نظام مدیریت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث مدیریت است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مبانی نظام مدیریت

مقام معظم رهبری، در یکی از دیدارهای خود با دولت‌مردان، مبانی نظام سیاسی و جهان‌بینی و بینش اسلامی که در عمل و اقدام فرد و دولت دارای تأثیر شگرف است، را در پنج محور عمده برمی‌شمارند، که عبارت‌اند از: ۱) توحید. ۲) تکریم انسان. ۳) تداوم حیات پس از مرگ. ۴) استعداد بی‌پایان انسان در وصول به تعالی و تکامل. ۵) جریان و سر کلی عالم به سوی حاکمیت حق. ایشان در فراز دیگری از رهنمودهای تمدنی، هشت اصل به عنوان اصول نظام اسلامی را بیان می‌کنند که به عنوان اصول کاربردی در نظام مدیریت اسلامی قابل پیگیری هستند، این اصول عبارت‌اند از: ۱) ایمان روشن‌بینانه و استوار، دور از خرافه‌گری و سست‌اندیشی و هویت اسلامی و انقلابی. ۲) عدالت‌محوری. ۳) حفظ استقلال سیاسی، اقتصادی و فرهنگی. ۴) تقویت خودباوری و اعتماد به نفس ملی. ۵) جهاد علمی (نهضت تولید علم). ۶) تثبیت و تأمین آزادی و آزاداندیشی. ۷) اصلاح و تصحیح روش‌ها. ۸) شکوفایی اقتصادی.

خدامحوری و دین‌مداری

اولین و مهم‌ترین رکن نظام سیاسی و مدیریتی در یک نظام دینی «خدامحوری» مقابل اومانیسم و انسان‌محوری است، منشأ همه احکام و قوانین در چنین نظامی در همه مراتب بر اساس دین و شریعت اسلام می‌باشد. حوزه‌های علمیه وظیفه استخراج این احکام و راهنمایی دولت اسلامی در خط اسلام را بر عهده دارند. امروز باید حوزه‌های علمیه را پس از سالیان دراز محجوریت از سیاست و حکومت به سمتِ فقه اجتماعی و فقه حکومتی و فقهی که می‌خواهد نظام زندگی ملّت‌ها را اداره کند و باید پاسخ‌گوی مسائل کوچک و بزرگ ملت‌ها باشد، کشاند. فقه هم به لحاظ سطح نیازمند گسترش و پیشرفت و در روش احتیاج به تهذیب و نوآوری است تا کارآیی بیشتری پیدا کند.

هماهنگی دین و دنیا

از مبانی مهم و اثرگذار در مدیریت اسلامی، باور به هماهنگی و در هم‌آمیختگی دین و دنیا و عدم تعارض میان این دو است، بر خلاف رویکردهای مرتاضانه و صوفیانه افراطی است که دینداری را با آبادانی و پیشرفت ناسازگار می‌بینند. بدون دین و با حذف دین از حیات دنیوی انسان، تمدن انسانی رو به سقوط و افول خواهد رفت، چنان که امروز تمدن غرب، شاهد این مدعا است.

پیوستگی دنیا و آخرت

اعتقاد و ایمان به استمرار حیات انسان پس از مرگ و باور به پیوستگی دنیا و آخرت، از مبانی مؤثر در تقوا و تعهد مدیران و کارکنان سیستم اداری و کارآمدی و اصلاح نظام مدیریت است.

آرمان و رفاه

آرمان و رفاه را می‌توان در کنار یکدیگر تحصیل نمود و جامعه‌ای که به آخرت اعتقاد دارد، به رفاه و پیشرفت دنیوی و مادی نایل خواهد آمد.

فرهنگ‌محوری

یکی از مهم‌ترین مبانی نظام سیاسی و به تبع آن نظام مدیریت از منظر مقام معظم رهبری، فرهنگ است که به مثابه روح در کالبد جامعه دمیده شده و در همه عرصه‌ها و شئون مختلف از اقتصاد و مدیریت گرفته تا سایر امور جاری و ساری می‌باشد. اما بر خلاف نظر برخی که فرهنگ را قابل برنامه‌ریزی نمی‌دانند، امر فرهنگ از امور مهمه‌ای است که قابل برنامه‌ریزی و پالایش است و باید در نظام اسلامی جمعی نسبت به آن سیاست‌گزاری و برنامه‌ریزی کنند، منتهی بر خلاف سایر مقولات، امر فرهنگ نیازمند صبر و زمینه‌سازی بسیاری است تا نتیجه دهد و گاهی برای ایجاد یک فرهنگ صحیح رفتاری یا اصلاح یک فرهنگ غلط، یک نسل باید تحمل کرد. شاید به همین دلیل برخی مقوله فرهنگ را قابل برنامه‌ریزی نمی‌دانند.

عقلانیت و معنویت

خرد و عقل بزرگ‌ترین نعمت الهی است که خداوند متعال به انسان ارزانی داشته و انبیای الهی برای برانگیختن و تکمیل عقول انسانی مبعوث شده‌اند. به واسطه عقل است که انسان راه صحیح زندگی را در عرصه‌های مختلف می‌یابد، عقلانیت و تجربه‌گرایی در رشته‌های علوم انسانی از جایگاه والایی برخوردار است و به ویژه نقش آن در نظام سیاسی و حکومتی پرفروغ بوده و در تفکر و روح ایرانی – اسلامی سابقه طولانی، حتی بیش از اروپا و غرب داشته است. در اسلام شیعیِ انقلابی که حضرت امام، منادی آن بودند، عقلانیت ابزار کار است، ولی روح و اساس کار معنویت است. مهم‌ترین تأثیر معنویت در یک نظام سیاسی، ایجاد عزت‌مندی و اقتدار ملی در عرصه داخلی و بین‌المللی است.

پیشرفت و عدالت

یکی از نکته‌های مهم و اساسی مقام معظم رهبری در تبیین مبانی و اصول نظام سیاسی و مدیریتی جمهوری اسلامی، شعار پیشرفت و عدالت است، به طوری که دهه آینده را «دهه پیشرفت و عدالت» نام نهادند. بدون همراهی این دو اصل مهم، جامعه به سعادت نخواهد رسید و آرامش و رفاه روحی و معنوی به دست نخواهد آمد، حتی اگر از لحاظ برخورداری مادی و رفاه، بخشی از مردم به اوج قله‌های ثروت و قدرت رسیده باشند.

مردم‌سالاری دینی

رهبر معظم انقلاب، مردم‌سالاری دینی را «نظام خدمت‌رسانی خالصانه و بی‌منت از سر ادای وظیفه همراه با پاکدستی و پاکدامنی» تعریف کرده‌اند. از نظر ایشان، حقیقت مردم‌سالاری دینی این است که یک نظام با هدایت الهی و اراده مردمی اداره شود و پیش برود. قوام مردم‌سالاری دینی به رأی مردم، رعایت انصاف، عدالت و دوری از افراط و تفریط است. در منطق اسلام، رأی مردم بر اساس کرامت انسان، پیش خدای متعال معتبر است. در اسلام، هیچ حاکمیتی بر انسان‌ها مقبول نیست، مگر اینکه خدای متعال مشخص کند. چون اصل، عدم ولایت انسان بر دیگری است. وقتی ولایت فردی بر دیگری پذیرفته است که شارع آن را تنفیذ کرده باشد و تنفیذ شارع به اهلیت و صلاحیت یعنی عدالت و تقوا داشته باشد و مردم هم او را بپذیرند. استواری و پایداری چنین نظامی، به اعتماد و اطمینان مسؤلین به ایستادگی نیروی عظیم مردم مؤمن و پرنشاط بر سر اهداف والای الهی است. در این نظام، علاوه بر جنبه اسلامی و پایبندی و تقید مبنایی به اسلام، مصلحت و رضایت و خواست مردم، ملاک حقانیت سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌هاست. ارتباط و اعتماد مستحکم مردم با نظام و مبانی اصلی نظام، حفظ روحیه و شور انقلابی در مردم و دچار نشدن آنها به یأس و سرخوردگی، از اهداف جمهوری اسلامی است، مقام معظم رهبری در هشداری به نظام مدیریت کشور می‌فرمایند: «اگر این اعتماد گسسته شد، کدام عنصری خواهد توانست مملکت را اداره کند و به سمت اهداف پیش ببرد؟ آیا جز دولت کس دیگری را برای این کار داریم؟».

مبارزه ضد استکبار

از مبانی سلبی و انقلابی نظام اسلامی در همه عرصه‌ها، از جمله نظام مدیریت، ویژگی ضد استکباری آن است، که حضرت امام و مقام معظم رهبری به آن تأکید بسیار داشتند، از دیدگاه مقام معظم رهبری استکبار چنین تعریف شده است: «استکبار به آن مجموعه قدرتی گفته می‌شود که با تکیه بر توانایی‌های سیاسی و نظامی و علمی و اقتصادی خود و با الهام از نگرش تبعیض‌آمیز به نوع بشر، مجموعه‌های بزرگ انسانی یعنی ملت‌ها و دولت‌ها و کشورها را با سیطرهای قلدرانه و تحقیرآمیز، به سود خود زیر فشار و استثمار می‌گذارد؛ در کار آنها دخالت و به ثروت آنها دست‌اندازی می‌کند؛ به دولت‌ها زور می‌گوید و به ملت‌ها ستم می‌ورزد و به فرهنگ‌ها و سنت‌های آنان، اهانت روا می‌دارد». استکبار که امروز در نظام‌های سرمایه‌داری غربی تبلور یافته، با تهاجم همه‌جانبه، ایمان و خصال اسلامی امّت اسلامی را هدف قرار داده و فرهنگ اباحی‌گری و بی‌مبالاتی در دین و اخلاق را به جوامع اسلامی صادر می‌کند.

اهداف نظام مدیریت

یکی از مقومات نظام اسلامی از منظر مقام معظم رهبری، تعیین محدوده اهداف است. عمل و شعاع حرکت و ادامه راه، بسته به نوع اهداف و محدوده آنها، متفاوت است. هدف‌های بزرگ، به خودی خود، حرکت‌ها و شخصیت‌های بزرگ را تولید می‌کند. هدف‌ها و آرمان‌ها و افکار و تأملات انسان درباره زندگی و جامعه و آینده و وظایف بشر، عناصر سازنده شخصیت انسان است. در مدیریت اسلامی مبتنی بر نظریه رشد، هدف و مقصود اصلی نظام سیاسی به رشد رساندن، به تکامل الهی رساندن مردم و اداره و هدایت صحیح جامعه و حکومت است که رهبر معظم انقلاب همواره بر آن تأکید داشته‌اند.

1. دستیابی به الگوی حکومت علوی: باید کاری کرد که نظام و کشور و جامعه اسلامی، یک جامعه علوی باشد، باید زبان و بازو و راه و سبک کار امیر المؤمنین(ع) باشد.
2. رشد معنویت و فضائل اخلاقی: رهبر معظم انقلاب در تعیین چارچوب سیاست‌های نظام اسلامی در برنامه توسعه دوم کشور، جهت دادن کلیه فعالیت‌های اجرایی و تبلیغی به سمت رشد معنویت و فضیلت اخلاقی در جامعه را به عنوان یک اصل قرار دادند.
3. حیات طیبه: از دیدگاه مقام معظم رهبری، زندگی‌ای که در آن، هم روح انسان، هم جسم انسان، هم دنیای انسان، هم آخرت انسان تأمین است؛ زندگی فردی در آن تأمین است، آرامش روحی در آن هست، سکینه و اطمینان در آن هست، آسایش جسمانی در آن وجود دارد؛ فوائد اجتماعی، سعادت اجتماعی، عزت اجتماعی، استقلال و آزادی عمومی هم در آن تأمین است، وصول به چنین حیاتی از اهداف حکومت اسلامی است.
4. گسترش عدالت و امنیت و رفاه، از اهداف اساسی نظام اسلامی است.
5. تأمین سعادت دنیا و آخرت مردم: یکی از اهداف مدیریت، پیوند سعادت دنیا و آخرت است که از دیدگاه مقام معظم رهبری، هنوز تا رسیدن به یک جامعه کام اسلامی که نیک‌بختی دنیا و آخرت مردم را به طور کامل تأمین کند و تباهی و کج‌روی و ظلم و انحطاط را ریشه‌کن سازد، فاصله زیادی داریم. این فاصله، باید با همت مردم و تلاش مسئولان طی شود. البته باید سازندگی مادی و معنوی در راستای تقویت روحیه معنوی و اخلاق و رابطه با خدا باشد.
6. علم و حکمت، تزکیه و اخلاق، عدالت و انصاف: در رأس برنامه‌های دعوت اسلامی، سه چیز از همه مهم‌تر است که در آیات کریمه قرآن به آنها تصریح شده است: علم و حکمت، تزکیه و اخلاق، عدالت و انصاف. نخبگان و مسئولان کشور اسلامی در درجه اول، مخاطب این سخنند.
7. سمت‌گیری به سوی اهداف و آرمان‌های دینی و تقویت ایمان دینی مردم: این مطلب، جهت اصلی حکومت اسلامی است، رهبر معظم انقلاب در فرازی از سخنان خود می‌فرمایند: «تزکیه و تعلیم، جزو وظایف اصلی پیغمبر است. در جوامع اسلامی، مسئولان باید همان راه را بروند؛ باید تعلیم دهند و تربیت کنند؛ باید ایمان دینی را در ذهن‌ها تقویت و راسخ کنند».
8. سیطره و تسلط علمی و عزت سیاسی و رفاه اقتصادی و فضایل اخلاقی: از دیدگاه رهبر معظم انقلاب، اندیشه اسلامی با همان شکلی که در قرن اول اسلامی به آن عمل شد، توانست یک مجموعه ی پراکنده را به اوج تمدن تاریخی و جهانی برساند و تمدن و دانش او بر دنیا سیطره پیدا کند. ایشان در بیانات خود فرمودند: «سیطره و تسلط علمی به دنبال خود عزت سیاسی هم می‌آورد؛ رفاه اقتصادی هم می‌آورد؛ فضایل اخلاقی هم می‌آورد؛ اگر کشور به معنای واقعی کلمه اسلامی شود».
9. پیشرفت، (با ملاحظه تفاوت مفهومی پیشرفت اسلامی با توسعه غربی) از منظر مقام معظم رهبری: «میدان مجاهدت برای گسترش آبادانی و توسعه زندگی مردم، از جمله واجب‌ترینِ مجاهدت‌های ماست. وقتی می‌گوییم توسعه زندگی، این معنا شامل معیشت، امنیت، بهداشت، فرهنگ، اخلاق و معنویات مردم می‌شود. البته بار عمده این مجاهدت بر دوش دستگاه‌های اجرایی کشور است».

استقلال و رهایی از وابستگی

1. اقتدار ملی: دو عامل اصلی تأمین اقتدار ملی و عزت‌مندی از دیدگاه مقام معظم رهبری، انجام وظایف با قاطعیت و همکاری قوای سه‌گانه در مدیریت کشور می‌باشد.
2. مبارزه با فقر، فساد و تبعیض: وصول به این هدف عالی از دیدگاه مقام معظم رهبری به سه امر محوری بستگی دارد: یکی تولید کار و اشتغال برای نسل جوان پراستعداد و پرشمار این کشور، دوم مبارزه با فساد اقتصادی در دستگاه‌ها، سوم که از همه مهم‌تر است، وحدت ملی و یک صدایی مسئولان و خواص است.
3. عزت ملی: مقام معظم رهبری عزت ملی را در مراتب مختلف آن این‌گونه تبیین می‌نمایند: عزت ملی در مدیریت کشور به این معناست که یک دولت، یک نظام، به ملت خود متکی باشد، عزت ملی در مسائل اقتصادی به این است که کشور به قدرت خودکفایی برسد، مغلوب و مقهور نباشد. عزت ملی در عرصه علم به این است که جوان دانشجوی او، پژوهشگر او، عالم محقق او سعی کند مرزهای علم را درنوردد. - همین چیزی که ما گفتیم نهضت نرم‌افزاری و تولید علم - و علم را تولید کند. عزت یک ملت در تعاملش با کشورهای دیگر و دولت‌ها و قدرت‌ها این است که از استقلالِ رأی برخوردار باشد. عزت ملی در عرصه فرهنگ به این است که یک ملت به سنت‌های خود پایبند باشد، برای آنها ارج قائل باشد.
4. صلح و امنیت (امنیت اجتماعی و امنیت سیاسی و اقتصادی) و آرامش: رهبر معظم انقلاب با استناد به آیه شریفه ﴿قَدْ جَاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُبِينٌ * يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَيُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ﴾ می‌فرمایند: «سبل سلام؛ راه‌های امان، راه‌های آرامش، راه‌های امنیت، مربوط به همه محیط‌هایی است که برای انسان اهمیت دارد؛ از محیط درونی قلبی انسان بگیرید تا محیط جامعه، محیط خانواده، محیط کسب و کار، محیط زندگی جمعی، تا محیط بین‌المللی».
5. امنیت شغلی: به اندازه‌ای که توان اجرایی دولت و کشور اجازه می‌دهد، قوانین طوری تنظیم شود و سیاست‌های اجرایی طوری ترتیب داده شود که کارگر، هم احساس امنیت شغلی کند و هم احساس کند که ارزش کار او فهمیده شده است.

جستارهای وابسته

• نظام اداری

منابع

1. نظرزاده، عبدالله، مقاله «نظام مدیریت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱