بحث:مسلمانان درباره تولی به امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
نویسنده: آقای ظرافتی
پاسخ تفصیلی
جایگاه تولی
- تولی (پذیرش ولایت) نسبت به معصومان (ع) و تبری (دشمن داشتن) نسبت به دشمنان ایشان یکی از مواردی است که اهل بیت (ع) در روایات متعددی مؤمنان را در دوران غیبت به آن سفارش کرده‌اند. امام صادق(ع) ذیل آیۀ ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ﴾[۱] می‌‌فرماید: «"إِنَّمَا" یعنی سزاوارتر به شما، مُحق‌تر به شما و کارهایتان و جانتان و اموالتان تا روز قیامت، خدا و رسولش است و کسانی که ایمان آوردند، یعنی علی و فرزندانش که امامند»[۲]. همچنین فرمودند: «خداوند دستور به پذیرش ولایت ائمه (ع) داده که در آیه ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾[۳] به آنها تصریح می‌نماید: و آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما، مردم را هدایت می‌کردند. اینهایند که ولایت و اطاعت آنها لازم است»[۴].[۵]. به عنوان نمونه امام کاظم (ع) در روایتی می‌‌فرماید[۶]: «خوشا به حال شیعیان ما که در زمان غیبت قائم ما به محبت ما تمسک می‌جویند و بر موالات نسبت به ما و بیزاری نسبت به دشمنان ما ثابت و استوار هستند. آنها از ما هستند و ما نیز از آنها هستیم»[۷]. امام علی (ع) فرمودند: «ما را بر عهدۀ مردم، حق فرمانبری و ولایت است و برای این کار، از خداوند سبحان پاداش نیک خواهند گرفت»[۸].[۹]
- در روایت دیگری امام صادق (ع) فرمود[۱۰]: «خداوند پنج چیز را بر امّت محمد(ص) واجب کرده است: نماز و روزه و زکات و حجّ و ولایت ما. آنگاه در مورد چهار واجب از آنها در شرایط خاصّی اجازه ترک داده است [مثلاً، نماز زن در ایام حیض ترک میشود. روزه از مریض و مسافر اداءً ساقط است. زکات بر کسی که مالش به حدّ نصاب نرسیده باشد واجب نیست. حجّ بر غیر مستطیع واجب نیست]. تنها فریضه‌ای که در هر حال بر همه کس واجب است، فریضه ولایت است که احدی از مسلمین در هیچ حالی مجاز به ترک آن نمی‌باشد". بعد، برای تأکید بر مطلب فرمود: «"لَا وَ اللَّهِ مَا فِیهَا رُخْصَةٌ»؛ "نه قسم به خدا، در ولایت ترخیصی نیست». ولایت اهل بیت (ع) بر همه کس در همه حال واجب است و لذا می‌گوییم: «"مَنْ أَتَاکُمْ نَجَا"» "هر کس به سوی شما آمد، نجات یافت". «"وَ مَنْ لَمْ یَأْتِکُمْ هَلَکَ"»؛ عالم تکوین و تشریع به اذن خدا بر محور وجود شما می‌چرخد. تکوینیّات به طفیل وجود شما خلق شده‌اند و تشریعیّات نیز مقدّمه‌ای هستند برای دستیابی به مقام ولایت شما؛ زیرا که تقرّب به ولایت شما تقرّب به ولایت خداست. ولایت در این حدیث به معنای اعتقاد به امامت و داشتن محبت نیست، بلکه منظور اظهار آن امر قلبی در قالب اعتقاد و محبت در مرحله عمل است؛ یعنی از طریق منطبق ساختن اعمال و رفتار و گفتارتان در تمام شؤون زندگی با اوامر آن فرمانروایان الهی، به سوی آنها حرکت کنید و جوهر جانتان را با تلطیف از طریق عمل، به مقام ولایت و امامت نزدیک گردانید. تنها اعتقاد و محبت قلبی در حرکت همه جانبه به سوی ولایت کافی نیست، بلکه بروز و ظهور در مرحلۀ عمل لازم است و در این صورت است که می‌توانیم بگوییم: «"مَنْ أَتَاکُمْ نَجَا"»؛ محبت اهل بیت(ع) برای هر کس سودمند است البتّه مسألۀ محبّت قلبی در سعادت انسان مؤثر است؛ اما بدیهی است که اثر ولایت عملی را نخواهد داشت و آدمی را به مقامات عالی از سعادت تقرّب به ولیّ الله اعظم نخواهد رسانید. آری، حبّ علی (ع) در دل یک کافر هم اگر پیدا شود، تأثیر خود را خواهد داشت و لااقلّ او را از شدّت عذاب یا از اصل عذاب رهایی خواهد بخشید. در روایات آمده است پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «دوستی من و دوستی خاندانم در هفت موطن سودمند است که هراسی عظیم دارند هنگام مرگ و در گور، وقت بر آمدن از قبر و دریافت نامه اعمال و نزد حساب و پای میزان و بر صراط:[۱۱]؛ در این حدیث، چنانکه می‌بینیم، قید ایمان و اسلام هم نشده و تصریح شده است که محبت اهل بیت مطلقاً برای انسان سودمند است[۱۲].
- این ولایت آنچنان اهمیت دارد که امام باقر(ع) هنگام دیدن حاجیان در حال طواف دربارۀ ولای دوستی و نصرت به همراهانشان فرمودند: «مردم از آن جهت مأمور به طواف شده‌اند که پس از آن به سوی ما بیایند و ولایت ما را اعلام کنند و مودت و نصرت خودشان را به ما عرضه بدارند»[۱۳]؛ آری، بیت‌الله واقعی وجود امام است و طواف واقعی چرخیدن بر محور وجود او و عرض خضوع و ادب به آستان اکرم اوست که صاحب این خانه و رب البیت است. دل به خانه سنگی و گلی دادن و صاحبخانه را از دل بیرون کردن نه شرط عقل و درایت است نه از سوی دین و شریعت مجاز؛ بلکه: ﴿وَ مَن كاَنَ فىِ هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فىِ الاَْخِرَةِ أَعْمَى وَ أَضَلُّ سَبِيلا﴾[۱۴]؛ آن کس که یک عمر در دنیا با کوردلی زندگی کرده و از دیدن صاحبخانه محروم بوده است، در آن جهان نیز کور خواهد بود و از دیدار صاحب عالم، مهجور[۱۵].
وظیفه اول: معرفت
- حال باید دید وظیفه مسلمانان در تولی به امام مهدی(ع) چیست:
- معرفت به امام: خاستگاه محبت و دلبستگی آدمی به چیزی، عبارت از شناخت کامل و عمیق به آن و تهی کردن دل از اغیار است، چنانکه امام صادق (ع) فرمود: «"الْحُبُّ فَرْعُ الْمَعْرِفَةِ"»[۱۶]، از این‌رو محبت و گرایش قلبی حقیقی به اهل بیت (ع) وامدار معرفت جایگاه ولایت آنان و پاکسازی دل با گریز از دنیا دوستی و دیگر مظاهر مادی است. نمود راستین این دو ویژگی نیز در پیروی همۀ جانبه از ایشان است. امام باقر (ع) فرمود[۱۷]: «بنده‌ای ما را دوست ندارد و فرمان نمی‌برد، مگر خدای والا قلبش را پاکیزه کرده باشد؛ او نیز قلب بنده‌ای را پاک نمی‌گرداند، مگر با ما سازگار و آشتی باشد»[۱۸].
- بنابراین، کلید رسیدن به هر موفقیت و هر مرتبه‌ای تا بالاترین مرتبه قرب، محبت است. از این رو کسانی که با اهل بیت (ع) دشمنی دارند نخست باید این دشمنی را رها کنند و از در محبت وارد شوند، وقتی محبت در دل، جای دشمنی را گرفت، پایه پیروی، اطاعت و امتثال گذاشته میشود. لذا کسانی که با اهل بیت (ع) دشمنی ندارند، سریع تر به ولایت آن بزرگواران می‌رسند[۱۹].
وظیفه دوم: تقویت عهد و پیمان
- حفظ و تقویت پیوند قلبی با امام عصر (ع) و تجدید دایمی عهد و پیمان با آن حضرت، یکی دیگر از وظایف مهمی است که هر شیعۀ منتظر در عصر غیبت بر عهده دارد؛ یعنی علی‌رغم غیبت ظاهری آن حجت الهی، انسان منتظر هرگز نباید احساس کند که در جامعه رها و بی‌مسئولیت شده و هیچ تکلیفی نسبت به امام و مقتدای خود ندارد. در روایتی که از امام محمد باقر (ع) نقل شده آن حضرت در تفسیر این کلام خدای تبارک و تعالی: ﴿يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اصْبرُِواْ وَ صَابِرُواْ وَ رَابِطُواْ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون﴾[۲۰] فرمود: «بر انجام واجبات صبر کنید و در برابر دشمنانتان پایداری کنید و پیوند خود را با امام منتظران مستحکم نمایید»[۲۱]. امام صادق (ع) نیز می‌‌فرماید[۲۲]: «زمانی بر مردم فرا رسد که امام آنان غایب باشد، زراره پرسید مردم چه کنند؟ فرمود: به امر ولایت چنگ زنند تا امام آنها ظاهر شود»[۲۳].
- دقت در روایات فوق می‌رساند که اگر هر شیعۀ منتظر در آغاز هر روز، با حضور و توجه، چنین عقد و پیمانی را با امام و مقتدای خود تجدید نماید، آیا هرگز تن به رکود، ذلت و خواری و ظلم و بی‌عدالتی میدهد؟[۲۴].
- همچنین امام باقر (ع) درباره ثابت قدمان بر امر ولایت فرموده است[۲۵]: «زمانی بر مردم آید که امامشان غیبت کند. خوشا بر افرادی که در آن زمان، بر امر ما ثابت بمانند! کمترین ثوابی که برای آنها خواهد بود، این است که خداوند به آنها ندا کرده و می‌‌فرماید: ای بندگان و ای کنیزان من! به نهان من ایمان آوردید و غیب مرا تصدیق کردید؛ پس به ثواب نیکوی خود، شما را مژده می‌دهم: شما بندگان و کنیزان حقیقی من هستید. از شما می‌پذیرم و از شما در می‌گذرم و برای شما می‌بخشم و به واسطۀ شما باران بر بندگانم می‌بارم و بلا را از آنها بگردانم. و اگر شما نبودید؛ بر آنها عذاب می‌‌فرستادم»[۲۶].
- از سوی دیگر، قرآن کریم مسلمانان را به فرمان بری و اطاعت از رهبر فرمان داده است؛ زیرا هر جمعی به امام و رهبر نیاز دارد: ﴿يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلىِ الْأَمْرِ مِنكم﴾[۲۷]. این امر و لطف الهی در زمان غیبت نیز ادامه دارد و از این رو، مسلمانان با انتظار از برکات وجودی امام خود در پس ابرها بهره می‌‌برند. آموزه انتظار و مهدویت، حضور امام و ولی امر را در سراسر زندگی سیطره میدهد و انسان منتظر در همه احوال رابطه خویش را با ولی خود برقرار می‌‌سازد و با تجدید عهد و میثاق مداوم خویش از برکات وجودی مجرای فیض الهی بهره‌مند میشود. مسئلۀ ولایت مداری در دوران غیبت همانند دوران حضور، آثار و برکاتی دارد، با این تفاوت که در عصر غیبت، انسان به واسطۀ مقولۀ انتظار، ثمرات دیگری همچون ضرورت وجود امام و نیاز به امام معصوم را بیشتر احساس می‌‌کنند. همین امر سبب شده است که محبت و دوستی و انس با حضرت مهدی (ع) و امید به حکومت او در جان آدمی شدت بیابد و به عطش و شیفتگی مبدّل گردد[۲۸].
- بنابراین، با توجه به اهمیت تولی، وظیفه مسلمانهاست که معرفت خود به امام مهدی(ع) را افزایش دهند و عهد و پیمان خود را تقویت و تجدید دائمی نمایند.
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند» سوره مائده، آیه ۵۵.
- ↑ «إِنَّمَا یَعْنِی أَوْلَی بِکُمْ أَیْ أَحَقُّ بِکُمْ وَ بِأُمُورِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ وَ أَمْوَالِکُمُ، ﴿اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا﴾، یَعْنِی عَلِیّاً وَ أَوْلَادَهُ الْأَئِمَّةَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ»؛ کافی، ج۱، ص۲۸۸.
- ↑ «و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.
- ↑ «فَإِنَّ اللَّهَ أَمَرَ بِوَلَایَةِ الْأَئِمَّةِ الَّذِینَ سَمَّاهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فِی قَوْلِهِ ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾ وَ هُمُ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ بِوَلَایَتِهِمْ وَ طَاعَتِهِمْ»؛ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۲۲۳.
- ↑ . ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۲ ـ ۷۴.
- ↑ «"طوبی لشیعتنا المتمسکین بحبلنا فی غیبة قائمنا الثابتین علی موالاتنا و البراءة من أعدائنا أولئک منا و نحن منهم"»؛ خصال،ج۲،ص۳۶۱؛ إربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة،ج۲،ص۵۲۴.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، معرفت امام زمان(ع) و تکلیف منتظران،ص۱۲۳؛ گوهری، عباس و دیمه کار گراب، محسن، رسالت منتظران در زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه، ص ۹۳-۹۵.
- ↑ غررالحکم.
- ↑ ر.ک: شفیعی، ابراهیم، چشم به راه، ص ۱۶۳ ـ ۱۷۲.
- ↑ «"إِنَّ اللَّهَ افْتَرَضَ عَلَی أُمَّةِ مُحَمَّدٍ(ص) خَمْسَ فَرَائِضَ الصَّلَاةَ وَ الزَّکَاةَ وَ الصِّیَامَ وَ الْحَجَّ وَ وَلَایَتَنَا فَرَخَّصَ لَهُمْ فِی أَشْیَاءَ مِنَ الْفَرَائِضِ الْأَرْبَعَةِ وَ لَمْ یُرَخِّصْ لِأَحَدٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ فِی تَرْکِ وَلَایَتِنَا"»؛ کافی، ج ۸، ص ۲۷۱.
- ↑ بحارالانوار، ج ۲۷، ص ۱۵۸: «"قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) حُبِّی وَ حُبُ أَهْلِ بَیْتِی نَافِعٌ فِی سَبْعَةِ مَوَاطِنَ أَهْوَالُهُنَّ عَظِیمَةٌ عِنْدَ الْوَفَاةِ وَ فِی الْقَبْرِ وَ عِنْدَ النُّشُورِ وَ عِنْدَ الْکِتَابِ وَ عِنْدَ الْحِسَابِ وَ عِنْدَ الْمِیزَانِ وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ"»
- ↑ ر.ک. ضیاءآبادی، سید محمد، حبل متین شناخت ارکان دین، ج۲، ص ۲۰۱.
- ↑ «"إِنَّمَا أُمِرُوا أَنْ یَطُوفُوا بِهَا ثُمَّ یَنْفِرُوا إِلَیْنَا فَیُعْلِمُونَا وَلَایَتَهُمْ وَ مَوَدَّتَهُمْ وَ یَعْرِضُوا عَلَیْنَا نُصْرَتَهُمْ"»؛ کافی، ج ۱، ص ۳۹۲.
- ↑ «و به راستی هر که در این جهان کور (دل) باشد همو در جهان واپسین (نیز) کور (دل) و گمراه‌تر خواهد بود» سوره اسراء، آیه ۷۲.
- ↑ ر.ک. ضیاءآبادی، سید محمد، حبل متین شناخت ارکان دین، ج۲، ص ۲۰۱.
- ↑ مصباح الشریعه، ص ۱۱۹؛ بحار الأنوار، ج ۶۷، ص ۲۲.
- ↑ «"لَا یُحِبُّنَا عَبْدٌ وَ یَتَوَلَّانَا حَتَّی یُطَهِّرَ اللَّهُ قَلْبَهُ وَ لَا یُطَهِّرُ اللَّهُ قَلْبَ عَبْدٍ حَتَّی یُسَلِّمَ لَنَا"»؛ الکافی، ج۱، ص ۱۹۴.
- ↑ ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج۹، ص۲۳۴، ۲۳۵.
- ↑ ر.ک. حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر، ج۲، ص ۳۹۰-۳۹۱.
- ↑ «ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.
- ↑ «"اصْبِرُوا عَلَی أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّکُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَکُمُ الْمُنْتَظَر"»؛ الغیبه للنعمانی، ص ۱۹۹؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۳۳۴.
- ↑ «"یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَغِیبُ عَنْهُمْ إِمَامُهُمْ فَقُلْتُ لَهُ مَا یَصْنَعُ النَّاسُ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ قَالَ یَتَمَسَّکُونَ بِالْأَمْرِ الَّذِی هُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُم"»؛ کمال الدین،ج۲، ص۳۵۰؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲.
- ↑ ر.ک. موسوی نسب، سیدجعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۲۴.
- ↑ ر.ک. نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص۱۳۲-۱۳۳.
- ↑ «"یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَغِیبُ عَنْهُمْ إِمَامُهُمْ فَیَا طُوبَی لِلثَّابِتِینَ عَلَی أَمْرِنَا فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ إِنَّ أَدْنَی مَا یَکُونُ لَهُمْ مِنَ الثَّوَابِ أَنْ یُنَادِیَهُمُ الْبَارِئُ جَلَّ جَلَالُهُ فَیَقُولَ عِبَادِی وَ إِمَائِی آمَنْتُمْ بِسِرِّی وَ صَدَّقْتُمْ بِغَیْبِی فَأَبْشِرُوا بِحُسْنِ الثَّوَابِ مِنِّی فَأَنْتُمْ عِبَادِی وَ إِمَائِی حَقّاً مِنْکُمْ أَتَقَبَّلُ وَ عَنْکُمْ أَعْفُو وَ لَکُمْ أَغْفِرُ وَ بِکُمْ أَسْقِی عِبَادِیَ الْغَیْثَ وَ أَدْفَعُ عَنْهُمُ الْبَلَاءَ وَ لَوْلَاکُمْ لَأَنْزَلْتُ عَلَیْهِمْ عَذَابِی"»؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۳۰، باب ۳۲، ح ۱۵.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۸-۲۳۳؛ انتظار و منتظران، ص ۲۰۹-۲۱۳.
- ↑ «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید و اگر به خداوند و روز بازپسین ایمان دارید، چون در چیزی با هم به ستیز برخاستید آن را به خداوند و پیامبر بازبرید که این بهتر و بازگشت آن نیکوتر است» سوره نساء، آیه ۵۹.
- ↑ ر.ک. موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۳۶-۳۷.