حدیث کساء

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
(تغییرمسیر از واقعه کساء)
حدیث کساء
متن حدیث
«... فَقالَ: يا فاطِمَةُ، ائتِينِي بِالكِساء اليَمانِي فَغَطِّينِي بِهِ، فَأتَيتُهُ بِالكِساءِ اليَمانِي فَغَطَّيتُهُ بِهِ ...»
ترجمه حدیث
... پیامبر فرمود: ای فاطمه برایم کساء یمانی را بیاور و مرا بدان بپوشان من کساء یمانی را برایش آوردم و او را بدان پوشاندم ...
مشخصات حدیث
صادره ازپیامبر خاتم (ص)
راویان
محتوای حدیث
سبب صدورحدیثی درباره فضیلت پنج تن آل عبا (ع)
دلالت حدیث
منابع حدیث
منابع شیعه
منابع اهل سنت

مقدمه

واقعه «کساء» از وقایع معروفی است که علمای شیعه و سنی آن را تأیید و اخبار این رویداد را به صورت متواتر اما با اقوالی ناقص و با اختلافی اندک نقل کرده‌اند. با توجه به ناقص‌ بودن احادیث نقل شده در این باره و اشاره به بخشی از این واقعه در این روایات، بجاست با بهره‌گیری از این روایات پراکنده و ناقص، تصویر نسبتاً جامع و کاملی از این رویداد تاریخی ارائه شود"[۱].

معناشناسی

کساء واژه‌ای عربی و به معنای لباس[۲] و پوشیدن و پوشاندن لباس است[۳]. از این ریشه، پنج واژه در قرآن کریم به کار رفته است: ﴿كِسْوَتُهُنَّ[۴]، ﴿نَكْسُوهَا[۵]، ﴿اكْسُوهُمْ[۶]، ﴿كِسْوَتُهُمْ[۷]، ﴿فَكَسَوْنَا[۸]. از دیدگاه مفسران، این واژگان نیز در همان معنای لغوی یعنی لباس و پوشاندن لباس استفاده شده است[۹]. در ادعیه نیز همان معنای لغوی مراد است: «اللَّهُمَّ اكْسُ كُلَّ عُرْيَانٍ»[۱۰].

اما در روایات مشهور به حدیث کساء، این واژه معنایی فراتر از پوشش دارد و دارای کاربردهای متفاوتی است، از جمله زیرانداز[۱۱]، روانداز[۱۲]، عباء[۱۳] و لباسی که روی لباس‌های دیگر قرار می‌گیرد[۱۴].[۱۵]

شرح ماجرا

روزی رسول خدا (ص) به منزل همسر خود، ام سلمه وارد شد؛ آن روز، دخترش، فاطمه (س) غذایی (کاچی یا حریره) در دیگ کوچکی برای پدرش تهیه کرده بود و آن را در طبقی گذارد و راهی خانه پدر شد[۱۶]. وقتی ایشان به حضور پیامبر (ص) رسید. رسول خدا (ص) از ایشان خواست همسر و دو فرزندش را نیز به آنجا بخواند[۱۷]. ایشان بی‌درنگ به خانه بازگشت و از همسر و دو فرزندش خواست که خواست رسول اکرم (ص) را اجابت کنند[۱۸] و طولی نکشید که ایشان همراه شوهر و دو فرزند خردسالش به خانه پدر وارد شد. وقتی سفره پهن می‌شد، با اینکه عادت پیامبر (ص) این بود که بدون همسرش غذا نمی‌خورد؛ اما آن روز از همسرش برای خوردن غذا، دعوت نکرد. ‌

در هنگام خوردن غذا، جبرئیل این آیه را به امر خدا نازل کرد: ﴿...إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا[۱۹]. پس رسول خدا (ص)، علی (ع) را روبه‌رو و حسن و حسین (ع) را سمت راست و چپش و فاطمه (س) را پشت سرش نشاند و سپس عبای خیبری[۲۰] یا کساء سیاه پشمینی را که نقش جهاز شتر بر آن بود[۲۱]، بر سر آنها انداخت و سپس، در حالی که با دست چپش گوشه‌های عبا یا کساء را گرفته بود، دست راستش را از عبا بیرون آورد و به سوی آسمان دراز کرد و سه بار فرمود[۲۲]: « اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي وَ خَاصَّتِي فَأَذْهِبْ‌ عَنْهُمُ‌ الرِّجْسَ‌ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً»[۲۳].

ام سلمه جلو رفت تا او هم از این فضای معنوی بهره‌مند شود. او گوشه عبا را بلند کرده، سرش را داخل در کساء کرد و گفت: مَا أَنَا مِنْ‌ أَهْلِ‌ الْبَيْتِ؟‌[۲۴]، "ای رسول خدا (ص)! من هم از اهل بیتم؟"‌ حضرت (ص) کساء را از دست او کشید و مانع از ورود او به جمع اهل بیتش شده[۲۵]، فرمود: "تو مقام خودت را داری؛ تو بر خیر هستی[۲۶]؛ تو از همسران رسول خدایی؛ اما اهل بیت من اینان‌اند"[۲۷].[۲۸]

این ماجرا که دربارۀ این پنج تن معصوم به‌طور خلاصه یاد شد، سبب شده که آنان را اصحاب کساء و آن روز را یوم العباء و یوم الکساء گویند. نیز آل عبا و پنج تن آل عبا هم گفته می‌شود[۲۹].

سند حدیث کساء

حدیث کساء از حیث سند، قطعی و تردید ناپذیر است و محدثان و راویان بسیاری در کتب معتبر خویش از آن یاد کرده‌اند؛ به گونه‌ای که نقل آن به حد تواتر است. قرائن بسیاری نیز بر درستی این حدیث دلالت دارد؛ به گونه‌ای که نمی‌توان در وقوع این رویداد، تردیدی به خود راه داد. بسیاری از مفسران بزرگ مانند طبری در جامع البیان[۳۰]، ابن ابی حاتم در تفسیر قرآن العظیم[۳۱]، فرات کوفی در تفسیر کوفی[۳۲]، حسکانی در شواهد التنزیل[۳۳] و سیوطی در الدر المنثور [۳۴]، شیخ طوسی در التبیان[۳۵] و دیگر مفسران، در کتاب‌های تفسیر خود روایات فراوانی را در این باره نقل کرده‌اند؛ این حدیث حتی از همسران پیامبر (ص) مانند عایشه نیز نقل شده است[۳۶].[۳۷]

محل رویداد واقعه کساء

واقعه کساء بی‌تردید در خانه ام‌سلمه روی داده و عایشه نیز این مطلب را تأیید کرده است؛ چنانکه از ابوعبدالله جدلی روایت شده است که "روزی به نزد عایشه وارد شدم و گفتم: این آیه (تطهیر) در کجا نازل شده است؟ او گفت: "در خانه ام‌سلمه"[۳۸]. در روایتی دیگر نیز آمده است که ام‌سلمه به ابوعبداللّه جدلی گفت: "اگر از عایشه بپرسی به تو خواهد گفت که این آیه در خانه من نازل شده است"[۳۹].[۴۰]

مدلول حدیث کساء

حدیث کساء بر مطالب مهمی درباره اهل‌بیت پیامبر(ص) دلالت می‌کند:

  1. اختصاص آیه تطهیر به اهل کساء: یکی از دلالت‌های مهم این حدیث بیان اختصاص آیه تطهیر به اهل کساء و عدم شمول محتوای آن بر دیگران ـ از جمله همسران پیامبر(ص) ـ است؛ ام‌سلمه که بر اساس نقل‌های بسیاری این واقعه در خانه او رخ داده، می‌گوید: دعا کردم تا من نیز در آن جمع باشم اما پیامبر(ص) فرمود: «أَنْتِ مَكَانَكِ، أَنْتِ عَلَى خَيْرٍ»[۴۱] یا فرمود: «ای ام‌سلمه! تو از همسران صالح من هستی، داخل نمی‌شود در این مکان، مگر کسی که از من باشد»[۴۲]. ام‌سلمه خیلی علاقه‌مند بود پیامبر اکرم(ص) به درخواست ایشان جواب مثبت دهد به حدی که این امر را از آن‌چه خورشید بر آن می‌تابد بیشتر دوست می‌داشت[۴۳]. البته در روایتی آمده که آن حضرت درخواست ام‌سلمه را اجابت نمود اما بعد از اینکه در حق خمسه طیبه دعا فرمود: «بَعْدَ مَا قَضَى دُعَاءَهُ لِابْنِ عَمِّهِ عَلِيٍّ وَ ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ وَ ابْنَيْهِمَا»[۴۴].
  2. تعیین مصداق اهل‌بیت(ع): اگرچه عنوان اهل بیت پیامبر(ص) در معنای عام آن، همسران و عموم بستگان آن حضرت را شامل می‌شود، ولی فضیلت ویژه‌ای که حدیث کساء بر آن دلالت دارد، تنها مخصوص اصحاب کسا است. از همین‌رو امام صادق(ع) فرمود: «اگر رسول خدا(ص) سکوت کرده و اهل بیتش را معرفی نمی‌کرد، آل فلان و آل فلان آن را برای خودشان ادعا می‌کردند»[۴۵]. در این حدیث پیامبر اکرم(ص) از سه طریق به معرفی اهل بیت خود اقدام کردند: اول: تصریح به نام کسانی که آیه تطهیر درباره آنان نازل شده است؛ دوم: جمع کردن ایشان در زیر کساء و منع دیگران از ورود به آن و سوم: دعا کردن در حق آنان و بیان اختصاصی بودن این مسأله در حق آنان؛ کما اینکه فرمود: «خدایا، هر پیامبری خاندانی دارد، خانواده من هم اینها هستند».
  3. اثبات افضلیت اهل‌بیت(ع): این روایت فضیلت بزرگی را برای اهل‌بیت(ع) اثبات می‌کند. احتجاج حضرت علی(ع) به این واقعه بر افضلیت خود[۴۶] و نیز احتجاج امام حسن مجتبی(ع) و امام سجاد(ع) به این حدیث[۴۷]؛ شوق ام‌سلمه به قرار گرفتن زیر کساء تا جایی‌که آن را بیشتر از آنچه خورشید بر آن می‌تابید دوست می‌داشت[۴۸]؛ سخن سعد بن ابی‌وقاص در جواب معاویه که گفت: اگر این فضلیت را می‌داشتم از شتران سرخ‌موی برای من دوست‌داشتنی‌تر بود[۴۹]، شواهد گویای این مطلب است[۵۰].

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

  1. ر.ک: حسینی ایمنی، سید علی اکبر، اهل بیت و آل کساء، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۱۷۸-۱۸۰.
  2. راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ج۱، ص۷۱۱.
  3. ر.ک: مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱۰، ص۶۲.
  4. سوره بقره، آیه ۲۳۳.
  5. سوره بقره، آیه ۲۵۹.
  6. سوره نساء، آیه ۵.
  7. سوره مائده، آیه ۸۹.
  8. سوره مؤمنون، آیه ۱۴.
  9. ر.ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۸۷؛ طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۱؛ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ج۲، ص۳۲۵؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲، ص۳۰۰؛ طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۴۰؛ ج۴، ص۱۷۲؛ فضل الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، ج۷، ص۷۵.
  10. کفعمی، البلد الأمین و الدرع الحصین، ص۱۹۱؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۹۵، ص۱۲۰.
  11. ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، ج۴۴، ص۱۱۹.
  12. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۵، ص۱۹۸.
  13. شیبانی، محمد بن حسن، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، ج۴، ص۲۲۲.
  14. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۵، ص۱۹۹.
  15. منصوری و قریب دوست، اعتبارسنجی حدیث کساء، دوفصلنامه حدیث پژوهی.
  16. فضل بن حسن طبرسی، جوامع الجامع، ج ۳، ص ۳۱۴؛ فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج ۸، ص ۵۵۹؛ احمد بن حنبل، مسند احمد، ج ۶، ص ۲۹۲ و الطبرانی، المعجم الکبیر، ج ۳، ص ۵۴.
  17. مجمع البیان، ج ۸، ص ۵۵۹؛ مسند احمد، ج ۶، ص ۲۹۲؛ محمد بن جریر طبری، جامع البیان، ص ۷؛ جوامع الجامع، ص ۳۱۴ و صالحی دمشقی، سبل الهدی و الرشاد، ج ۱۱، ص ۱۲.
  18. مسند احمد، ج ۶، ص ۲۹۲؛ جوامع الجامع، ص ۳۱۴؛ ابن ابی حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ج ۱، ص ۳۱۳۳؛ جامع البیان، ص ۷ و المعجم الکبیر، ج ۳، ص ۵۴.
  19. «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
  20. فرات بن ابراهیم کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ص ۳۳۳.
  21. مسلم نیشابوری، صحیح، ج ۷، ص ۱۳۰؛ البیهقی، السنن الکبری، ج ۲، ص ۱۴۹؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ج ۲، ص ۵۶ و سید بن طاوس، الطرائف، ج ۱، ص ۱۲۹.
  22. تفسیر فرات کوفی، ص ۳۳۴ و تفسیر القرآن العظیم، ص ۳۱۳۳ و مجمع البیان، ص ۵۵۹.
  23. خدایا! فقط اینان، اهل بیت من‌اند؛ پس هر گونه پلیدی را از آنها دور کن و آنها را کاملاً پاک فرما!؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج ۲، ص ۲۲۶؛ ابن بطریق، العمده، ص ۳۹؛ الطرائف، ج ۱، ص ۱۲۵؛ شواهد التنزیل، ج ۲، ص ۹۹ و تفسیر فرات، ص ۳۴۱.
  24. مسند احمد، ج ۶، ص ۲۹۲؛ المعجم الکبیر، ج ۲، ص ۵۴؛ تفسیر فرات، ص ۳۳۴؛ و جامع البیان، ص ۷ و شیخ طوسی، الامالی، ص ۵۶۵.
  25. مسند احمد، ج ۶، ص ۲۹۲؛ المعجم الکبیر، ص ۵۴ و محمد بن احمد دولابی، الذریة الطاهره، ص ۱۵۰،
  26. المعجم الکبیر، ص ۵۴؛ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۳۳۹-۳۴۰؛ تفسیر القرآن العظیم، ج ۹، ص ۳۱۳۳؛ تقی الدین مقریزی، امتاع الاسماع، ص۳۸۳ و کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۸۷.
  27. تفسیر فرات، ص ۳۳۴.
  28. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، اهل بیت و آل کساء، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۱۷۸-۱۸۰.
  29. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۷۸.
  30. جامع البیان، ص ۵-۷.
  31. تفسیر القرآن العظیم، ج ۹، ص ۳۱۳۱ -۳۱۳۳.
  32. تفسیر فرات، ص ۳۳۲ - ۳۴۰.
  33. شواهد التنزیل، ج ۲، ص ۱۸ - ۴۷.
  34. الدر المنثور، ص ۱۹۸.
  35. التبیان، ص ۳۳۹ - ۳۴۰.
  36. امتاع الاسماع، ج۵، ص ۳۸۳ - ۳۸۴؛ جامع البیان، ص ۵، صحیح مسلم، ج ۷، ص ۱۳۰ و حاکم نیشابوری، المستدرک، ‌ ج۳، ص۱۴۷.
  37. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، اهل بیت و آل کساء، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۱۸۰-۱۸۱.
  38. تفسیر فرات، ص ۳۳۴ و محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۳۵، ص ۲۱۵.
  39. تفسیر فرات، ص ۳۳۴ و محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۳۵، ص ۲۱۵.
  40. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، اهل بیت و آل کساء، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۱۸۱.
  41. الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۸.
  42. تفسیر فرات، ص۳۳۵؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۱۵.
  43. مشکل الآثار، ج۱، ص۳۳۶؛ تفسیر فرات، ص۱۲۶؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۱۶؛ اهل‌البیت، ص۴۹.
  44. بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۲۱؛ مشکل الآثار، ج۱، ص۳۳۵؛ ینابیع المودة، ص۲۲۸ و ۲۹۴.
  45. تفسیر برهان، ج۲، ص۱۱۱؛ بحار الانوار، ج۳۵، ص۲۱۱؛ تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۵۰.
  46. کتاب سلیم بن قیس هلالی، ص۶۴۶.
  47. تفسیر ابن‌کثیر، ج۳، ص۴۸۷؛ الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۸؛ جامع البیان، ج۲۲، ص۷.
  48. مشکل الآثار، ج۱، ص۳۳۶؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۱۶.
  49. خصائص امیرالمؤمنین(ع)، ص٢٩؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۳.
  50. عیسی‌لو و مجتبی‌زاده، مقاله «حدیث کساء»، دانشنامه کلام اسلامی ج۳، ص ۵۱۸.