بنی نهم بن ربیعه
نسب بنی نهم
این طایفه قحطانی،[۱] از شاخه‌های بنی بکیل بن همدان هستند که نسب از نِهم بن ربیعة بن مالک بن معاویة بن صعب بن دومان بن بکیل بن جشم بن خیران (خیوان) بن نوف بن أوسله(همدان) می‌‌برند.[۲] این نسب، در برخی منابع، «نهم بن عمرو بن ربیعة بن مالک بن معاویة بن صعب بن دومان بن بکیل» عنوان شده است.[۳] از نهم بن ربیعه، فرزندانی به نام‌های حرب، شهر، وثیر و عصاصه تولد یافتند[۴] که هر یک، سر شاخه‌های طوایفی به همین نام در بنی نهم - یعنی بنی حرب بن نهم، بنی عصاصة بن نهم، بنی شهر بن نهم و بنی وثیر بن نهم - شدند.[۵] از این قوم، فروعات و شعب بسیاری متفرع شده است که از مهمترین آنان می‌‌توان از بنی حکیم بن اخرم،[۶] بنی یحبر بن اخرم،[۷] بنی ملحان بن اخرم،[۸] بنی نائم بن اخرم،[۹]بنی عمرو بن سرح،[۱۰] بنی سمح بن قوام،[۱۱] بنی شهاب بن حاجب،[۱۲] بنی معن بن حاجب،[۱۳] بنی عبدالله بن حاجب،[۱۴] بنی غدیر بن مخدر،[۱۵] بنی قوام بن وثیر،[۱۶] بنی مخدر بن وثیر،[۱۷] بنی أسفع بن اجدع،[۱۸] سعید بن اجدع،[۱۹] بنی ابرش بن ذی الفقار،[۲۰] بنی بشر بن ذی الفقار،[۲۱] بنی ظبیان بن ذی الفقار،[۲۲] بنی مفضل بن منبه،[۲۳] بنی جهم بن امین،[۲۴] بنی موفی بن امین[۲۵] و.... و نیز، بیوت معروفی چون: آل یاسین،[۲۶]آل عباد،[۲۷]آل أیوب،[۲۸]آل أعسر،[۲۹]آل مروح - أشراف نهم در أقیال ملح و بران - [۳۰]آل بشر،[۳۱]آل السنا،[۳۲]آل أبی الخیر،[۳۳]آل سمح بن علی،[۳۴] آل عمران،[۳۵]آل مطرف[۳۶] و... یاد کرد.
مواطن و مساکن قبیله
«همدانی» در ترسیم کامل سرزمین بنی همدان، مَسوره، مِلح، برّان و ثَجَّة الخارد را از شهرهای مهم مُرهِبَه و نَهم برشمرده،[۳۷] جبال نهم الدنیا تا أصحر - کوه یام - و از آنجا تا هیلان و سپس حریب الرّضراض و بعد، تا مساقط الجوف - از نواحی منبج - و نیز، براقش، هین، مساقط الرضاض و نجده از منازل نهم و مرهبة بن الدّعام را از بلاد بنی نهم به شمار آورده است.[۳۸] از دیگر سکونتگاههای این قوم در یمن می‌‌توان از أوبن، عرعرین سروم، ذو الدوم، العقل، چاه خلیص، حامین، کب، سدن، هراب، غراز، المطاله، وسط، الملیَّح، ثیب، البیاض، نحاس، طب، وادی بنی الأجدع، وادی الشوار، سراة، عشره، اراضی خبَّان، ثمر، قضیب و وادی خلف یاد کرد که در منطقه جوف قرار دارد.[۳۹] ضمن این که حراض[۴۰] و مطاران هم، از دیگر منازل و مساکن بنی نهم برشمرده شده است.[۴۱] مطاران متشکل از دو ناحیه مطارة النجدات و مطارة أجرم بود که در آن طوایف أجرم و یحیر در کنار مردمانی دیگر از طوایف بنی نهم، در آن زندگی می‌‌کردند.[۴۲] الحفر هم از سرزمین‌های بنی شهر بن نهم به شمار رفته است.[۴۳]
پس از اسلام علاوه بر یمن، جمعی از ایشان به مناطق دیگر همچون عراق و به‌ویژه کوفه کوچ کردند.[۴۴] اما همچنان یمن به عنوان سرزمین اصلی این قوم به شمار می‌‌رفت؛ چندان که زبیدی صنعا را از منازل و مساکن جمعی از مردم بنی نهم در دوران خود دانسته است.[۴۵]
بنی نهم و تاریخ جاهلی آن
از اخبار دوران جاهلی این قوم، علاوه بر فعالیت برخی از مردم این قوم در حوزه ادبیات و شعر جاهلی،[۴۶] می‌‌توان از غارت بنی مذحج بر بنی نهم در منطقه حراض اشاره کرد.[۴۷] از دیگر وقایع مهم جاهلی این قوم، نبردشان با مذحج در «یوم جیش العکار» است. نقل است که در این روز، زید بن یزید بن زید بن یزید بن عصاصة بن نهم معروف به «ذی القفا»، با شمشیر خاصش که «قفاه» نام داشت، صد تن از مذحجیان را به هلاکت رساند.[۴۸]
غارت قومی از بنی مراد – از شاخه‌های بزرگ مذحج - بر عمرو بن براقة بن منبه بن زید - از تک سواران و شعرای همدان - هم از دیگر اخبار جاهلی است که در آن به نام طایفه بنی نهم و افراد آن پرداخته شده است. بر اساس نقل «همدانی»، در پی هجوم جمعی از مردم بنی مراد در شهر الحرام رجب، شتر عمرو بن براقه به غارت رفت. عمرو در تلافی این عمل، خواست حمله ای علیه آنان ترتیب دهد. اما بنی همدان مانع شدند و او را از شکستن حرمت ماه رجب نهی کردند. وی در این باب، با زنی از بنی مراد به نام «سلمی» - که در طایفه نهم ازدواج کرده بود، - مشورت کرد. آن زن، این عمل را مصداق «تلفات جریم» دانست و او را از تلفات سنگینی که از حمله به مراد عایدش می‌‌شود، بر حذر داشت. سخن این زن، لجاجت عمرو بن براقه را بر انگیخت. از این روی، حمله ای علیه بنی مراد ترتیب داد و پس از کشته و اسیر کردن جمعی از آنان، به خواست خود رسید و آنچه را که از او سترده بودند، باز پس گرفت.[۴۹] علاوه بر نبردهای جاهلی، نفوذ و جایگاه برخی از سران جاهلی این قوم در دربار ملوک حمیری یمن هم از دیگر اخبار جاهلی واصله از بنی نهم است. چندان که نقل است جعال بن عبد بن ربیعة بن جشم بن حرب بن نهم از جایگاه ویژه ای نزد تبع برخوردار بود. بر اساس همین جایگاه، پادشاه حمیری یمن، او را بر بکیل امارت داده بود.[۵۰]
بنی نهم و دوران اسلامی
از اخبار دوران اسلامی این قوم هم می‌‌توان از مشارکت بنی نهم بن ربیعه در جنگ قادسیه یاد کرد. در این جنگ، - که در سال ۱۴ هجری بین مسلمانان و ایرانیان در گرفت، - تنی چند از مردم این قوم حضور داشتند. حضور برخی از نهمی‌ها - همچون سوار بن ابی حمیر نهمی - در واقعه کربلا نیز، از دیگر مواقف عصر اسلامی است که نامی از مردم این طایفه در آن به ثبت رسیده است. سوار - که در منابع، علاوه بر سوار بن ابی‌حمیر،[۵۱] با اسامی سوار بن ابی عمیر[۵۲] و سوار بن حمیر جابری[۵۳] نیز، از او نام برده شده است - را از شهدای حمله اول گفته‌اند.[۵۴] برخی نیز او را از مجروحان حمله اوّل ذکر کرده، آورده اند: سوار پس از زخمی شدن در این حمله، به اسارت دشمن در آمد. او را نزد عمر بن سعد بردند؛ عمر قصد شهادت او را داشت، اما مردم قبیله سوار، نزد عمر بن سعد وساطت کردند و او از مرگ رهایی یافت.[۵۵] سوار شش ماه پس از واقعه عاشورا، بر اثر جراحات وارده در این روز، به شهادت رسید.[۵۶] بعضی نیز گفته‌اند: او پس از وساطت خویشاوندان از مرگ رهایی یافت اما تا پایان عمرش در اسارت دشمنان به سر برد.[۵۷]
از دیگر اخبار اسلامی بنی نهم می‌‌توان از نقش‌آفرینی برخی از رجال ایشان در شورش عبدالرحمن بن محمد بن اشعث یاد کرد. در این شورش - که در سال ۸۲ هجری روی داد، - بسیاری از بزرگان و محدثان و قراء عراق از جمله عبدالرحمن بن عوسجه نهمی همدانی - از راویان و محدثان کوفه - شرکت داشتند.[۵۸] عبدالرحمن در نبرد «الزاویه»، فرماندهی جناح راست لشکر ابن اشعث را بر عهده داشت.[۵۹] در پی شکست سپاه ابن اشعث در این جنگ، عبدالرحمن بن عوسجه به اسارت سپاه امویان در آمد و به دستور حجاج بن یوسف ثقفی کشته شد.[۶۰]
مشاهیر بنی نهم
از اعلام و رجال بسیار این قوم - علاوه بر نام بزرگانی که در متن به نامشان پرداخته شد - می‌‌توان از مشاهیر و معاریفی چون عمرو بن منبه بن زید بن شهر بن نهم[۶۱] معروف به «عمرو بن براقه»[۶۲] از تک سواران و شعرای بنی همدان[۶۳] و پدرش منبه بن زید بن شهر بن نهم از تک سواران شاعر،[۶۴] جعال بن زید بن ربیعة بن جشم بن حرب بن نهم از شعرای بنی نهم[۶۵] و زنانی چون بَرّاقه - مادر عمرو بن براقه - از شاعران دوران جاهلیت[۶۶] نام برد. از رجال حدیث این قوم هم باید از محدثانی چون قنان بن عبدالله نهمی[۶۷] و عبدالرحمن بن عوسجه نهمی[۶۸] یاد کرد. ضمن این که از رجال شیعی این قوم هم باید از حسام الدین حمید بن احمد بن محمد محلی نهمی همدانی معروف به «قاضی شهید»، مصنف کتاب معروف «الحدائق الوردیه فی مناقب الائمة الزیدیه» از بزرگان و نویسندگان زیدی مسلک یمن،[۶۹] ابواسحاق ابراهیم بن سلیمان بن عبیدالله(عبدالله) نهمی همدانی معروف به «خزاز کوفی» از علما و راویان امامیه،[۷۰] ابی عبدالله بن خالد نهمی همدانی کوفی از علما و محدثان امامیه[۷۱] یاد کرد.[۷۲]
منابع
حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
پانویس
- ↑ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۱۹۸.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۳۱؛ ابن حبیب بغدادی، مختلف القبائل و مؤتلفها، ج۱، ص۲۶؛ دار قطنی، المؤتلف و المختلف، ج۴، ص۲۲۶۸؛ سمعانی، الانساب، ج۱۳، ص۲۲۷؛ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۷.
- ↑ زبیدی، تاج العروس، ج۱۷، ص۷۱۳؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۱۹۸.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۳۱؛ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۷.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۷.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۲۸۷.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۲۶۰.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۱۳۶.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۱۶۹.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸.
- ↑ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۵۵۲.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۷؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۶۱۴.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۷؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۱۲۴.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۷؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۷۳۱.
- ↑ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۷۶۸.
- ↑ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۹۶۹.
- ↑ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۰۵۷.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۷؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۲۸۱.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۷؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۲۸۲.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۷؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۶۹۵.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۷؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۲۸۳.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۷؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۱۶۱.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۹.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۹.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۹.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۹.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۹.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۰۹.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۱۰.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۶۸.
- ↑ بکری، معجم ما استعجم، ج۲، ص۴۳۳؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۱۹۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۶۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۶۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۶۸.
- ↑ ر. ک. بخاری، التاریخ الکبیر، ج۵، ص۳۲۷ و ج۷، ص۲۰۱؛ ابن ابی‌حاتم، الجرح و التعدیل، ج۷، ص۱۴۸؛ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۸؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۳۸.
- ↑ زبیدی، تاج العروس، ج۱۷، ص۷۱۴. نیز ر. ک. عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۱۹۸.
- ↑ ر. ک. زبیدی، تاج العروس، ج۱۷، ص۷۱۳. بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۱۳۰.
- ↑ بکری، معجم ما استعجم، ج۲، ص۴۳۳؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۱۹۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۷.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۹.
- ↑ عبد الرزاق موسوی مقرم، مقتل الحسین(ع)، ص۲۵۴؛ مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۳۴، ص۶۴.
- ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ج۴، ص۱۱۳؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۹، ص۳۳۶؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۳۲۴.
- ↑ حمید بن احمد المحلی، الحدائق الوردیه فی مناقب الائمة الزیدیه، ج۱، ص۲۱۲.
- ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ج۴، ص۱۱۳.
- ↑ عبد الرزاق موسوی مقرم، مقتل الحسین(ع)، ص۲۵۴؛ محمد السماوی، ابصار العین فی انصار الحسین(ع)، ص۱۳۵-۱۳۶.
- ↑ حمید بن احمد المحلی، الحدائق الوردیه فی مناقب الائمة الزیدیه، ج۱، ص۲۱۲؛ عبد الرزاق موسوی مقرم، مقتل الحسین(ع)، ص۲۵۴؛ محمد السماوی، ابصار العین فی انصار الحسین(ع)، ص۱۳۶.
- ↑ محمد السماوی، ابصار العین فی انصار الحسین(ع)، ص۱۳۶.
- ↑ ابن حبان، الثقات، ج۵، ص۹۹؛ خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفه، ص۱۷۷.
- ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفه، ص۱۷۷.
- ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفه، ص۱۷۷. نیز ر. ک. ابن حبان، الثقات، ج۵، ص۹۹.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۳۱؛ زبیدی، تاج العروس، ج۱۷، ص۷۱۳. «همدانی» و «ابن درید» از او با نام و نسب عمرو بن براقة بن منبه بن زید یاد کرده، (حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۴۸؛ ابن درید، الاشتقاق، ص۴۳۳) برخی دیگر از منابع هم، نام و نسب او را عمرو بن حارث بن عمرو بن منبّه نهمی معروف به عمرو بن برّاقه عنوان کرده‌اند. ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۵، ص۱۱۰؛ زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۷۶؛ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۱۳۰. این در حالی است که بعضی دیگر از منابع، عمرو بن حارث بن عمرو را شخصیتی سوای عمرو بن منبه بن زید معرفی کرده، از عمرو بن حارث به عنوان یکی از راویان و از عمرو بن منبه به عنوان یکی از شعرا و شجاعان این قوم یاد کرده‌اند. (زبیدی، تاج العروس، ج۱۷، ص۷۱۳)
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفه جزیره العرب، ص۴۹؛ زبیدی، تاج العروس، ج۱۷، ص۷۱۳؛ فواد سزگین، تاریخ التراث العربی، قسم۲ج۲، ص۳۴۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفه جزیره العرب، ص۴۹؛ فواد سزگین، تاریخ التراث العربی، قسم۲ج۲، ص۳۴۸.
- ↑ زبیدی، تاج العروس، ج۱۷، ص۷۱۳.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۳۲.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۱۳۰.
- ↑ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۷، ص۲۰۱؛ ابن ابی‌حاتم، الجرح و التعدیل، ج۷، ص۱۴۸؛ المزی، تهذیب الکمال، ج۲۳، ص۶۲۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۵۰؛ خلیفة بن خیاط، طبقات خلیفه، ص۲۵۲؛ ابن حبان، الثقات، ج۵، ص۹۹.
- ↑ گروهی از نویسندگان، موسوعه طبقات الفقهاء، ج۷، ص۷۵. نیز ر. ک. عمر رضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۴، ص۸۳.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۸؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۳۸؛ علامه حلی، خلاصه الاقوال، ص۵۰
- ↑ اسماعیل باشا بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ص۴۲.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.