عقاید غلات چیست؟ (پرسش)
| عقاید غلات چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ غلو |
| مدخل اصلی | غلو در کلام اسلامی |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
عقاید غلات چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث غلو است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی غلو مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین دکتر مصطفی سلیمانیان در کتاب «مقامات امامان» در این‌باره گفته است:
«در علم کلام و رجال شیعه، غلوبر دو قسم غلو در ذات و غلو در صفات(به ویژه صفت عصمت و علم غیب امامان) مطرح است و همان طور که ذکر شد آن قدر موارد غلو از نظر مورد و کیفیت گسترده است که بین خود علمای شیعه اختلافات متعددی درباره میزان و معیار غلو وجود دارد، محقق خویی در این باره می‌فرماید: غلو دارای درجاتی است و ممکن است شخصی که دارای درجه پایینی از غلو است، اشخاصِ درجه بالا را از غلات بداند و آنها را لعنت کند[۱]؛ مثلاً در گذشته شیخ صدوق و دانشمندان قم سهوالنبی را جایز می‌دانستند و معتقد بودند پیامبر می‌تواند سهو کند و کسانی که سهوالنبی را قبول نداشتند غالی می‌شمردند[۲]. و در مقابل شیخ مفید و علمای بغداد سهوالنبی را قبول نداشتند و طرف‌داران سهوالنبی را مقصّر در حق ائمه می‌دانستند[۳]. یا عده‌ای معتقدند امامان علم به «مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ» و همه جزئیات عالم دارند ولی عده‌ای دیگر معتقدند ائمه (ع) فقط در مواردی که خداوند بخواهد علم به جزئیات دارند[۴].
همچنین در علم رجال هم راویان متعددی را به اتهام غلو از درجه اعتبار ساقط کرده و روایات آنها را قبول نمی‌کنند، در حالی که هیچ مدرکی بر غلو برخی از این راویان وجود ندارد[۵]. برای نمونه در رجال ابن‌غضائری راویان بسیاری متهم به غلو شده‌اند تا جایی که می‌گویند تضعیفات ابن‌غضائری به تنهایی معتبر نیست[۶].
به هرحال عقاید غلات را در سه دسته کلی می‌توان تقسیم‌بندی کرد:
- اعتقاد به الوهیت و خدایی امامان و اثبات صفاتی مثل خالقیت و رازقیت برای آنها[۷]؛
- اعتقاد به نبوت بعضی از ائمه (ع)[۸]؛
- اثبات علم غیب ذاتی و مطلق برای ائمه (ع)[۹].
یکی از ضررهای غلات این بود که باعث شدند برخی از عقاید ناصحیح مثل حلول و تناسخ و تشبیه در افکار قسمتی از شیعیان وارد شود، و قسمتی از عقاید حقه شیعه، در سایه غلو تحریف شود و زمینه‌های استهزاء شیعیان را فراهم آورد، در عقاید صحیحی مثل خلافت حقه امیرالمؤمنین (ع)، مهدویت، رجعت، تأویل قرآن، بداء، شفاعت و.... مثلاً درباره خلافت حقه امیرالمؤمنین (ع) گفته شد: عبدالله بن سبا اولین کسی است که ادعا کرده علی (ع) جانشین پیامبر است[۱۰]. درباره مهدویت گفته شد: محمد حنفیه همان مهدی است که قیام می‌کند[۱۱]. درباره رجعت که معنی صحیح آن بازگشت عده‌ای از مردگان به این دنیا در هنگام انقلاب مهدی (ع) و قبل از قیامت است[۱۲]، گفته شد: رجعت برگشت روح بعد از مردن به بدن دیگر است[۱۳]. درباره بداء گفته شد: بداء یعنی ظاهر شدن چیزی برای خداوند بعد از خفاء آن و تغییر نظر در تصمیم‌گیری خداوند[۱۴]. و تأویل قرآن را «تفسیر به رأی و توجیه آیات قرآن برطبق عقاید خود و حلال کردن حرام‌ها» معرفی کردند[۱۵]. و شفاعت را دست‌مایه گناهان قرار داده و گفتند هرچه می‌خواهی گناه کن که ائمه (ع) آن را شفاعت خواهند کرد[۱۶].
و اما تعریف حلول و تناسخ و تشبیه و تفویض که از عقاید غلات می‌باشند از این قرار است:
- حلول: در لغت به معنی جای گرفتن چیزی در چیز دیگر است، به نحوی که شیء اول به شیء دوم اختصاص یابد، در این حالت شیء اول را حال و شیء دوم را محلّ گویند[۱۷].
- تناسخ: در اصطلاح مشهور به معنی انتقال روح از بدنی به بدن دیگر در همین جهان می‌باشد[۱۸].
- تشبیه: مانند کردن خداوند به موجودات محسوس می‌باشد[۱۹].
- تفویض: تفویض در بحث عقاید به معانی گوناگونی استعمال شده است که مهم‌ترین آنها چهار معنی می‌باشد[۲۰].
- خدا انسان را خلق کرده و او را در کارهایش واگذاشته تا هرکاری که می‌خواهد انجام دهد، بدون اینکه در اعمال او نقشی داشته باشد. و در همین مورد امام صادق (ع) فرمود: «نه جبر است و نه تفویض، بلکه امر بین امرین است»[۲۱].
- تفویض در آفرینش: خداوند پیامبر و امامان را آفرید و سپس خلق کردن و زنده کردن و میراندن و روزی دادن و تربیت انسان‌ها را به آنها سپرد، که این نوع از تفویض به دو صورت قابل تصور است: الف) امامان با قدرت و اراده خود و بدون دخالت خداوند چنین کارهایی را انجام می‌دهند. این صورت، کفر و شرک صریح است و عقلاً و نقلاً بطلان آن ثابت شده است. ب) امامان مقارن با اراده و کمک الهی و با قدرتی که خداوند به آنان داده است، چنین کارهایی را انجام می‌دهند. این صورت اگرچه محال عقلی نیست و اثباتاً امکان دارد ولی در مقام ثبوت و وقوع، روایات ما چنین مطلبی را (به غیر از مورد معجزه) نفی می‌کنند؛ زیرا در معجزه مدعی باید نوعی کار خدایی انجام دهد تا ثابت شود از طرف خدا آمده است.
- تفویض در تشریع که خود دو نوع است: الف) خداوند تعیین همه حلال‌ها و حرام‌ها را مستقلاً به معصومین (ع) سپرده است؛ که این نوع باطل است و آیه ۳ و ۴ سوره نجم آن را ردّ می‌کند. ب) از آنجا که پیامبر به کمال عقلی و معنوی رسیده و جز حق و صواب را برنمی‌گزیند، خداوند تعیین برخی از رکعات نماز و مستحبات را به ایشان سپرده و سپس تصمیم پیامبر را با وحی تأیید کرده است. این نوع از تفویض مورد تأیید برخی از روایات است[۲۲].
- تفویض در اداره جامعه: خداوند امور اجتماعی و سیاسی و تعلیم و تربیت بندگان را به اهل بیت (ع) سپرده و مردم وظیفه دارند که در این امور از اهل بیت (ع) پیروی کنند که در آیات و روایات متعددی به این مطلب اشاره شده است[۲۳]»[۲۴]
منبع‌شناسی جامع غلو
پانویس
- ↑ معجم الرجال، ج۱۹، ص۱۳۶؛ مثل نصربن صباح.
- ↑ الفقیه، ص۲۹۶.
- ↑ مقالات کنگره شیخ مفید، ج۱، ص۳۲.
- ↑ اوائل المقالات، ص۶۸.
- ↑ تنقیح المقال، ج۱، ص۲۱۲؛ کلیات فی علم الرجال، ص۹۲.
- ↑ کلیات فی علم الرجال، ص۷۵ و ۱۰۹.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص۱۴۷ و ۱۹۲ و ۱۹۴ و ۲۰۷؛ بحارالأنوار، ج۲۵، ص۲۶۸، احادیث ۱۰ و ۲۰ و ۲۲ و ۲۱ و ۴۷ و ۵۰ و ۵۳ و ۶۵ و ۶۹.
- ↑ اختیار معرفه الرجال، ص۱۶۰ و ۱۹۴؛ بحارالأنوار، ج۲۵، ص۲۹۱، ح۴۸ و ۵۷.
- ↑ اختیار معرفه الرجال، ص۱۸۸ و ۱۹۳؛ بحارالأنوار، ج۲۵، ص۲۹۲، ح۹ و ۵۰ و ۵۳ و ۹۱.
- ↑ مذاهب اسلامیین، ج۲، ص۱.
- ↑ مذاهب اسلامیین، ج۲، ص۷۱؛ مقالات الإسلامیین، ص۱۴.
- ↑ الهیات، ج۲، ص۲۸۷.
- ↑ المقالات و الفرق، ص۴۵.
- ↑ ملل و نحل، ج۱، ص۱۴۹؛ بحارالأنوار، ج۲، ص۹۴ و ۱۰۹ و ج۴۷، ص۲۶۹، ح۴۲؛ بدایة المعارف، ج۲، ص۹۷.
- ↑ التمهید فی علوم القرآن، ج۳، ص۳۰؛ تفسیر نمونه، ج۲، ص۳۲۰؛ بحارالأنوار، ج۸۹، ص۹۷، ح۷۴؛ مانند آیات: سوره آل عمران، آیه ۱۴۵؛ سوره مؤمنون، آیه ۴۴؛ سوره مائده، آیه ۳ و ۹۳؛ سوره نساء، آیه ۲۸؛ سوره مجادله، آیه ۱۳؛ سوره شوری، آیه ۵۰.
- ↑ عدل الهی، ص۲۴۷؛ بحارالأنوار، ج۸، ص۳۴ به بعد؛ المیزان، ج۱، ص۱۵۹.
- ↑ ر.ک: دلائل الصدق، ج۱، ص۱۳۸؛ مقالات الإسلامیین، ص۵ و ۱۲ و ۱۴؛ الغدیر، ج۲، ص۲۳۱ و ۲۵۲.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ص۳۲۵؛ ملل و نحل، ج۲، ص۵۵؛ بحارالأنوار، ج۴، ص۳۲۶ و ج۲۵، ح۱۸.
- ↑ مقالات الإسلامیین، ص۶؛ نهج البلاغه، خ ۱۸۶، فقرة ۱؛ بحارالأنوار، ج۳، ص۲۸۷، ح۲ و ۳ و ۱۰ و ۱۳ و ۱۸ و ۳۰ و ج۲۵، ح۱۸.
- ↑ غالیان، ص۲۲۶.
- ↑ بحارالأنوار، ج۴، ص۱۹۷: «لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِيضَ، وَ لكِنْ أَمْرٌ بَيْنَ أَمْرَيْنِ».
- ↑ بحارالأنوار، ج۲۵، ص۳۳۲ و ۳۴۰ و ۳۴۴، و ج۱۰۱، ص۳۴۲؛ ر.ک: چهل حدیث، امام خمینی، حدیث ۳۲.
- ↑ ﴿مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ﴾ «آنچه خداوند از (دارایی‌های) اهل این شهرها بر پیامبرش (به غنیمت) بازگرداند از آن خداوند و پیامبر و خویشاوند و یتیمان و مستمندان و در راه مانده است تا میان توانگران شما دست به دست نگردد و آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید و از خداوند پروا کنید که خداوند، سخت کیفر است» سوره حشر، آیه ۷؛ بحارالأنوار، ج۹۶، ص۱۰۳.
- ↑ سلیمانیان، مصطفی، مقامات امامان، ص ۴۵.