تفسیر اشاری: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = تفسیر | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط = }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
تفسیر اشاری یعنی [[تأویل آیات]] [[قرآن‌کریم]] برخلاف ظاهر آنها به دلیل اقتضای اشاراتی خفی که برای ارباب [[سلوک]] آشکار است؛ به بیان دیگر، [[تفسیری]] است دربرگیرنده تأملات و نکاتی که به [[ذهن]] [[مفسر]] [[عارف]] خطور کرده است. این تأملات عبارتند از نکات لطیفی که با [[ظواهر آیات]] سازگارند؛ گرچه در این [[تفسیر]]، [[آیات]] برخلاف ظاهرشان [[تأویل]] و تفسیر می‌شوند. | تفسیر اشاری یعنی [[تأویل آیات]] [[قرآن‌کریم]] برخلاف ظاهر آنها به دلیل اقتضای اشاراتی خفی که برای ارباب [[سلوک]] آشکار است؛ به بیان دیگر، [[تفسیری]] است دربرگیرنده تأملات و نکاتی که به [[ذهن]] [[مفسر]] [[عارف]] خطور کرده است. این تأملات عبارتند از نکات لطیفی که با [[ظواهر آیات]] سازگارند؛ گرچه در این [[تفسیر]]، [[آیات]] برخلاف ظاهرشان [[تأویل]] و تفسیر می‌شوند. | ||
[[علما]] در جواز این‌گونه تفسیر اختلاف‌نظر دارند؛ دسته‌ای آن را جایز شمرده و عده‌ای با آن [[مخالفت]] کرده‌اند. به نظر دسته اوّل این تفسیر با [[عقل]] و [[شرع]] مخالفتی ندارد؛ بلکه تلاشی است [[عقلی]] به‌منظور [[تعمق]] در [[آیات قرآن]] که برای [[رشد]] [[قوه]] [[ایمان]] و صفای [[باطن]] به [[انسان]] کمک می‌کند. البته برای جواز آن شرایطی ذکر شده است؛ مانند: | [[علما]] در جواز این‌گونه تفسیر اختلاف‌نظر دارند؛ دسته‌ای آن را جایز شمرده و عده‌ای با آن [[مخالفت]] کرده‌اند. به نظر دسته اوّل این تفسیر با [[عقل]] و [[شرع]] مخالفتی ندارد؛ بلکه تلاشی است [[عقلی]] به‌منظور [[تعمق]] در [[آیات قرآن]] که برای [[رشد]] [[قوه]] [[ایمان]] و صفای [[باطن]] به [[انسان]] کمک می‌کند. البته برای جواز آن شرایطی ذکر شده است؛ مانند: | ||
#تفسیر، منافی [[نظم]] و [[سیاق]] آیات قرآن نباشد؛ | # تفسیر، منافی [[نظم]] و [[سیاق]] آیات قرآن نباشد؛ | ||
#[[شاهد]] [[شرعی]]، این تفسیر را [[تأیید]] کند؛ | # [[شاهد]] [[شرعی]]، این تفسیر را [[تأیید]] کند؛ | ||
#شاهدی شرعی، معارض تفسیر نباشد؛ | # شاهدی شرعی، معارض تفسیر نباشد؛ | ||
#ادعا نشود که همین مراد [[آیه]] است، نه ظاهر. | # ادعا نشود که همین مراد [[آیه]] است، نه ظاهر. | ||
[[ذهبی]] تفسیر اشاری را نوعی تفسیر صوفیانه می‌داند و در تفاوت آن با تفسیر صوفیانه نظری می‌گوید: تفاوت تفسیر [[صوفی]] اشاری و تفسیر صوفی نظری از دو نظر است: | [[ذهبی]] تفسیر اشاری را نوعی تفسیر صوفیانه می‌داند و در تفاوت آن با تفسیر صوفیانه نظری می‌گوید: تفاوت تفسیر [[صوفی]] اشاری و تفسیر صوفی نظری از دو نظر است: | ||
#تفسیر نظری صوفی بر مقدماتی [[علمی]] [[استوار]] است که ابتدا در ذهن صوفی نقش بسته است و [[تفسیر قرآن]] بر آنها بنا می‌شود؛ در حالی که تفسیر اشاری مقدمات علمی ندارد، بلکه بر نوعی [[ریاضت]] [[روحی]] استوار است. | # تفسیر نظری صوفی بر مقدماتی [[علمی]] [[استوار]] است که ابتدا در ذهن صوفی نقش بسته است و [[تفسیر قرآن]] بر آنها بنا می‌شود؛ در حالی که تفسیر اشاری مقدمات علمی ندارد، بلکه بر نوعی [[ریاضت]] [[روحی]] استوار است. | ||
#در تفسیر صوفی نظری، مفسر [[اعتقاد]] دارد که هر چه آیه می‌گوید، همان معنایی است که او فهمیده و آیه بیشتر از این چیزی در خود ندارد؛ اما تفسیر اشاری چنین نیست و مفسر آن‌چه را که خود فهمیده، همه مراد آیه نمی‌داند؛ بلکه اعتقاد دارد در آیه، معنای ظاهری نیز هست که پیش از هر چیز، آن معنا مراد است<ref>ذهبی، محمد | # در تفسیر صوفی نظری، مفسر [[اعتقاد]] دارد که هر چه آیه می‌گوید، همان معنایی است که او فهمیده و آیه بیشتر از این چیزی در خود ندارد؛ اما تفسیر اشاری چنین نیست و مفسر آن‌چه را که خود فهمیده، همه مراد آیه نمی‌داند؛ بلکه اعتقاد دارد در آیه، معنای ظاهری نیز هست که پیش از هر چیز، آن معنا مراد است<ref>ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۲،صفحه (۳۷۷-۳۱)و۳۵۲؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۲،صفحه ۸۶؛ عمیدزنجانی، عباسعلی، مبانی وروشهای تفسیرقرآن، صفحه ۲۵۰؛ صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن، صفحه ۲۹۶.</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۷۵۷.</ref> | ||
==[[مفسّران]] اشاری== | == [[مفسّران]] اشاری == | ||
برخی از مفسّران اشاری عبارتند از: | برخی از مفسّران اشاری عبارتند از: | ||
# [[سید محمد بن سید علی حسینی نجفی همدانی]] (عربزاده) از [[فقها]] و [[مفسران]] بنام [[امامیه]] و صاحب [[تفسیر]] [[فارسی]] به نام [[انوار درخشان در تفسیر قرآن (کتاب)|انوار درخشان در تفسیر قرآن]] ([[الأنوار الساطعة فی تفسیر القرآن (کتاب)|الأنوار الساطعة فی تفسیر القرآن]])؛ | # [[سید محمد بن سید علی حسینی نجفی همدانی]] (عربزاده) از [[فقها]] و [[مفسران]] بنام [[امامیه]] و صاحب [[تفسیر]] [[فارسی]] به نام [[انوار درخشان در تفسیر قرآن (کتاب)|انوار درخشان در تفسیر قرآن]] ([[الأنوار الساطعة فی تفسیر القرآن (کتاب)|الأنوار الساطعة فی تفسیر القرآن]])؛ | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۰: | ||
# [[ملاصدرا]] معروف به [[صدرالمتألهین]] از مفسّران بزرگ امامیه صاحب [[تفسیر القرآن الکریم (کتاب)|تفسیر القرآن الکریم]]؛ | # [[ملاصدرا]] معروف به [[صدرالمتألهین]] از مفسّران بزرگ امامیه صاحب [[تفسیر القرآن الکریم (کتاب)|تفسیر القرآن الکریم]]؛ | ||
# [[محمد ثناءالله عثمانی مظهری]] از علمای [[حنفی]] [[مذهب]] صاحب [[تفسیر المظهری (کتاب)|تفسیر المظهری]]؛ | # [[محمد ثناءالله عثمانی مظهری]] از علمای [[حنفی]] [[مذهب]] صاحب [[تفسیر المظهری (کتاب)|تفسیر المظهری]]؛ | ||
# [[ شهاب الدین سید محمود آلوسی]] از مفسّران حنفی مذهب و صاحب [[روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی (کتاب)|روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی]]؛ | # [[شهاب الدین سید محمود آلوسی]] از مفسّران حنفی مذهب و صاحب [[روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی (کتاب)|روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی]]؛ | ||
# [[محمد علی بازوری]] صاحب کتاب [[تفسیر الغیب و الشهادة من خلال القرآن (کتاب)|تفسیر الغیب و الشهادة من خلال القرآن]]، از علمای معاصر امامیه و [[اهل]] لبنان که به [[فلسفه]] و [[عرفان]] [[تمایل]] داشته است. این تفسیر، [[سال]] ۱۴۰۷ق تألیف شده و توسط انتشارات دار القارئ بیروت منتشر شده است؛ | # [[محمد علی بازوری]] صاحب کتاب [[تفسیر الغیب و الشهادة من خلال القرآن (کتاب)|تفسیر الغیب و الشهادة من خلال القرآن]]، از علمای معاصر امامیه و [[اهل]] لبنان که به [[فلسفه]] و [[عرفان]] [[تمایل]] داشته است. این تفسیر، [[سال]] ۱۴۰۷ق تألیف شده و توسط انتشارات دار القارئ بیروت منتشر شده است؛ | ||
# [[نعمت‌الله بن محمود نخجوانی]] [[صوفی]] مذهب و معروف به [[شیخ علوان]] یا [[شیخ بابا نعمت‌الله]]، صاحب [[الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة (کتاب)|الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة]]؛ | # [[نعمت‌الله بن محمود نخجوانی]] [[صوفی]] مذهب و معروف به [[شیخ علوان]] یا [[شیخ بابا نعمت‌الله]]، صاحب [[الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة (کتاب)|الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة]]؛ | ||
# [[ابوالفضل رشیدالدین | # [[ابوالفضل رشیدالدین میبدى]] از علمای [[شافعی]] صاحب کتاب [[کشف الاسرار و عدةالابرار (کتاب)|کشف الاسرار و عدةالابرار]] ([[تفسیر میبدی]])؛ | ||
#خانم [[سیده نصرت امین]] از مفسّران عالی‌قدر [[شیعه امامیه]] و صاحب تفسیر [[مخزن العرفان (کتاب)|مخزن العرفان]]؛ | # خانم [[سیده نصرت امین]] از مفسّران عالی‌قدر [[شیعه امامیه]] و صاحب تفسیر [[مخزن العرفان (کتاب)|مخزن العرفان]]؛ | ||
# [[آیت الله]] [[سید عبدالأعلی موسوی سبزواری]] از [[علمای امامیه]] صاحب [[ | # [[آیت الله]] [[سید عبدالأعلی موسوی سبزواری]] از [[علمای امامیه]] صاحب [[مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن]]؛ | ||
# [[ابومحمد سهل بن عبدالله تستری]] صاحب [[تفسیر | # [[ابومحمد سهل بن عبدالله تستری]] صاحب [[تفسیر تستری (کتاب)|تفسیر شوشتری]]؛ | ||
# [[محمد بن علی بن محمد بن احمد بن عبدالله]]، معروف به [[محیی‌الدین عربی]]، [[تفسیر ابن عربی]] به وی منسوب است<ref>ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم | # [[ابوبکر محیی الدین محمد بن علی بن محمد بن احمد بن عبدالله حاتمی طائی اندلسی]]، معروف به [[محیی‌الدین ابن عربی]]، [[تفسیر ابن عربی]] به وی منسوب است<ref>ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۸۵۰؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۲،صفحه (۴۱۲-۴۴۲)؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۲،صفحه ۹۰؛ عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم، طبقات مفسران شیعه، جلد۱،صفحه ۲۰۹</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۴۴۸۳.</ref> | ||
{{تفسیر}} | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۸: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:تفسیر]] | [[رده:تفسیر]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۷ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۰۵
مقدمه
تفسیر اشاری یعنی تأویل آیات قرآن‌کریم برخلاف ظاهر آنها به دلیل اقتضای اشاراتی خفی که برای ارباب سلوک آشکار است؛ به بیان دیگر، تفسیری است دربرگیرنده تأملات و نکاتی که به ذهن مفسر عارف خطور کرده است. این تأملات عبارتند از نکات لطیفی که با ظواهر آیات سازگارند؛ گرچه در این تفسیر، آیات برخلاف ظاهرشان تأویل و تفسیر می‌شوند.
علما در جواز این‌گونه تفسیر اختلاف‌نظر دارند؛ دسته‌ای آن را جایز شمرده و عده‌ای با آن مخالفت کرده‌اند. به نظر دسته اوّل این تفسیر با عقل و شرع مخالفتی ندارد؛ بلکه تلاشی است عقلی به‌منظور تعمق در آیات قرآن که برای رشد قوه ایمان و صفای باطن به انسان کمک می‌کند. البته برای جواز آن شرایطی ذکر شده است؛ مانند:
- تفسیر، منافی نظم و سیاق آیات قرآن نباشد؛
- شاهد شرعی، این تفسیر را تأیید کند؛
- شاهدی شرعی، معارض تفسیر نباشد؛
- ادعا نشود که همین مراد آیه است، نه ظاهر.
ذهبی تفسیر اشاری را نوعی تفسیر صوفیانه می‌داند و در تفاوت آن با تفسیر صوفیانه نظری می‌گوید: تفاوت تفسیر صوفی اشاری و تفسیر صوفی نظری از دو نظر است:
- تفسیر نظری صوفی بر مقدماتی علمی استوار است که ابتدا در ذهن صوفی نقش بسته است و تفسیر قرآن بر آنها بنا می‌شود؛ در حالی که تفسیر اشاری مقدمات علمی ندارد، بلکه بر نوعی ریاضت روحی استوار است.
- در تفسیر صوفی نظری، مفسر اعتقاد دارد که هر چه آیه می‌گوید، همان معنایی است که او فهمیده و آیه بیشتر از این چیزی در خود ندارد؛ اما تفسیر اشاری چنین نیست و مفسر آن‌چه را که خود فهمیده، همه مراد آیه نمی‌داند؛ بلکه اعتقاد دارد در آیه، معنای ظاهری نیز هست که پیش از هر چیز، آن معنا مراد است[۱].[۲]
مفسّران اشاری
برخی از مفسّران اشاری عبارتند از:
- سید محمد بن سید علی حسینی نجفی همدانی (عربزاده) از فقها و مفسران بنام امامیه و صاحب تفسیر فارسی به نام انوار درخشان در تفسیر قرآن (الأنوار الساطعة فی تفسیر القرآن)؛
- عبدالقادر ملّاحویش آل‌غازی العانی صاحب تفسیر بیان المعانی؛
- ملاصدرا معروف به صدرالمتألهین از مفسّران بزرگ امامیه صاحب تفسیر القرآن الکریم؛
- محمد ثناءالله عثمانی مظهری از علمای حنفی مذهب صاحب تفسیر المظهری؛
- شهاب الدین سید محمود آلوسی از مفسّران حنفی مذهب و صاحب روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی؛
- محمد علی بازوری صاحب کتاب تفسیر الغیب و الشهادة من خلال القرآن، از علمای معاصر امامیه و اهل لبنان که به فلسفه و عرفان تمایل داشته است. این تفسیر، سال ۱۴۰۷ق تألیف شده و توسط انتشارات دار القارئ بیروت منتشر شده است؛
- نعمت‌الله بن محمود نخجوانی صوفی مذهب و معروف به شیخ علوان یا شیخ بابا نعمت‌الله، صاحب الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة؛
- ابوالفضل رشیدالدین میبدى از علمای شافعی صاحب کتاب کشف الاسرار و عدةالابرار (تفسیر میبدی)؛
- خانم سیده نصرت امین از مفسّران عالی‌قدر شیعه امامیه و صاحب تفسیر مخزن العرفان؛
- آیت الله سید عبدالأعلی موسوی سبزواری از علمای امامیه صاحب مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن؛
- ابومحمد سهل بن عبدالله تستری صاحب تفسیر شوشتری؛
- ابوبکر محیی الدین محمد بن علی بن محمد بن احمد بن عبدالله حاتمی طائی اندلسی، معروف به محیی‌الدین ابن عربی، تفسیر ابن عربی به وی منسوب است[۳].[۴]
جستارهای وابسته
- تفاسیر تابعین تابعین
- تفاسیر تک نگار
- تفاسیر عصر جدید
- تفاسیر عصر کهن
- تفاسیر لغوی
- تفسیر اجتهادی
- تفسیر اجمالی قرآن
- تفسیر اِعراب
- تفسیر قرآن به مقتضای عقل
- تفسیر باطنی
- تفسیر مالکیه
- تفسیر روایی
- تفسیر مسلسل
- تفسیر قرآن به کلام صحابه
- تفسیر قرآن با قول تابعی
- تفسیر قرآن با قرآن
- تفسیر عهد نبوت
- تفسیر عهد رسالت
- تفسیر عهد صحابه
- تفسیر غریب قرآن
- تفسیر عقلی
- تفسیر پلورالیستی قرآن
- تفسیر تبیینی قرآن
- تفسیر تحلیلی
- تفسیر بلاغی
- تفسیر تدبری قرآن
- تفسیر تمسکی قرآن
- تفسیر عصر تابعین
- تفسیر در عصر تدوین
- تفسیر عصر پیامبر خاتم
- تفسیر درایی
- تفسیر زبدة البیان
- تفسیر سکولاریستی قرآن
- تفسیر سیستمی
- تفسیر عبدالله بن عباس
- تفسیر قرآن به قرآن
- تفسیر لفظی قرآن
- تفسیر لیبرالیستی قرآن
- تفسیر مأثور
- تفسیر معتزله
- تفسیر مجمل به مبین
- تفسیر مطلق به مقید
- تفسیر معتزلیان جدید
- تفسیر معنا
- تفسیر معنوی قرآن
- تفسیر نو اعتزالی
- تفسیر وجوه قرآن
- تفسیر ترتیبی
- تفسیر مزجی
- تفسیر موضوعی
- تفسیر اهل بیت
- تفسیر پیامبر خاتم
- تفسیر تابعین
- تفسیر عامه
- تفسیر عصر نهضت
- تفسیر توحیدی
- تفسیر دوران نهضت‌های اصلاحی
- تفسیر صحابه
- تفسیر عصر جدید
- تفسیر باطن قرآن
- تفسیر ظاهر قرآن
- تفسیر اهل‌سنت
- تفسیر باطنیه
- تفسیر ماتریدیه
- تفسیر خوارج
- تفسیر شیعه
- تفسیر متصوفه
- تفسیر اجتماعی
- تفسیر اخلاقی
- تفسیر ادبی
- تفسیر اشاری
- تفسیر به رأی
- تفسیر بیانی
- تفسیر زیدیه
- تفسیر شافعیه
- تفسیر پوزیتیویستی
- تفسیر تاریخی
- تفسیر تربیتی
- تفسیر رمزی
- تفسیر عرفانی
- تفسیر علمی
- تفسیر فقهی
- تفسیر فیضی
- تفسیر فلسفی
- تفسیر کلامی
- تفسیر نقلی
- آداب تفسیر قرآن
- آراء تفسیری
- اسرائیلیات در تفسیر
- اقطاب اسرائیلیات
- اقطاب وضّاعین
- اولین مدون تفسیر
- تأویل قرآن
- تدوین تفسیر قرآن
- تفاسیر قرآن
- تفسیر پذیری قرآن
- تفسیر نگاری
- تنزیل قرآن
- توقیفیت تفسیر قرآن
- جری و تطبیق
- روایات تفسیری
- روش‌های تفسیری
- سیاق عام
- شرافت تفسیر قرآن
- طرق تفسیری
- غرایب تفسیر
- فضیلت تفسیر قرآن
- قواعد تفسیر
- مبادی تفسیر
- مدارس تفسیر قرآن
- مراتب تفسیر
- مراحل تفسیر
- مصادر نقلی تفسیر
- مفسران
- مقدمات تفسیر
- مکاتب تفسیری
- منابع تفسیر
- تأویل قرآن
منابع
پانویس
- ↑ ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۲،صفحه (۳۷۷-۳۱)و۳۵۲؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۲،صفحه ۸۶؛ عمیدزنجانی، عباسعلی، مبانی وروشهای تفسیرقرآن، صفحه ۲۵۰؛ صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن، صفحه ۲۹۶.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۵۷.
- ↑ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۸۵۰؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۲،صفحه (۴۱۲-۴۴۲)؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۲،صفحه ۹۰؛ عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم، طبقات مفسران شیعه، جلد۱،صفحه ۲۰۹
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۴۴۸۳.