همسران پیامبر خاتم در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
[[پیامبر]] از آنان خواست یا ایشان را [[انتخاب]] کنند یا جدا شدن از [[حضرت]] را که آنان پیامبر را برگزیدند<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۶، ص۱۳۸ و ج۵، ص۴۲۱؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۵۱۷؛ قاضی نعمان، دعائم الإسلام، ج۲، ص۲۶۷.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۲۲۰.</ref> | [[پیامبر]] از آنان خواست یا ایشان را [[انتخاب]] کنند یا جدا شدن از [[حضرت]] را که آنان پیامبر را برگزیدند<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۶، ص۱۳۸ و ج۵، ص۴۲۱؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۵۱۷؛ قاضی نعمان، دعائم الإسلام، ج۲، ص۲۶۷.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۲۲۰.</ref> | ||
=== | === ولیمه ازدواج === | ||
دادن | دادن ولیمه در عروسی [[مستحب]] است. هنگامی که پیامبر {{صل}} با [[میمونه دختر حارث]] ازدواج کرد، غذایی از نوع سویق ولیمه داد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۳۶۸: {{متن حدیث|إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صحِينَ تَزَوَّجَ مَيْمُونَةَ بِنْتَ الْحَارِثِ أَوْلَمَ عَلَيْهَا وَ أَطْعَمَ النَّاسَ الْحَيْسَ}}.</ref>. پیامبر {{صل}} با او در عمرةالقضاء ازدواج کرد و [[مراسم]] زفاف بعد از [[عمره]] در سرَف زیر قبه‌ای برگزار شد. [[میمونه]] در سال ۵۱ در سرف درگذشت و همانجا [[دفن]] شد<ref>ابن عبدالبر، الإستیعاب، ج۴، ص۱۹۱۵-۱۹۱۸؛ ابن حجر، الإصابه، ج۸، ص۳۲۴.</ref>.<ref>علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۲۱.</ref> | ||
=== خواستگاری [[زن]] [[انصاری]] از پیامبر === | === خواستگاری [[زن]] [[انصاری]] از پیامبر === | ||
نسخهٔ ۴ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۶:۲۳
| همسران پیامبر (ص) |
|---|
 |
|
خدیجه بنت خویلد (ازدواج: ۲۵ عام الفیل) |
این مدخل زیرشاخهٔ بحث همسران پیامبر خاتم است. همسران پیامبر خاتم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: همسران پیامبر خاتم در قرآن - همسران پیامبر خاتم در تاریخ اسلامی - پرسش‌های مرتبطهمسران پیامبر
یکی از مسائل حوزه فردی پیامبر موضوع همسران پیامبر است. اولین همسر پیامبر اکرم (ص)، حضرت خدیجه (س) بوده است و حضرت پس از ایشان همسران متعددی داشته است و این از ویژگی‌های خاص رسول خدا (ص) بوده که می‌توانسته بر خلاف دیگر مسلمانان، بیش از چهار زن دائم داشته باشد[۱].
توجه به این نکته لازم است که تمام زنان پیامبر (ص) کسانی بودند که همسران خود را از دست داده بودند و پیامبر برای تألیف قلوب قبایل مختلف، آنان را به همسری می‌گرفت. بیشتر آنان از قبایل مکه بودند؛ زیرا زنان مدینه نسبت به هوو حساس بودند. عایشه تنها همسر پیامبر است که گفته شده باکره بوده است. حضرت در ماه شوال در مکه با وی ازدواج کرد[۲] و مراسم زفاف او در مدینه بود[۳].
فرزندان پیامبر تنها از خدیجه بودند و ابراهیم از کنیز حضرت، ماریه قبطیه بود[۴] که در هجده ماهگی درگذشت[۵].
در کتاب روایی کافی به نقل از ابو بصیر و دیگران اسامی زنان پیامبر (ص) را با نسبت قبیله‌ای آنان چنین نقل کرده است:
- خدیجه دختر خویلد: خدیجه از بانوان نامور و ثروتمند حجاز بود، بانویی خردمند و شریف که مردان با ثروت او تجارت می‌کردند. نخستین زنی بود که مسلمان شد و به تعبیر پیامبر اکرم (ص) یکی از چهار زن برگزیدۀ خداست. حضرت زهرا (س) ثمرۀ ازدواج پیامبر با اوست. خدیجه سه سال پیش از هجرت در سن ۶۵ سالگی، در مکه درگذشت و در قبرستان ابوطالب مدفون شد.
- عایشه دختر ابی بکر از تیم: عایشه دختر ابوبکر در سال قبل از هجرت متولد شد و سال دوم هجری به ازدواج پیامبر اکرم (ص) درآمد و ۹ سال در خدمت ایشان بود. او گرچه از مخالفین سرسخت خلیفه سوم بود، تا آنجا که به کفر او شهادت می‌داد، اما هنگامی‌که از بیعت مردم با امام علی (ع) با خبر شد، با تغییر موضع و بهانه‌ای واهی، دم از خون‌خواهی عثمان زد و علیه امام به‌پا خاست. وفات عایشه را روز ۱۷ رمضان و بین سال‌های ۵۶ تا ۵۸ هجری ثبت کرده‌اند[۶].
- حفصه دختر عمر از بنی عدی: حفصه دختر عمر بن خطاب چهارمین همسر رسول خدا (ص) و یکی از پنج همسر قریشی آن حضرت شمرده می‌شود. او که همراه همسرش از نخستین مسلمانان و مهاجران به حبشه بود پس از مرگ شوهر، در مدینه به افتخار همسری پیامبر رسید. حفصه، چه در دوران حیات رسول الله (ص) و چه پس از وفات آن حضرت، کارنامه درخشانی از خود به جا نگذاشت. وی در سال ۴۵ هجری در زمان حکومت معاویه در سن شصت سالگی در مدینه از دنیا رفت.
- ام سلمه دختر ابو امیه از بنی مخزوم: ام سلمه از نخستین زنانی بود که مسلمان شد. ابتدا همسر ابی سلمه عبدالله بن عبدالأسد بن هلال مخزومی بود که به حبشه هجرت کردند، پس از مدتی به مکه بازگشته و از آنجا به مدینه هجرت کردند. پس از شهادت ابوسلمه در سال چهارم هجری با رسول خدا (ص) ازدواج کرد و هفت سال با آن حضرت زندگی نمود. ایشان از نظر دینداری و خردمندی، یکی از برترین زنان پیامبر (ص) بودند. وی پس از وفات پیامبر (ص) نیز روزگاری دراز زنده بود و در سال وفات او اختلاف نظر وجود دارد.
- ام حبیب (یا حبیبه) دختر ابوسفیان از بنی امیه: ام‌حبیبه دختر ابوسفیان و نامش "رَمَله" بوده است. او هفده سال پیش از بعثت در مکه به دنیا آمد. پیش از بعثت با عبیدالله بن جحش اسدی ازدواج کرد. پس از بعثت پیامبر (ص) از نخستین کسانی بود که ایمان آورد و به حبشه هجرت کرد. شوهرش در حبشه از مسلمانی برگشت و نصرانی شد اما او بر آیین اسلام باقی ماند. ام‌حبیبه عزلت گزیده بود تا اینکه پیامبر (ص) در سال شش یا هفت هجری از او خواستگاری کرد. از او و احوالش پس از وفات پیامبر اکرم (ص) خبر چندانی در دست نیست منتها روی خوشی به اهل بیت پیامبر (ص) به ویژه علی (ع) نشان نمی‌داده است. وی در سال ۴۴ هجری در سن ۷۴ سالگی در مدینه در گذشت.
- زینب دختر جحش از بنی اسد: زینب بنت جحش از زنان مشهور صدر اسلام و از همسران رسول خدا (ص) بود. او زنی کریم، شریف‌النسب، پارسا و پاکدامن و به جود و بخشش شهره بود؛ به همین لحاظ از کریم‌ترین زنان پیامبر (ص) شمرده می‌شود. او از متقدمان اسلام و از اول مهاجران به شمار می‌رود. وی در سال بیست هجری در مدینه وفات کرد و در بقیع به خاک سپرده شد.
- میمونه دختر حارث از بنی هلال: میمونه دختر حارث بن حزن بن بجیر هلالی از همسران عرب غیر قریش و آخرین همسری بود که رسول خدا (ص) او را در سال هفتم هجری به عقد خویش درآوردند. ایشان قبل از اسلام و در زمان جاهلیت به همسری مسعود بن عمرو بن عمیر ثقفی درآمد؛ اما پس از چندی از وی جدا شد و با ابورهم بن عبدالعزی ازدواج کرد و تا زمان مرگ ابورهم با او همراه بود. بخشیدنِ خود به رسول خدا (ص) نشان از عظمت خُلق، صدق ایمان و بی‌آلایشی سیره‌اش دارد. پس از وفات پیامبر (ص) از او و احوالش اطلاع چندانی وجود ندارد. برخی روایات نقل شده است که حکایت از ارادتِ خاص آن بانو، نسبت به ساحت مقدّس علی (ع) دارد.
- سوده دختر زمعه از بنی اسد: سوده، دختر زمعة بن قیس بن عبدشمس بن عبدود است. ایشان قبل از اسلام به ازدواج پسر عمویش در آمد و با ظهور اسلام از اولین کسانی بود که به پیغمبر خدا (ص) ایمان آورد و با حضرت بیعت کرد. چندی بعد همسرش در مکه وفات کرد و مدتی پس از وفات خدیجه (س) با پیامبر اکرم (ص) ازدواج کرد. سوده دختر زمعه به عنوان زنی روزه‌دار، شب زنده‌دار و ... یاد شده است. او پس از وفات پیامبر (ص)، خانه‌نشین شد و حج نرفت تا اینکه وفات کرد.
- صفیه بنت حیی بن اخطب از بنی اسرائیل و یهود: صفیه دختر حیی بن اخطب از تیره یهودیان بنی‌نضیر بود. در جریان فتح قلعه قموص از قلعه‌های هفت‌گانه خیبر، زنانی از جمله صفیه دختر حیی بن اخطب به اسارت گرفته شدند. پیامبر ردای خویش را بر او افکند و مسلمانان متوجه شدند حضرت، او را برای خود برگزیده است. حضرت، اسلام را بر او عرضه کرد و صفیه قبول کرد. در تاریخ از او به عنوان زنی جمیله، فاضله، عاقله و حلیمه یاد شده است. از او و احوالش پس از وفات پیامبر (ص)، خبر چندانی در دست نیست و در سال ۵۰ ق در مدینه در گذشت.
- جویریه دختر حارث: جویریه دختر حارث بن ابی ضرار از طایفه بنی مصطلق و همسر مسافع بن صفوان مصطلقی که در جنگ مریسیع کشته شد. جویریه در سال ششم هجرت در جنگ مسلمانان با بنی مصطلق اسیر شد. وی در بیست سالگی به همسری رسول خدا (ص) درآمد و جزء برترین زنان پیامبر (ص) در ادب و فصاحت بوده است. وی پنج سال با رسول خدا (ص) زندگی کرد و سرانجام در ربیع الاول سال ۵۶ هجری در مدینه از دنیا رفت[۷].
- ام ولد[۸] یا کنیز آزاد شده (ماریه قبطیه)[۹]: ماریه قبطیه دختر شمعون و همسر گرامی رسول خدا (ص)، از مادر رومی‌اش در قریه "حَفن" ـ از مناطق "اَنصِنا"ی مصر ـ به دنیا آمد. در سال هفتم هجری، پیامبر خدا (ص) حاطب بن ابی‌بلتعه را همراه نامهای به سوی مقوقس ـ حاکم مصر و اسکندریه ـ می‌فرستد تا او را به اسلام دعوت کند. او در پاسخ ماریه را که از دختران ملوک مصر بود، همراه هدایای دیگر، برای حضرت می‌فرستد. پس از ورود به مدینه، پیغمبر خاتم (ص) ماریه را برای خود برگزید. پیامبر اکرم (ص) علاقۀ خاصی به ماریه داشت و همین موجب حسادت سایر زنان شده بود. امیرالمؤمنین علی (ع) و فاطمه زهرا (س) نیز توجه ویژه‌ای به ایشان داشتند. پس از وفات پیامبر گرامی اسلام (ص) از زندگی و احوال ماریه، خبر چندانی به ما نرسیده است و در محرم ۱۶ هجری و زمان خلافت عمر، وفات یافت[۱۰].
- زینب دختر ابو جون که فریب خورد. او از بنی عامر بود؛
- زنی از کنده و برخی که خود را به پیامبر (ص) هبه می‌کردند. نه تن از آنان پس از پیامبر زنده ماندند[۱۱]. شیخ طوسی در مبسوط نقل می‌کند که رسول خدا (ص) هجده همسر و سه کنیز برگزید. هفت تن از همسران حضرت از قریش و یکی از هم پیمانان آنان و نه نفر از سایر قبایل و یک نفر هم از یهود بود[۱۲].[۱۳]
باید توجه داشت ام المؤمنین در ابتدا لقب مخصوص زنان رسول اکرم (ص) بود؛ ولی پس از رحلت رسول الله (ص)، تنها "عایشة بنت ابی بکر" به این نام مشهور گشت و به زن‌های دیگر پیامبر (ص)، "ام المسلمین" می‌گفتند. لقب ام المؤمنین، برگرفته از کلام خداوند است که فرمود: "پیامبر سزاوارتر است به گروندگان از ایشان به خویش، و زنان او مادر ایشانند"[۱۴][۱۵].
همسران پیامبر در قرآن
آیات قرآن کریم درباره همسران پیامبر بر چند گونه است:
- آیاتی که محتوای آنها مشترک با زنان دیگر است مانند برخی آیات سوره نساء و ممتحنه؛
- آیاتی که اختصاص به زنان پیامبر دارد مانند: ﴿يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ﴾[۱۶] یا زنان او امّ المُؤمنین هستند: ﴿وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ﴾[۱۷] یا خطای آنان به سادگی گذشت نمی‌شود و دو برابر دیگران کیفر داده می‌شود: ﴿يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَيْنِ﴾[۱۸] یا جایی برای دنیاطلبی زنان پیامبر مانند دیگران نیست: ﴿إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَأُسَرِّحْكُنَّ﴾[۱۹] یا ملتزم به خانه نشستن برای بدگویی‌های احتمالی (ایجاد سوء ظن) و همچنین تبرج‌های آن‌چنانی نداشتن است: ﴿وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى﴾[۲۰] و یکی خطاب به پیامبر و به پیامبر در ارتباط با زنان است، مثل: ﴿إِنَّا أَحْلَلْنَا لَكَ أَزْوَاجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ﴾[۲۱] یا جایی که زنی می‌خواهد همسر پیامبر به صورت داوطلبی شود: ﴿وَامْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِيِّ﴾[۲۲] یا ایجاد محدودیت‌هایی برای پیامبر پس از زمانی هرچند که افراد اصرار داشته باشند: ﴿لَا يَحِلُّ لَكَ النِّسَاءُ مِنْ بَعْدُ وَلَا أَنْ تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْوَاجٍ﴾[۲۳] یا ممنوعیت ازدواج مجدد در هر صورت: ﴿وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا﴾[۲۴]؛
- آیاتی که دربارۀ روش برخورد مؤمنان با زنان و وابستگان به پیامبر است، مثل سر نزدن و بدون اذن وارد نشدن: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ﴾[۲۵] یا رعایت شئون زنان پیامبر: ﴿وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ﴾[۲۶].[۲۷]
نکاتی دربارۀ همسران پیامبر
سرگذشت بد شماری از زنان پیامبر
جریان فریب خوردن زنی به نام سنیَ یا سناه[۲۸] از قبیله عامر بن صعصه که پیامبر (ص) با او ازدواج کرده بود و بسیار زیبا بود. عایشه و حفصه به جهت زیبایی برای او نقشه کشیدند و در دام آن دو گرفتار شد. پیامبر (ص) او را رها کرد و به او دستور داد به خانه‌اش باز گردد و او را طلاق داد[۲۹]. زن کندی، زینب دختر ابی جون بعد از مرگ ابراهیم فرزند رسول خدا (ص) که مادرش ماریه قبطیه بود، گفت: او اگر پیامبر بود، پسرش نمی‌مرد. پیامبر (ص) او را به خانه‌اش فرستاد. وقتی ابوبکر به خلافت رسید، این دو (سنی و زینب) خواستگار داشتند. ابوبکر پیشنهاد کرد یا همسر پیامبر باقی بمانند و در حجاب قرار گیرند یا با دیگری ازدواج کنند. آنان ازدواج را پذیرفتند. شوهر یکی به جزام و دیگری به جنون مبتلا شد[۳۰].[۳۱]
اعتراض به پیامبر
زینب دختر جحش به پیامبر (ص) اعتراض کرد که عدالت را رعایت نمی‌کند و برخی زنان دیگر مانند حفصه مدعی بودند اگر پیامبر آنان را رها کند، همسران مناسبی خواهند داشت. پیامبر (ص) ناراحت شد و بیست روز و به نقل من لا یحضره الفقیه بیست و نه روز از همسران خود کناره‌گیری کرد و به مشربه ام ابراهیم رفت. دراین باره آیه قرآن نازل شد که اگر دنبال دنیا هستید، پیامبر (ص) شما را رها می‌کند و اگر با پیامبر و دنبال حق هستید، اجر شما دو برابر است[۳۲].
پیامبر از آنان خواست یا ایشان را انتخاب کنند یا جدا شدن از حضرت را که آنان پیامبر را برگزیدند[۳۳].[۳۴]
ولیمه ازدواج
دادن ولیمه در عروسی مستحب است. هنگامی که پیامبر (ص) با میمونه دختر حارث ازدواج کرد، غذایی از نوع سویق ولیمه داد[۳۵]. پیامبر (ص) با او در عمرةالقضاء ازدواج کرد و مراسم زفاف بعد از عمره در سرَف زیر قبه‌ای برگزار شد. میمونه در سال ۵۱ در سرف درگذشت و همانجا دفن شد[۳۶].[۳۷]
خواستگاری زن انصاری از پیامبر
امام باقر (ع) می‌گوید: زنی از انصار درحالی که لباس پوشیده و موهای خود را شانه کرده بود، بر پیامبر در خانه حفصه وارد شد و گفت: ای پیامبر، زن به خواستگاری شوهر نمی‌رود و من زنی هستم که مدت‌هاست بدون شوهرم و فرزندی ندارم؛ آیا تو نیاز داری؟ من خودم را به تو بخشیدم، اگر مرا بپذیری. پیامبر فرمود: خیر باشد و برایش دعا کرد؛ سپس فرمود: ای خواهر انصاری، خداوند به شما از جانب رسول خدا (ص) پاداش خیر دهد. به تحقیق که مردانتان مرا یاری کردند و زنانتان به من علاقه‌مندند. حفصه به زن گفت: چقدر بی‌حیایی و جرأت داری و علاقه شدید به مردان داری. پیامبر به حفصه فرمود: ای حفصه، دست از او بدار. او از تو بهتر است. به رسول خدا (ص) علاقه دارد؛ تو او را سرزنش می‌کنی و بر او عیب می‌گیری؛ سپس به زن گفت: بازگرد خداوند تو را رحمت کند. خداوند بر تو بهشت را واجب کرده به جهت علاقه‌ای که به من داری و محبت و شادی‌ات را به من اعلام کردی و به زودی دستور من خواهد آمد، اگر خدا بخواهد. در این باره آیه قرآن نازل شد که اگر زن مؤمنی خودش را به پیامبر بخشید، این حق پیامبر (ص) است که با او ازدواج کند و این برای دیگر مردان مسلمان نیست[۳۸]؛ پس هبه کردن زن خودش را به پیامبر برای حضرت جایز است اما برای دیگران حلال نیست[۳۹].[۴۰]
تعداد همسران
درباره تعدد همسران رسول خدا (ص)، پرسش‌هایی به ویژه از سوی مستشرقان مطرح شده است و گاه آن حضرت در این زمینه، به هوسرانی متهم گردیده که برای توضیح این مسئله باید به نکات زیر توجه کرد:
- چندهمسری در جامعه عصر رسول خدا (ص)، امری معمول و پسندیده بود و عاملی برای رفع مشکلات اجتماعی آنان به شمار می‌آمد. این کار افزون بر اینکه موجب تقویت و تحکیم مودت میان قبایل و جلوگیری از جنگ و خونریزی می‌شد، مشکل عدم تساوی بین تعداد نفرات زن و مرد و بی‌سرپرست شدن زنان و یتیمان را که بر اثر جنگ و خونریزی به وجود می‌آمد، حل می‌کرد.
- رسول خدا (ص) در عنفوان جوانی و در ۲۵ سالگی با نخستین همسر خویش، خدیجه، ازدواج کرد؛ در حالی که همسرش چهل ساله بود و پیش از آن نیز شوهر کرده بود. آن حضرت مدت ۲۵ سال با خدیجه زندگی مشترک کرد و در این مدت همسر دیگری جز او نداشت؛ حال آنکه اگر رسول خدا (ص) در پی اغراض شهوانی بود، در این دوران باید به سراغ دختران و زنان دیگری می‌رفت.
- ازدواج‌های متعدد رسول خدا (ص) در دهه آخر عمر ایشان، یعنی وقتی سنشان از پنجاه سال گذشته بود و مشغله‌های بسیار داشت، صورت گرفت که برخی از آنها جنبه سیاسی داشت و به دلیل موقعیت جدید حضرت به عنوان حکمران مدینه انجام می‌گرفت.
- در میان همسران پیامبر (ص)، غیر از عایشه که دوشیزه بود، باقی آنان پیش از ازدواج با آن حضرت، شوهر کرده و بیوه بودند.
- رسول خدا (ص) تنها از خدیجه و ماریه قبطیه صاحب فرزند شد و هیچ یک از همسران دیگر وی، با وجود اینکه از شوهران سابقشان فرزندانی داشتند، از رسول خدا (ص) صاحب فرزند نشدند.
- رسول خدا (ص) با اینکه در مدینه می‌زیست، اما هیچ زنی از انصار نگرفت.
تاریخ‌نگاران درباره تعداد زنان پیامبر آمارهای گوناگونی ارائه کرده‌اند. ابن اسحاق[۴۱] تعداد آنان را سیزده، ابن سعد[۴۲] چهارده و بیهقی[۴۳] پانزده نفر دانسته‌اند. سبب اختلاف آن است که برخی از این افراد پیش از ازدواج با پیامبر از آن حضرت جدا شدند و برخی از ایشان مانند ماریه قبطیه، در شمار کنیزان آن حضرت بودند. اما آنچه مشهور است اینکه (همسران رسول خدا (ص) یازده تن بودند که نُه تن از ایشان هنگام رحلت آن بزرگوار زنده بودند [۴۴]. از همسران رسول خدا (ص)، حضرت خدیجه و زینب دختر خزیمه در زمان حیات پیامبر از دنیا رفتند.
اسامی این زنان و سال ازدواجشان با رسول خدا (ص) بر اساس اطلاعات کتاب طبقات الکبری[۴۵] به شرح زیر است:
- خدیجه دختر خویلد. رسول خدا (ص) پانزده سال پیش از بعثت با وی ازدواج کرد و هنگام ازدواج، چهل سال داشت.
- سوده دختر زمعه. رسول خدا (ص) پس از درگذشت خدیجه و در سال دهم بعثت با وی ازدواج کرد. مرگ وی در سال ۵۴ هجری نوشته شده است. سن وی هنگام مرگ مشخص نیست. اگر وی هنگام مرگ نود ساله بوده باشد، هنگام ازدواج با رسول خدا (ص) ۳۳ سال داشته است.
- عایشه دختر ابوبکر. در سال دهم بعثت رسول خدا (ص) او را عقد و در ماه شوال سال دوم هجرت با وی ازدواج کرد. عایشه هنگام ازدواج نُه سال داشت و هنگام رحلت حضرت هیجده ساله بود. عایشه در سال ۵۸ هجری در ۶۶ سالگی درگذشت.
- حفصه دختر عمر. در سال سوم هجری و پیش از جنگ احد با رسول خدا (ص) ازدواج کرد و هنگام ازدواج، هیجده یا بیست سال داشت. وی در سال ۵۴ هجری درگذشت.
- زینب دختر خزیمه. در سال سوم ازدواج کرد. سن وی هنگام ازدواج ۲۹ سال بود. هشت ماه پس از ازدواج در سال چهارم هجری درگذشت.
- ام سلمه دختر ابوامیه مخزومی. در شوال سال چهارم با رسول خدا (ص) ازدواج کرد. هنگام ازدواج ۲۹ سال داشت. وفات وی در سال ۵۹ هجری در ۸۴ سالگی رخ داد.
- زینب دختر جحش. ازدواج او با رسول خدا (ص) در سال پنجم هجری بود و هنگام ازدواج ۳۵ یا ۳۷ سال داشت. مرگ او در سال بیست هجری در ۵۳ سالگی رخ داد. او نخستین همسر رسول خدا (ص) بود که پس از حضرت درگذشت.
- ام حبیبه دختر ابوسفیان. در سال ششم با رسول خدا (ص) ازدواج کرد. هنگام ازدواج سی و چند سال داشت. مرگ وی در سال ۴۵ هجری روی داد و هنگام مرگ حدوداً ۷۵ ساله بود.
- جویریه دختر حارث. در سال ششم با رسول خدا (ص) ازدواج کرد و هنگام ازدواج ۲۵ سال داشت. مرگ وی در سال پنجاه و به قولی دیگر ۵۶ روی داد.
- صفیه دختر حیی، در سال هفتم و در حالی که حدود هفده سال داشت با رسول خدا (ص) ازدواج کرد. مرگ وی در سال پنجاه یا ۵۲ روی داد.
- میمونه دختر حارث. در سال هفتم ازدواج کرد و هنگام ازدواج ۲۶ سال داشت. مرگ وی در سال ۶۱ در هشتاد یا ۸۱ سالگی رخ داد.
بر اساس ارقام یاد شده، میانگین سنی همسران رسول خدا (ص) هنگام ازدواج با آن حضرت، ۲۵ تا سی سال بوده است.
رسول خدا (ص) غیر از زنان یاد شده، دو کنیز نیز به نامهای ماریه قبطیه و ریحانه دختر زید داشت که با آنان همچون همسران آزاد رفتار می‌کرد[۴۶].[۴۷]
فلسفه ازدواج‌ها
درباره فلسفه ازدواج‌ها وجوهی گفته شده است. از جمله اینکه این ازدواج‌ها، از روی شفقت و دلسوزی آن حضرت درباره زنان بیوه و بی‌یاور شدن آنان بود. به خصوص ازدواج وی با زنان بیوه مهاجر، می‌توانست مشکلات تعدادی از ایشان، که همسران خود را در جنگ‌ها با حوادث دیگر از دست داده و در مدینه تیره و طایفه‌ای نداشتند، حل کند، رسول خدا (ص) با این رفتار، عملاً انصار را تشویق می‌کرد تا سرپرستی زنان بیوه مهاجر را بر عهده بگیرند.
برخی از ازدواج‌ها مانند ازدواج با ام حبیبه، افزون بر حمایت از زن آسیب دیده به سبب درگذشت همسر، برای پیوند دادن و نرم کردن دل‌های مخالفان خویش، مانند ابوسفیان رهبر قریش بود. ازدواج آن حضرت با زینب دختر جحش که همسر پسر خوانده خود بود، به دستور الهی و برای ابطال سنت غلطی بود که ازدواج با همسر پسر خوانده را ممنوع می‌دانست. این ازدواج بر اساس وحی الهی صورت گرفت.[۴۸]
منابع
اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه
سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم
فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی
حسینی ایمنی، سید علی اکبر، سوده بنت زمعه، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱
داداش نژاد، منصور، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱
پانویس
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۴۳۰؛ ابونضر محمد بن مسعود عیاشی سمرقندی، تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۱۸: «وَ قَالَ الصَّادِقُ (ع): لَا يَحِلُّ لِمَاءِ الرَّجُلِ أَنْ يَجْرِيَ فِي أَكْثَرَ مِنْ أَرْبَعَةِ أَرْحَامٍ مِنَ الْحَرَائِرِ».
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۷، ص۴۷۵.
- ↑ فضل بن حسن طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی (۱ج)، ص۱۴۱؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۹، (چ دارالکتب العلمیه)؛ ابن حجر، الإصابه، ج۸، ص۱۹۶.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۱۵ و ج۵، ص۴۲۱.
- ↑ فضل بن حسن طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی (۱ج)، ص۱۴۱؛ ابن عبدالبر، الإستیعاب، ج۱، ص۲۵ و ۵۵.
- ↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص ۵۳۷-۵۳۸؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۷۸.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، جویریه بنت حارث، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۲۸۲.
- ↑ در کافی ام ولد پس از نام خدیجه دختر خویلد آمده است و همان‌گونه که در برخی نسخه‌های کتاب کافی آمده، ام ولد صحیح است که منظور ماریه قبطیه است؛ امّا در نسخه جدید کتاب کافی دراین باره دقت نشده است؛ یعنی باید با ذکر واو ام ولد بیاید (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱۰، ص۷۴۶، چ دارالحدیث).
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۴۲۱.
- ↑ موسوی بردکشکی، سید جواد، ماریه قبطیه، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۲، ص:۲۶۰.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۳۹۰.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الإمامیه، ج۴، ص۲۷۰.
- ↑ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۱۸.
- ↑ ﴿النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُوْلُوا الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ إِلاَّ أَن تَفْعَلُوا إِلَى أَوْلِيَائِكُم مَّعْرُوفًا كَانَ ذَلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا﴾ «پیامبر بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسران او، مادران ایشانند و خویشاوندان نسبت به یکدیگر در کتاب خداوند از مؤمنان و مهاجران (به ارث) سزاوارترند مگر آنکه بخواهید به وابستگان خود، نیکی ورزید، این (حکم) در کتاب (خداوند) نگاشته است» سوره احزاب، آیه ۶؛ ﴿إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا﴾ «خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶؛ کشف الاسرار، ج۸، ص۲؛ الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۲۳ و ۱۰۹ و ۱۰۸؛ برای آگاهی از اسامی زنان پیامبر، ر. ک: دهخدا، لغت‌نامه، ج۳، ص۳۳۲۶؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۶ و ج۳، ص۴۰۳.
- ↑ فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی، ص ۴۳.
- ↑ «ای زنان پیامبر! اگر پرهیزگاری ورزید همانند هیچ یک از زنان نیستید (بلکه برترید)» سوره احزاب، آیه ۳۲.
- ↑ «و همسران او، مادران ایشانند» سوره احزاب، آیه ۶.
- ↑ «ای زنان پیامبر! هر یک از شما دست به زشتکاری آشکاری زند عذاب او دو چندان می‌گردد و این (کار) بر خداوند آسان است» سوره احزاب، آیه ۳۰.
- ↑ «ای پیامبر! به همسرانت بگو: اگر خواستار زندگی این جهان و آرایه‌های آن هستید بیایید شما را برخوردار سازم و با شیوه‌ای نیکو رهایتان کنم» سوره احزاب، آیه ۲۸.
- ↑ «و در خانه‌هایتان آرام گیرید و چون خویش‌آرایی دوره جاهلیت نخستین خویش‌آرایی مکنید» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ «ای پیامبر! ما آن همسرانت را که مهرشان را داده‌ای بر تو حلال کرده‌ایم» سوره احزاب، آیه ۵۰.
- ↑ «و هر زن مؤمنی را که خود را به پیامبر ببخشد -اگر پیامبر بخواهد او را به همسری برگزیند-» سوره احزاب، آیه ۵۰.
- ↑ «پس از این (زنانی که برشمردیم) زنان (دیگر) و (نیز) اینکه همسرانی (تازه) را جایگزین آنان کنی بر تو حلال نیست» سوره احزاب، آیه ۵۲.
- ↑ «و نه هرگز پس از او همسرانش را به همسری گیرید» سوره احزاب، آیه ۵۳.
- ↑ «ای مؤمنان! به خانه‌های پیامبر وارد نشوید مگر به شما برای (خوردن) خوراک، اجازه دهند» سوره احزاب، آیه ۵۳.
- ↑ «و چون از آنان چیزی خواستید از پشت پرده‌ای بخواهید» سوره احزاب، آیه ۵۳.
- ↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۲، ص ۹۷۱.
- ↑ احمد بن محمد اشعری قمی، النوادر، ص۱۰۳؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۴۲۱.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۴۲۱. از این گزارش استفاده می‌شود نام زن فریب خورده سناه بود و زینب دختر ابی جون به سبب اظهاراتش که نشانه عدم ایمان به رسالت است او را بازگردانده است. علامه مجلسی او را اسماء دختر نعمان دانسته (مرآة العقول، ج۲۰، ص۱۲۴). ابن عبدالبر (الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۸۳) اختلاف اقوال را دراین باره نقل کرده است و اسماء را به نقلی از قبیله بنی جون دانسته است.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۴۲۱.
- ↑ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۱۹.
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَأُسَرِّحْكُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا * وَإِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنْكُنَّ أَجْرًا عَظِيمًا﴾ «ای پیامبر! به همسرانت بگو: اگر خواستار زندگی این جهان و آرایه‌های آن هستید بیایید شما را برخوردار سازم و با شیوه‌ای نیکو رهایتان کنم * و اگر خدا و پیامبرش و سرای واپسین را می‌خواهید، بی‌گمان خداوند برای نیکوکاران شما پاداشی سترگ آماده کرده است» سوره احزاب، آیه ۲۸-۲۹.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۶، ص۱۳۸ و ج۵، ص۴۲۱؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۵۱۷؛ قاضی نعمان، دعائم الإسلام، ج۲، ص۲۶۷.
- ↑ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۲۰.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۳۶۸: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صحِينَ تَزَوَّجَ مَيْمُونَةَ بِنْتَ الْحَارِثِ أَوْلَمَ عَلَيْهَا وَ أَطْعَمَ النَّاسَ الْحَيْسَ».
- ↑ ابن عبدالبر، الإستیعاب، ج۴، ص۱۹۱۵-۱۹۱۸؛ ابن حجر، الإصابه، ج۸، ص۳۲۴.
- ↑ علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۲۱.
- ↑ ﴿وَامْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِيِّ إِنْ أَرَادَ النَّبِيُّ أَنْ يَسْتَنْكِحَهَا خَالِصَةً لَكَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ﴾ «و هر زن مؤمنی را که خود را به پیامبر ببخشد- اگر پیامبر بخواهد او را به همسری برگزیند- در حالی که این ویژه توست نه مؤمنان» سوره احزاب، آیه ۵۰.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۵۶۸.
- ↑ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۲۱.
- ↑ ابن هشام، ج۴، ص۲۹۳.
- ↑ ابن سعد، ج۸، ص۱۷۶.
- ↑ بیهقی، ج۷، ص۲۸۸.
- ↑ بیهقی، ج۷، ص۲۸۹.
- ↑ طبقات الکبری، ج۸، ص۴۲ به بعد.
- ↑ ابن سعد، ج۸، ص۱۰۲؛ ابن کثیر، ج۵، ص۳۰۵.
- ↑ داداش نژاد، منصور، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۷۶-۷۷.
- ↑ داداش نژاد، منصور، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۷۷.