5. پنجمین پاداش آن این است که برپایی نماز، ملازم با عمل صالح بوده و اجر نمازگزار، نزد پروردگار است و برای او، نه حزنی می‌باشد و نه خوفی: ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾.
   6. ششمین پاداش آن این است که مؤمنانی که در نمازشان خاشع بوده و بر نمازهای خود محافظت می‌کنند، آنان رستگارند و وارث فردوس می‌شوند و در آن، همیشگی و جاودانند: ﴿قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ... وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ * أُولَئِكَ هُمُ الْوَارِثُونَ * الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾. ﴿وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ﴾.
   7. هشتمین پاداش آن این است که برپایی نماز از اسباب دین استوار و پابرجاست: ﴿وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ﴾.

• پاداش باقیات صالحات، در اقامه نماز شب

1. قیام کنندگان برای نماز شب، از صالحین‌اند: ﴿لَيْسُوا سَوَاءً مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَائِمَةٌ يَتْلُونَ آيَاتِ اللَّهِ آنَاءَ اللَّيْلِ وَهُمْ يَسْجُدُونَ * يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَأُولَئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ﴾.
2. برای متهجد و برپاکننده نماز شب مقامی است محمود و ستوده که پروردگار متعال او را برای این مقام بر می‌انگیزد: ﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا﴾
3. پاداش برپا کننده نماز شب، آن چنان مایه چشم روشنی و نشاط‌انگیز است که هیچ نفسی از آن آگاه نیست: ﴿إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ * تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ * فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ * أَفَمَنْ كَانَ مُؤْمِنًا كَمَنْ كَانَ فَاسِقًا لَا يَسْتَوُونَ﴾.
4. برای برپاکننده نماز شب، عظیم‌ترین اجر و پاداش نزد خدای متعال است: ﴿إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ... وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾.

• پاداش باقیات صالحات، در تسبیحات

1. تسبیح و حمد پروردگار، نشانه ایمان به آیات الهی است: ﴿إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ﴾.
2. همه آنچه در آسمان و زمین است، تسبیح‌گوی خالق یکتا هستند:
   1. ﴿تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا﴾.
   2. ﴿أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالطَّيْرُ صَافَّاتٍ كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَتَسْبِيحَهُ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِمَا يَفْعَلُونَ﴾.
   3. ﴿هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى يُسَبِّحُ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾.
   4. ﴿يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ﴾.
   5. ﴿يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾.
3. تسبیح و یاد خدا در اوقات شبانه روز، امر خدای متعال به بنده‌اش است:
   1. ﴿قَالَ رَبِّ اجْعَلْ لِي آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ إِلَّا رَمْزًا وَاذْكُرْ رَبَّكَ كَثِيرًا وَسَبِّحْ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ﴾.
   2. ﴿فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ﴾.
   3. ﴿فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى﴾.
   4. ﴿وَتَوَكَّلْ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتُ وَسَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَكَفَى بِهِ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِيرًا﴾.
   5. ﴿فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ﴾.
   6. ﴿فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ * وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ﴾.
   7. ﴿وَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْيُنِنَا وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ حِينَ تَقُومُ * وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَإِدْبَارَ النُّجُومِ﴾.
   8. ﴿فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ﴾.
   9. ﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا﴾.
   10. ﴿سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى﴾.
   11. ﴿فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا﴾.
4. استمرار و تداوم ذکر تسبیح در اوقات شبانه روز، موجب خشنودی خاطر است: ﴿فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى﴾

منابع

1. امامی، عبدالنبی، فرهنگ قرآن