مصحف ابی بن کعب

مقدمه

برای ابیّ کعب مصحفی را ذکر کرده‌اند^[۱] و یکی از ویژگی‌های آن را اختلاف قرائت آن با نص قرآن فعلی به شمار آورده‌اند^[۲]؛ برای مثال، گفته‌اند جمله ﴿فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ﴾^[۳] در قرائت ابیّ "فصيام ثلثة ايام - متتابعات - في الحجّ‌ است^[۴].

و جمله ﴿فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ﴾^[۵] در قرائت ابیّ بن کعب "فما استمتعتم به منهنّ - الی اجل مسمّی" است^[۶].

﴿كُلَّمَا أَضَاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِيهِ﴾^[۷] را ابیّ بن کعب "مرّوا فيه" و "سعوا فيه" قرائت کرده است^[۸].

همان‌گونه که در مصحف ابن مسعود بیان شد، این‌گونه قرائت‌ها نیز در فرض ثبوت، ظاهراً زیاده‌ها و نقل معناهای تفسیری می‌باشد که به صورت مزجی در بین کلمات قرآن ذکر کرده است. براین اساس، مصحف وی نیز مشتمل بر مطالب تفسیری بوده است و اگر در دسترس می‌بود مانند یک تفسیر موجز مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ اما متأسفانه از مصحف وی چیزی در دست نیست و گفته‌اند عثمان در وقت یکی کردن مصاحف آن را نیز از بین برد^[۹]؛ ازاین‌رو، تفسیر و تأویل‌های مصحف ابیّ را نیز از آثار تفسیری عصر حضور دانسته و در شمار کتاب‌های تفسیری مفقود آن عصر ذکر کرده‌ایم^[۱۰].

نسخه کبیره ابیّ بن کعب

سیوطی از وجود نسخه کبیره‌ای برای ابیّ بن کعب خبر داده است که ابو جعفر رازی (با سندی که سیوطی آن را صحیح دانسته) آن را از وی روایت کرده و ابن جریر و ابن ابی حاتم در تفسیرهای خود و حاکم و مستدرک و احمد بن حنبل در مسندش مطالب زیادی را از آن نقل کرده‌اند^[۱۱].

آن نسخه کبیره نیز از آثار تفسیری صحابه و از آثار عصر حضور بوده است، ولی از آن جز آنچه دیگران در کتاب‌های خود نقل کرده‌اند، اطلاعی در دست نیست و ازاین‌رو، آن را نیز باید در شمار کتاب‌های تفسیری مفقود عصر حضور ذکر کرد^[۱۲].

منابع

بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن

جستارهای وابسته

ابی بن کعب

پانویس

↑ ر. ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۲۹، ۳۰؛ سیوطی، الاتقان، ج۱، ص۶۲ (النوع الثامن عشر فصل ترتیب السور).
↑ معرفت، تاریخ قرآن، ص۹۳.
↑ «روزه سه روز از ایّام حج» سوره بقره، آیه ۱۹۶.
↑ ر.ک: زمخشری، الکشاف، ج۱، ص۱۲۱.
↑ «کابین آن زنان را که از آنان (با ازدواج غیر دائم) بهره‌مند شده‌اید» سوره نساء، آیه ۲۴.
↑ طبری، جامع البیان، ج۴، ص۱۳.
↑ «هرگاه برای آنان روشن شود در آن (روشنایی) راه می‌افتند» سوره بقره، آیه ۲۰.
↑ ر.ک: سیوطی، الاتقان، ج۱، ص۱۴۹ (نوع شانزدهم، مسئله سوم، قول نهم از حدود چهل قول در معنای سبعة احرف).
↑ ر.ک: زنجانی، تاریخ القرآن، ص۷۴؛ سیوطی، الاتقان، ج۱، ص۵۹ (النوع الثامن عشر فی جمعه و ترتیبه)، میر محمدی، بحوث فی تاریخ القرآن.
↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۳۶۶-۳۶۷.
↑ ر. ک: سیوطی، الاتقان، ج۲، ص۱۲۳۳ (النوع الثمانون فی طبقات المفسرین).
↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۳۶۷.

جستارهای وابسته

[1] ر. ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۲۹، ۳۰؛ سیوطی، الاتقان، ج۱، ص۶۲ (النوع الثامن عشر فصل ترتیب السور).

[2] معرفت، تاریخ قرآن، ص۹۳.

[3] «روزه سه روز از ایّام حج» سوره بقره، آیه ۱۹۶.

[4] ر.ک: زمخشری، الکشاف، ج۱، ص۱۲۱.

[5] «کابین آن زنان را که از آنان (با ازدواج غیر دائم) بهره‌مند شده‌اید» سوره نساء، آیه ۲۴.

[6] طبری، جامع البیان، ج۴، ص۱۳.

[7] «هرگاه برای آنان روشن شود در آن (روشنایی) راه می‌افتند» سوره بقره، آیه ۲۰.

[8] ر.ک: سیوطی، الاتقان، ج۱، ص۱۴۹ (نوع شانزدهم، مسئله سوم، قول نهم از حدود چهل قول در معنای سبعة احرف).

[9] ر.ک: زنجانی، تاریخ القرآن، ص۷۴؛ سیوطی، الاتقان، ج۱، ص۵۹ (النوع الثامن عشر فی جمعه و ترتیبه)، میر محمدی، بحوث فی تاریخ القرآن.

[10] بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۳۶۶-۳۶۷.

[11] ر. ک: سیوطی، الاتقان، ج۲، ص۱۲۳۳ (النوع الثمانون فی طبقات المفسرین).

[12] بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۳۶۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]