عصمت حضرت آدم: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۴۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = عصمت پیامبران| عنوان مدخل  = عصمت حضرت آدم| مداخل مرتبط = [[عصمت حضرت آدم در معارف و سیره رضوی]]| پرسش مرتبط  =}}
{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = عصمت پیامبران | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[عصمت حضرت آدم در کلام اسلامی]] - [[عصمت حضرت آدم در معارف و سیره رضوی]]| پرسش مرتبط  =}}


'''عصمت حضرت آدم {{ع}}''' به معنای مصونیت ایشان از هر [[گناه]] و [[خطا]] و اشتباهی است. به طور کلی عصمت حضرت آدم{{ع}} با استناد به براهین عقلی و [[ادله]] [[نقلی]] که در اثبات عصمت سایر انبیا از آنها بهره گرفته می‌شود قابل اثبات است. به عنوان نمونه [[برهان حفظ شریعت]]، [[برهان لطف]]، [[برهان تسلسل]]، [[برهان]] [[وجوب]] [[اطاعت از پیامبر]]، برخی از براهین عقلی عصمت آن حضرت هستند. همچنین است استناد به آیات و روایاتی که در آنها خصوصیاتی همچون اصطفای [[الهی]]، [[وجوب اطاعت]] تام و عدم [[تسلط]] [[شیطان]] بر برخی [[انسان‌های برگزیده]] و نیز [[الگو]] بودن [[انبیا]] بیان شده که به مصونیت همه انبیا از ارتکاب کبائر، [[خطا]]، [[نسیان]] و [[اشتباه]] که همان [[حقیقت عصمت]] است، اشاره دارند.
'''عصمت حضرت آدم {{ع}}''' به معنای مصونیت ایشان از هر [[گناه]] و [[خطا]] و اشتباهی است. به طور کلی عصمت حضرت آدم{{ع}} با استناد به براهین عقلی و [[ادله]] [[نقلی]] که در اثبات عصمت سایر انبیا از آنها بهره گرفته می‌شود قابل اثبات است. به عنوان نمونه [[برهان حفظ شریعت]]، [[برهان لطف]]، [[برهان تسلسل]]، [[برهان]] [[وجوب]] [[اطاعت از پیامبر]]، برخی از براهین عقلی عصمت آن حضرت هستند. همچنین است استناد به آیات و روایاتی که در آنها خصوصیاتی همچون اصطفای [[الهی]]، [[وجوب اطاعت]] تام و عدم [[تسلط]] [[شیطان]] بر برخی [[انسان‌های برگزیده]] و نیز [[الگو]] بودن [[انبیا]] بیان شده که به مصونیت همه انبیا از ارتکاب کبائر، [[خطا]]، نسیان و [[اشتباه]] که همان [[حقیقت عصمت]] است، اشاره دارند.


== معناشناسی [[عصمت]] ==
== معناشناسی [[عصمت]] ==
=== معنای لغوی ===
=== معنای لغوی ===
عصمت، واژه‌ای عربی و از ماده {{عربی|«عَصِمَ يَعْصِمُ»}} است که در لغت سه معنا برای آن ذکر شده؛ یکی: {{عربی|«مَسَكَ»}} به معنای حفظ و نگهداری<ref>راغب اصفهانی این معنا را برای واژه «عَصَمَ» آورده و می‌گوید: {{عربی|"العصم: الإمساك والاعتصام الاستمساك... (وقوله: «وَلَا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوَافِرِ» والعصام ما يعصم به‌ اي يشد وعصمة الأنبياء حفظه إياهم"}}؛ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، ص۵۶۹ ـ ۵۷۰ و {{عربی|عصم الله فلاناً من المکروه: ای حفظه و وقاه}}؛ یعنی [[خداوند]] فلانی را از [[مکروه]] حفظ کرده ({{عربی|عصمه}}) بعنی او را حفظ کرد و نگهداشت. المنجد، ص۱۵۰.</ref>، دوم: {{عربی|«مَنَعَ»}} به معنای مانع شدن<ref>ر.ک: فراهیدی،خلیل بن احمد، العین ج ۱ ص۳۱۴؛ فیروزآبادی، محمد بن آدم، قاموس محیط، ج۴، ص۱۵۱؛ الجوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح، ج۵، ص۱۹۸۶، ابن منظور، لسان العرب، ج۱۲، ص۴۰۳.</ref> و سوم به معنای وسیله بازداشتن<ref>ابن‌منظور، از زجاج نقل می‌کند: {{عربی|أَصْلُ العِصْمَةِ الحبْلُ. و كلُّ ما أَمْسَكَ شَيئاً فقد عَصَمَهُ}}لسان العرب، ج۱۲، ص۴۰۵. یعنی، لغت عصمت در اصل به معنای طناب و ریسمان وضع شده است، ولی سپس از این معنا توسعه یافته و برای هر چیزی که موجب امساک و [[حفظ]] چیز دیگری شود، به کار می‌رود.</ref>. با این وجود واژه «[[عصمت]]»، به معنای «گرفتن» و «نگهداری» مناسب‌تر از معنای «مانع شدن» است و شاید به همین جهت است که برخی لغویون نیز «اعصم» را به معنای «مَسْک» و «اعتصام» را به «استمساک» معنا کرده‌اند<ref>ر.ک: المفردات فی غریب القرآن، ص۳۳۶ ـ ۳۳۷..</ref>.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[عصمت از منظر فریقین (کتاب)|عصمت از منظر فریقین]]، ص۱۴.</ref>
عصمت، واژه‌ای عربی و از ماده {{عربی|«عَصِمَ يَعْصِمُ»}} است که در لغت سه معنا برای آن ذکر شده؛ یکی: {{عربی|«مَسَكَ»}} به معنای حفظ و نگهداری<ref>راغب اصفهانی این معنا را برای واژه «عَصَمَ» آورده و می‌گوید: {{عربی|"العصم: الإمساك والاعتصام الاستمساك... (وقوله: «وَلَا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوَافِرِ» والعصام ما يعصم به‌ اي يشد وعصمة الأنبياء حفظه إياهم"}}؛ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، ص۵۶۹ ـ ۵۷۰ و {{عربی|عصم الله فلاناً من المکروه: ای حفظه و وقاه}}؛ یعنی [[خداوند]] فلانی را از [[مکروه]] حفظ کرده ({{عربی|عصمه}}) بعنی او را حفظ کرد و نگهداشت. المنجد، ص۱۵۰.</ref>، دوم: {{عربی|«مَنَعَ»}} به معنای مانع شدن<ref>ر.ک: فراهیدی، خلیل بن احمد، العین ج ۱ ص۳۱۴؛ فیروزآبادی، محمد بن آدم، قاموس محیط، ج۴، ص۱۵۱؛ الجوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح، ج۵، ص۱۹۸۶، ابن منظور، لسان العرب، ج۱۲، ص۴۰۳.</ref> و سوم به معنای وسیله بازداشتن<ref>ابن‌منظور، از زجاج نقل می‌کند: {{عربی|أَصْلُ العِصْمَةِ الحبْلُ. و كلُّ ما أَمْسَكَ شَيئاً فقد عَصَمَهُ}}لسان العرب، ج۱۲، ص۴۰۵. یعنی، لغت عصمت در اصل به معنای طناب و ریسمان وضع شده است، ولی سپس از این معنا توسعه یافته و برای هر چیزی که موجب امساک و [[حفظ]] چیز دیگری شود، به کار می‌رود.</ref>. با این وجود واژه «[[عصمت]]»، به معنای «گرفتن» و «نگهداری» مناسب‌تر از معنای «مانع شدن» است و شاید به همین جهت است که برخی لغویون نیز «اعصم» را به معنای «مَسْک» و «اعتصام» را به «استمساک» معنا کرده‌اند<ref>ر.ک: المفردات فی غریب القرآن، ص۳۳۶ ـ ۳۳۷..</ref>.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[عصمت از منظر فریقین (کتاب)|عصمت از منظر فریقین]]، ص۱۴.</ref>


=== در اصطلاح [[متکلمان]] ===
=== در اصطلاح [[متکلمان]] ===
خط ۱۱: خط ۱۱:
#'''عصمت به معنای [[لطف]]''': مرحوم [[شیخ مفید]] نخستین متکلم [[امامیه]] است که به تعریف عصمت پرداخته است. از نظر او عصمت از ناحیه [[خداوند متعال]]، همان [[توفیق]] و لطف او برای حجت‌های اوست و اعتصام به این عصمت به وسیله [[حجج الهی]] برای [[حفظ دین]] خداوند از ورود [[گناهان]] و خطاها در آن است<ref>محمدبن محمدبن نعمان، شیخ مفید، تصحیح الاعتقادات الامامیة، ص۱۲۸.</ref>. متکلمان امامیه به تبع مرحوم مفید قرن‌ها عصمت را به لطف تعریف کرده‌اند و بزرگانی همچون [[سیدمرتضی]]، [[شیخ طوسی]]، [[نوبختی]]، نباطی<ref>علی بن یونس نباطی، الصراط المستقیم، ج۱، ص۵۰.</ref> و مانند آنها در آثار خود آن را به کار برده‌اند.
#'''عصمت به معنای [[لطف]]''': مرحوم [[شیخ مفید]] نخستین متکلم [[امامیه]] است که به تعریف عصمت پرداخته است. از نظر او عصمت از ناحیه [[خداوند متعال]]، همان [[توفیق]] و لطف او برای حجت‌های اوست و اعتصام به این عصمت به وسیله [[حجج الهی]] برای [[حفظ دین]] خداوند از ورود [[گناهان]] و خطاها در آن است<ref>محمدبن محمدبن نعمان، شیخ مفید، تصحیح الاعتقادات الامامیة، ص۱۲۸.</ref>. متکلمان امامیه به تبع مرحوم مفید قرن‌ها عصمت را به لطف تعریف کرده‌اند و بزرگانی همچون [[سیدمرتضی]]، [[شیخ طوسی]]، [[نوبختی]]، نباطی<ref>علی بن یونس نباطی، الصراط المستقیم، ج۱، ص۵۰.</ref> و مانند آنها در آثار خود آن را به کار برده‌اند.
#'''[[عصمت]] به معنای ملکه''': پس از آنکه [[شیخ مفید]] عصمت را به [[لطف]] تعریف کرد و دیگران نیز آن را پذیرفتند، مرحوم [[خواجه نصیرالدین طوسی]] آن را به نقل از [[فلاسفه]]، ملکه نامید و گفت: عصمت ملکه‌ای است که با وجود آن، از صاحبش [[گناهان]] صادر نمی‌شود و این بنا بر [[اندیشه]] حکماست<ref>خواجه نصیرالدین طوسی، تلحیص المحصل، ص۳۶۹؛ عضدالدین ایجی نیز این تعریف را به حکما نسبت می‌دهد. ایجی عضدالدین، شرح المواقف، ج۸، ص۲۸۰ البته مرحوم خواجه در برخی موارد نیز عصمت را به لطف تعریف کرده است. ر.ک: خواجه نصیرالدین طوسی، تلخیص الحصل، ص۵۲۵.</ref>. پس از خواجه برخی از [[متکلمان]] معاصر و متأخر از او نیز این تعریف را در کتاب‌های خود ارائه کردند<ref>میثم بن علی بن میثم بحرانی، النجاة فی یوم القیامة، ص۵۵؛ حسن بن یوسف حلی، کشف المراد، ص۴۹۴.</ref>.<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۳۴ - ۳۵.</ref>
#'''[[عصمت]] به معنای ملکه''': پس از آنکه [[شیخ مفید]] عصمت را به [[لطف]] تعریف کرد و دیگران نیز آن را پذیرفتند، مرحوم [[خواجه نصیرالدین طوسی]] آن را به نقل از [[فلاسفه]]، ملکه نامید و گفت: عصمت ملکه‌ای است که با وجود آن، از صاحبش [[گناهان]] صادر نمی‌شود و این بنا بر [[اندیشه]] حکماست<ref>خواجه نصیرالدین طوسی، تلحیص المحصل، ص۳۶۹؛ عضدالدین ایجی نیز این تعریف را به حکما نسبت می‌دهد. ایجی عضدالدین، شرح المواقف، ج۸، ص۲۸۰ البته مرحوم خواجه در برخی موارد نیز عصمت را به لطف تعریف کرده است. ر.ک: خواجه نصیرالدین طوسی، تلخیص الحصل، ص۵۲۵.</ref>. پس از خواجه برخی از [[متکلمان]] معاصر و متأخر از او نیز این تعریف را در کتاب‌های خود ارائه کردند<ref>میثم بن علی بن میثم بحرانی، النجاة فی یوم القیامة، ص۵۵؛ حسن بن یوسف حلی، کشف المراد، ص۴۹۴.</ref>.<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۳۴ - ۳۵.</ref>
== عصمت حضرت آدم{{ع}} ==
{{همچنین|عصمت پیامبران}}
برپایه ظاهر برخی [[آیات]]، [[حضرت آدم]] {{ع}} تحت تأثیر [[وسوسه‌های شیطان]] قرار گرفته و دچار [[عصیان]] و خطا شد: {{متن قرآن|وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى}}<ref>سوره طه، آیه ۱۲۱.</ref>، {{متن قرآن|فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>سوره بقره، آیه ۳۵.</ref>، {{متن قرآن|رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا}}<ref>«پروردگارا! ما به خویش ستم کردیم؛ سوره اعراف، آیه ۲۳.</ref>، {{متن قرآن|فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ}}<ref>سوره بقره، آیه ۳۶.</ref>، {{متن قرآن|فَتَابَ عَلَيْهِ}}<ref>سوره بقره، آیه ۳۷.</ref>.
عصیان در لغت به معنای [[مخالفت]] و خلاف [[اطاعت]] است<ref>لسان العرب، ج۱۰، ص ۱۶۷.</ref> و مخالفت [[امر]]، شامل امر وجوبی و امر ندبی هر دو می‌‌شود<ref>اللوامع الإلهیه، ص ۱۷۳؛ تنزیه الأنبیاء، ص ۴۳.</ref>. بعضی گفته‌‌اند: عصیان به معنای متأثر نشدن یا به زحمت متأثر شدن است و این در [[اوامر]] ارشادی نیز قابل تصور است. عصیان به معنای مخالفت امر مولوی، مفهوم تازه‌ای است ([[حقیقت]] شرعیه یا متشرعه) و منافاتی با تعمیم آن از نظر لغت و معنای متعارف ندارد<ref>المیزان، ج۱، ص ۱۳۸.</ref>. برخی نیز گفته‌اند این [[معصیت]] قبل از [[نبوت]] بوده و اشکالی ندارد<ref>بحارالانوار، ج۱۱، ص ۱۹۸.</ref>، پس در هر صورت استعمال عصی برای آدم به معنای عدم [[عصمت]] او نیست<ref>[[محمود مقدمی|مقدمی، محمود]]، [[آدم - مقدمی (مقاله)| مقاله «آدم»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۳۹-۵۰.</ref>
=== غوایت آدم ===
برخی، غوایت را به معنای [[گمراهی]] دانسته‌اند و آن را تأکیدی بر عصیان و [[گناه]] آدم می‌‌دانند، برخی نیز گفته‌اند غوایت آدم مربوط به زمانی است که هنوز جزء [[بندگان]] خُلّص [[خدا]] نبود<ref>منشور جاوید، ج۱۱، ص ۹۶.</ref>، ولی غوایت در لغت به معنای خیبه و نرسیدن به [[هدف]] مورد نظر (جوهری) و بی بهره شدن<ref>بحارالانوار، ج۱۱، ص ۲۰۰؛ اللوامع الالهیه، ص ۱۷۳.</ref> آمده است<ref>[[محمود مقدمی|مقدمی، محمود]]، [[آدم - مقدمی (مقاله)| مقاله «آدم»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۳۹-۵۰.</ref>.
=== ازلال آدم ===
ازلال در لغت به معنای [[لغزش]] یا انتقال جسمی از مکانی به مکانی دیگر آمده است. بنابراین معنای ازلال [[شیطان]] در مورد آدم، این است که شیطان آنها را از [[بهشت]] به [[زندگی]] زمینی و طبیعی انتقال داد<ref>تفسیر صدرالمتألهین، ج۱، ص ۴۸.</ref>. فلذا [[قرآن کریم]] در ادامه می‌‌فرماید: {{متن قرآن|فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ}}<ref>«از جایی که بودند بیرون راند»، سوره بقره، آیه ۳۶.</ref>. برخی گفته‌اند: چون هم خدا آنان را [[ظالم]] دانسته و هم خود آنان اعتراف کرده‌اند و ظالم [[ملعون]] است {{متن قرآن|أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ}}<ref>«هان! لعنت خداوند بر ستمکاران باد!» سوره هود، آیه ۱۸.</ref> پس آن دو [[اهل]] کبیره‌اند<ref>عصمة الأنبیاء، ص ۳۷.</ref>.
پاسخ این است که آدم گفت ما به خود [[ظلم]] کردیم و [[ظلم به نفس]] در [[قرآن]] {{متن قرآن|وَمَنْ يَعْمَلْ سُوءًا أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ يَجِدِ اللَّهَ غَفُورًا رَحِيمًا}}<ref>«و هر کس کار بدی کند یا بر خود ستم روا دارد سپس از خداوند آمرزش بخواهد خداوند را آمرزنده‌ای بخشاینده خواهد یافت» سوره نساء، آیه ۱۱۰.</ref> در برابر عمل بد قرار دارد و عمل بد اعم از [[حرام]] و [[مکروه]] و به [[سختی]] انداختن خود است<ref>منشور جاوید، ج۱۱، ص ۹۰.</ref>. از سوی دیگر، [[ظالمان]] که در [[قرآن]] مورد [[لعن]] واقع شده‌اند کافرانی هستند که سد سَبیل کرده و دارای شرایط خاصی هستند: {{متن قرآن|وَنَادَى أَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قَالُوا نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ}}<ref>«و بهشتیان، دمسازان آتش را ندا می‌کنند که ما وعده پروردگار خویش را راستین یافته‌ایم آیا شما (نیز) وعده پروردگارتان را راستین یافته‌اید؟ می‌گویند: آری آنگاه بانگ برآورنده‌ای در میان آنان بانگ برمی‌دارد که لعنت خداوند بر ستمکاران!» سوره اعراف، آیه ۴۴.</ref>.<ref>بحارالأنوار، ج۱۱، ص ۲۰۲.</ref>. علاوه بر این، [[قرآن کریم]] در آیه {{متن قرآن|فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى}}<ref>«گفتیم: ای آدم! این (ابلیس) دشمن تو و دشمن همسر توست، مبادا شما را از بهشت بیرون براند که در سختی افتی» سوره طه، آیه ۱۱۷.</ref> به جای [[ظالمین]] از واژه "فتشقی" استفاده کرده که به معنای زحمت و تعب است؛ یعنی [[زندگی]] پر زحمت [[دنیایی]]<ref>المیزان، ج۱، ص ۱۳۲.</ref>، بنابراین [[ظلم]] [[آدم]]، [[گناه]] نبود، بلکه عمل نابجایی بود که ثمره آن زندگی و [[مشقت]] زمینی شد<ref>[[محمود مقدمی|مقدمی، محمود]]، [[آدم - مقدمی (مقاله)| مقاله «آدم»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)| دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۳۹-۵۰.</ref>.


== ادله اثبات عصمت حضرت آدم{{ع}} ==
== ادله اثبات عصمت حضرت آدم{{ع}} ==
=== براهین عقلی ===
=== براهین عقلی ===
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[دلایل عقلی اثبات عصمت انبیاء چیست؟ (پرسش)| دلایل عقلی اثبات عصمت انبیاء چیست؟]]'''{{پایان}}
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[عصمت (پرسش)|(پرسمان عصمت)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
{{اصلی|اثبات عصمت پیامبران در کلام اسلامی}}
{{اصلی|اثبات عصمت پیامبران در کلام اسلامی}}
از آنجا که [[حضرت آدم]]{{ع}} یکی از [[انبیای الهی]] است؛ لذا می‌توان جهت [[اثبات عصمت]] آن حضرت به همان براهین عقلی که [[متکلمان]] در [[اثبات عصمت انبیا]] به آنها استناد کرده‌اند، استناد نمود که بارزترین آنها عبارت‌اند از: [[برهان امتناع تسلسل]]<ref>علی شیروانی، ترجمه و شرح کشف المراد، ج۲، ص۶۵.</ref> <ref>ر.ک: [[امیر دیوانی]]؛ [[محمد سعیدی مهر]]؛ [[علی رضا امینی]] و [[محسن جوادی]]، [[معارف اسلامی ج۲ (کتاب)|معارف اسلامی ج۲]]، ص۱۴۴ - ۱۴۵.</ref>، برهان لزوم هدایت بشر، برهان نقض غرض<ref>کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۴۷۱.</ref> <ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[عصمت از منظر فریقین (کتاب)|عصمت از منظر فریقین]]، ص ۶۳.</ref>، [[برهان]] وجوب اطاعت از معصوم<ref>علی شیروانی، ترجمه و شرح کشف المراد، ص۲، ص۶۷-۶۸.</ref>.<ref>[[هادی اکبری ملک‌آبادی|اکبری]] و [[رقیه یوسفی سوته|یوسفی]]، [[ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی (کتاب)| ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی]]، ص۸۰-۸۲.</ref>، [[برهان حفظ شریعت]] <ref>علی شیروانی، ترجمه و شرح کشف المراد، ج۲، ص۶۶.</ref>.<ref>[[هادی اکبری ملک‌آبادی|اکبری]] و [[رقیه یوسفی سوته|یوسفی]]، [[ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی (کتاب)| ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی]]، ص۸۰-۸۲.</ref> برهان لزوم اطمینان <ref>علی شیروانی، ترجمه و شرح کشف المراد، ج۲، ص۶۷-۶۸.</ref>.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱]]، ص۱۹۲-۲۰۳؛ [[هادی اکبری ملک‌آبادی|اکبری]] و [[رقیه یوسفی سوته|یوسفی]]، [[ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی (کتاب)| ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی]]، ص۸۰-۸۲.</ref>، [[برهان لطف]] <ref>سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، ص۱۱۵.</ref> و غیره.
از آنجا که [[حضرت آدم]]{{ع}} یکی از [[انبیای الهی]] است؛ لذا می‌توان جهت [[اثبات عصمت]] آن حضرت به همان براهین عقلی که [[متکلمان]] در [[اثبات عصمت انبیا]] به آنها استناد کرده‌اند استناد نمود که بارزترین آنها عبارت‌اند از: [[برهان امتناع تسلسل]]<ref>علی شیروانی، ترجمه و شرح کشف المراد، ج۲، ص۶۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[امیر دیوانی]]؛ [[محمد سعیدی مهر]]؛ [[علی رضا امینی]] و [[محسن جوادی]]، [[معارف اسلامی ج۲ (کتاب)|معارف اسلامی ج۲]]، ص۱۴۴ - ۱۴۵.</ref>، برهان لزوم هدایت بشر، برهان نقض غرض<ref>کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۴۷۱.</ref>.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[عصمت از منظر فریقین (کتاب)|عصمت از منظر فریقین]]، ص ۶۳.</ref>، [[برهان]] وجوب اطاعت از معصوم<ref>علی شیروانی، ترجمه و شرح کشف المراد، ص۲، ص۶۷-۶۸.</ref>، [[برهان حفظ شریعت]]<ref>علی شیروانی، ترجمه و شرح کشف المراد، ج۲، ص۶۶.</ref>.<ref>[[هادی اکبری ملک‌آبادی|اکبری]] و [[رقیه یوسفی سوته|یوسفی]]، [[ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی (کتاب)| ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی]]، ص۸۰-۸۲.</ref> برهان لزوم اطمینان<ref>علی شیروانی، ترجمه و شرح کشف المراد، ج۲، ص۶۷-۶۸.</ref>.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱]]، ص۱۹۲-۲۰۳؛ [[هادی اکبری ملک‌آبادی|اکبری]] و [[رقیه یوسفی سوته|یوسفی]]، [[ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی (کتاب)| ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی]]، ص۸۰-۸۲.</ref>، [[برهان لطف]]<ref>سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، ص۱۱۵.</ref> و غیره.


=== ادله نقلی ===
=== ادله نقلی ===
==== ادله قرآنی ====
==== ادله قرآنی ====
در برخی از [[آیات قرآن کریم]] خصوصیاتی همچون اصطفای [[الهی]]، [[وجوب اطاعت]] تام و عدم [[تسلط]] [[شیطان]] بر برخی [[انسان‌های برگزیده]] و نیز [[الگو]] بودن [[انبیا]] بیان شده که به مصونیت همه انبیا از ارتکاب کبائر، [[خطا]]، [[نسیان]] و [[اشتباه]] که همان [[حقیقت عصمت]] است، اشاره دارند. کلیت این [[آیات]] شامل [[حضرت آدم]]{{ع}} نیز شده و بر اساس آنها، [[عصمت]] آن حضرت نیز ثابت می‌گردد.
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[دلایل قرآنی اثبات عصمت انبیاء چیست؟ (پرسش)| دلایل قرآنی اثبات عصمت انبیاء چیست؟]]'''{{پایان}}
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[عصمت (پرسش)|(پرسمان عصمت)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
در برخی از [[آیات قرآن کریم]] خصوصیاتی همچون اصطفای [[الهی]]، [[وجوب اطاعت]] تام و عدم [[تسلط]] [[شیطان]] بر برخی [[انسان‌های برگزیده]] و نیز [[الگو]] بودن [[انبیا]] بیان شده که به مصونیت همه انبیا از ارتکاب کبائر، [[خطا]]، نسیان و [[اشتباه]] که همان [[حقیقت عصمت]] است، اشاره دارند. کلیت این [[آیات]] شامل [[حضرت آدم]]{{ع}} نیز شده و بر اساس آنها، [[عصمت]] آن حضرت نیز ثابت می‌گردد.


===== عدم تسلط شیطان بر [[پیامبران]] =====
===== عدم تسلط شیطان بر [[پیامبران]] =====
به عنوان نمونه [[خدای متعال]] در آیه‌ای خطاب به شيطان مى‌فرمايد: {{متن قرآن|إِنَّ عِبادي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلاّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوينَ}}<ref>«قطعاً تو بر بندگان (خالص) من تسلّطى ندارى و حمايت و نگهبانى پروردگارت (براى آنان) كافى است». سوره حجر، آیه ۴۲.</ref>. فراز: {{متن قرآن|لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ}}، نكره در سياق نفى و مفيد عموم است، در نتيجه هر گونه سيطره و تصرف شيطان به هر نحوى از انحاء از [[بندگان]] حقيقى [[خداوند]] را منتفی می‌کند. از طرفی عمومیت این فراز از [[آیه]]، قرینه است بر اینکه مراد از «[[عبادی]]»، صرفا بندگان [[خالص]] و [[حقیقی]] خداوند است و نه گنه‌کاران یا کسانی که در [[زندگی]] خویش مرتکب برخی [[گناهان]] شده‌اند. با این بیان، مراد از اثر، اعم از [[ارتکاب معاصی]]، خطا، اشتباه و نسیان است که از تأثیر [[وسوسه‌های ابلیس]] نشأت می‌گیرد. بدیهی است که انتفای اثر صرفا به معنای [[نفی]] تأثیر [[وسوسه]] در [[عبادالله]] است و نه نفی خروج ایشان از دایره وسوسه‌های ابلیس. همین معنا در آیه دیگری از [[قرآن کریم]] و با بیان دیگر نیز آمده و تسلط شیطان بر مؤمنانی که به [[خدا]] [[توکل]] می‌کنند را نفی نموده است که حقیقت عصمت را در بندگان [[واقعی]] خدا، [[ثابت]] می‌نماید<ref>سوره نحل، آیات ۹۹ و ۱۰۰.</ref>.<ref>[[محمد هادی فرقانی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، [[شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی (نشریه)|دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی]].</ref>.
به عنوان نمونه [[خدای متعال]] در آیه‌ای خطاب به شيطان مى‌فرمايد: {{متن قرآن|إِنَّ عِبادي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلاّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوينَ}}<ref>«قطعاً تو بر بندگان (خالص) من تسلّطى ندارى و حمايت و نگهبانى پروردگارت (براى آنان) كافى است». سوره حجر، آیه ۴۲.</ref>. فراز: {{متن قرآن|لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ}} هر گونه سيطره و تصرف شيطان به هر نحوى از انحاء از [[بندگان]] حقيقى [[خداوند]] را منتفی می‌کند<ref>[[محمد هادی فرقانی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، [[شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی (نشریه)|دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی]].</ref>.


===== اصطفای الهی پیامبران =====
===== اصطفای الهی پیامبران =====
واژه «[[اصطفا]]» در لغت در معنای خالصِ چیزی را به دست آوردن استعمال شده است<ref>راغب اصفهانی، حسین، ماده صفو» بر اساس برخى آيات دیگر، خداوند متعال تعدادى از بندگانش را از ميان خلق خود برگزیده و آنها را براى خود خالص گردانیده است. سوره مریم، ۵۸ و دخان، آیه ۳۲.</ref>. روشن است که حاصل [[گزینش الهی]] و [[خالص]] کردن برخی توسط او چیزی جز [[عصمت]] نیست.
واژه «[[اصطفا]]» در لغت در معنای خالصِ چیزی را به دست آوردن استعمال شده است<ref>راغب اصفهانی، حسین، ماده صفو» بر اساس برخى آيات دیگر، خداوند متعال تعدادى از بندگانش را از ميان خلق خود برگزیده و آنها را براى خود خالص گردانیده است. سوره مریم، ۵۸ و دخان، آیه ۳۲.</ref>. روشن است که حاصل [[گزینش الهی]] و [[خالص]] کردن برخی توسط او چیزی جز [[عصمت]] نیست. به عنوان نمونه [[قرآن کریم]] در جایی می‌فرماید: {{متن قرآن|اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ}}<ref>«خدا از ميان فرشتگان رسولانى برمى‌گزيند، و نيز از ميان مردم. بى‌گمان خدا شنواى بيناست. آنچه در دسترس آنان و آنچه پشت سرشان است مى‌داند و [همه‌] كارها به خدا بازگردانيده مى‌شود». سوره حج، آیات ۷۵ و ۷۶.</ref>. با توجه به اینکه ضمایر «هم» در کلمات {{متن قرآن|أَيْدِيهِمْ}} و {{متن قرآن|خَلْفَهُمْ}} بر اساس دیدگاه برخی [[مفسران]] به {{متن قرآن|رُسُلًا}}<ref>طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ج۱۰، ص۴۱۰.</ref> و طبق نظر برخی دیگر به {{متن قرآن|النَّاسِ}}<ref>زمخشری، محمود بن عمر، ج۳، ص۱۷۲؛ آلوسی، شهاب الدین محمود، ج۱۰، ص۳۰۶ و...</ref> برمی‌گردد و با عنایت به معنای لغوی [[اصطفا]]، [[تفسیر آیه]] چنین می‌شود که [[خداوند]] از میان [[مردم]] و [[فرشتگان]]، شایستگان را برمی‌گزیند. از این رو اگر عصمت پیام‌آور تضمین نشده باشد، [[ابلاغ]] این پیام دچار آسیب شده و با غرض [[ارسال رسل]] ناسازگار خواهد بود<ref>[[محمد هادی فرقانی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، [[شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی (نشریه)|دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی]].</ref>.
 
به عنوان نمونه [[قرآن کریم]] در جایی می‌فرماید: {{متن قرآن|اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ}}، {{متن قرآن|يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ}}<ref>«خدا از ميان فرشتگان رسولانى برمى‌گزيند، و نيز از ميان مردم. بى‌گمان خدا شنواى بيناست»، «آنچه در دسترس آنان و آنچه پشت سرشان است مى‌داند و [همه‌] كارها به خدا بازگردانيده مى‌شود». سوره حج، آیات ۷۵ و ۷۶.</ref>. با توجه به اینکه ضمایر «هم» در کلمات {{متن قرآن|أَيْدِيهِمْ}} و {{متن قرآن|خَلْفَهُمْ}} بر اساس دیدگاه برخی [[مفسران]] به {{متن قرآن|رُسُلًا}}<ref>طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ج۱۰، ص۴۱۰.</ref> و طبق نظر برخی دیگر به {{متن قرآن|النَّاسِ}}<ref>زمخشری، محمود بن عمر، ج۳، ص۱۷۲؛ آلوسی، شهاب الدین محمود، ج۱۰، ص۳۰۶ و...</ref> برمی‌گردد و با عنایت به معنای لغوی [[اصطفا]]، [[تفسیر آیه]] چنین می‌شود که [[خداوند]] از میان [[مردم]] و [[فرشتگان]]، شایستگان را برمی‌گزیند. از این رو اگر عصمت [[پیام]] آور تضمین نشده باشد، [[ابلاغ]] این پیام دچار آسیب شده و با غرض [[ارسال رسل]] ناسازگار خواهد بود<ref>[[محمد هادی فرقانی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، [[شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی (نشریه)|دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی]].</ref>.


===== امر به [[اطاعت]] تام و مطلق از [[پیامبران]] =====
===== امر به [[اطاعت]] تام و مطلق از [[پیامبران]] =====
[[خداوند متعال]] در دسته دیگری از [[آیات]] به [[وجوب اطاعت]] مطلق از [[رسولان]] خود و نیز [[تأسی]] به آنان امر کرده است<ref>سوره نساء، آیات ۵۹ و ۶۴.</ref>. روشن است که بر اساس [[قواعد]] [[کلامی]] صدور چنین امری از سوی [[خدای متعال]]، مستلزم عصمت آن شخص است.؛ چراکه در غیر این صورت گرفتار تناقض خواهیم شد و تناقض از مولای [[حکیم]] صادر نمی‌شود. عصمت در اینجا به معنای مصونیت از اقسام [[معاصی]]، [[نسیان]]، [[خطا]] و [[اشتباه]] است؛ چراکه اگر مصونیت را منحصر در عدم [[ارتکاب معاصی]] دانسته و به جواز صدور نسیان، خطا و اشتباه از [[انبیا]] {{عم}}، [[معتقد]] شویم، غرض از ارسال [[نبی]] یا [[رسول]] نقض شده و [[اطمینان]] به گفتار و [[کردار]] [[انبیا]] و [[رسل]] {{عم}} در نظر مکلفین به [[اطاعت]] به صورت کامل محقق نخواهد شد<ref>[[محمد هادی فرقانی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، [[شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی (نشریه)|دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی]].</ref>.
[[خداوند متعال]] در دسته دیگری از [[آیات]] به [[وجوب اطاعت]] مطلق از [[رسولان]] خود و نیز [[تأسی]] به آنان امر کرده است<ref>سوره نساء، آیات ۵۹ و ۶۴.</ref>. روشن است که بر اساس قواعد [[کلامی]] صدور چنین امری از سوی [[خدای متعال]]، مستلزم عصمت آن شخص است؛ چراکه در غیر این صورت گرفتار تناقض خواهیم شد و تناقض از مولای [[حکیم]] صادر نمی‌شود. عصمت در اینجا به معنای مصونیت از اقسام [[معاصی]]، نسیان، [[خطا]] و [[اشتباه]] است؛ چراکه اگر مصونیت را منحصر در عدم [[ارتکاب معاصی]] دانسته و به جواز صدور نسیان، خطا و اشتباه از [[انبیا]] {{عم}}، [[معتقد]] شویم، غرض از ارسال [[نبی]] یا [[رسول]] نقض شده و [[اطمینان]] به گفتار و [[کردار]] [[انبیا]] و [[رسل]] {{عم}} در نظر مکلفین به [[اطاعت]] به صورت کامل محقق نخواهد شد<ref>[[محمد هادی فرقانی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، [[شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی (نشریه)|دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی]].</ref>.


===== معرفی [[پیامبران]] به عنوان الگوی حسنه =====
===== معرفی [[پیامبران]] به عنوان الگوی [[حسنه]] =====
[[مصونیت انبیا]] {{عم}} را می‌توان از [[آیات]] دیگری که ضمن نام بردن از برخی انبیا، آنان را به صورت مطلق به عنوان الگویی حسنه معرفی کرده و به [[تأسی]] از آنان ترغیب می‌نمایند، استفاده کرد. چه اینکه [[قرآن کریم]] از [[رسول گرامی اسلام]] {{صل}} به عنوان اسوه‌ای [[نیکو]] یاد کرده و می‌فرماید: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا}}<ref>«قطعاً براى شما در [اقتدا به‌] رسول خدا سرمشقى نيكوست: براى آن كس كه به خدا و روز بازپسين اميد دارد و خدا را فراوان ياد مى‌كند».، سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref>. همچنین از [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} یاد کرده و می‌فرماید: {{متن قرآن|قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ}}<ref>«قطعاً براى شما در [پيروى از] ابراهيم و كسانى كه با اويند سرمشقى نيكوست»، سوره ممتحنه، آیه ۴.</ref>.
[[مصونیت انبیا]] {{عم}} را می‌توان از [[آیات]] دیگری که ضمن نام بردن از برخی انبیا، آنان را به صورت مطلق به عنوان الگویی حسنه معرفی کرده و به [[تأسی]] از آنان ترغیب می‌نمایند، استفاده کرد. چه اینکه [[قرآن کریم]] از [[رسول گرامی اسلام]] {{صل}} به عنوان اسوه‌ای [[نیکو]] یاد کرده و می‌فرماید: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا}}<ref>«قطعاً براى شما در [اقتدا به‌] رسول خدا سرمشقى نيكوست: براى آن كس كه به خدا و روز بازپسين اميد دارد و خدا را فراوان ياد مى‌كند».، سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref>. همچنین از [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} یاد کرده و می‌فرماید: {{متن قرآن|قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ}}<ref>«قطعاً براى شما در [پيروى از] ابراهيم و كسانى كه با اويند سرمشقى نيكوست»، سوره ممتحنه، آیه ۴.</ref>.


واژه «[[اسوه]]» در کتب لغت به معنای «قُدوه» است. [[قدوه]] نیز در مورد کسی به کار می‌رود که به او [[اقتدا]] می‌شود<ref>فیومی مقری، احمد بن محمد، ص۴۹۴.</ref>. کیفیت [[استدلال]] به این آیات چنین است که [[خدای متعال]]، [[پیامبراکرم]] {{صل}} و حضرت ابراهیم{{ع}} را به صورت مطلق و بدون هیچ قید و شرطی به عنوان [[الگو]] و [[سرمشق]] دیگران معرفی کرده است. با عنایت به معنای لغوی اسوه، این آیات در شمار آیاتی قرار می‌گیرند که به نحو مطلق به اقتدا و اطاعت از انبیا {{عم}}[[ امر]] کرده‌اند و چنانچه سابقا گذشت، امر مطلق به اطاعت از شخصی مساوی با [[عصمت]] اوست؛ چراکه در غیر این صورت هرگز امر به اقتدا به غیر [[معصوم]] و اسوه قرار دادن او تعلق نگرفته و این مسأله به تناقض خواهد انجامید<ref>[[محمد هادی فرقانی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، [[شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی (نشریه)|دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی]].</ref>.
[[خدای متعال]]، [[پیامبراکرم]] {{صل}} و حضرت ابراهیم{{ع}} را به صورت مطلق و بدون هیچ قید و شرطی به عنوان [[الگو]] و [[سرمشق]] دیگران معرفی کرده است. با عنایت به معنای لغوی اسوه، این آیات در شمار آیاتی قرار می‌گیرند که به نحو مطلق به اقتدا و اطاعت از انبیا {{عم}} [[امر]] کرده‌اند و امر مطلق به اطاعت از شخصی مساوی با [[عصمت]] اوست؛ چراکه در غیر این صورت هرگز امر به اقتدا به غیر [[معصوم]] و اسوه قرار دادن او تعلق نگرفته و این مسأله به تناقض خواهد انجامید<ref>[[محمد هادی فرقانی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، [[شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی (نشریه)|دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی]].</ref>.


===== [[اتمام حجت]] [[هدف]] از [[بعثت انبیا]] =====
===== [[اتمام حجت]] [[هدف]] از [[بعثت انبیا]] =====
در دسته‌ای دیگر از آیات، [[اتمام حجت]] بر [[مردم]] به عنوان یکی از [[اهداف بعثت انبیا]] معرفی شده است. [[قرآن کریم]] در این خصوص می‌فرماید: {{متن قرآن|رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا}}، <ref>«پيامبرانى كه بشارتگر و هشداردهنده بودند، تا براى مردم، پس از [فرستادن‌] پيامبران، در مقابل خدا [بهانه و] حجّتى نباشد، و خدا توانا و حكيم است»، سوره نساء، آیه ۱۶۵.</ref>.<ref>[[محمد هادی فرقانی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، [[شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی (نشریه)|دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی]].</ref>
در دسته‌ای دیگر از آیات، [[اتمام حجت]] بر [[مردم]] به عنوان یکی از [[اهداف بعثت انبیا]] معرفی شده است. [[قرآن کریم]] در این خصوص می‌فرماید: {{متن قرآن|رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا}}<ref>«پيامبرانى كه بشارتگر و هشداردهنده بودند، تا براى مردم، پس از [فرستادن‌] پيامبران، در مقابل خدا [بهانه و] حجّتى نباشد، و خدا توانا و حكيم است»، سوره نساء، آیه ۱۶۵.</ref>.<ref>[[محمد هادی فرقانی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، [[شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی (نشریه)|دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی]].</ref>


===== آیاتی که بر عصمت فرشته وحی دلالت دارند =====
===== آیاتی که بر عصمت فرشته وحی دلالت دارند =====
در [[قرآن کریم]] از [[عصمت]] و [[امانتداری]] [[فرشتۀ وحی]] [[سخن]] گفته شده است به نحوی که [[خداوند]] دربارۀ آنان فرموده است: {{متن قرآن|لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ}}<ref>«در گفتار بر او پیشی نمی‌جویند و آنان به فرمان وی کار می‌کنند» سوره انبیاء، آیه ۲۷.</ref>، بنابراین اگر حاملِ اول [[وحی]] یعنی [[فرشتگان]] از جمله [[جبرئیل]] دارای [[عصمت]] باشد، حامل دیگر آن یعنی [[پیامبر]] هم چنین صفتی باید داشته باشد، زیرا نداشتن [[عصمت]] همانطور که نقض [[امانتداری]] [[فرشته وحی]] محسوب می‌‌شود، نقض [[امانتداری]] [[پیامبران]] هم خواهد بود<ref>ر. ک: [[رحمت‌الله احمدی|احمدی، رحمت‌الله]]، [[پدیده وحی از دیدگاه علامه طباطبایی (کتاب)|پدیده وحی از دیدگاه علامه طباطبایی]]، ص ۲۱۹ - ۲۲۱. </ref>.
در [[قرآن کریم]] از [[عصمت]] و [[امانتداری]] [[فرشتۀ وحی]] [[سخن]] گفته شده است به نحوی که [[خداوند]] دربارۀ آنان فرموده است: {{متن قرآن|لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ}}<ref>«در گفتار بر او پیشی نمی‌جویند و آنان به فرمان وی کار می‌کنند» سوره انبیاء، آیه ۲۷.</ref>، بنابراین اگر حاملِ اول [[وحی]] یعنی [[فرشتگان]] از جمله [[جبرئیل]] دارای [[عصمت]] باشد، حامل دیگر آن یعنی [[پیامبر]] هم چنین صفتی باید داشته باشد، زیرا نداشتن [[عصمت]] همانطور که نقض [[امانتداری]] فرشته وحی محسوب می‌‌شود، نقض [[امانتداری]] [[پیامبران]] هم خواهد بود<ref>ر.ک: [[رحمت‌الله احمدی|احمدی، رحمت‌الله]]، [[پدیده وحی از دیدگاه علامه طباطبایی (کتاب)|پدیده وحی از دیدگاه علامه طباطبایی]]، ص ۲۱۹ - ۲۲۱.</ref>.


==== ادله روایی ====
==== ادله روایی ====
در [[روایات]] متعددی بر [[قطعی]] بودن [[عصمت انبیا]]{{ع}} تأکید شده است<ref>نک: کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۰۲ـ۲۰۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۴، ص۱۰۳؛ ج۱۲، ص۳۴۸؛ ج۴، ص۴۵؛ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۱۹۲ـ۲۰۴.</ref> از جمله آنها روایتی است از [[امام باقر]]{{ع}} که در آن آمده است: «[[انبیا]] [[گناه]] نمی‌کنند؛ چون همگی [[معصوم]] و پاک‌اند و آنان [[مرتکب گناه]] کوچک یا بزرگ نمی‌شوند»<ref>صدوق، الخصال، ص۳۹۹.</ref>.
در [[روایات]] متعددی بر [[قطعی]] بودن [[عصمت انبیا]]{{ع}} تأکید شده است<ref>نک: کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۰۲ـ۲۰۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۴، ص۱۰۳؛ ج۱۲، ص۳۴۸؛ ج۴، ص۴۵؛ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۱۹۲ـ۲۰۴.</ref>، از جمله آنها روایتی است از [[امام باقر]]{{ع}} که در آن آمده است: «[[انبیا]] [[گناه]] نمی‌کنند؛ چون همگی [[معصوم]] و پاک‌اند و آنان [[مرتکب گناه]] کوچک یا بزرگ نمی‌شوند»<ref>صدوق، الخصال، ص۳۹۹.</ref>.


[[امام رضا]] {{ع}} نیز دربارۀ [[عصمت پیامبران]] برای [[مأمون]] نوشت: «[[خداوند]] [[فرمان]] کسی که می‌‌داند [[مردم]] را [[گمراه]] می‌‌کند [[واجب]] نمی‌کند و برای [[رسالت]] خویش کسی را [[انتخاب]] نمی‌کند که می‌‌داند او به [[خدا]] و بندگانش [[کفر]] ورزیده و [[شیطان]] را به جایی [[خدا]] [[عبادت]] می‌‌کند»<ref>{{متن حدیث|فِیمَا کَتَبَ الرِّضَا {{ع}} لِلْمَأْمُونِ لَا یَفْرِضُ اللَّهُ تَعَالَی طَاعَةَ مَنْ‏ یَعْلَمُ‏ أَنَّهُ‏ یُضِلُّهُمْ‏ وَ یُغْوِیهِمْ وَ لَا یَخْتَارُ لِرِسَالَتِهِ وَ لَا یَصْطَفِی مِنْ عِبَادِهِ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یَکْفُرُ بِهِ وَ بِعِبَادَتِهِ وَ یَعْبُدُ الشَّیْطَانَ دُونَهُ}}؛ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ بحار الانوار، ج۲۵، ص۱۹۹، ح۹.</ref>.<ref>ر.ک: [[حسین علوی مهر|علوی مهر، حسین]]، [[مسئله وحی و پاسخ به شبهات آن (کتاب)|مسئله وحی و پاسخ به شبهات آن]]، ص ۱۸۰-۱۸۱.</ref>
[[امام رضا]] {{ع}} نیز دربارۀ [[عصمت پیامبران]] برای [[مأمون]] نوشت: «[[خداوند]] [[فرمان]] کسی که می‌‌داند [[مردم]] را [[گمراه]] می‌‌کند [[واجب]] نمی‌کند و برای [[رسالت]] خویش کسی را [[انتخاب]] نمی‌کند که می‌‌داند او به [[خدا]] و بندگانش [[کفر]] ورزیده و [[شیطان]] را به جایی [[خدا]] [[عبادت]] می‌‌کند»<ref>{{متن حدیث|فِیمَا کَتَبَ الرِّضَا {{ع}} لِلْمَأْمُونِ لَا یَفْرِضُ اللَّهُ تَعَالَی طَاعَةَ مَنْ‏ یَعْلَمُ‏ أَنَّهُ‏ یُضِلُّهُمْ‏ وَ یُغْوِیهِمْ وَ لَا یَخْتَارُ لِرِسَالَتِهِ وَ لَا یَصْطَفِی مِنْ عِبَادِهِ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یَکْفُرُ بِهِ وَ بِعِبَادَتِهِ وَ یَعْبُدُ الشَّیْطَانَ دُونَهُ}}؛ بحار الانوار، ج۲۵، ص۱۹۹، ح۹.</ref>.<ref>ر.ک: [[حسین علوی مهر|علوی مهر، حسین]]، [[مسئله وحی و پاسخ به شبهات آن (کتاب)|مسئله وحی و پاسخ به شبهات آن]]، ص ۱۸۰-۱۸۱.</ref>


در برخی ادعیه چنین آمده که إعتبار بازخواست الهی در پرتو [[عصمت]] است. توضیح اینکه [[خداوند متعال]] انبیاء و [[اوصیاء]] را فرستاده است و برای هر یک از ایشان شریعتی قرار داده تا [[دین]] الهی را برپا کنند و به تبع [[حجت]] را بر [[بندگان]] تمام. روشن است که اگر آنان خود معصوم نباشند، حجت بر بندگان هم تمام نبوده و بازخواست الهی لغو است<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[عصمت از منظر فریقین (کتاب)|عصمت از منظر فریقین]]، ص ۶۹.</ref>.
علاوه بر روایات کلی و مطلق عصمت انبیا، دو [[روایت]] نزدیک به هم نیز از [[حضرت امام رضا]] {{ع}} وجود دارد. بر اساس یکی از آنها که راوی آن [[اباصلت هروی]] است، [[مأمون]] جمعی از [[عالمان]] [[اسلامی]] و دیگر [[ادیان]] را گرد آورد تا با [[امام رضا]] {{ع}} به [[محاجه]] برخیزند. در این میان، [[علی بن محمد بن جهم]] برخاست و پرسش‌هایی را درباره [[انبیا]] {{عم}} مطرح کرد. از جمله از [[آیه]] {{متن قرآن|...وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى}}<ref>«و آدم با پروردگارش نافرمانی کرد و بیراه شد» سوره طه، آیه ۱۲۱.</ref> پرسید که چگونه با عصمت حضرت آدم {{ع}} [[سازگاری]] دارد. [[امام]] با ذکر اینکه هر سخن ناشایستی را نباید به [[انبیای الهی]] نسبت داد، فرمود: [[خداوند]] [[آدم]] را آفرید تا [[حجت]] و [[خلیفه]] او در [[زمین]] باشد، نه اینکه او را برای [[بهشت]] [[آفریده]] باشد، و [[عصیان]] ذکر شده در بهشت بود نه در زمین تا [[تقدیر الهی]] محقق گردد، و چون به زمین فرود آمد و خلیفه و [[حجت خدا]] گردید، [[معصوم]] شد، چنان که خداوند فرمود: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}}<ref>«خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.</ref>.<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۳.</ref>. بدین گونه امام عصیان آدم را موجه می‌نماید<ref>[[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا واسعی]]، [[آدم - واسعی (مقاله)|مقاله «آدم»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۱]]، ص ۵۱.</ref>.
 
علاوه بر روایات کلی و مطلق عصمت انبیا، دو [[روایت]] نزدیک به هم نیز از [[حضرت امام رضا]] {{ع}} وجود دارد. بر اساس یکی از آنها که [[راوی]] آن [[اباصلت هروی]] است، [[مأمون]] جمعی از [[عالمان]] [[اسلامی]] و دیگر [[ادیان]] را گرد آورد تا با [[امام رضا]] {{ع}} به [[محاجه]] برخیزند. در این میان، [[علی بن محمد بن جهم]] برخاست و پرسش‌هایی را درباره [[انبیا]] {{عم}} مطرح کرد. از جمله از [[آیه]] {{متن قرآن|...وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى}}<ref>«و آدم با پروردگارش نافرمانی کرد و بیراه شد» سوره طه، آیه ۱۲۱.</ref> پرسید که چگونه با عصمت حضرت آدم {{ع}} [[سازگاری]] دارد. [[امام]] با ذکر اینکه هر سخن ناشایستی را نباید به [[انبیای الهی]] نسبت داد، فرمود: [[خداوند]] [[آدم]] را آفرید تا [[حجت]] و [[خلیفه]] او در [[زمین]] باشد، نه اینکه او را برای [[بهشت]] [[آفریده]] باشد، و [[عصیان]] ذکر شده در بهشت بود نه در زمین تا [[تقدیر الهی]] محقق گردد، و چون به زمین فرود آمد و خلیفه و [[حجت خدا]] گردید، [[معصوم]] شد، چنان که خداوند فرمود: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}}<ref>«خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.</ref><ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۳.</ref>. بدین گونه امام عصیان آدم را موجه می‌نماید.
 
اما در روایت دیگر، علی بن محمد بن جهم می‌گوید: در مجلس مأمون حضور یافتم، در حالی که امام رضا {{ع}} نیز حاضر بود. در این نشست، مأمون از آن حضرت درباره آیه مذکور پرسید: چگونه این آیه با [[اعتقاد]] شما مبنی بر [[عصمت پیامبران]] سازگاری دارد؟ امام در پاسخ فرمود: [[خداوند]] به [[آدم]] و [[حوا]] فرمود تا در [[بهشت]] ساکن شوند، ولی به درختی نزدیک نشوند<ref>{{متن قرآن {{متن قرآن|وَقُلْنَا يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ}} «و گفتیم: ای آدم! تو و همسرت در بهشت جای گیرید و از (نعمت‌های) آن، از هر جا خواهید فراوان بخورید اما به این درخت نزدیک نشوید که از ستمگران گردید» سوره بقره، آیه ۳۵.</ref>، اما نفرمود به غیر آن نزدیک نشوید و نیز نفرمود از آن نخورید. و [[شیطان]] [[سوگند]] خورد و آنان را به خوردن از آن درخت [[ترغیب]] کرد و آنها تا آن [[زمان]] قسم دروغی نشنیده بودند و چنین کردند. اما این [[قبل از بعثت]] آدم بود و [[گناه]] بزرگی نبود که مستحق [[آتش]] باشد و چنین [[گناهان]] صغیره‌ای از [[پیامبران]] [[پیش از بعثت]] بخشودنی است، هر چند بعد از [[نزول وحی]] جایز نیست<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۱۹۵- ۱۹۶.</ref>. بر این اساس، [[امام رضا]] {{ع}} ارتکاب عمل آدم را به دوران پیش از بعثت نسبت می‌دهد و آن را خلاف [[عصمت]] نمی‌داند<ref>[[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا واسعی]]، [[آدم - واسعی (مقاله)|مقاله «آدم»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۵۱.</ref>.


== توهم تعارض برخی [[آیات]] با عصمت حضرت آدم{{ع}} ==
== توهم تعارض برخی [[آیات]] با عصمت حضرت آدم{{ع}} ==
=== آیات [[سوره اعراف]]===
=== آیات ۱۸۹ الی ۹۰ [[سوره اعراف]] ===
در برخی آیات قرآن کریم؛ اموری نقل شده که برخی را به توهم عدم عصمت حضرت آدم واداشته است. از جمله آیاتی که برای [[نفی]] [[عصمت حضرت آدم]] {{ع}} به آنها استناد شده، این [[آیات]] است<ref>ر.ک: سید مرتضی علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ص۲۹.</ref>: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلًا خَفِيفًا فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمَّا أَثْقَلَتْ دَعَوَا اللَّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَيْتَنَا صَالِحًا لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ * فَلَمَّا آتَاهُمَا صَالِحًا جَعَلَا لَهُ شُرَكَاءَ فِيمَا آتَاهُمَا فَتَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ}}<ref>«اوست که شما را از تنی یگانه آفرید و از (خود) او همسرش را پدید آورد تا بدو آرامش یابد و چون با او آمیزش کرد، همسرش باری سبک برگرفت آنگاه (چندی) با او به سر آورد تا چون گرانبار شد، خداوند- پروردگارشان- را خواندند که: اگر به ما (فرزند) شایسته‌ای بدهی به یقین از سپاسگزاران خواهیم بود * پس چون به آنان (فرزند) شایسته‌ای داد در آنچه به آنها بخشیده بود برای وی شریک‌هایی تراشیدند و فرابر ترا که خداوند است از آنچه (بدو) شرک می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۱۸۹-۱۹۰.</ref>.
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[آیا آیه ۱۸۹ سوره اعراف بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت می‌کند؟ (پرسش)| آیا آیه ۱۸۹ سوره اعراف بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت می‌کند؟]]'''{{پایان}}
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[عصمت (پرسش)|(پرسمان عصمت)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
در برخی آیات قرآن کریم؛ اموری نقل شده که برخی را به توهم عدم عصمت حضرت آدم واداشته است. از جمله آیاتی که برای [[نفی]] عصمت حضرت آدم {{ع}} به آنها استناد شده، این [[آیات]] است<ref>ر.ک: سید مرتضی علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ص۲۹.</ref>: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلًا خَفِيفًا فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمَّا أَثْقَلَتْ دَعَوَا اللَّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَيْتَنَا صَالِحًا لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ * فَلَمَّا آتَاهُمَا صَالِحًا جَعَلَا لَهُ شُرَكَاءَ فِيمَا آتَاهُمَا فَتَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ}}<ref>«اوست که شما را از تنی یگانه آفرید و از (خود) او همسرش را پدید آورد تا بدو آرامش یابد و چون با او آمیزش کرد، همسرش باری سبک برگرفت آنگاه (چندی) با او به سر آورد تا چون گرانبار شد، خداوند- پروردگارشان- را خواندند که: اگر به ما (فرزند) شایسته‌ای بدهی به یقین از سپاسگزاران خواهیم بود * پس چون به آنان (فرزند) شایسته‌ای داد در آنچه به آنها بخشیده بود برای وی شریک‌هایی تراشیدند و فرابر ترا که خداوند است از آنچه (بدو) شرک می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۱۸۹-۱۹۰.</ref>.


'''تبیین [[شبهه]]''': [[استدلال]] به این [[آیه]] برای [[اثبات]] [[لغزش]] [[حضرت آدم]] {{ع}} بر سه مقدمه [[استوار]] است:
[[استدلال]] به این [[آیه]] برای [[اثبات]] [[لغزش]] [[حضرت آدم]] {{ع}} بر سه مقدمه [[استوار]] است:
# مقصود از نفس واحده و همسرش در آیه نخست، حضرت آدم {{ع}} و [[حوا]] باشد؛ چنان که همین تعبیر در آیه اول [[سوره نساء]] در مورد حضرت آدم {{ع}} و حوا به کار رفته است؛
# مقصود از نفس واحده و همسرش در آیه نخست، حضرت آدم {{ع}} و [[حوا]] باشد؛ چنان که همین تعبیر در آیه اول [[سوره نساء]] در مورد حضرت آدم {{ع}} و حوا به کار رفته است؛
# [[سیاق]] این دو آیه بر آن دلالت دارد که آیه دوم نیز مربوط به آنان است؛
# سیاق این دو آیه بر آن دلالت دارد که آیه دوم نیز مربوط به آنان است؛
# مقصود از {{متن قرآن|جَعَلَا لَهُ شُرَكَاءَ}} [[شرک]] در [[اعتقاد]] است.
# مقصود از {{متن قرآن|جَعَلَا لَهُ شُرَكَاءَ}} [[شرک]] در [[اعتقاد]] است.


'''پاسخ نخست: منظور از نفس همان نوع [[انسان]]''': از ظاهر داستان چنین بر می‌آید که منظور از نفس همان نوع انسان است که فرزند می‌آورد و این تعداد بی‌شمار [[انسان‌ها]] همه نتیجه همین فرزندآوری است. آیه ۱۳ [[سوره حجرات]] این [[حقیقت]] را چنین بازگو می‌کند: {{متن قرآن|إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى...}}<ref>«ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و شما را گروه‌ها و قبیله‌ها کردیم تا یکدیگر را باز‌شناسید، بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست، به راستی خداوند دانایی آگاه است» سوره حجرات، آیه ۱۳.</ref> بیشتر [[پدران]] و [[مادران]] چون به فرزند بسیار علاقه‌مندند، امر ولادت او را به [[خداوند]] وامی‌گذارند؛ همانند کشتی سواری که در تلاطم آب دریا تنها [[خدا]] را می‌خواند، اما پس از آنکه به [[ساحل]] [[امن]] رسید، گذشته خود را به [[فراموشی]] می‌سپارد. شواهدی چند حکایت از آن دارند که منظور از نفس، [[حضرت آدم]] {{ع}} نیست. این شواهد عبارت‌اند از:
'''پاسخ: منظور از نفس همان نوع [[انسان]]''': از ظاهر داستان چنین بر می‌آید که منظور از نفس، همان نوع انسان است که فرزند می‌آورد و این تعداد بی‌شمار [[انسان‌ها]] همه نتیجه همین فرزندآوری است. آیه ۱۳ [[سوره حجرات]] این [[حقیقت]] را چنین بازگو می‌کند: {{متن قرآن|إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى...}}<ref>«ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم» سوره حجرات، آیه ۱۳.</ref>. شواهدی حکایت از آن دارند که منظور از نفس، [[حضرت آدم]] {{ع}} نیست. این شواهد عبارت‌اند از:
# جمله {{متن قرآن|فَتَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ}}<ref>«پس چون به آنان (فرزند) شایسته‌ای داد در آنچه به آنها بخشیده بود برای وی شریک‌هایی تراشیدند و فرابر ترا که خداوند است از آنچه (بدو) شرک می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۱۹۰.</ref> به صورت جمع آمده است و اگر مقصود تنها حضرت آدم {{ع}} و [[حوا]] بود، لازم بود ضمیر به صورت تثنیه آورده شود و افزودن [[فرزندان]] آنان در این قسمت برای توجیه ضمیر جمع، ادعایی بدون دلیل و [[شاهد]] است (البته این شاهد را نمی‌توان تمام دانست؛ زیرا در مواردی از [[آیات قرآن]]، [[آیه]] با لفظ مفرد آغاز شده است، ولی در پایان آیه ضمیر جمع به کار رفته است؛ مانند [[آیات]] ۸۱، ۱۲۱، ۲۲۹ و ۲۷۵ [[سوره بقره]]، آیات ۸۲ و ۹۴ [[سوره آل عمران]]، و آیات ۴۴، ۴۵ و ۴۷ [[سوره مائده]] و...)؛
# جمله {{متن قرآن|فَتَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ}}<ref>«پس چون به آنان (فرزند) شایسته‌ای داد در آنچه به آنها بخشیده بود برای وی شریک‌هایی تراشیدند و فرابر ترا که خداوند است از آنچه (بدو) شرک می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۱۹۰.</ref> به صورت جمع آمده است و اگر مقصود تنها حضرت آدم {{ع}} و [[حوا]] بود، لازم بود ضمیر به صورت تثنیه آورده شود و افزودن [[فرزندان]] آنان در این قسمت برای توجیه ضمیر جمع، ادعایی بدون دلیل و [[شاهد]] است.
# در آیات بعدی، از [[شرک]] و [[نکوهش]] [[مشرکان]] سخن به میان آمده است و چسان می‌توان شرک و [[عبادت]] غیر خداوند را به حضرت آدم {{ع}} که [[صفی]] [[الله]] و برگزیده اوست، نسبت داد؟ زیرا شرک، لغزشی نیست که بتوان آن را به یکی از [[پیامبران]] (گرچه در [[زمان]] پیش از [[نبوت]]) نسبت داد و ویژگی‌های حضرت آدم {{ع}} در [[قرآن]]، این نسبت را برنمی تابند: {{متن قرآن|ثُمَّ اجْتَبَاهُ}}<ref>«سپس پروردگارش او را برگزید و او را بخشود و راهنمایی کرد» سوره طه، آیه ۱۲۲.</ref> و هر که را خداوند [[هدایت]] کند، [[گمراهی]] در او راهی نخواهد داشت: {{متن قرآن|وَمَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ...}}<ref>«و آن کس را که خداوند رهنمایی کند رهیافته است و آن کسان را که بیراه وانهد هرگز برای آنها در برابر وی یارانی نخواهی یافت و آنان را در رستخیز به رو در افتاده، نابینا و گنگ و ناشنوا گرد می‌آوریم؛ جایگاهشان دوزخ است، هرگاه (زبانه آتش آن) فرو نشیند برای آنان» سوره اسراء، آیه ۹۷.</ref>.
# در آیات بعدی، از [[شرک]] و نکوهش [[مشرکان]] سخن به میان آمده است و چگونه می‌توان شرک و [[عبادت]] غیر خداوند را به حضرت آدم {{ع}} که "صفی الله" و برگزیده اوست، نسبت داد؟ زیرا شرک، لغزشی نیست که بتوان آن را به یکی از [[پیامبران]] (گرچه در [[زمان]] پیش از [[نبوت]]) نسبت داد و ویژگی‌های حضرت آدم {{ع}} در [[قرآن]]، این نسبت را برنمی تابند: {{متن قرآن|ثُمَّ اجْتَبَاهُ}}<ref>«سپس پروردگارش او را برگزید و او را بخشود و راهنمایی کرد» سوره طه، آیه ۱۲۲.</ref>.
# این [[آیات]] در ردیف و [[سیاق آیات]] [[میثاق]] قرار دارند که در آن آیات، از نوع [[انسان]] و نه از شخص معین سخن به میان آمده است. این [[تفسیر]] را می‌توان [[برترین]] تفسیر دانست. گرچه تفسیر نفس واحده به انسان کلی، بر خلاف ظاهر است، با فرض اینکه نفس همان [[حضرت آدم]] {{ع}} باشد نیز به توجیه جریان پرداخته شده است.
# این [[آیات]] در ردیف و سیاق آیات [[میثاق]] قرار دارند که در آن آیات، از نوع [[انسان]] و نه از شخص معین سخن به میان آمده است. این [[تفسیر]] را می‌توان [[برترین]] تفسیر دانست. گرچه تفسیر نفس واحده به انسان کلی، بر خلاف ظاهر است، با فرض اینکه نفس همان [[حضرت آدم]] {{ع}} باشد نیز به توجیه جریان پرداخته شده است.
در نتیجه، با کلی دانستن مفاد این آیات، دیگر نمی‌توان به آنها برای [[اثبات]] [[لغزش]] در [[پیامبران]] استناد جست.
حال اگر بر اینکه مقصود در [[آیه]] همان حضرت آدم و [[حوا]] باشند پافشاری شود، باید چنین توجیه شود که آنان با پرداختن به [[تربیت فرزند]] از توجه [[خالص]] به [[پروردگار]] کاستند و همین در مورد ایشان، [[شرک]] معرفی شده است. دلیل این گفتار این است که [[عزم]] ایشان بر این بود که از شاکران باشند و قبلاً در [[تفسیر آیه]] ۱۷ همین [[سوره]] که می‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ}}<ref>«آنگاه از پیش و پس و راست و چپ آنان به سراغشان خواهم رفت و بیشتر آنان را سپاسگزار نخواهی یافت» سوره اعراف، آیه ۱۷.</ref>، گفته شد که شاکران در عرف [[قرآن]] همان مخلَصین‌اند که راه [[غفلت]] و [[نفوذ]] [[شیطان]] در [[قلب]] آنان مسدود است. پس شرک همان پرداختن و توجه به عوامل [[دنیوی]] است. اما چرا پایان آیه با صیغه جمع آمده (یشرکون) و در آیات بعدی از شرک [[نکوهش]] شده است؟ در این باره برخی بر آن‌اند:
ابتدای آیه در مورد امری خاص و پایان آن در مورد امری عام سخن گفته است؛ عکس آنچه در [[آیه]] ۲۲ سورة [[یونس]] آمده است:
{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ حَتَّى إِذَا كُنْتُمْ فِي الْفُلْكِ...}}<ref>«اوست که شما را در خشکی و دریا می‌گرداند تا چون در کشتی‌ها باشید و آنها سرنشینان خود را با بادی سازگار پیش برند و (سرنشینان) بدان شادمان شوند (ناگهان) بادی تند بر آن کشتی‌ها وزد و موج از هر جا به ایشان رسد و دریابند که از هر سو گرفتار شده‌اند، خداوند را با پرستش خالصانه بخوانند که اگر ما را از این غرقاب برهانی از سپاسگزاران خواهیم بود» سوره یونس، آیه ۲۲.</ref> که [[سیر]] عام است و کشتی سواری خاص؛ ولی در این آیه ابتدا [[قصه]] [[حضرت آدم]] و [[حوا]] را بیان می‌کند؛ آن‌گاه به بیان حال [[مشرکان]] می‌پردازد<ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان، تحقیق احمد حبیب قصیر العاملی، ج۵، ص۵۴.</ref>.
این سخن نادرست است؛ زیرا در آیه ۲۲ [[سوره یونس]] قرینه [[قطعی]] وجود دارد، اما در این آیه چنین نیست و سبب [[اشتباه]] می‌شود؛ مگر اینکه ذیل آیه را قرینه بدانیم<ref>ر.ک: سید محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج۸، ص۳۷۵.</ref>.
 
'''پاسخ دوم: [[شرک]] به معنای [[غفلت]] از [[خداوند]]''': مراد از «واحد» در آیه «واحد شخصی» است؛ همان‌گونه که در برخی [[آیات]] دیگر مانند آیه نخست [[سوره نساء]] نیز به همین معنا آمده است. اصولاً {{متن قرآن|نَفْسٍ وَاحِدَةٍ}} در [[قرآن مجید]] در پنج مورد ذکر شده که یک مورد آن آیه مورد بحث است. چهار مورد دیگر از این قرارند: آیه ۱ سوره نساء، آیه ۹۸ [[سوره انعام]]، آیه ۲۸ [[سوره لقمان]] و آیه ۶ [[سوره زمر]] که بعضی از آنها ارتباطی به بحث ما ندارد و برخی مشابه آیه مورد بحث است. بنابراین آیات مورد بحث، منحصراً اشاره به [[آدم]] و [[همسر]] اوست. در این صورت مسلماً منظور از شرک، [[پرستش]] غیر [[خدا]] یا [[اعتقاد]] به [[الوهیت]] غیر [[پروردگار]] نیست؛ بلکه ممکن است چیزی از قبیل [[تمایل]] [[انسان]] به فرزندش بوده باشد؛ تمایلاتی که گاهی او را از [[خداوند]] [[غافل]] می‌سازد<ref>ر.ک: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۷، ص۵۰.</ref>. پس «با [[پذیرفتن]] اینکه ضمیر در {{متن قرآن|جَعَلَا لَهُ شُرَكَاءَ}} به [[حضرت آدم]] و [[حوا]] برمی‌گردد، در توجیه آن باید گفت که آنان [[عزم]] خود را جزم کردند تا فرزندانشان به طور کامل در مسیر [[بندگی]] [[پروردگار]] گام بردارند؛ ولی در طول مسیر چه بسا آنان را در راه [[منافع دنیوی]] خود می‌گماردند. این [[رفتار]] در افراد عادی [[اطاعت]] به شمار می‌آید، اما از [[پیامبران الهی]] کاری ناخوشایند است؛ چراکه {{متن حدیث|حَسَنَاتُ الْأَبْرَارِ سَيِّئَاتُ الْمُقَرَّبِينَ‌}}. از این رو خداوند فرموده است: {{متن قرآن|فَتَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ}}<ref>«پس چون به آنان (فرزند) شایسته‌ای داد در آنچه به آنها بخشیده بود برای وی شریک‌هایی تراشیدند و فرابر ترا که خداوند است از آنچه (بدو) شرک می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۱۹۰.</ref> و طبق روایتی خداوند بهترین [[شریک]] است؛ چراکه هر کار شراکتی را به شریک خود را می‌گذارد. پس کار آنان از حد [[مکروه]] [[تجاوز]] نکرده است»<ref>محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۸، جزء ۱۵، ص۹۲.</ref>. در این [[آیه]] سخن از [[شرک]] و [[لغزش]] [[اعتقادی]] است؛ در حالی که شرک آنان تنها در رفتارشان بوده و هرگز به مدار [[عقیده]] و [[عبادت]] وارد نشده است. به عبارتی، [[محبت]] [[پدر]] و [[مادری]]، آنان را سرگرم [[اولاد]] کرد و به همین مقدار از توجه ایشان به خداوند کاست. پس از آنکه خداوند [[فرزندی]] به ایشان عطا فرمود، در [[خلوص]] [[دل]] و توجه و دوام یاد او، شرک گریبان‌گیر آنان شد و در این مرتبه از توجه، [[فرزندان]] خود را [[شریک خداوند]] ساختند<ref>ر.ک: نصرت بیگم امین، مخزن العرفان، ج۵، ص۳۳۸. </ref>.
این پاسخ با رویکرد [[عرفانی]]، پاسخی [[متین]] است؛ ولی با [[سیاق آیات]] بعد همخوانی ندارد. در [[آیات]] بعد سخن از شرک در [[خلقت]] به میان آمده است: {{متن قرآن|أَيُشْرِكُونَ مَا لَا يَخْلُقُ شَيْئًا وَهُمْ يُخْلَقُونَ * وَلَا يَسْتَطِيعُونَ لَهُمْ نَصْرًا وَلَا أَنْفُسَهُمْ يَنْصُرُونَ}}<ref>«آیا چیزهایی را شریک او می‌دانند که آفرینشی ندارند و خود آفریده شده‌اند؟ * و نه برای آنان یاور توانند بود و نه به خودشان یاری می‌رسانند» سوره اعراف، آیه ۱۹۱-۱۹۲.</ref>.
 
'''پاسخ سوم: [[آیه]]؛ تمثیلی برای بیان حال [[مشرکان]]''': [[آیه شریفه]] در [[مقام]] بیان ضرب المثل کلی است که حال مشرکان را به تصویر می‌کشد؛ یعنی [[پدران]] و [[مادران]] [[مشرک]] که خواستار فرزندند، و پس از ولادت فرزندشان یا او را به [[طبیعت]] نسبت می‌دهند (گفتار طبیعیون) یا به [[ستارگان]] منسوب می‌کنند (گفتار [[منجمان]]) یا به [[بت]] نسبت می‌دهند (گفتار [[بت‌پرستان]]). بنا بر این [[تفسیر]]، مراد از واحد در اینجا «واحد نوعی» است؛ یعنی [[خداوند]] همه شما را از یک نوع آفرید؛ همان طور که [[همسران]] شما را نیز از جنس شما قرار داد. در این صورت این دو آیه و [[آیات]] بعد اشاره به نوع انسان‌هاست که هنگام [[انتظار]] [[تولد]] فرزند، دست به [[دعا]] بر می‌دارند و از [[خدا]] فرزند [[صالح]] و [[شایسته]] می‌خواهند و همانند همه اشخاصی که خود را در برابر مشکل یا خطری می‌بینند، با [[اخلاص]] کامل به درگاه خدا می‌روند و با او [[عهد]] می‌کنند که پس از برآمدن [[حاجات]] و حل شدن مشکلشان [[شکر]] گزار باشند؛ اما هنگامی که فرزند متولد شد یا مشکل آنان برطرف گردید، تمام عهد و [[پیمان‌ها]] را به [[فراموشی]] می‌سپارند؛ گاه می‌گویند اگر فرزند ما سالم یا زیباست، به [[پدر]] و مادرش رفته و [[قانون]] [[وراثت]] است! گاه می‌گویند نوع [[تغذیه]] ما و شرایط دیگر خوب بوده و چنین محصولی داده! و گاه به بت‌هایی که می‌پرستند روی می‌آورند و می‌گویند فرزند ما نظر کرده بت است و امثال این‌گونه بحث‌ها. نقش [[پروردگار]] را در [[آفرینش]] آنها به کلی نادیده می‌گیرند و علت اصلی این [[موهبت]] را تنها عوامل طبیعی یا معبودهای [[خرافی]] می‌شمارند<ref>ر.ک: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۷، ص۵۱.</ref>.
 
[[فخر رازی]] این توجیه را [[برترین]] و متقن‌ترین [[تفسیر]] این [[آیه]] می‌داند<ref>ر.ک: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۷، ص۹۱.</ref>. ایراد این سخن آن است که ظاهر آیه حکایت از آن دارد که [[قرآن]] به [[حقیقت]] [[واقعی]] [[آفرینش]] [[انسان‌ها]] از [[پدر]] و [[مادر]] خود نظر دارد. پس تفسیر آن به ضرب المثل، با این ظاهر ناسازگار است.


'''پاسخ چهارم: [[اقدام]] [[مشرکان]] در نسبت دادن [[شرک]] به [[آدم]] {{ع}}''': اگر مقصود از نفس واحده در آیه، [[حضرت آدم]] {{ع}} باشد، در توجیه آن باید گفت این مشرکان بودند که به حضرت آدم {{ع}} نسبت [[بت پرستی]] می‌دادند. [[خداوند]] ضمن گزارش داستان حضرت آدم و [[حوا]] می‌فرماید: ایشان از خداوند درخواست فرزند [[شایسته]] داشتند و خداوند هم آن را پذیرفت. در این جمله، همزه استفهام حذف شده است و در واقع این جمله، استفهام انکاری است؛ یعنی آیا در این صورت آنان برای [[خدا]] [[شریک]] قرار داده‌اند؟ {{متن قرآن|فَتَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ}}، به این معناست که خداوند از شرک مشرکان که [[معتقد]] به شرک‌اند و آن را به حضرت آدم {{ع}} نسبت می‌دهند، [[منزه]] است<ref>ر.ک: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۷، ص۹۲.</ref>.
در نتیجه، با کلی دانستن مفاد این آیات، دیگر نمی‌توان به آنها برای [[اثبات]] [[لغزش]] در [[پیامبران]] استناد جست<ref>[[جعفر انواری|انواری، جعفر]]، [[نور عصمت بر سیمای نبوت (کتاب)|نور عصمت بر سیمای نبوت]]، ص ۱۶۳-۱۷۵.</ref>.
این پاسخ نادرست است؛ زیرا تقدیر گرفتن کلمه استفهام، خلاف ظاهر و بدون دلیل است. البته به صرف اینکه {{متن قرآن|جَعَلَا لَهُ شُرَكَاءَ}} جواب شرط قرار داده شده است<ref>ر.ک: محمود صافی، الجدول فی اعراب القرآن و صرفه، ج۵، ص۱۳۰.</ref>، نمی‌توان این پاسخ را خلاف ظاهر دانست؛ زیرا استفهام انکاری هم می‌تواند جواب شرط قرار گیرد.


'''پاسخ پنجم: مخاطبان آیه؛ [[قبیله قریش]]''': مخاطبان [[آیه شریفه]]، [[قبیله]] قریش‌اند. آنان از تبار قصی بودند و [[فرزندان]] خود را [[عبد]] مناف، عبدالعزی، عبد قصی و [[عبدالدار]] نام‌گذاری می‌کردند. بنابراین ضمیر در {{متن قرآن|فَتَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ}}، به قصی و [[همسر]] و فرزندانش برمی‌گردد<ref>ر.ک: محمد بن عمر فخر رازی، عصمة الانبیاء، ص۴۲.</ref>. پس مقصود از نفس واحده، حضرت آدم {{عم}} نیست، بلکه قصی است<ref>ر.ک: عبدالله شبر، مصابیح الانوار، ج۲، ص۱۴۳؛ محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۸، جزء ۱۵، ص۹۱.</ref>.
=== آیات ۱۲۱ و ۱۲۲ سوره طه ===
ایراد این توجیه آن است که موضوع [[آیه]] را در [[فرزندان]] [[قصی بن کلاب]] منحصر می‌داند و دلیلی بر این انحصار وجود ندارد.
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[آیا آیه ۱۲۱ و ۱۲۲ سوره طه بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت دارد؟ (پرسش)| آیا آیه ۱۲۱ و ۱۲۲ سوره طه بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت دارد؟]]'''{{پایان}}
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[عصمت (پرسش)|(پرسمان عصمت)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
یکی دیگر از آیاتی که توهم عدم عصمت حضرت آدم را برای برخی به وجود آورده، داستان معروف خوردن میوه درختن ممنوعه است. [[خداوند متعال]] بعد از [[خلقت آدم]] {{ع}}، بهره‌مندی از تمامی نعمت‌های بهشتی را بر آن حضرت [[مباح]] نمود: به جز تناول میوه‌های یک درخت خاص. اما [[حضرت آدم]] {{ع}} به سبب [[وسوسه‌های شیطان]]، از [[فرمان الهی]] [[سرپیچی]] کرد و از میوه آن درخت استفاده نمود. [[خداوند]] کریم درباره این جریان، می‌فرماید: {{متن قرآن|وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى * ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَهَدَى}}<ref>«آدم با پروردگارش نافرمانی کرد و بیراه شد * سپس پروردگارش او را برگزید و او را بخشود و راهنمایی کرد» سوره طه، آیه ۱۲۱-۱۲۲.</ref>. در این [[آیه]] به صراحت، [[سخن]] از "[[عصیان]]" [[آدم]] و پذیرش "[[توبه]]" او به میان آمده است. این تعابیر و یا مضمون آنها، در [[آیات]] دیگری نیز وجود دارد. علاوه بر صراحت تعبیر "عصیان" در [[ارتکاب گناه]]، توبه و [[استغفار]] نیز بر همین معنا دلالت می‌کند؛ چرا که توبه در جایی معنا دارد که [[گناه]] و معصیتی از [[انسان]] سر زده باشد.


'''پاسخ ششم: صدر آیه در مورد [[آدم]] {{ع}} و ذیل آن در مورد فرزندان او''': گرچه منظور از نفس واحده و [[همسر]] او، همان [[حضرت آدم]] و حواست، در ادامه آیه، درباره فرزندانشان ([[زن]] و شوهر نوعی و نه شخصی) سخن گفته شده است. جمله پایانی آیه {{متن قرآن|فَتَعَالَی اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ}} که به صورت جمع آمده نه تثنیه، این برداشت را قوت می‌بخشد و این‌گونه [[تغییر]] در خطاب یا مقصود آیه (التفات) در جای جای [[قرآن]] به چشم می‌خورد<ref>ر.ک: سید مرتضی علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ص۳۹؛ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۷، ص۳۳۷.</ref>. می‌توان گفت آیه در آغاز، تمام [[مردم]] را که از تبار آدم و [[حوا]] هستند، مخاطب ساخته، آن گاه به گزارش وصف فرزندانشان پرداخته است و ضمیر در {{متن قرآن|جَعَلَا}} به هر زن و شوهری می‌تواند برگردد؛ یعنی اینجا [[ذکر خاص]] پس از عام است و در آغاز از همگان سخن به میان آمده، سپس از کسانی سخن گفته شده است که این چنین از [[خداوند]] درخواست داشتند و پس از آن [[مشرک]] شدند<ref>ر.ک: ملافتح الله کاشانی، منهج الصادقین، تصحیح ابوالحسن مرتضوی و علی اکبر غفاری، ج۴، ص۱۵۰.</ref>. به تعبیری دیگر قرآن گاه درباره موضوعی سخن می‌گوید و سپس به امری دیگر می‌پردازد، مانند آیه ۲۲ [[سوره یونس]] که می‌فرماید: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ حَتَّى إِذَا كُنْتُمْ فِي الْفُلْكِ...}}<ref>«اوست که شما را در خشکی و دریا می‌گرداند تا چون در کشتی‌ها باشید و آنها سرنشینان خود را با بادی سازگار پیش برند و (سرنشینان) بدان شادمان شوند (ناگهان) بادی تند بر آن کشتی‌ها وزد و موج از هر جا به ایشان رسد و دریابند که از هر سو گرفتار شده‌اند، خداوند را با پرستش خالصانه بخوانند که اگر ما را از این غرقاب برهانی از سپاسگزاران خواهیم بود» سوره یونس، آیه ۲۲.</ref>. در آغاز این [[آیه]] موضوع [[سیر]]، به همه مخاطبان [[ارتباط]] یافته، اما در ادامه تنها از راکب [[بحر]] سخن به میان آمده است. آیه ۱۵ [[سوره احقاف]] نیز از این قبیل است. در این آیه هم [[کلام]] درباره [[حضرت آدم]] و [[حوا]] بود و در پایان، سخن از [[ذریه]] آنان مطرح شد<ref>ر.ک: محمد متولی شعراوی، تفسیر الشعراوی، ج۸، ص۴۵۱۶.</ref>.
'''پاسخ:''' از [[مفسران]] نخستین [[اسلام]]، مانند [[ابن عباس]] و [[مجاهد]] و دیگران در [[تفسیر]] این [[آیه]] موضع‌گیری ویژه‌ای گزارش نشده است؛ اما [[بخاری]] در کتاب خود به نقل این [[حدیث]] از [[ابوهریره]] از [[پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}} پرداخته است: حضرت آدم و [[موسی]] {{عم}} نزد خداوند با یکدیگر به [[محاجه]] پرداختند، و [[حضرت موسی]] {{ع}} با حالت [[عتاب]] به حضرت آدم {{ع}} خطاب کرد که تو بودی که با [[گناه]] خود موجب رانده شدن [[مردم]] از [[بهشت]] و [[بدبختی]] آنها شدی؟<ref>{{متن حدیث|أنت الذي أخرجت الناس من الجنة بذنبك و أشقيتهم}}؛ محمد بن اسماعیل بخاری، الصحیح، ج۵، ص۲۳۹-۲۴۰.</ref>.<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص ۶۳.</ref>


این پاسخ با ظاهر [[آیه شریفه]] همخوانی ندارد. از این رو نیازمند دلیلی [[قوی]] است. اگر در صدر آیه، سخن از [[آدم]] و حوا به میان آمده باشد، باید ضمیر تثنیه {{متن قرآن|جَعَلَا}} نیز به همان دو نفر بازگردد. [[تفسیر]] آغاز آیه به حضرت آدم و حوا و پایان آن به [[فرزندان]]، فاقد دلیل معتبر است. التفات در [[قرآن]] نمونه‌های فراوانی دارد، اما در هر جا برای آن نیازمند دلیلیم، که بدون آن، دست برداشتن از ظاهر [[سیاق آیات]] توجیه [[درستی]] نخواهد داشت. پس بدون [[شاهد]] بر آن، این پاسخ پذیرفته نیست.
از این روست که این آیه از آیاتی است که مورد اختلاف شدید واقع شده و هر گروهی مطابق [[عقیده]] و نظریه خویش در باب [[عصمت]]، آن را [[تفسیر]] کرده‌اند<ref>المیزان، ج۱۴، ص۲۲۲. </ref>. برخی از این نظریات عبارت است از:
 
# برخی از علمای [[اهل سنت]]، گفته‌اند که حضرت آدم {{ع}} از "نوع" آن درخت [[نهی]] شده بود و نه از خصوص یک درخت خارجی، یعنی در واقع، مراد خداوند این بود که آدم {{ع}} از یک نوع درخت در تمامی جاهای [[بهشت]] [[احتراز]] نموده، به آن نزدیک نشود. امّا وی به این [[گمان]] که خداوند او را از یک درخت خاص، نهی کرده ـ {{متن قرآن|وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ}}<ref>«اما به این درخت نزدیک نشوید» سوره بقره، آیه ۳۵.</ref> ـ واقعاً به آن درخت اشاره [[خداوند]] نزدیک نشده و از میوه آن تناول نکرد؛ بلکه از میوه درخت دیگری، از همان نوع، خورد. از این‌رو، آدم‌{{ع}} در فهم منظور و مراد خداوند به [[خطا]] رفت، نه اینکه [[مرتکب معصیت]] و [[نافرمانی]] عمدی شده باشد<ref>ر.ک: ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۷، ص۱۳-۱۲؛ التعرف لمذهب اهل التصوف، ص۸۴. </ref>.
'''پاسخ هفتم: تمام موضوع آیه مربوط به [[فرزندان آدم]] {{ع}}''': مشکل اصلی در این آیه تنها در این فراز است: {{متن قرآن|...فَلَمَّا آتَاهُمَا صَالِحًا جَعَلَا لَهُ شُرَكَاءَ فِيمَا آتَاهُمَا...}}<ref>«پس چون به آنان (فرزند) شایسته‌ای داد در آنچه به آنها بخشیده بود برای وی شریک‌هایی تراشیدند و فرابر ترا که خداوند است از آنچه (بدو) شرک می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۱۹۰.</ref>. می‌توان گفت منظور این است که {{عربی|جعل اولادهما له شركاء}}؛ یعنی فرزندانش برای [[خداوند]] [[شریک]] قرار دادند. در اینجا مضاف ([[اولاد]]) حذف، و مضاف الیه (هما) به جای آن قرار داده شده است. همچنین در فراز {{متن قرآن|فِيمَا آتَاهُمَا}} کلمه اولاد حذف شده است<ref>ر.ک: فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج۴، ص۷۸۳؛ سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۸، ص۳۷۶.</ref>؛ مانند آیه {{متن قرآن|وَاسْأَلِ الْقَرْيَةَ}}<ref>«و از (مردم) شهری که در آن بودیم و از کاروانیانی که با آنها (به اینجا) روی آورده‌ایم بپرس و بی‌گمان ما راستگوییم» سوره یوسف، آیه ۸۲.</ref>.
# عده‌ای دیگر گفته‌اند حضرت آدم‌{{ع}} واقعاً مرتکب معصیت شد. اما این [[معصیت]]، پیش از [[نبوت]] او روی داده است. از طرفی، [[عصمت]] ضروری برای [[پیامبران]]، مربوط به دوران نبوت ایشان است؛ نه پیش از آن<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۷، ص۱۸. </ref>.
[[پرسش]]: بنابراین [[تأویل]] تثنیه آوردن {{متن قرآن|جَعَلَا لَهُ شُرَكَاءَ}} چه توجیهی خواهد داشت؟
پاسخ: از آنجا که در فرزندانشان دو قسم پسر و دختر وجود داشته است، گاهی به اعتبار نوع و صنف آنان تثنیه آورده شده و گاهی (به اعتبار [[جماعت]]) جمع آورده شده است»<ref>ر.ک: محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۸، جزء ۱۵، ص۹۲.</ref>.
ایراد این سخن نیز در این است که تقدیر گرفتن برخلاف ظاهر است و چون دلیلی آن را به [[اثبات]] نمی‌رساند، پذیرفتنی نیست.
 
'''پاسخ هشتم: [[شرک]]، تنها در حد نامگذاری فرزند''': منظور از شرک، همان وسوسه‌ای است که [[شیطان]] در مورد [[آدم]] {{ع}} به کار گرفت و از وی خواست نام فرزندش را عبدالحارث بگذارد. برخی [[مفسران اهل سنت]]، این داستان را این‌گونه نقل کرده‌اند:
«[[حضرت آدم]] {{ع}} و [[حوا]] در [[زمان]] بارداری حوا، از [[خداوند]] درخواست فرزند [[شایسته]] داشتند که شیطان با طرح پاره‌ای از موضوعات بی‌پایه، [[اقدام]] به [[فریب]] آنان کرد تا فرزند خود را عبدالحارث بنامند ([[حارث]] [[لقب]] [[ابلیس]] است). خداوند در این [[آیه]]، از این نام‌گذاری با عنوان شرک یاد فرموده است»<ref>محمد بن جریر طبری، جامع البیان، ج۹، ص۹۹.</ref>.
نام‌گذاری فرزند به عبدالحارث این سان توجیه شده است که آنان بر این [[باور]] بودند که با این نام‌گذاری، به علت دعای آن شخص، فرزندشان از آفت‌ها و [[بلاها]] در [[امان]] خواهد ماند. گاهی در مورد [[نعمت]] دادن و [[احسان]] به دیگری نیز واژه [[عبد]] به کار برده می‌شود که این هرگز بدان معنا نیست که او [[بنده]] و مخلوق خداوند نمی‌باشد. آنان با نام‌گذاری فرزندشان به آن اسم، [[آگاهی]] دادند که او به [[برکت]] دعای آن شخص از آفت‌ها و [[بلایا]] در امان مانده است. اما از آنجا که لفظ عبد کاربرد دیگری هم دارد، کار [[حضرت آدم]] {{ع}} [[نکوهش]] شده است»<ref>محمد بن جریر طبری، جامع البیان، ج۹، ص۹۳.</ref>.
 
ایرادهای این پاسخ بدین قرارند:
# این توجیه نیز با ظاهر [[آیه]] و همچنین با [[آیات]] بعد که در آنها [[شرک به خداوند]] نکوهش شده، ناسازگار است. در این نکوهش بین [[شرک عملی]] و [[شرک]] [[اعتقادی]] تفکیک نشده است. پس نمی‌توان به دلیل اینکه شرک [[حضرت آدم]] {{ع}} از نوع شرک عملی بوده است، به توجیه آن پرداخت؛
# مضمون این [[روایت]]، با ویژگی‌های حضرت آدم {{ع}} در [[قرآن]] که [[خلیفه خدا]]، مسجود [[فرشتگان]]، و عالم به [[اسما]] معرفی شده است، سازگاری ندارد. گرچه آن [[حضرت]] پیش از آن با [[وسوسه]] [[شیطان]] از درخت ممنوعه تناول کرده است، ورود در [[وادی]] شرک را نمی‌توان با آن مقایسه کرد؛
# این روایت، بازگو کننده کرامتی برای شیطان است که با نام‌گذاری فرزند به نام او، زنده بودن فرزند تضمین شده است<ref>ر.ک: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۷، ص۵۴.</ref>؛
# این روایت از [[اسرائیلیات]] است. بر پایه [[حدیث]] {{متن حدیث|لَا يُلْسَعُ الْمُؤْمِنُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَيْنِ‌}}؛ «[[مؤمن]] هرگز از یک سوراخ دو بار گزیده نمی‌شود»، حضرت آدم {{ع}} و [[حوا]] نیز یک بار در [[بهشت]] با [[فریب]] شیطان مواجه شده بودند و دگربار دچار فریب او نمی‌شدند<ref>ر.ک: محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۷، ص۳۳۸.</ref>؛
# روایت از جهت سندی نیز ایراد دارد؛ زیرا حسن که از [[سمرة بن جندب]] روایت کرده است، هرگز او را ندیده است. پس روایت مرسله است؛
# این روایت با دیگر [[روایات]] در [[تعارض]] است؛ مثلاً همین حسن در روایتی و [[سعید بن جبیر]] در روایتی دیگر، نقل می‌کنند که منظور از {{متن قرآن|جَعَلَا لَهُ}} مشرکان‌اند نه [[آدم]] و حوا<ref>ر.ک: علاءالدین علی بن محمد خازن (بغدادی)، لباب التأویل فی معانی التنزیل، ج۲، ص۱۸۲؛ حسین بن مسعود بغوی، معالم التنزیل، تحقیق خالد عبدالرحمن العک و مروان سوار، ج۲، ص۲۵۸.</ref>؛
# این روایت با آیه همخوانی ندارد؛ زیرا در آیه سخن از شرک به [[اصنام]] و اوثان است نه شرک به شیطان؛ در حالی که در [[روایت]] از [[شریک]] قرار دادن [[شیطان]] سخن به میان آمده است؛
# صرف نام‌گذاری به عبدالحارث را نمی‌توان مصداق [[شرک]] شمرد؛ چراکه این نام‌گذاری حکایت از شرک در [[اعتقاد]] یا [[عبادت]] ندارد»<ref>ر.ک: محمد بن حسن طوسی، التبیان، تحقیق احمد حبیب قصیر العاملی، ج۵، ص۵۵.</ref>. این ایراد وارد نیست؛ زیرا ممکن است این کار نوعی [[شرک عملی]] به شمار آید.
# [[راوی]] این روایت از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} تنها [[سمرة بن جندب]] است و دیگر [[روایات]]، فاقد سند، و تنها بیانگر دیدگاه مفسرانی چون [[ابن عباس]]، [[قتاده]] و سدی‌اند<ref>ر.ک: جلال الدین سیوطی، الدر المنثور، ج۲، ص۶۲۳.</ref>. جریان برخورد [[سمره]] با [[پیامبر اسلام]] {{صل}} که در [[حدیث]] معروف {{متن حدیث|لَا ضَرَرَ وَ لَا ضِرَارَ فِي الْإِسْلَامِ‌}} نقل شده است، از [[دشمنی]] و [[لجاجت]] او خبر می‌دهد. پس نمی‌توان به حدیث او [[اعتماد]] کرد.
# [[حضرت آدم]] {{ع}} از همه به [[اسمای الهی]] آشناتر بود. [[آیه]] {{متن قرآن|وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا}}<ref>«و همه نام‌ها را به آدم آموخت سپس آنان را بر فرشتگان عرضه کرد و گفت: اگر راست می‌گویید نام‌های اینان را به من بگویید» سوره بقره، آیه ۳۱.</ref> این [[حقیقت]] را بیان می‌دارد. پس او می‌دانست که [[حارث]] نام [[ابلیس]] است و با توجه به دشمنی که بین آن [[حضرت]] با او وجود داشت، چسان ممکن است نام فرزند خود را عبدالحارث [[نهد]]؟<ref>ر.ک: محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۸، جزء ۱۵، ص۴۲۷.</ref>.
# این [[تفسیر]] از نظر لفظی و ادبی ایراد دارد؛ زیرا اولاً در این روایت، حضرت آدم {{ع}} ابلیس را [[شریک خداوند]] دانسته است که این با تعبیر «شرکاء» که صیغه جمع است، هماهنگ نیست؛ ثانیاً ضمیر جمع در «یشرکون» را نمی‌توان به [[آدم]] {{ع}} و [[حوا]] بازگشت داد؛ چه اینکه [[مرجع]] ضمیر در جمع، باید بیش از دو مورد باشد. پس باید گفت منظور از نفس واحده و [[همسر]] او، نوع انسان‌هایند و این آیه در [[مقام]] آن است که [[سیر]] طبیعی برنامه [[انسان‌ها]] را بازگو کند. این یکی از روش‌های [[قرآن]] است که نخست حکمی را برای یک کلی [[اثبات]] می‌کند، سپس یکی از افراد آن کلی را به دلیل خصوصیتی که دارد، عنوان می‌کند. آیا می‌توان گفت ذیل [[آیه]]، همانند صدر آن عمومیت دارد؟ یعنی هر [[پدر]] و [[مادری]] پس از [[تولد]] فرزندشان [[شرک]] می‌ورزند؟<ref>ر.ک: محمدتقی مصباح، معارف قرآن انسان‌شناسی، ص۳۴۸.</ref>. کوتاه سخن اینکه [[آشفتگی]] متن و ناهماهنگی آن با آیه و دیگر [[روایات]] به گونه‌ای است که [[مفسران اهل سنت]] و [[شیعه]] آن را [[خرافی]] و از [[اسرائیلیات]] دانسته‌اند<ref>{{عربی|و هذا الوجه بعيد تأباه العقول و تنكره}}؛ (فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج۴، ص۷۸۳)؛ {{عربی|و نحو هذا مذكور من ضعيف الحديث... و في الاسرائيليات كثير ليس لها ثبات}} (محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۷، ص۳۳۸؛ ر.ک: عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۳۱، ص۵۰۴).</ref>؛
# اگر ضمیر در {{متن قرآن|لِيَسْكُنَ}} و {{عربی|تغشتها}} به نفس برگردد، لازم است این دو فعل به صورت مؤنث {{متن قرآن|لِيَسْكُنَ}} و {{عربی|تغشتها}} آورده شود<ref>ر.ک: عبدالواحد صالح بهجت، الاعراب المفصل لکتاب الله المرتل، ج۴، ص۱۴۵.</ref>؛ البته این اشکال بی‌اساس است.
چون منظور از نفس واحده [[حضرت آدم]] {{ع}} است و به اعتبار معنا و مصداق، این دو فعل به صورت [[مذکر]] آورده شده‌اند.
 
[[تذکر]]: هر کدام از این وجوه، دارای نقاط روشن و نقاط تاریک است. برای [[حفظ]] [[عصمت حضرت آدم]] {{ع}} باید وجوه [[عقلی]] را بر شواهد [[نقلی]] ترجیح داد تا مبادا دامن اصل [[نبوت]] به گرد [[گناه]]، هرچند کوچک، [[آلوده]] شود؛ زیرا بر اساس نظر [[مفسران]] بزرگ، همه [[معاصی]]، کبیره‌اند و هر معصیتی در حد نفس خود بزرگ است؛ گرچه در [[مقام]] سنجش با [[معصیت]] مهم‌تر، کوچک تلقی شود<ref>ر.ک: عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۳، ص۳۴۷-۳۵۱.</ref>»<ref>[[جعفر انواری|انواری، جعفر]]، [[نور عصمت بر سیمای نبوت (کتاب)|نور عصمت بر سیمای نبوت]] ص ۱۶۳-۱۷۵.</ref>.
 
=== خوردن از میوه درخت ممنوعه ===
یکی دیگر از آیاتی که توهم عدم عصمت حضرت آدم را برای برخی به وجود آورده ،داستان معروف خوردن میوه درختن ممنوعه است. [[خداوند متعال]] بعد از [[خلقت آدم]] {{ع}}، بهره‌مندی از تمامی [[نعمت‌های بهشتی]] را بر آن [[حضرت]] [[مباح]] نمود: به جز تناول میوه‌های یک درخت خاص. اما [[حضرت آدم]] {{ع}} به سبب [[وسوسه‌های شیطان]]، از [[فرمان الهی]] [[سرپیچی]] کرد و از میوه آن درخت استفاده نمود. [[خداوند]] [[کریم]] درباره این جریان، می‌فرماید:
{{متن قرآن|وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى * ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَهَدَى}}<ref>«آدم با پروردگارش نافرمانی کرد و بیراه شد * سپس پروردگارش او را برگزید و او را بخشود و راهنمایی کرد» سوره طه، آیه ۱۲۱-۱۲۲.</ref>.
 
در این [[آیه]] به صراحت، [[سخن]] از "[[عصیان]]" [[آدم]] و [[پذیرش]] "[[توبه]]" او به میان رفته است. این تعابیر و یا مضمون آنها، در [[آیات]] دیگری نیز وجود دارد. علاوه بر صراحت تعبیر "عصیان" در [[ارتکاب گناه]]، توبه و [[استغفار]] نیز بر همین معنا دلالت می‌کند؛ چرا که توبه در جایی معنا دارد که [[گناه]] و معصیتی از [[انسان]] سر زده باشد.
 
'''پاسخ''': همچنان که [[علامه طباطبایی]] فرموده‌اند، این آیه از آیاتی است که "معرکة الآراء" شده است و هر گروهی مطابق [[عقیده]] و نظریه خویش در باب [[عصمت]]، آن را [[تفسیر]] کرده‌اند<ref>المیزان، ج۱۴، ص۲۲۲. </ref>. جای دارد مروری گذرا داشته باشیم بر نظریاتی که در تفسیر این آیه، از سوی علمای [[مسلمان]] بیان شده است؛ تا با سنجش و ارزیابی آنها، بتوان راه به صواب برد.
# برخی از علمای [[اهل سنت]]، گفته‌اند که حضرت آدم {{ع}} از "نوع" آن درخت [[نهی]] شده بود و نه از خصوص یک درخت خارجی، یعنی در واقع، مراد خداوند این بود که آدم {{ع}} از یک نوع درخت در تمامی جاهای [[بهشت]] [[احتراز]] نموده، به آن نزدیک نشود. امّا وی به این [[گمان]] که خداوند او را از یک درخت خاص، نهی کرده - {{متن قرآن|وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ}}<ref>«اما به این درخت نزدیک نشوید» سوره بقره، آیه ۳۵.</ref> - واقعاً به آن درخت اشاره [[خداوند]] نزدیک نشده و از میوه آن تناول نکرد؛ بلکه از میوه درخت دیگری، از همان نوع، خورد. از این‌رو، آدم‌{{ع}} در [[فهم]] منظور و مراد خداوند به [[خطا]] رفت، نه اینکه [[مرتکب معصیت]] و [[نافرمانی]] عمدی شده باشد<ref>ر.ک: ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۷، ص۱۳-۱۲؛ التعرف لمذهب اهل التصوف، ص۸۴. </ref>.
# عده‌ای دیگر گفته‌اند که [[حضرت]] آدم‌{{ع}} واقعاً مرتکب معصیت شد. اما این [[معصیت]]، پیش از [[نبوت]] او روی داده است. از طرفی، [[عصمت]] ضروری برای [[پیامبران]]، مربوط به دوران نبوت ایشان می‌باشد؛ نه پیش از آن<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۷، ص۱۸. </ref>.
# برخی دیگر از [[اهل سنت]] بر این باورند که آدم‌{{ع}} ولو آنکه ظاهراً از آن درخت، منع شده بود، اما واقعاً و در [[باطن]] [[امر]]، [[مأمور]] به برخورداری از آن بود<ref>ر.ک: اظهار العقیدة السنیة، ص۵۵؛ التعرف لمذهب اهل التصوف، ص۸۴. </ref>. از این‌رو - هر چند به ظاهر - ایشان [[گناهکار]] تلقی می‌شود، اما در واقع هیچ‌گونه معصیتی را مرتکب نشده است.
# برخی دیگر از [[اهل سنت]] بر این باورند که آدم‌{{ع}} ولو آنکه ظاهراً از آن درخت، منع شده بود، اما واقعاً و در [[باطن]] [[امر]]، [[مأمور]] به برخورداری از آن بود<ref>ر.ک: اظهار العقیدة السنیة، ص۵۵؛ التعرف لمذهب اهل التصوف، ص۸۴. </ref>. از این‌رو - هر چند به ظاهر - ایشان [[گناهکار]] تلقی می‌شود، اما در واقع هیچ‌گونه معصیتی را مرتکب نشده است.
# وجه دیگری که برای [[عصیان]] آدم‌{{ع}} ذکر شده، این است که [[انبیا]] از [[ارتکاب گناهان]] صغیره‌ای که نفرت‌آور محسوب نمی‌شوند، مبرّا نیستند. عصیان آدم‌{{ع}} نیز از این قبیل بوده است<ref>اظهار العقیدة السنیة، ص۵۵ </ref>.
# پاره‌ای دیگر از علمای اهل سنت معتقدند که حضرت آدم‌{{ع}}، هر چند به [[نهی]] تحریمی از نزدیک شدن به آن درخت منع شده بود، اما تناول از آن، هیچ منافاتی با [[عصمت]] او ندارد؛ زیرا [[ارتکاب گناه]] و [[سرپیچی]] از [[دستورهای الهی]]. هر چند موجب [[ظلم]] بر خود و دوری از خداوند شده، [[عذاب اخروی]] را به دنبال دارد. امّا اگر کسی از روی [[سهو]] و نسیان مرتکب گناهی شود و ندانسته و نخواسته از دستورهای الهی سرکشد، نمی‌توان او را [[گناهکار]] نامید. گویا حضرت آدم‌{{ع}} در هنگام استفاده از میوه آن درخت، [[حکم خداوند]] و [[دستور الهی]] را فراموش کرده بود<ref>برای روشن شدن بطلان این نظریه، ر.ک: المیزان، ج۱۴، ص۲۲۷-۲۲۸. </ref>؛ چنان‌که [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا}}<ref>«و ما از پیش به آدم سفارش کردیم اما او از یاد برد و در وی عزمی نیافتیم» سوره طه، آیه ۱۱۵.</ref> از این رو، این عمل آدم‌{{ع}} هیچ منافاتی با عصمتش ندارد<ref>تفسیر فخر رازی، ج۱، ص۴۶۳؛ روح المعانی، ج۱، ص۲۱۵؛ الجواهر الکلامیة فی العقیدة الاسلامیة، ص۵۷. همچنین ر.ک: التعرف لمذهب اهل التصوف، ص۸۵. </ref>.<ref>[[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]]، ص ۲۰۵-۲۰۹.</ref>
# [[زمخشری]] می‌گوید: تناول از آن درخت، [[لغزش]] و خطائی بود که حضرت آدم‌{{ع}} مرتکب شد؛ نه یک [[گناه]] واقعی<ref>الکشاف، ج۳، ص۹۴. </ref>.
# نظر دیگری که برخی از بزرگان علمای شیعه، در [[تفسیر]] این [[آیات]] ارائه داده‌اند، این است که نهی در این دست آیات، نهی تحریمی و مولوی نبوده، بلکه نهی ارشادی بوده است. با این توضیح که گاهی ارتکاب کاری موجب [[عذاب]] و [[شقاوت]] [[اخروی]] می‌شود و [[انسان]] را از [[خدا]] دور می‌کند؛ بر این اساس، نهی [[خداوند]] از انجام آن کار، نهی تحریمی یا مولوی خوانده می‌شود و انجام دادن آن [[حرام]] خواهد بود و عصمت به معنای آن است که [[معصوم]] از ارتکاب حرام و رعایت نکردن نهی تحریمی خودداری کند. پیامبران از این‌گونه نهی معصوم‌اند. در مقابل، برخی از [[کارها]] هرچند موجب شقاوت و [[عذاب اخروی]] و دوری از خدا نمی‌شوند، ولی عواقب و پیامدهایی را در [[دنیا]] به دنبال دارند که نهی از آنها، [[نهی]] ارشادی خوانده می‌شود؛ یعنی جنبه ارشادی، توصیه‌ای و نصیحتی دارند و انجام آنها لطمه‌ای به [[عصمت]] نمی‌زند. بررسی [[آیات]] نشان می‌دهد که آن نهی، ارشادی است نه مولوی؛ زیرا در [[سوره بقره]] [[آیه]] ۳۵ خطاب به [[حضرت آدم]] و [[حوا]]{{عم}} چنین آمده است: {{متن قرآن|وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«اما به این درخت نزدیک نشوید که از ستمگران گردید» سوره بقره، آیه ۳۵.</ref>. این آیه، می‌گوید اگر نزدیک این درخت شوید، از [[ظالمان]] می‌شوید. اما در [[سوره]] «طه» آیه‌های ۱۱۷ - ۱۱۹ موضوع کاملاً بازگو می‌شود و می‌فرماید: [[مشقت]] و گرفتاری‌های [[زندگی]] برای به دست آوردن خوراک و [[پوشاک]] و [[مسکن]]، بر خوردن از آن درخت مترتب شده است: {{متن قرآن|فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى * إِنَّ لَكَ أَلَّا تَجُوعَ فِيهَا وَلَا تَعْرَى * وَأَنَّكَ لَا تَظْمَأُ فِيهَا وَلَا تَضْحَى}}<ref>«گفتیم: ای آدم! این (ابلیس) دشمن تو و دشمن همسر توست، مبادا شما را از بهشت بیرون براند که در سختی افتی * بی‌گمان برای تو (مقرّر) است که در آنجا گرسنه نشوی و برهنه نمانی * و اینکه در آنجا تشنه نشوی و آفتاب‌زده نگردی» سوره طه، آیه ۱۱۷-۱۱۹.</ref>.
# برخی هم با عبارات و سخنانی روشنفکر مآبانه، بیانات [[قرآن]] در زمینه داستان آدم‌{{ع}} را سمبلیک دانسته و در توجیه آن گفته‌اند: این مسأله، حکایت از واقعیت بسیار عمیق و اساسی‌در نهاد [[انسان]] دارد که خداوند آن را به این صورت در "داستان مانند" بیان فرموده است و بعید نیست که همه اینها کنایه از یک واقعیت [[تکوینی]] باشد<ref>ماهنامه پاسدار اسلام، ش۱۲۱، ص۱۳۷. </ref>.
# پاره‌ای دیگر از علمای اهل سنت معتقدند که حضرت آدم‌{{ع}}، هر چند به [[نهی]] تحریمی از نزدیک شدن به آن درخت منع شده بود، اما تناول از آن، هیچ منافاتی با [[عصمت]] او ندارد؛ زیرا [[ارتکاب گناه]] و [[سرپیچی]] از [[دستورهای الهی]]. هر چند موجب [[ظلم]] بر خود و دوری از خداونده شده، [[عذاب اخروی]] را به دنبال دارد. امّا اگر کسی از روی [[سهو]] و [[نسیان]] مرتکب گناهی شود و ندانسته و نخواسته از دستورهای الهی سرکشد، نمی‌توان او را [[گناهکار]] نامید. گویا [[حضرت]] آدم‌{{ع}} در هنگام استفاده از میوه آن درخت، [[حکم خداوند]] و [[دستور الهی]] را فراموش کرده بود<ref>برای روشن شدن بطلان این نظریه، ر.ک: المیزان، ج۱۴، ص۲۲۷-۲۲۸. </ref>؛ چنان‌که [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا}}<ref>«و ما از پیش به آدم سفارش کردیم اما او از یاد برد و در وی عزمی نیافتیم» سوره طه، آیه ۱۱۵.</ref> از این رو، این عمل آدم‌{{ع}} هیچ منافاتی با عصمتش ندارد<ref>تفسیر فخر رازی، ج۱، ص۴۶۳؛ روح المعانی، ج۱، ص۲۱۵؛ الجواهر الکلامیة فی العقیدة الاسلامیة، ص۵۷. همچنین ر.ک: التعرف لمذهب اهل التصوف، ص۸۵. </ref>.
# برخی دیگر گفته‌اند که حضرت آدم‌{{ع}} به نهی تحریمی از آن درخت منع نشده بود، بلکه نهی او، نهی تنزیهی بود. به عبارت دیگر، تناول از درخت ممنوعه "[[کراهت]]" داشت، نه [[حرمت]]<ref>مجمع البیان، ج۷، ص۵. </ref>.
# نظر دیگری که برخی از بزرگان [[علمای شیعه]]، در [[تفسیر]] این [[آیات]] ارائه داده‌اند، این است که نهی در این دست آیات، نئی تحریمی و [[مولوی]] نبوده، بلکه نهی ارشادی بوده است. برای توضیح این نظریه، بیانات مرحوم [[علامه طباطبایی]]<ref>المیزان، ج۱، ص۱۳۶-۱۳۷؛ همچنین ر.ک: ج۱۴، ص۲۱۹-۲۲۲.</ref> را در این زمینه ذکر می‌کنیم. مطابق [[رأی]] ایشان، هرچند در ابتدای امر، آنچه که از آیات مربوط به داستان حضرت آدم‌{{ع}} به نظر می‌رسد، تحقق [[معصیت]] و [[گناه]] از [[ناحیه]] ایشان است، امّا با [[تدبر]] در آیات مربوط به این موضوع و دقت در [[حقیقت]] نهی مورد نظر، [[یقین]] پیدا می‌کنیم که این [[نهی]] از نوع [[مولوی]] نمی‌باشد؛ بلکه ارشادی است و منظور از آن، [[ارشاد]] و [[هدایت]] به [[مصالح]] و مفاسدی است که "مورد [[تکلیف]]" در بر دارد.
 
سپس ایشان سه [[دلیل]] بر ارشادی بودن نهی در این [[آیات]]، آورده‌اند که ذیلاً به طور اختصار ذکر می‌شوند:
# در برخی از آیات، خطاب به [[حضرت آدم]] و [[حوا]]، چنین آمده است: اگر نزدیک این درخت شوید، از "[[ظالمان]]" خواهید بود<ref>{{متن قرآن|وَقُلْنَا يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ}} «و گفتیم: ای آدم! تو و همسرت در بهشت جای گیرید و از (نعمت‌های) آن، از هر جا خواهید فراوان بخورید اما به این درخت نزدیک نشوید که از ستمگران گردید» سوره بقره، آیه ۳۵.</ref>. اما در [[سوره طه]] (آیات ۱۱۷-۱۱۹) [[مشقت]] و گرفتاری‌های [[زندگی]] برای به دست آوردن [[خوراک]] و [[پوشاک]] و [[مسکن]]، بر تناول از آن درخت مترتب شده است. با مقایسه این دو دسته آیات، روشن می‌شود که اولاً: نهی است، ارشادی است، نه مولوی. ثانیاً: مراد از "[[ظلم]]"، [[ظلم به خود]] و روا و داشتن [[سختی‌ها]] و مشقت‌ها بر خویش است، نه ظلم به معنای [[گناه]] و [[معصیت]] و خروج از دایره [[عبودیت]]<ref>چنانکه قبلاً نیز اشاره کرده‌ایم، از علتی که برای حکم ذکر می‌شود، می‌توان مولوی با ارشادی بودن آن را دریافت؛ مثلاً: اگر گفته شود «این عمل را انجام نده، چون آتش دوزخ را در پی دارد» استفاده می‌شود که نهی از آن عمل، مولوی است، اما اگر گفته شود «این کار را نکن، چون دچار مشکلات دنیوی می‌گردی» معلوم می‌شود، نهی، ارشادی است و غیر از مشکلات مورد اشاره، مفسده دیگری بر آن مترتب نیست. </ref>.
# [[توبه]]، عبارت است از [[رجوع]] و بازگشت [[عبد]] به مولا و [[پشیمانی]] از گناهی که مرتکب شده است. اگر [[خداوند]]، توبه شخصی را بپذیرد، گویا هیچ گناهی از او سر نزده است، و از این رو، با او همچون افراد [[مطیع]] و منقاد [[رفتار]] می‌شود. بنابراین، اگر [[نهی]] از نزدیکی به آن درخت، [[مولوی]] بود و [[توبه]] [[حضرت آدم]]، توبه از یک [[گناه]] [[شرعی]] محسوب می‌شد، می‌بایست پس از [[پذیرش توبه]] او، به آن حالت اول (قبل از انجام گناه) بر می‌گشت و در نتیجه به همان مکان سابقش برگردانده می‌شد؛ حال آنکه چنین نشد. پس نهی از آن درخت، ارشادی بوده است<ref>این دلیل با این مشکل رو به روست که پذیرش توبه در معاصی مولوی، مستلزم برطرف شدن تمام آثار آن نیست، زیرا توبه، تنها آثار اخروی و عقاب را مرتفع می‌سازد امّا آثار تکوینی و وضعی مربوط به عمل، با توبه برداشته نمی‌شود. مثلاً نهی از نوشیدن شراب، یقیناً مولوی است. ولی این عمل. علاوه بر اثر عقاب اخروی که بر آن مترتب می‌شود، دارای آثار دیگری است که خواه ناخواه بر آن مترتب گردیده، با توبه زایل نمی‌شوند. ناگفته نماند که خدشه در این دلیل به معنای خدشه در اصل مدّعا و سایر دلایل آن نیست. </ref>. به‌عنوان مثال، اگر شخصی از خوردن ماده‌ای سمّی نهی شود، نتیجه قطعی و [[تکوینی]] [[سرپیچی]] از این نهی ارشادی، [[هلاکت]] و یا لااقل، وارد آمدن ضررهای جسمی و [[روحی]] است. حال اگر این شخص. پس از خوردن سمّ، پشیمان شده، از کرده خود اظهار [[ندامت]] نماید، این [[پشیمانی]] اثری در رفع آثار و مضرات اجتناب ناپذیر آن ماده سمّی ندارد. در حالی که در [[نواهی]] مولوی، آثار و مضرات [[تخلف]] و سرپیچی از نهی، با توبه برطرف شده، شخص به حالت اول برمی‌گردد.
# از [[آیه]] ۳۸ [[سوره بقره]] چنین برمی‌آید که تنها از آن هنگام که [[آدم]] و [[حوا]]، به این [[دنیا]] [[هبوط]] نمودند، مکلّف به [[تبعیت]] از [[دین]] و [[شریعت الهی]] شده، [[دستورها]] و اوامری شرعی از [[ناحیه]] [[خداوند]] برای [[آدمیان]] وضع گردیده است. اما عالَم پیش از آن، عالم [[تکلیف]] نبوده است، تا بتوان سخن از [[سرپیچی]] از [[تکلیف شرعی]] و [[نافرمانی]] در برابر [[امر مولوی]] به میان آورد.
 
نقد و بررسی این نظریات و بیان وجوه قوَت و [[ضعف]] آنها از حوصله این نوشتار خارج است؛ اما با [[تأمل]] در نکاتی که در ابتدای این فصل یادآور شدیم، روشن است که متقن‌ترین و [[بهترین]] آنها، نظریه اخیر است، که [[مرحوم علامه]] و برخی دیگر<ref>ر.ک: الالهیات، ج۳، ص۵۳۰؛ راهنما‌شناسی، ص۱۷۵-۱۷۷. </ref> از [[علمای شیعه]] به سوی آن رفته‌اند»<ref>[[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]] ص ۲۰۵-۲۰۹.</ref>.
 
=== آیات [[سوره بقره]] ===
ماجرای خوردن از میوه درخت ممنوعه در آیات 35 و 36 سوره بقره نیز آمده است. آنجا که خدای متعال به آدم و همسر او هشدار می‌دهد که در صورت نزدیک شدن به آن درخت، ستمکار خواهند بود و در ادامه از لغزش ان دو به واسطه وسوسه شیطان سخن به میان آمده است. روشن است که ظاهر این آیات نیز با عصمت آدم منافات دارد.
 
{{متن قرآن|وَقُلْنَا يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلاَ مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref> «و گفتیم: ای آدم تو با جفت خود در بهشت جای گزین و در آنجا از هر نعمت که بخواهید فراوان برخوردار شوید، ولی به این درخت نزدیک نشوید که از ستمکاران خواهید بود.» سوره بقره، آیه 35</ref>{{متن قرآن|فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ وَقُلْنَا اهْبِطُواْ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَكُمْ فِي الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَى حِينٍ}}<ref>«پس شیطان آنها را به لغزش افکند (تا از آن درخت خوردند) و (بدین عصیان) آنان را از آن مقام بیرون آورد، و گفتیم که (از بهشت) فرود آیید که برخی از شما برخی را دشمنید، و شما را در زمین تا روز مرگ قرارگاه و بهره خواهد بود.»، سوره بقره، آیه 36</ref>.
 
'''پاسخ نخست: کار [[حضرت آدم]] {{ع}} در حد [[ترک اولی]]''': [[نهی]] در اینجا از نوع نهی [[مولوی]] است، ولی هیچ‌گونه الزامی در بر ندارد. بنابراین ترک این نهی «ترک اولی» نامیده می‌شود. حالاتی که [[انسان]] را به نحوی از [[خداوند]] [[غافل]] می‌سازد، مانند پرداختن به کارهای [[زندگی]]، همچون خوردن، [[آشامیدن]] و مانند آنها، برای انسان‌های عادی مشکل ساز نیست، ولی برای [[اولیای الهی]] همین اندازه غافل شدن از [[خدا]] [[گناه]] شمرده می‌شود. از آنجا که [[پیامبران]] از درجات [[برتری]] برخوردارند، با ترک اولی نیز بازخواست می‌شوند؛ اما همچنان که گفته شده است {{متن حدیث|حَسَنَاتُ الْأَبْرَارِ سَيِّئَاتُ الْمُقَرَّبِينَ‌}}<ref>این عبارت در منابع روایی یافت نشد؛ تنها مرحوم مجلسی آن را به نقل از کشف الغمه آورده است (ر.ک: محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۱۱، ص۲۵۶). برخی مفسران همچون علامه طباطبایی آن را به عنوان جمله‌ای مشهور آورده‌اند (ر.ک: سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۶، ص۲۰۱).</ref> {{عربی|و حسنات المقربين سيئات النبيين}}. پس با توجه به جایگاه رفیع پیامبران این‌گونه [[کارها]] در مورد ایشان گناه تلقی شده است، نه اینکه آنان مرتکب یکی از [[گناهان]] (به معنای متداول) شده باشند. در نتیجه، [[اثبات]] این نوع گناه خدشه‌ای به [[عصمت]] وارد نمی‌سازد.


'''پاسخ دوم: ارشادی بودن [[نهی]]''': نهی خداوند خطاب به حضرت آدم‌{{ع}} از نوع نهی ار [[شادی]] است. [[امر و نهی]] ارشادی بدین معناست که انجام دادن آن خیر و برکتی را در [[زندگی دنیوی]] [[انسان]] به دنبال خواهد داشت و [[وانهادن]] آن، انسان را دچار زیان می‌سازد. پس مولا در این امر، هیچ خواست و‌طلبی از بنده خود ندارد، بلکه او را تنها برای به دست آوردن [[نعمت]] و [[نجات]] یافتن از [[سختی]]، [[راهنمایی]] کرده است. با این ویژگی در امر و نهی ارشادی، دیگر [[نافرمانی]] آن، [[لغزش]] شمرده نمی‌شود. شواهدی بر ارشادی بودن نهی در این [[آیه]] آورده شده است:
با مقایسه این دو دسته آیه روشن می‌شود که نهی در آیه مورد بحث ارشادی است، نه مولوی و تحریمی؛ همچنین، مراد از «[[ظلم]]» [[ظلم به خود]] و روا داشتن [[سختی‌ها]] و [[مشقت‌ها]] بر خویش است، نه ظلم به معنای [[گناه]] و [[معصیت]] و خروج از دایره [[عبودیت]]؛ زیرا [[مخالفت]] با نهی مولوی و تحریمی [[عذاب]] و [[آتش دوزخ]] را در پی دارد، ولی مخالفت با نهی ارشادی به سبب توصیه و [[نصیحت]]، غیر از [[مشکلات]] [[دنیوی]] مربوط به خودش [[مفسده]] دیگری بر آن مترتب نمی‌شود. درباره حضرت آدم{{ع}} نیز مخالفت با نهی ارشادی، زمینه‌ساز شد که از آسایشی که در [[بهشت]] داشت [[محروم]] شود و به [[زمین]] فرود آید و آن پیامدهای [[دنیوی]] گریبان‌گیرش شود، و این هیچ‌گونه ناسازگاری با [[عصمت]] وی ندارد.
نخستین [[شاهد]]، [[آیات]] ۱۲۱ و ۱۲۲ [[سوره طه]] است که [[زمان]] بر حضرت آدم {{ع}} را چنین توصیف می‌فرماید:
{{متن قرآن|فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى * إِنَّ لَكَ أَلَّا تَجُوعَ فِيهَا وَلَا تَعْرَى * وَأَنَّكَ لَا تَظْمَأُ فِيهَا وَلَا تَضْحَى}}<ref>«گفتیم: ای آدم! این (ابلیس) دشمن تو و دشمن همسر توست، مبادا شما را از بهشت بیرون براند که در سختی افتی * بی‌گمان برای تو (مقرّر) است که در آنجا گرسنه نشوی و برهنه نمانی * و اینکه در آنجا تشنه نشوی و آفتاب‌زده نگردی» سوره طه، آیه ۱۱۷-۱۱۹.</ref>.
در این [[آیات]]، گرفتار شدن به [[رنج]] و [[زحمت]]، نتیجه [[وانهادن]] این دستور معرفی شده است و اگر آن دستور جنبه [[مولوی]] داشت، انجام ندادن آن سبب گرفتار شدن به [[عذاب الهی]] می‌گردید و مناسب بود در ادامه [[آیه شریفه]]، به [[عذاب]] در [[آخرت]] [[تهدید]] شود. این مطلب با روشن‌سازی واژه «تشقی» در آیه شریفه آشکارتر می‌گردد. راغب می‌نویسد: «[[شقاوت]]، [[ضد]] [[سعادت]] است. سعادت و شقاوت به دو نوع [[دنیوی]] و [[اخروی]] تقسیم می‌شوند. نمونه شقاوت دنیوی، این فراز از آیه شریفه {{متن قرآن|... فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى...}} است. برخی بر این باورند که شقا به جای تعب و رنج به کار می‌رود»<ref>حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، ماده «شقو».</ref>.


دومین [[شاهد]] بر ارشادی بودن این امر، این است که اگر کسی از انجام دادن [[امر مولوی]] سرباز زند و پس از آن [[توبه]] کند و توبه‌اش مقبول افتد، به حالت و موقعیت پیش از [[گناه]] باز می‌گردد؛ ولی [[امر ارشادی]] این سان نیست و می‌بینیم با اینکه [[توبه حضرت آدم]] {{ع}} پذیرفته شد، او هرگز به جایگاه پیشین خود ([[بهشت]]) بازنگشت<ref>ر.ک: سید محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۱۳۰.</ref>. شاید بتوان گفت این موضوع، همانند آثار وضعی است که توبه در برگشت آنها اثری ندارد؛ یعنی [[توبه از گناه]] فقط آثار عقابی آن را از بین می‌برد و گرنه اثرهای وضعی و طبیعی همچنان پابرجایند. کسی که از شراب خوردن خود توبه می‌کند، زیان‌های [[جسمانی]] آن را از میان نمی‌برد.
هنگامی که حضرت آدم{{ع}} طبق [[وسوسه]] [[شیطان]] و قسم<ref>{{متن قرآن|وَقَاسَمَهُمَا إِنِّي لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِحِينَ}} «و برای آن دو سوگند خورد که من از خیرخواهان شمایم» سوره اعراف، آیه ۲۱.</ref> او به اینکه اگر می‌خواهید جاودان بمانید، از میوه این درخت بخورید، به [[نهی]] ارشادی [[خداوند]] بی‌توجهی کرد و از آن میوه خورد و همچنین، درباره قسم شیطان از [[خدا]] [[راهنمایی]] نخواست و ترک اولی کرد، پشیمان شد و توبه کرد. خداوند نیز [[مغفرت]] و پوشش را شامل حال آنها کرد و آنان از نعمت‌های بهشتی بی‌بهره شدند و در پی آن، خداوند [[آدم]] و [[حوا]]{{عم}} را به [[زمین]] فرستاد و سختی و [[مشکلات]] [[زندگی]] بر زمین متوجه آنان شد.


سومین [[شاهد]] برای [[اثبات]] ارشادی بودن نهی {{متن قرآن|وَلَا تَقْرَبَا}} همان [[آیات]] ۳۸ و ۳۹ [[سوره بقره]] است. در این آیات می‌خوانیم:
این نشان می‌دهد که «عصیانِ» [[حضرت آدم]]{{ع}} از [[نهی]] ارشادی بود، و «[[ظلم]]» او رواداشتن [[سختی‌ها]] به خود و تحمل پیامدهای [[دنیوی]] و بی‌بهره شدن از نعمت‌های بهشتی بود و «[[غفران]]» او همان [[پوشش]] بود که در مکافات [[ترک اولی]] از او گرفته شده بود. سرانجام او از کرده خود پشیمان شد و «[[توبه]]» کرد و [[خداوند]] توبه او را پذیرفت. این موضوع نشان می‌دهد که حضرت آدم{{ع}} هیچ‌گونه [[مخالفت]] با امر مولوی و [[گناه]] انجام نداده است؛ پس هیچ‌گونه ناسازگاری با [[عصمت حضرت آدم]]{{ع}} ندارد<ref>[[سید موسی هاشمی تنکابنی|هاشمی تنکابنی، سید موسی]]، [[عصمت ضرورت و آثار (کتاب)|عصمت ضرورت و آثار]]، ص ۲۱۸؛ [[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]]، ص ۲۰۵-۲۰۹.</ref>.
{{متن قرآن|قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ * وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref>«گفتیم: همه از آن (بهشت فرازین) فرود آیید، آنگاه اگر از من به شما رهنمودی رسید، کسانی که از رهنمود من پیروی کنند نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند * و آنان که کافر شدند و نشانه‌های ما را دروغ شمردند دمساز آتش‌اند؛ آنان در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۳۸-۳۹.</ref>.
وجه [[استدلال]]: از ظاهر این آیات چنین برداشت می‌شود که [[تشریع]] نخستین [[دین]] و [[آیین]] برای [[بشریت]] در روی [[زمین]]، پس از فرود [[حضرت آدم]] {{ع}} از [[بهشت]] انجام شده است. از آنجا که [[هبوط از بهشت]] به [[امر تکوینی]] بوده که پس از ارتکاب خطای [[آدم]] تحقق یافته است، به این نتیجه می‌رسیم که در دوران زیست آدم {{ع}} در بهشت، هیچ‌گونه دین و آیینی وجود نداشته است؛ چون امرهای [[مولوی]] همه در چارچوب دین شکل می‌گیرند. پس [[امر و نهی]] در بهشت، تنها می‌توانند ارشادی باشند<ref>ر.ک: سید محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۱۳۷.</ref>. حضرت آدم {{ع}} که در بارگاه تشریف بود<ref>یعنی در مقام شریفی به سر می‌برد و تکلیفی نداشت.</ref>، با انجام دادن این امر دچار حضاضت [[روح]] گردید و به کارگاه [[تکلیف]] ([[دنیا]]) [[تبعید]] شد. باید توجه داشت صرف وجود [[وحی]] و [[هدایت]] و... هرگز دلیل بر وجود [[شریعت]] نیست؛ زیرا همه این امور در مسائل ارشادی نیز قابل طرح است<ref>ر.ک: عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۳، ص۳۴۸.</ref>.


چهارمین شاهد «این است که از [[عصیان]] آدم به غوایت تعبیر شده است: {{متن قرآن|وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى}}<ref>«آنگاه، (هر دو) از آن خوردند و شرمگاه‌هاشان بر آنان نمایان شد و آغاز کردند به نهادن برگ (درختان) بهشت بر خودشان و آدم با پروردگارش نافرمانی کرد و بیراه شد» سوره طه، آیه ۱۲۱.</ref>؛ و غوایت همان [[ضلالت]] و گم کردن راه است؛ با این تفاوت که ضلالت در مورد کسی به کار می‌رود که [[هدف]] را به یاد دارد و فقط راه را گم کرده است، اما غوایت در مورد کسی است که هم هدف را از یاد ببرد و هم راه را گم کند. اگر [[حکم]] در اینجا [[مولوی]] بود، می‌بایست تعبیر به [[غضب]] می‌شد و [[عاصی]] از جمله افراد غضب شده قرار می‌گرفت، نه از [[ضالین]]»<ref>عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۳، ص۳۴۱؛ ج۲۸، ص۱۹۸.</ref>.
=== آیات ۳۵ و ۳۶ [[سوره بقره]] ===
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[آیا آیه ۳۵ سوره بقره بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت می‌کند؟ (پرسش)| آیا آیه ۳۵ سوره بقره بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت می‌کند؟]]'''{{پایان}}
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[عصمت (پرسش)|(پرسمان عصمت)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
ماجرای خوردن از میوه درخت ممنوعه در آیات ۳۵ و ۳۶ سوره بقره نیز آمده است. آنجا که خدای متعال به آدم و همسر او هشدار می‌دهد که در صورت نزدیک شدن به آن درخت، ستمکار خواهند بود و در ادامه از لغزش آن دو به واسطه وسوسه شیطان سخن به میان آمده است. روشن است که ظاهر این آیات نیز با عصمت آدم منافات دارد: {{متن قرآن|وَقُلْنَا يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلاَ مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ وَقُلْنَا اهْبِطُواْ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَكُمْ فِي الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَى حِينٍ}}<ref> «و گفتیم: ای آدم تو با جفت خود در بهشت جای گزین و در آنجا از هر نعمت که بخواهید فراوان برخوردار شوید، ولی به این درخت نزدیک نشوید که از ستمکاران خواهید بود. پس شیطان آنها را به لغزش افکند (تا از آن درخت خوردند) و (بدین عصیان) آنان را از آن مقام بیرون آورد، و گفتیم که (از بهشت) فرود آیید که برخی از شما برخی را دشمنید، و شما را در زمین تا روز مرگ قرارگاه و بهره خواهد بود.» سوره بقره، آیه ۳۵ ـ ۳۶.</ref>.


'''پاسخ سوم: نمادین بودن داستان''': این داستان، نمادین و غیرواقعی است. پس [[حضرت آدم]] {{ع}} در جایگاه شخصی معین و [[پیامبری]] از [[پیامبران الهی]] مطرح نیست؛ یعنی به هیچ عنوان نمی‌توان از آیاتی که از داستان [[سجده فرشتگان]] و [[سرپیچی]] [[ابلیس]] سخن گفته‌اند، چنین برداشت کرد که حضرت آدم {{ع}} پیامبری از پیامبران الهی باشد. در نتیجه [[گرایش]] [[شیعه]] به [[عصمت پیامبران]]، با این [[آیات]] سازگاری خواهد داشت<ref>ر.ک: سید مصطفی خمینی، تفسیر القرآن الکریم، ج۵، ص۴۷۵.</ref>. [[علامه طباطبایی]] می‌نویسد: «چنین می‌نماید که سرگذشتی را که [[خداوند]] درباره سکونت دادن [[آدم]] و [[حوا]] در [[بهشت]] و فرود آمدن آنان به [[زمین]] پس از تناول از درخت مزبور بیان می‌فرماید، مثالی برای مجسم کردن حال [[انسان]] است»<ref>سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۱۳۲؛ ر.ک: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۸، ص۲۷؛ ج۱۴، ص۲۱۸.</ref>.
'''پاسخ نخست: کار [[حضرت آدم]] {{ع}} در حد [[ترک اولی]]''': [[نهی]] در اینجا از نوع نهی مولوی است، ولی هیچ‌گونه الزامی در بر ندارد. بنابراین ترک این نهی «ترک اولی» نامیده می‌شود. حالاتی که [[انسان]] را به نحوی از [[خداوند]] [[غافل]] می‌سازد، مانند پرداختن به کارهای [[زندگی]]، همچون خوردن، آشامیدن و مانند آنها، برای انسان‌های عادی مشکل ساز نیست، ولی برای [[اولیای الهی]] همین اندازه غافل شدن از [[خدا]] [[گناه]] شمرده می‌شود. از آنجا که [[پیامبران]] از درجات [[برتری]] برخوردارند، با ترک اولی نیز بازخواست می‌شوند؛ اما همچنان که گفته شده است {{متن حدیث|حَسَنَاتُ الْأَبْرَارِ سَيِّئَاتُ الْمُقَرَّبِينَ‌}}<ref>این عبارت در منابع روایی یافت نشد؛ تنها مرحوم مجلسی آن را به نقل از کشف الغمه آورده است (ر.ک: محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۱۱، ص۲۵۶). برخی مفسران همچون علامه طباطبایی آن را به عنوان جمله‌ای مشهور آورده‌اند (ر.ک: سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۶، ص۲۰۱).</ref> {{عربی|و حسنات المقربين سيئات النبيين}}. پس با توجه به جایگاه رفیع پیامبران این‌گونه [[کارها]] در مورد ایشان گناه تلقی شده است، نه اینکه آنان مرتکب یکی از [[گناهان]] (به معنای متداول) شده باشند. در نتیجه، [[اثبات]] این نوع گناه خدشه‌ای به [[عصمت]] وارد نمی‌سازد.


[[شهید مطهری]] چنین آورده است:
'''پاسخ دوم: ارشادی بودن [[نهی]]''': نهی خداوند خطاب به حضرت آدم‌{{ع}} از نوع نهی ارشادی است. [[امر و نهی]] ارشادی بدین معناست که انجام دادن آن خیر و برکتی را در [[زندگی دنیوی]] [[انسان]] به دنبال خواهد داشت و وانهادن آن، انسان را دچار زیان می‌سازد. پس مولا در این امر، هیچ خواست و‌ طلبی از بنده خود ندارد، بلکه او را تنها برای به دست آوردن [[نعمت]] و [[نجات]] یافتن از [[سختی]]، [[راهنمایی]] کرده است. با این ویژگی در امر و نهی ارشادی، دیگر [[نافرمانی]] آن، [[لغزش]] شمرده نمی‌شود. شواهدی بر ارشادی بودن نهی در این [[آیه]] آورده شده است: نخستین [[شاهد]]، [[آیات]] ۱۲۱ و ۱۲۲ [[سوره طه]] است که [[زمان]] بر حضرت آدم {{ع}} را چنین توصیف می‌فرماید: {{متن قرآن|فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى * إِنَّ لَكَ أَلَّا تَجُوعَ فِيهَا وَلَا تَعْرَى * وَأَنَّكَ لَا تَظْمَأُ فِيهَا وَلَا تَضْحَى}}<ref>«گفتیم: ای آدم! این (ابلیس) دشمن تو و دشمن همسر توست، مبادا شما را از بهشت بیرون براند که در سختی افتی * بی‌گمان برای تو (مقرّر) است که در آنجا گرسنه نشوی و برهنه نمانی * و اینکه در آنجا تشنه نشوی و آفتاب‌زده نگردی» سوره طه، آیه ۱۱۷-۱۱۹.</ref>.
اما اگر مخصوصاً [[قرآن کریم]] را ملاک قرار دهیم، می‌بینیم [[قرآن]] داستان آدم‌{{ع}} را به صورت به اصطلاح سمبولیک طرح کرده است. منظورم این نیست که آدم که در قرآن آمده، نام شخص نیست؛ چون «سمبل» نوع انسان است؛ ابداً. قطعاً «آدم اول» یک فرد و یک شخص است و وجود عینی داشته است. منظورم این است که قرآن داستان آدم را از نظر سکونت در بهشت، اغوای [[شیطان]]، [[طمع]]، [[حسد]]، رانده شدن از بهشت، [[توبه]] و... به صورت سمبولیک طرح کرده است<ref>مرتضی مطهری، مجموعه آثار (علل گرایش به مادی‌گری)، ج۱، ص۵۱۴.</ref>.
تبیین برخی نیز چنین است: «ما اصولاً ماجرای مطرح شده در مورد حضرت آدم {{ع}} را [[واقعی]] و روی داده در خارج نمی‌دانیم و دیگر قهرمانان یا حوادث اتفاق افتاده در این مورد را استعاره‌ای [[تفسیر]] می‌کنیم. گفتار علامه طباطبایی و مرحوم طالقانی که گفت‌و‌گوی خداوند با ابلیس و [[نافرمانی]] او را [[تکوینی]] دانسته‌اند<ref>ر.ک: سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۸، ص۲۷؛ محمود طالقانی، پرتوی از قرآن، ج۱، ص۱۱۵.</ref>، این ایده را [[تأیید]] می‌کند»<ref>حسن یوسفی اشکوری، بازخوانی قصه خلقت، ص۹۷.</ref>.


بنابراین دیدگاه، مشکلی برای این داستان باقی نمی‌ماند؛ زیرا ایراد بر آن در صورتی پاسخ می‌طلبد که داستان را [[واقعی]] بدانیم و در [[مقام]] توجیه آن برآییم؛ اما از این منظر، جریانی تحقق نپذیرفته است تا نیازمند توجیه باشد. [[رشید رضا]] می‌نویسد: «اگر بخواهیم [[عصمت حضرت آدم]] {{ع}} را به روش پیشینیان به [[پژوهش]] نهیم، ناچاریم واژه‌های [[عصیان]] و [[توبه]] را به گونه‌ای [[تفسیر]] کنیم که با [[عصمت]] آن [[حضرت]] همخوان باشد؛ ولی روش متأخران این است که داستان، نوعی [[تمثیل]]، و [[زبان قرآن]] در اینجا زبانی نمادین است»<ref>محمد رشید رضا، المنار، ج۱، ص۲۸۰.</ref>.
در این [[آیات]]، گرفتار شدن به [[رنج]] و زحمت، نتیجه وانهادن این دستور معرفی شده است و اگر آن دستور جنبه مولوی داشت، انجام ندادن آن سبب گرفتار شدن به [[عذاب الهی]] می‌گردید و مناسب بود در ادامه [[آیه شریفه]]، به [[عذاب]] در [[آخرت]] [[تهدید]] شود.
پرسش‌های گوناگون، [[مفسران]] را به پذیرش این دیدگاه متمایل ساخته است<ref>ر.ک: علی نصیری، «قرآن و زیان نمادین»، مجله معرفت، ش۳۵، شهریور ۱۳۷۹، ص۴۰.</ref>؛ زیرا به جای اینکه در مقام توجیه و تحلیل جریان بر آیند، یکباره اصل داستان را نمادین پنداشته‌اند. این در حالی است که این داستان توجیه پذیر است و نیازی نیست که آن را نمادین بدانیم. رشید رضا در این موضوع چنین نگاشته است:
اگر این داستان را تمثیل بدانیم، در [[عصمت پیامبران]] مشکلی نخواهیم داشت و مقصود از تمثیل این است که [[امر و نهی]] را [[تکوینی]] بدانیم و هیچ یک از مفسران - تا آنجا که من می‌دانم - داستان [[حضرت آدم]] {{ع}} را از نوع تمثیل، و امر به [[آدم]] {{ع}} را تکوینی ندانسته‌اند. تنها [[ابن کثیر]]<ref>ر.ک: اسماعیل بن عمر بن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، تصحیح لجنة من العلماء، ج۲، ص۱۹۵.</ref>امر به [[هبوط]] [[شیطان]] را تکوینی دانسته است<ref>محمد رشید رضا، المنار، ج۱، ص۲۸۰.</ref>.


این سخن رشید رضا با سخن قبلی وی چگونه جمع شدنی است؟
وجه [[استدلال]]: از ظاهر این آیات چنین برداشت می‌شود که [[تشریع]] نخستین [[دین]] و [[آیین]] برای [[بشریت]] در روی [[زمین]]، پس از فرود [[حضرت آدم]] {{ع}} از [[بهشت]] انجام شده است. از آنجا که هبوط از بهشت به [[امر تکوینی]] بوده که پس از ارتکاب خطای آدم تحقق یافته است، به این نتیجه می‌رسیم که در دوران زیست آدم {{ع}} در بهشت، هیچ‌گونه دین و آیینی وجود نداشته است؛ چون امرهای مولوی همه در چارچوب دین شکل می‌گیرند. پس [[امر و نهی]] در بهشت، تنها می‌توانند ارشادی باشند<ref>ر.ک: سید محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۱۳۷.</ref>. حضرت آدم {{ع}} که در بارگاه تشریف بود<ref>یعنی در مقام شریفی به سر می‌برد و تکلیفی نداشت.</ref>، با انجام دادن این امر دچار حضاضت [[روح]] گردید و به کارگاه [[تکلیف]] ([[دنیا]]) [[تبعید]] شد. باید توجه داشت صرف وجود [[وحی]] و [[هدایت]] و... هرگز دلیل بر وجود [[شریعت]] نیست؛ زیرا همه این امور در مسائل ارشادی نیز قابل طرح است<ref>ر.ک: عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۳، ص۳۴۸.</ref>.


'''[[نقد]] و بررسی''': اولاً شکی نیست که ظاهر [[آیات]]، از یک ماجرای واقعی و عینی حکایت دارد که برای [[پدر]] و [[مادر]] نخستین ما واقع شده است؛ زیرا اگر این داستان تمثیل بود، [[قرآن]] به صورت آشکار با الفاظی مناسب، آن را بازگو می‌کرد؛ همچنان که در مواردی با عبارت {{متن قرآن|مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي...}}<ref>«داستان اینان، چون داستان کسانی است که آتشی برافروزند و همین که دور و برشان روشن شد، خداوند روشنایی‌شان را ببرد و آنان را در تاریکی‌ها که چیزی نمی‌بینند رها کند» سوره بقره، آیه ۱۷.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّمَا مَثَلُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا...}}<ref>«جز این نیست که داستان زندگانی این جهان مانند آبی است که آن را از آسمان فرو فرستیم که رستنی (های) زمین- آنچه مردم و چارپایان از آن (ها) می‌خورند- با آن درآمیزد تا چون زمین زیورهای خود را برگیرد و آرایش یابد و مردم گمان کنند که بر آن (در بهره‌گیری) توانایی دارند (ناگهان) «امر» ما شب یا روز در رسد و آن را چنان درویده بر جای نهیم که گویی روز پیش هیچ نبوده است؛ بدین‌گونه نشانه‌های خود را برای گروهی که می‌اندیشند روشن می‌داریم» سوره یونس، آیه ۲۴.</ref> و... از مثل استفاده شده است. از آنجا که در این داستان نکته‌ای وجود ندارد که نتوان آن را طبق ظاهر [[تفسیر]] کرد و با [[موازین]] [[عقلی]] سازگار نباشد، پس باید ظاهر [[آیات]] در معنای [[حقیقی]] را پذیرفت؛
'''پاسخ سوم: نمادین بودن داستان''': این داستان، نمادین و غیرواقعی است. پس [[حضرت آدم]] {{ع}} در جایگاه شخصی معین و [[پیامبری]] از [[پیامبران الهی]] مطرح نیست؛ یعنی به هیچ عنوان نمی‌توان از آیاتی که از داستان سجده فرشتگان و [[سرپیچی]] [[ابلیس]] سخن گفته‌اند، چنین برداشت کرد که حضرت آدم {{ع}} پیامبری از پیامبران الهی باشد. در نتیجه [[گرایش]] [[شیعه]] به [[عصمت پیامبران]]، با این [[آیات]] سازگاری خواهد داشت<ref>ر.ک: سید مصطفی خمینی، تفسیر القرآن الکریم، ج۵، ص۴۷۵.</ref>. بنابراین دیدگاه، مشکلی برای این داستان باقی نمی‌ماند؛ زیرا ایراد بر آن در صورتی پاسخ می‌طلبد که داستان را واقعی بدانیم و در مقام توجیه آن برآییم؛ اما از این منظر، جریانی تحقق نپذیرفته است تا نیازمند توجیه باشد.
ثانیاً گفتار [[علامه طباطبایی]] و مرحوم طالقانی<ref>«قصه، قصه تکوینی است، اما به گونه‌ای تبیین شده است که برای ما قابل فهم باشد» (سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۸ ص۲۷)؛ «گفت‌و‌گوی خداوند با فرشتگان (یا با زمین و آسمان و همه موجودات...) چون گفت‌وگوی ما به وسیله هوا و صوت و زبان و دیگر آلات نیست» (محمود طالقانی، پرتوی از قرآن، ج۱، ص۱۱۵).</ref> را نمی‌توان تأییدی بر این دیدگاه به شمار آورد؛ چه اینکه [[گفت‌وگو]]، به گفت‌و‌گوی [[تکوینی]] و غیرتکوینی تقسیم پذیر است. نمونه گفت‌وگوی تکوینی را در گفت‌و‌گوی [[خداوند]] با [[آسمان]]، [[زمین]]، کوه‌ها و... می‌توان دید. پس مفسرانی که این گفت‌و‌گوها را تکوینی می‌پندارند، هرگز آنها را به استعاره، [[تشبیه]]، مجاز و... حمل نمی‌کنند؛ بلکه مرادشان این است که تفهیم مطلب در آن عالم با لفظ، صوت و... صورت نمی‌پذیرد؛


ثالثاً ماجرای [[حضرت آدم]] {{ع}} را نمی‌توان با ماجرای [[فرشتگان]] یکی دانست و اگر داستان [[سجده فرشتگان]] را [[تمثیل]] بدانیم، دلیل بر آن نیست که داستان [[آدم]] {{ع}} را نیز بر تمثیل حمل کنیم؛ زیرا خطاب (امر به [[سجده]]) به فرشتگان با خطاب به [[حضرت آدم]] {{ع}} تفاوت ماهوی دارد. امر در مورد فرشتگان را نمی‌توان [[تکوینی]] دانست؛ به دلیل آنکه از [[امر تکوینی]] نمی‌توان [[سرپیچی]] کرد؛ در حالی که [[ابلیس]] که خود در ردیف فرشتگان مخاطب این امر بود، از آن سرپیچی می‌کند. همچنین نمی‌توان آن را [[تشریعی]] دانست؛ زیرا فرشتگان، [[معصوم]] محض‌اند و قهراً [[تکلیف]] برای آنان معنا ندارد. پس باید از [[واقعی]] و [[حقیقی]] دانستن امر به سجده صرف‌نظر، و آن را بر تمثیل حمل کرد. البته این بدان معنا نیست که آن داستان را تخیلی و پرداخته [[ذهن]] بدانیم، بلکه حقیقتی معقول به صورت محسوس بازگو شده است. پس ماجرای فرشتگان با حضرت آدم {{ع}} متفاوت است و باید برای هر کدام حسابی جداگانه باز کرد؛
پرسش‌های گوناگون، [[مفسران]] را به پذیرش این دیدگاه متمایل ساخته است<ref>ر.ک: علی نصیری، «قرآن و زیان نمادین»، مجله معرفت، ش۳۵، شهریور ۱۳۷۹، ص۴۰.</ref>؛ زیرا به جای اینکه در مقام توجیه و تحلیل جریان بر آیند، یکباره اصل داستان را نمادین پنداشته‌اند. این در حالی است که این داستان توجیه پذیر است و نیازی نیست که آن را نمادین بدانیم.
رابعاً [[روایات]] پر شماری که این [[آیات]] را [[تفسیر]] کرده است و از موارد مبهم این داستان پرده برمی‌دارد، این توجه را مردود می‌سازد<ref>ر.ک: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲، ص۱۵۸.</ref>.


'''پاسخ چهارم: تفاوت [[وسوسه]] [[شیطان]] در آدم {{ع}} با دیگر [[انسان‌ها]]''': وسوسه شیطان در مورد حضرت آدم {{ع}} با وسوسه او در مورد دیگر انسان‌ها متفاوت است. وسوسه در [[مردم]]، با [[نفوذ]] شیطان در [[دل]] آنان انجام می‌شود؛ از این رو در مورد آن حرف «فی» به کار می‌رود. {{متن قرآن|يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ}}<ref>«که در دل‌های آدمیان وسوسه می‌افکند،» سوره ناس، آیه ۵.</ref>؛ ولی در مورد حضرت آدم {{ع}} صرف نزدیک شدن بوده؛ از این رو حرف «لام» یا «الی» با آن به کار رفته است: {{متن قرآن|فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ...}}<ref>«پس شیطان آن دو را به وسوسه افکند تا از شرمگاه‌هایشان آنچه را بر آن دو پوشیده بود بر آنها آشکار سازد و گفت: پروردگارتان شما را از این درخت باز نداشت مگر بدین رو که مبادا دو فرشته شوید یا از جاودانگان گردید» سوره اعراف، آیه ۲۰.</ref> و {{متن قرآن|فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطَانُ}}<ref>«اما شیطان او را وسوسه کرد، گفت: ای آدم! می‌خواهی تو را به درخت جاودانگی و (آن) فرمانروایی که فرسوده نمی‌شود راهبر شوم» سوره طه، آیه ۱۲۰.</ref><ref>ر.ک: جعفر سبحانی، عصمة الانبیاء، ص۱۰۲.</ref>. این [[وسوسه]] در [[بهشتی]] انجام شد که درخت ممنوع آن بر پایه برخی [[روایات]]، نه طبیعی و مادی، بلکه درخت برزخی [[علم]] یا [[حسد]] بود. پس این وسوسه هم مناسب با همان فضاست؛ یعنی [[حضرت آدم]] {{ع}} در [[زمین]] بود و برای وی حالتی بهشتی پیش آمد و در آن حالت، هم علم بود و هم حسد و او نه توان داشت به [[علم اهل بیت]] {{عم}} راه یابد و نه [[اجازه]] داشت به [[کمالات]] آنان حسد ورزد<ref>ر.ک: عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۲۸، ص۲۷۶.</ref>.
'''پاسخ چهارم: [[لغزش]] در دوران پیش از [[نبوت]] حضرت''': این لغزش، به دوران پیش از نبوت [[حضرت آدم]] {{ع}} ارتباط می‌یابد؛ گرچه [[عصمت پیامبران]]، تنها در دوران و محدوده [[رسالت]] ایشان [[ضرورت]] دارد، مگر اینکه دلیلی [[قاطع]] داشته باشیم که عصمت پیش از بعثت را ثابت کند؛ مانند [[معصوم]] بودن [[پیامبران اولوالعزم]]<ref>ر.ک: محمد صادقی، الفرقان، ج۱۹، ص۲۱۰.</ref>. پاره‌ای از [[روایات]]، این دیدگاه را [[تأیید]] می‌کند؛ مانند روایتی از علی بن محمد الجهم که می‌گوید: در مجلس [[مأمون]] که [[علی بن موسی الرضا]] {{ع}} نیز شرکت داشت، حاضر بودم. مأمون به [[امام]] {{ع}} عرض کرد: آیا شما عصمت پیامبران را باور ندارید؟ پس از پاسخ مثبت حضرت، وی دگر بار از [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|عَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى}}<ref>«آنگاه، (هر دو) از آن خوردند و شرمگاه‌هاشان بر آنان نمایان شد و آغاز کردند به نهادن برگ (درختان) بهشت بر خودشان و آدم با پروردگارش نافرمانی کرد و بیراه شد» سوره طه، آیه ۱۲۱.</ref> سخن به میان آورد و حضرت در [[تفسیر]] آن فرمود: «این لغزش، پیش از دوران نبوت حضرت آدم {{ع}} رخ داده است و پس از آنکه [[خداوند]]، او را در سلک [[پیامبران]] قرار داد، دیگر هیچ‌گونه [[گناه]] کوچک و بزرگی مرتکب نشد»<ref>{{متن حدیث|يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَ لَيْسَ مِنْ قَوْلِكَ أَنَّ الْأَنْبِيَاءَ مَعْصُومُونَ قَالَ بَلَى قَالَ فَمَا مَعْنَى قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ {{متن قرآن|عَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى...}} وَ كَانَ ذَلِكَ مِنْ آدَمَ قَبْلَ النُّبُوَّةِ... فَلَمَّا اجْتَبَاهُ اللَّهُ تَعَالَى وَ جَعَلَهُ نَبِيّاً كَانَ مَعْصُوماً لَا يُذْنِبُ صَغِيرَةً وَ لَا كَبِيرَةً}}؛ محمد بن علی بن بابویه (صدوق)، عیون اخبارالرضا {{ع}}، ج۱، ص۱۷۴).</ref>.
در [[روایت]] نیز چنین آمده است: {{متن حدیث|يَا آدَمُ وَ يَا حَوَّاءُ لَا تَنْظُرَا إِلَى أَنْوَارِي وَ حُجَجِي بِعَيْنِ الْحَسَدِ}}<ref>محمد بن علی بن بابویه (صدوق)، معانی الاخبار، ص۱۰۹ (باب معنی الامانه).</ref>؛ «ای [[آدم]] و [[حوا]] به نورها و حجت‌های من با دیده حسد نگاه نکنید».


'''پاسخ پنجم: آزمایشی بودن [[نهی]] در این مورد''': نهی در مورد حضرت آدم {{ع}}، نهی آزمایشی بوده است؛ با توجه به آنکه حضرت آدم {{ع}} با [[هدف]] زیستن در زمین [[آفریده]] شده بود و دوران گذران او در [[بهشت]]، تنها جنبه آزمایشی داشته است. بنابراین [[اوامر و نواهی]] [[خداوند]] در آنجا تنها برای آشناسازی آدم {{ع}} با مسائل [[آینده]] در زمینه [[واجب]] و [[حرام]] بوده است. در نتیجه حضرت آدم {{ع}} تنها از یک [[فرمان]] آزمایشی [[سرپیچی]] کرده است، نه از یک امر واجب [[قطعی]] که لغزشی در او به [[اثبات]] برسد<ref>ر.ک: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، پیام قرآن، ج۷، ص۱۰۴.</ref>.
این توجیه کارساز نیست. سرپیچی از دستور، گرچه جنب آزمایشی داشته باشد، [[گناه]] شمرده می‌شود؛ زیرا دستور آزمایشی، از اقسام [[امر مولوی]] است و تنها تفاوت آن با دیگر [[اوامر]]، در [[انگیزه]] مولاست و به اصطلاح، تفاوت در [[داعی]] [[بعث]] است. [[آزمایش]]، خود یکی از انگیزه‌های مولا در صدور [[فرمان]] به شمار می‌آید. نمونه روشن امر آزمایشی را در داستان [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} می‌توان دید که در [[مقام]] [[ذبح]] فرزندش، اسماعیل {{ع}} بر می‌آید و به او خطاب می‌شود که [[مأموریت]] تو به انجام رسیده است: {{متن قرآن|قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا...}}<ref>«تو خواب خود را راست شمردی؛ ما بدین‌گونه نکوکاران را پاداش می‌دهیم» سوره صافات، آیه ۱۰۵.</ref>.
'''پاسخ ششم: [[لغزش]] در دوران پیش از [[نبوت]] [[حضرت]]''': این لغزش، به دوران پیش از نبوت [[حضرت آدم]] {{ع}} [[ارتباط]] می‌یابد؛ گرچه [[عصمت پیامبران]]، تنها در دوران و محدوده [[رسالت]] ایشان [[ضرورت]] دارد، مگر اینکه دلیلی [[قاطع]] داشته باشیم که [[عصمت پیش از بعثت]] را ثابت کند؛ مانند [[معصوم]] بودن [[پیامبران اولوالعزم]]<ref>ر.ک: محمد صادقی، الفرقان، ج۱۹، ص۲۱۰.</ref>. پاره‌ای از [[روایات]] این دیدگاه را [[تأیید]] می‌کند؛ مانند روایتی از [[علی بن محمد الجهم]] که می‌گوید: در مجلس [[مأمون]] که [[علی بن موسی الرضا]] {{ع}} نیز شرکت داشت، حاضر بودم. مأمون به [[امام]] {{ع}} عرض کرد: آیا شما عصمت پیامبران را [[باور]] ندارید؟ پس از پاسخ مثبت حضرت، وی دگر بار از [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|عَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى}}<ref>«آنگاه، (هر دو) از آن خوردند و شرمگاه‌هاشان بر آنان نمایان شد و آغاز کردند به نهادن برگ (درختان) بهشت بر خودشان و آدم با پروردگارش نافرمانی کرد و بیراه شد» سوره طه، آیه ۱۲۱.</ref>سخن به میان آورد و حضرت در [[تفسیر]] آن فرمود: «این لغزش، پیش از دوران نبوت حضرت آدم {{ع}} رخ داده است و پس از آنکه [[خداوند]]، او را در سلک [[پیامبران]] قرار داد، دیگر هیچ‌گونه [[گناه]] کوچک و بزرگی مرتکب نشد»<ref>{{متن حدیث|يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَ لَيْسَ مِنْ قَوْلِكَ أَنَّ الْأَنْبِيَاءَ مَعْصُومُونَ قَالَ بَلَى قَالَ فَمَا مَعْنَى قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ {{متن قرآن|عَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى...}} وَ كَانَ ذَلِكَ مِنْ آدَمَ قَبْلَ النُّبُوَّةِ... فَلَمَّا اجْتَبَاهُ اللَّهُ تَعَالَى وَ جَعَلَهُ نَبِيّاً كَانَ مَعْصُوماً لَا يُذْنِبُ صَغِيرَةً وَ لَا كَبِيرَةً}}؛ محمد بن علی بن بابویه (صدوق)، عیون اخبارالرضا {{ع}}، ج۱، ص۱۷۴).</ref>.
ایرادهای این دیدگاه عبارت‌اند از:
ایرادهای این دیدگاه عبارت‌اند از:
# باید ثابت شود که چنین حکمی در منطقه [[شریعت]] پدید آمده است؛ در حالی که هنوز [[حضرت آدم]] {{ع}} به [[مقام نبوت]] نرسیده بود. [[پیامبر]] دیگری هم [[حکم الهی]] را به او نرسانده است؛
# باید ثابت شود که چنین حکمی در منطقه [[شریعت]] پدید آمده است؛ در حالی که هنوز [[حضرت آدم]] {{ع}} به [[مقام نبوت]] نرسیده بود. [[پیامبر]] دیگری هم حکم الهی را به او نرسانده است؛
# باید ثابت شود [[نهی]] {{متن قرآن|لَا تَقْرَبَا}} [[مولوی]] بوده، نه ارشادی؛
# باید ثابت شود [[نهی]] {{متن قرآن|لَا تَقْرَبَا}} مولوی بوده، نه ارشادی؛
# ثابت شود تحریمی بوده، نه تنزیهی؛
# ثابت شود تحریمی بوده، نه تنزیهی؛
# ثابت شود [[گناه]] کوچک قبل از [[نبوت]] برای [[انبیا]] جایز است<ref>ر.ک: عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۳، ص۳۴۸.</ref>.
# ثابت شود [[گناه]] کوچک قبل از [[نبوت]] برای [[انبیا]] جایز است<ref>ر.ک: عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۳، ص۳۴۸.</ref>.


[[مرحوم مجلسی]] چنین می‌نویسد:
افزون بر آن، این [[روایت]] از نظر سند دچار [[ضعف]] اساسی است. مرحوم اردبیلی [[تمیم]] قرشی را تضعیف کرده است<ref>ر.ک: محمد بن علی اردبیلی، جامع الروات، ج۱، ص۱۳۳.</ref> و [[مرحوم شوشتری]] نیز این دیدگاه را تقویت می‌کند و [[دفاع]] از تمیم را دور از صواب می‌داند<ref>ر.ک: محمدتقی شوشتری، قاموس الرجال، ج۲، ص۴۲۸.</ref>. بنابراین وجود دلیل بر ارشادی بودن [[امر و نهی]] و توجیه درست تعبیراتی که در این داستان وجود دارد و نیز [[ضعیف]] بودن سند این روایت و [[اعراض]] بیشتر محققان از آن، این توجیه را از درجه اعتبار ساقط می‌سازد<ref>[[جعفر انواری|انواری، جعفر]]، [[نور عصمت بر سیمای نبوت (کتاب)|نور عصمت بر سیمای نبوت]]، ص ۱۴۳-۱۶۰.</ref>.
ظاهر این [[روایات]]، حاکی از آن است که [[ارتکاب گناه]] از سوی [[پیامبران]]، [[پیش از بعثت]] بدون ایراد است؛ ولی این ظاهر، با دیدگاه تمام [[عالمان]] [[شیعی]] که [[گستره عصمت]] را تا پیش از بعشت گسترش می‌دهند، ناسازگار است. پس یا باید این‌گونه [[لغزش‌ها]] را به [[ترک اولی]] [[تفسیر]]، و نهی را کراهتی یا ارشادی فرض کنیم، یا به [[تقیه]] بودن جهت [[صدور روایات]] [[اذعان]] داشته باشیم<ref>محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۱۱، ص۷۴.</ref>.
افزون بر آن، این [[روایت]] از نظر سند دچار [[ضعف]] اساسی است. مرحوم اردبیلی [[تمیم]] قرشی را [[تضعیف]] کرده است<ref>ر.ک: محمد بن علی اردبیلی، جامع الروات، ج۱، ص۱۳۳.</ref> و [[مرحوم شوشتری]] نیز این دیدگاه را تقویت می‌کند و [[دفاع]] از تمیم را دور از صواب می‌داند<ref>ر.ک: محمدتقی شوشتری، قاموس الرجال، ج۲، ص۴۲۸.</ref>. بنابراین وجود دلیل بر ارشادی بودن [[امر و نهی]] و توجیه درست تعبیراتی که در این داستان وجود دارد و نیز [[ضعیف]] بودن سند این روایت و [[اعراض]] بیشتر محققان از آن، این توجیه را از درجه اعتبار ساقط می‌سازد.
 
'''پاسخ هفتم: انجام دادن کار در ظرف [[فراموشی]]''': انجام دادن کار نهی شده آن‌گاه به [[عصمت]] آسیب وارد می‌سازد که [[عذر]] فراموشی در آن مطرح نباشد؛ اما در این [[آیه]] موضوع فراموشی مطرح است؛ همان‌گونه که این فراموشی در آیه ۱۱۵ [[سوره طه]] بازتاب یافته است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ...}}<ref>«و ما از پیش به آدم سفارش کردیم اما او از یاد برد و در وی عزمی نیافتیم» سوره طه، آیه ۱۱۵.</ref>. بنابراین اگر [[نهی]]، حمل بر [[تحریم]] شود و کلمه [[ظلم]] هم حکایت از [[ارتکاب معصیت]] داشته باشد، چون پای [[فراموشی]] در میان است، لغزشی در [[آدم]] {{ع}} به [[اثبات]] نمی‌رساند. با این سخن، دیگر به سایر حمل‌ها و توجیهات نیازی نیست<ref>ر.ک: ابوالفضل شهاب الدین محمود آلوسی، روح المعانی، ج۱، ص۲۳۷.</ref>.
ایراد این [[تفسیر]] در این است که اولاً فراموشی عامل سلب [[اطمینان]] افراد است. کسی که این چنین [[تکلیف شرعی]] خود را فراموش می‌کند، چگونه گفتار و [[کردار]] و [[تأیید]] او برای دیگران [[حجت]] باشد؟ (البته گفتار و کردار و تأیید [[پیامبران]]، پس از رسیدن ایشان به [[مقام نبوت]] حجت است)؛ ثانیاً [[نسیان]] در [[آیه]] ۱۱۵ [[سوره طه]] نیازمند بحث و بررسی است<ref>ر.ک: عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۳، ص۳۴۹.</ref>.»<ref>[[جعفر انواری|انواری، جعفر]]، [[نور عصمت بر سیمای نبوت (کتاب)|نور عصمت بر سیمای نبوت]] ص ۱۴۳-۱۶۰.</ref>.


== پرسش مستقیم ==
== پرسش مستقیم ==
{{پرسش‌های وابسته}}
{{پرسش‌های وابسته}}
# [[دلایل عقلی اثبات عصمت انبیاء چیست؟ (پرسش)]]
# [[دلایل قرآنی اثبات عصمت انبیاء چیست؟ (پرسش)]]
# [[آیا آیه ۱۲۱ و ۱۲۲ سوره طه بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت دارد؟ (پرسش)]]
# [[آیا آیه ۱۲۱ و ۱۲۲ سوره طه بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت دارد؟ (پرسش)]]
# [[آیا آیه ۳۵ سوره بقره بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت می‌کند؟ (پرسش)]]
# [[آیا آیه ۳۵ سوره بقره بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت می‌کند؟ (پرسش)]]
# [[آیا آیه ۱۸۹ سوره اعراف بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت می‌کند؟ (پرسش)]]
# [[آیا آیه ۱۸۹ سوره اعراف بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت می‌کند؟ (پرسش)]]
# [[عصمت حضرت آدم در حدیث امام رضا چگونه توصیف شده است؟ (پرسش)]]
{{پایان پرسش‌های وابسته}}
{{پایان پرسش‌های وابسته}}


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
{{مدخل‌های وابسته}}
* [[حضرت آدم]]
* [[حضرت آدم]]
* [[پیامبران]]
{{پایان مدخل‌های وابسته}}


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
# [[پرونده:11446.jpg|22px]] [[رحمت‌الله احمدی|احمدی، رحمت‌الله]]، [[پدیده وحی از دیدگاه علامه طباطبایی (کتاب)|'''پدیده وحی از دیدگاه علامه طباطبایی''']]
# [[پرونده:1379719.jpg|22px]] [[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[عصمت از منظر فریقین (کتاب)|'''عصمت از منظر فریقین''']]
# [[پرونده:1100767.jpg|22px]] [[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|'''عصمت امام''']]
# [[پرونده:1100453.jpg|22px]] [[هادی اکبری ملک‌آبادی]] و [[رقیه یوسفی سوته]]، [[ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی (کتاب)|'''ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی''']]
# [[پرونده:1379151.jpg|22px]] [[محمد تقی فیاض‌بخش]]، [[فرید محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱ (کتاب)|'''ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱''']]
# [[پرونده:1100840.jpg|22px]] [[محمد هادی فرقانی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|'''خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم''']]، [[شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی (نشریه)|دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی]]
# [[پرونده:11450.JPG|22px]] [[حسین علوی مهر|علوی مهر، حسین]]، [[مسئله وحی و پاسخ به شبهات آن (کتاب)|'''مسئله وحی و پاسخ به شبهات آن''']]
# [[پرونده:1368903.jpg|22px]] [[امیر دیوانی]]؛ [[محمد سعیدی مهر]]؛ [[علی رضا امینی]] و [[محسن جوادی]]، [[معارف اسلامی ج۲ (کتاب)|'''معارف اسلامی ج۲''']]
# [[پرونده:1379703.jpg|22px]] [[جعفر انواری|انواری، جعفر]]، [[نور عصمت بر سیمای نبوت (کتاب)|'''نور عصمت بر سیمای نبوت''']]
# [[پرونده: 1100514.jpg|22px]] [[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا واسعی]]، [[آدم - واسعی (مقاله)|مقاله «آدم»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه امام رضا ج۱''']]
# [[پرونده: 1100514.jpg|22px]] [[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا واسعی]]، [[آدم - واسعی (مقاله)|مقاله «آدم»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه امام رضا ج۱''']]
# [[پرونده: 440259451.jpg|22px]] [[محمود مقدمی|مقدمی، محمود]]، [[آدم - مقدمی (مقاله)|آدم]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی ج۱''']]
# [[پرونده:1379718.jpg|22px]] [[سید موسی هاشمی تنکابنی|هاشمی تنکابنی، سید موسی]]، [[عصمت ضرورت و آثار (کتاب)|'''عصمت ضرورت و آثار''']]
# [[پرونده:53960800.jpg|22px]] [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]؛ [[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|'''پژوهشی در عصمت معصومان''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


خط ۲۱۶: خط ۱۶۷:
{{پانویس}}
{{پانویس}}


[[رده:عصمت نبی]]
[[رده:عصمت پیامبران]]
[[رده:پیامبران]]
[[رده:حضرت آدم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۱۲

این مدخل زیرشاخهٔ بحث عصمت پیامبران است. عصمت حضرت آدم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عصمت حضرت آدم در کلام اسلامی - عصمت حضرت آدم در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

عصمت حضرت آدم (ع) به معنای مصونیت ایشان از هر گناه و خطا و اشتباهی است. به طور کلی عصمت حضرت آدم(ع) با استناد به براهین عقلی و ادله نقلی که در اثبات عصمت سایر انبیا از آنها بهره گرفته می‌شود قابل اثبات است. به عنوان نمونه برهان حفظ شریعت، برهان لطف، برهان تسلسل، برهان وجوب اطاعت از پیامبر، برخی از براهین عقلی عصمت آن حضرت هستند. همچنین است استناد به آیات و روایاتی که در آنها خصوصیاتی همچون اصطفای الهی، وجوب اطاعت تام و عدم تسلط شیطان بر برخی انسان‌های برگزیده و نیز الگو بودن انبیا بیان شده که به مصونیت همه انبیا از ارتکاب کبائر، خطا، نسیان و اشتباه که همان حقیقت عصمت است، اشاره دارند.

معناشناسی عصمت

معنای لغوی

عصمت، واژه‌ای عربی و از ماده «عَصِمَ يَعْصِمُ» است که در لغت سه معنا برای آن ذکر شده؛ یکی: «مَسَكَ» به معنای حفظ و نگهداری[۱]، دوم: «مَنَعَ» به معنای مانع شدن[۲] و سوم به معنای وسیله بازداشتن[۳]. با این وجود واژه «عصمت»، به معنای «گرفتن» و «نگهداری» مناسب‌تر از معنای «مانع شدن» است و شاید به همین جهت است که برخی لغویون نیز «اعصم» را به معنای «مَسْک» و «اعتصام» را به «استمساک» معنا کرده‌اند[۴].[۵]

در اصطلاح متکلمان

در علم کلام دست کم دو معنا برای عصمت ارائه شده است:

  1. عصمت به معنای لطف: مرحوم شیخ مفید نخستین متکلم امامیه است که به تعریف عصمت پرداخته است. از نظر او عصمت از ناحیه خداوند متعال، همان توفیق و لطف او برای حجت‌های اوست و اعتصام به این عصمت به وسیله حجج الهی برای حفظ دین خداوند از ورود گناهان و خطاها در آن است[۶]. متکلمان امامیه به تبع مرحوم مفید قرن‌ها عصمت را به لطف تعریف کرده‌اند و بزرگانی همچون سیدمرتضی، شیخ طوسی، نوبختی، نباطی[۷] و مانند آنها در آثار خود آن را به کار برده‌اند.
  2. عصمت به معنای ملکه: پس از آنکه شیخ مفید عصمت را به لطف تعریف کرد و دیگران نیز آن را پذیرفتند، مرحوم خواجه نصیرالدین طوسی آن را به نقل از فلاسفه، ملکه نامید و گفت: عصمت ملکه‌ای است که با وجود آن، از صاحبش گناهان صادر نمی‌شود و این بنا بر اندیشه حکماست[۸]. پس از خواجه برخی از متکلمان معاصر و متأخر از او نیز این تعریف را در کتاب‌های خود ارائه کردند[۹].[۱۰]

عصمت حضرت آدم(ع)

همچنین ببینید: عصمت پیامبران

برپایه ظاهر برخی آیات، حضرت آدم (ع) تحت تأثیر وسوسه‌های شیطان قرار گرفته و دچار عصیان و خطا شد: ﴿وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى﴾[۱۱]، ﴿فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ﴾[۱۲]، ﴿رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا﴾[۱۳]، ﴿فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ﴾[۱۴]، ﴿فَتَابَ عَلَيْهِ﴾[۱۵].

عصیان در لغت به معنای مخالفت و خلاف اطاعت است[۱۶] و مخالفت امر، شامل امر وجوبی و امر ندبی هر دو می‌‌شود[۱۷]. بعضی گفته‌‌اند: عصیان به معنای متأثر نشدن یا به زحمت متأثر شدن است و این در اوامر ارشادی نیز قابل تصور است. عصیان به معنای مخالفت امر مولوی، مفهوم تازه‌ای است (حقیقت شرعیه یا متشرعه) و منافاتی با تعمیم آن از نظر لغت و معنای متعارف ندارد[۱۸]. برخی نیز گفته‌اند این معصیت قبل از نبوت بوده و اشکالی ندارد[۱۹]، پس در هر صورت استعمال عصی برای آدم به معنای عدم عصمت او نیست[۲۰]

غوایت آدم

برخی، غوایت را به معنای گمراهی دانسته‌اند و آن را تأکیدی بر عصیان و گناه آدم می‌‌دانند، برخی نیز گفته‌اند غوایت آدم مربوط به زمانی است که هنوز جزء بندگان خُلّص خدا نبود[۲۱]، ولی غوایت در لغت به معنای خیبه و نرسیدن به هدف مورد نظر (جوهری) و بی بهره شدن[۲۲] آمده است[۲۳].

ازلال آدم

ازلال در لغت به معنای لغزش یا انتقال جسمی از مکانی به مکانی دیگر آمده است. بنابراین معنای ازلال شیطان در مورد آدم، این است که شیطان آنها را از بهشت به زندگی زمینی و طبیعی انتقال داد[۲۴]. فلذا قرآن کریم در ادامه می‌‌فرماید: ﴿فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ﴾[۲۵]. برخی گفته‌اند: چون هم خدا آنان را ظالم دانسته و هم خود آنان اعتراف کرده‌اند و ظالم ملعون است ﴿أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ﴾[۲۶] پس آن دو اهل کبیره‌اند[۲۷].

پاسخ این است که آدم گفت ما به خود ظلم کردیم و ظلم به نفس در قرآن ﴿وَمَنْ يَعْمَلْ سُوءًا أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ يَجِدِ اللَّهَ غَفُورًا رَحِيمًا﴾[۲۸] در برابر عمل بد قرار دارد و عمل بد اعم از حرام و مکروه و به سختی انداختن خود است[۲۹]. از سوی دیگر، ظالمان که در قرآن مورد لعن واقع شده‌اند کافرانی هستند که سد سَبیل کرده و دارای شرایط خاصی هستند: ﴿وَنَادَى أَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قَالُوا نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ﴾[۳۰].[۳۱]. علاوه بر این، قرآن کریم در آیه ﴿فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى﴾[۳۲] به جای ظالمین از واژه "فتشقی" استفاده کرده که به معنای زحمت و تعب است؛ یعنی زندگی پر زحمت دنیایی[۳۳]، بنابراین ظلم آدم، گناه نبود، بلکه عمل نابجایی بود که ثمره آن زندگی و مشقت زمینی شد[۳۴].

ادله اثبات عصمت حضرت آدم(ع)

براهین عقلی

مقالهٔ اصلی: اثبات عصمت پیامبران در کلام اسلامی

از آنجا که حضرت آدم(ع) یکی از انبیای الهی است؛ لذا می‌توان جهت اثبات عصمت آن حضرت به همان براهین عقلی که متکلمان در اثبات عصمت انبیا به آنها استناد کرده‌اند استناد نمود که بارزترین آنها عبارت‌اند از: برهان امتناع تسلسل[۳۵].[۳۶]، برهان لزوم هدایت بشر، برهان نقض غرض[۳۷].[۳۸]، برهان وجوب اطاعت از معصوم[۳۹]، برهان حفظ شریعت[۴۰].[۴۱] برهان لزوم اطمینان[۴۲].[۴۳]، برهان لطف[۴۴] و غیره.

ادله نقلی

ادله قرآنی

در برخی از آیات قرآن کریم خصوصیاتی همچون اصطفای الهی، وجوب اطاعت تام و عدم تسلط شیطان بر برخی انسان‌های برگزیده و نیز الگو بودن انبیا بیان شده که به مصونیت همه انبیا از ارتکاب کبائر، خطا، نسیان و اشتباه که همان حقیقت عصمت است، اشاره دارند. کلیت این آیات شامل حضرت آدم(ع) نیز شده و بر اساس آنها، عصمت آن حضرت نیز ثابت می‌گردد.

عدم تسلط شیطان بر پیامبران

به عنوان نمونه خدای متعال در آیه‌ای خطاب به شيطان مى‌فرمايد: ﴿إِنَّ عِبادي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلاّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوينَ﴾[۴۵]. فراز: ﴿لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ﴾ هر گونه سيطره و تصرف شيطان به هر نحوى از انحاء از بندگان حقيقى خداوند را منتفی می‌کند[۴۶].

اصطفای الهی پیامبران

واژه «اصطفا» در لغت در معنای خالصِ چیزی را به دست آوردن استعمال شده است[۴۷]. روشن است که حاصل گزینش الهی و خالص کردن برخی توسط او چیزی جز عصمت نیست. به عنوان نمونه قرآن کریم در جایی می‌فرماید: ﴿اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ﴾[۴۸]. با توجه به اینکه ضمایر «هم» در کلمات ﴿أَيْدِيهِمْ﴾ و ﴿خَلْفَهُمْ﴾ بر اساس دیدگاه برخی مفسران به ﴿رُسُلًا﴾[۴۹] و طبق نظر برخی دیگر به ﴿النَّاسِ﴾[۵۰] برمی‌گردد و با عنایت به معنای لغوی اصطفا، تفسیر آیه چنین می‌شود که خداوند از میان مردم و فرشتگان، شایستگان را برمی‌گزیند. از این رو اگر عصمت پیام‌آور تضمین نشده باشد، ابلاغ این پیام دچار آسیب شده و با غرض ارسال رسل ناسازگار خواهد بود[۵۱].

امر به اطاعت تام و مطلق از پیامبران

خداوند متعال در دسته دیگری از آیات به وجوب اطاعت مطلق از رسولان خود و نیز تأسی به آنان امر کرده است[۵۲]. روشن است که بر اساس قواعد کلامی صدور چنین امری از سوی خدای متعال، مستلزم عصمت آن شخص است؛ چراکه در غیر این صورت گرفتار تناقض خواهیم شد و تناقض از مولای حکیم صادر نمی‌شود. عصمت در اینجا به معنای مصونیت از اقسام معاصی، نسیان، خطا و اشتباه است؛ چراکه اگر مصونیت را منحصر در عدم ارتکاب معاصی دانسته و به جواز صدور نسیان، خطا و اشتباه از انبیا (ع)، معتقد شویم، غرض از ارسال نبی یا رسول نقض شده و اطمینان به گفتار و کردار انبیا و رسل (ع) در نظر مکلفین به اطاعت به صورت کامل محقق نخواهد شد[۵۳].

معرفی پیامبران به عنوان الگوی حسنه

مصونیت انبیا (ع) را می‌توان از آیات دیگری که ضمن نام بردن از برخی انبیا، آنان را به صورت مطلق به عنوان الگویی حسنه معرفی کرده و به تأسی از آنان ترغیب می‌نمایند، استفاده کرد. چه اینکه قرآن کریم از رسول گرامی اسلام (ص) به عنوان اسوه‌ای نیکو یاد کرده و می‌فرماید: ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا﴾[۵۴]. همچنین از حضرت ابراهیم(ع) یاد کرده و می‌فرماید: ﴿قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ﴾[۵۵].

خدای متعال، پیامبراکرم (ص) و حضرت ابراهیم(ع) را به صورت مطلق و بدون هیچ قید و شرطی به عنوان الگو و سرمشق دیگران معرفی کرده است. با عنایت به معنای لغوی اسوه، این آیات در شمار آیاتی قرار می‌گیرند که به نحو مطلق به اقتدا و اطاعت از انبیا (ع) امر کرده‌اند و امر مطلق به اطاعت از شخصی مساوی با عصمت اوست؛ چراکه در غیر این صورت هرگز امر به اقتدا به غیر معصوم و اسوه قرار دادن او تعلق نگرفته و این مسأله به تناقض خواهد انجامید[۵۶].

اتمام حجت هدف از بعثت انبیا

در دسته‌ای دیگر از آیات، اتمام حجت بر مردم به عنوان یکی از اهداف بعثت انبیا معرفی شده است. قرآن کریم در این خصوص می‌فرماید: ﴿رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا﴾[۵۷].[۵۸]

آیاتی که بر عصمت فرشته وحی دلالت دارند

در قرآن کریم از عصمت و امانتداری فرشتۀ وحی سخن گفته شده است به نحوی که خداوند دربارۀ آنان فرموده است: ﴿لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ﴾[۵۹]، بنابراین اگر حاملِ اول وحی یعنی فرشتگان از جمله جبرئیل دارای عصمت باشد، حامل دیگر آن یعنی پیامبر هم چنین صفتی باید داشته باشد، زیرا نداشتن عصمت همانطور که نقض امانتداری فرشته وحی محسوب می‌‌شود، نقض امانتداری پیامبران هم خواهد بود[۶۰].

ادله روایی

در روایات متعددی بر قطعی بودن عصمت انبیا(ع) تأکید شده است[۶۱]، از جمله آنها روایتی است از امام باقر(ع) که در آن آمده است: «انبیا گناه نمی‌کنند؛ چون همگی معصوم و پاک‌اند و آنان مرتکب گناه کوچک یا بزرگ نمی‌شوند»[۶۲].

امام رضا (ع) نیز دربارۀ عصمت پیامبران برای مأمون نوشت: «خداوند فرمان کسی که می‌‌داند مردم را گمراه می‌‌کند واجب نمی‌کند و برای رسالت خویش کسی را انتخاب نمی‌کند که می‌‌داند او به خدا و بندگانش کفر ورزیده و شیطان را به جایی خدا عبادت می‌‌کند»[۶۳].[۶۴]

علاوه بر روایات کلی و مطلق عصمت انبیا، دو روایت نزدیک به هم نیز از حضرت امام رضا (ع) وجود دارد. بر اساس یکی از آنها که راوی آن اباصلت هروی است، مأمون جمعی از عالمان اسلامی و دیگر ادیان را گرد آورد تا با امام رضا (ع) به محاجه برخیزند. در این میان، علی بن محمد بن جهم برخاست و پرسش‌هایی را درباره انبیا (ع) مطرح کرد. از جمله از آیه ﴿...وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى﴾[۶۵] پرسید که چگونه با عصمت حضرت آدم (ع) سازگاری دارد. امام با ذکر اینکه هر سخن ناشایستی را نباید به انبیای الهی نسبت داد، فرمود: خداوند آدم را آفرید تا حجت و خلیفه او در زمین باشد، نه اینکه او را برای بهشت آفریده باشد، و عصیان ذکر شده در بهشت بود نه در زمین تا تقدیر الهی محقق گردد، و چون به زمین فرود آمد و خلیفه و حجت خدا گردید، معصوم شد، چنان که خداوند فرمود: ﴿إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ﴾[۶۶].[۶۷]. بدین گونه امام عصیان آدم را موجه می‌نماید[۶۸].

توهم تعارض برخی آیات با عصمت حضرت آدم(ع)

آیات ۱۸۹ الی ۹۰ سوره اعراف

در برخی آیات قرآن کریم؛ اموری نقل شده که برخی را به توهم عدم عصمت حضرت آدم واداشته است. از جمله آیاتی که برای نفی عصمت حضرت آدم (ع) به آنها استناد شده، این آیات است[۶۹]: ﴿هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلًا خَفِيفًا فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمَّا أَثْقَلَتْ دَعَوَا اللَّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَيْتَنَا صَالِحًا لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ * فَلَمَّا آتَاهُمَا صَالِحًا جَعَلَا لَهُ شُرَكَاءَ فِيمَا آتَاهُمَا فَتَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ﴾[۷۰].

استدلال به این آیه برای اثبات لغزش حضرت آدم (ع) بر سه مقدمه استوار است:

  1. مقصود از نفس واحده و همسرش در آیه نخست، حضرت آدم (ع) و حوا باشد؛ چنان که همین تعبیر در آیه اول سوره نساء در مورد حضرت آدم (ع) و حوا به کار رفته است؛
  2. سیاق این دو آیه بر آن دلالت دارد که آیه دوم نیز مربوط به آنان است؛
  3. مقصود از ﴿جَعَلَا لَهُ شُرَكَاءَ﴾ شرک در اعتقاد است.

پاسخ: منظور از نفس همان نوع انسان: از ظاهر داستان چنین بر می‌آید که منظور از نفس، همان نوع انسان است که فرزند می‌آورد و این تعداد بی‌شمار انسان‌ها همه نتیجه همین فرزندآوری است. آیه ۱۳ سوره حجرات این حقیقت را چنین بازگو می‌کند: ﴿إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى...﴾[۷۱]. شواهدی حکایت از آن دارند که منظور از نفس، حضرت آدم (ع) نیست. این شواهد عبارت‌اند از:

  1. جمله ﴿فَتَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ﴾[۷۲] به صورت جمع آمده است و اگر مقصود تنها حضرت آدم (ع) و حوا بود، لازم بود ضمیر به صورت تثنیه آورده شود و افزودن فرزندان آنان در این قسمت برای توجیه ضمیر جمع، ادعایی بدون دلیل و شاهد است.
  2. در آیات بعدی، از شرک و نکوهش مشرکان سخن به میان آمده است و چگونه می‌توان شرک و عبادت غیر خداوند را به حضرت آدم (ع) که "صفی الله" و برگزیده اوست، نسبت داد؟ زیرا شرک، لغزشی نیست که بتوان آن را به یکی از پیامبران (گرچه در زمان پیش از نبوت) نسبت داد و ویژگی‌های حضرت آدم (ع) در قرآن، این نسبت را برنمی تابند: ﴿ثُمَّ اجْتَبَاهُ﴾[۷۳].
  3. این آیات در ردیف و سیاق آیات میثاق قرار دارند که در آن آیات، از نوع انسان و نه از شخص معین سخن به میان آمده است. این تفسیر را می‌توان برترین تفسیر دانست. گرچه تفسیر نفس واحده به انسان کلی، بر خلاف ظاهر است، با فرض اینکه نفس همان حضرت آدم (ع) باشد نیز به توجیه جریان پرداخته شده است.

در نتیجه، با کلی دانستن مفاد این آیات، دیگر نمی‌توان به آنها برای اثبات لغزش در پیامبران استناد جست[۷۴].

آیات ۱۲۱ و ۱۲۲ سوره طه

یکی دیگر از آیاتی که توهم عدم عصمت حضرت آدم را برای برخی به وجود آورده، داستان معروف خوردن میوه درختن ممنوعه است. خداوند متعال بعد از خلقت آدم (ع)، بهره‌مندی از تمامی نعمت‌های بهشتی را بر آن حضرت مباح نمود: به جز تناول میوه‌های یک درخت خاص. اما حضرت آدم (ع) به سبب وسوسه‌های شیطان، از فرمان الهی سرپیچی کرد و از میوه آن درخت استفاده نمود. خداوند کریم درباره این جریان، می‌فرماید: ﴿وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى * ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَهَدَى﴾[۷۵]. در این آیه به صراحت، سخن از "عصیان" آدم و پذیرش "توبه" او به میان آمده است. این تعابیر و یا مضمون آنها، در آیات دیگری نیز وجود دارد. علاوه بر صراحت تعبیر "عصیان" در ارتکاب گناه، توبه و استغفار نیز بر همین معنا دلالت می‌کند؛ چرا که توبه در جایی معنا دارد که گناه و معصیتی از انسان سر زده باشد.

پاسخ: از مفسران نخستین اسلام، مانند ابن عباس و مجاهد و دیگران در تفسیر این آیه موضع‌گیری ویژه‌ای گزارش نشده است؛ اما بخاری در کتاب خود به نقل این حدیث از ابوهریره از پیامبر گرامی اسلام (ص) پرداخته است: حضرت آدم و موسی (ع) نزد خداوند با یکدیگر به محاجه پرداختند، و حضرت موسی (ع) با حالت عتاب به حضرت آدم (ع) خطاب کرد که تو بودی که با گناه خود موجب رانده شدن مردم از بهشت و بدبختی آنها شدی؟[۷۶].[۷۷]

از این روست که این آیه از آیاتی است که مورد اختلاف شدید واقع شده و هر گروهی مطابق عقیده و نظریه خویش در باب عصمت، آن را تفسیر کرده‌اند[۷۸]. برخی از این نظریات عبارت است از:

  1. برخی از علمای اهل سنت، گفته‌اند که حضرت آدم (ع) از "نوع" آن درخت نهی شده بود و نه از خصوص یک درخت خارجی، یعنی در واقع، مراد خداوند این بود که آدم (ع) از یک نوع درخت در تمامی جاهای بهشت احتراز نموده، به آن نزدیک نشود. امّا وی به این گمان که خداوند او را از یک درخت خاص، نهی کرده ـ ﴿وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ﴾[۷۹] ـ واقعاً به آن درخت اشاره خداوند نزدیک نشده و از میوه آن تناول نکرد؛ بلکه از میوه درخت دیگری، از همان نوع، خورد. از این‌رو، آدم‌(ع) در فهم منظور و مراد خداوند به خطا رفت، نه اینکه مرتکب معصیت و نافرمانی عمدی شده باشد[۸۰].
  2. عده‌ای دیگر گفته‌اند حضرت آدم‌(ع) واقعاً مرتکب معصیت شد. اما این معصیت، پیش از نبوت او روی داده است. از طرفی، عصمت ضروری برای پیامبران، مربوط به دوران نبوت ایشان است؛ نه پیش از آن[۸۱].
  3. برخی دیگر از اهل سنت بر این باورند که آدم‌(ع) ولو آنکه ظاهراً از آن درخت، منع شده بود، اما واقعاً و در باطن امر، مأمور به برخورداری از آن بود[۸۲]. از این‌رو - هر چند به ظاهر - ایشان گناهکار تلقی می‌شود، اما در واقع هیچ‌گونه معصیتی را مرتکب نشده است.
  4. پاره‌ای دیگر از علمای اهل سنت معتقدند که حضرت آدم‌(ع)، هر چند به نهی تحریمی از نزدیک شدن به آن درخت منع شده بود، اما تناول از آن، هیچ منافاتی با عصمت او ندارد؛ زیرا ارتکاب گناه و سرپیچی از دستورهای الهی. هر چند موجب ظلم بر خود و دوری از خداوند شده، عذاب اخروی را به دنبال دارد. امّا اگر کسی از روی سهو و نسیان مرتکب گناهی شود و ندانسته و نخواسته از دستورهای الهی سرکشد، نمی‌توان او را گناهکار نامید. گویا حضرت آدم‌(ع) در هنگام استفاده از میوه آن درخت، حکم خداوند و دستور الهی را فراموش کرده بود[۸۳]؛ چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: ﴿وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا﴾[۸۴] از این رو، این عمل آدم‌(ع) هیچ منافاتی با عصمتش ندارد[۸۵].[۸۶]
  5. نظر دیگری که برخی از بزرگان علمای شیعه، در تفسیر این آیات ارائه داده‌اند، این است که نهی در این دست آیات، نهی تحریمی و مولوی نبوده، بلکه نهی ارشادی بوده است. با این توضیح که گاهی ارتکاب کاری موجب عذاب و شقاوت اخروی می‌شود و انسان را از خدا دور می‌کند؛ بر این اساس، نهی خداوند از انجام آن کار، نهی تحریمی یا مولوی خوانده می‌شود و انجام دادن آن حرام خواهد بود و عصمت به معنای آن است که معصوم از ارتکاب حرام و رعایت نکردن نهی تحریمی خودداری کند. پیامبران از این‌گونه نهی معصوم‌اند. در مقابل، برخی از کارها هرچند موجب شقاوت و عذاب اخروی و دوری از خدا نمی‌شوند، ولی عواقب و پیامدهایی را در دنیا به دنبال دارند که نهی از آنها، نهی ارشادی خوانده می‌شود؛ یعنی جنبه ارشادی، توصیه‌ای و نصیحتی دارند و انجام آنها لطمه‌ای به عصمت نمی‌زند. بررسی آیات نشان می‌دهد که آن نهی، ارشادی است نه مولوی؛ زیرا در سوره بقره آیه ۳۵ خطاب به حضرت آدم و حوا(ع) چنین آمده است: ﴿وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ﴾[۸۷]. این آیه، می‌گوید اگر نزدیک این درخت شوید، از ظالمان می‌شوید. اما در سوره «طه» آیه‌های ۱۱۷ - ۱۱۹ موضوع کاملاً بازگو می‌شود و می‌فرماید: مشقت و گرفتاری‌های زندگی برای به دست آوردن خوراک و پوشاک و مسکن، بر خوردن از آن درخت مترتب شده است: ﴿فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى * إِنَّ لَكَ أَلَّا تَجُوعَ فِيهَا وَلَا تَعْرَى * وَأَنَّكَ لَا تَظْمَأُ فِيهَا وَلَا تَضْحَى﴾[۸۸].

با مقایسه این دو دسته آیه روشن می‌شود که نهی در آیه مورد بحث ارشادی است، نه مولوی و تحریمی؛ همچنین، مراد از «ظلم» ظلم به خود و روا داشتن سختی‌ها و مشقت‌ها بر خویش است، نه ظلم به معنای گناه و معصیت و خروج از دایره عبودیت؛ زیرا مخالفت با نهی مولوی و تحریمی عذاب و آتش دوزخ را در پی دارد، ولی مخالفت با نهی ارشادی به سبب توصیه و نصیحت، غیر از مشکلات دنیوی مربوط به خودش مفسده دیگری بر آن مترتب نمی‌شود. درباره حضرت آدم(ع) نیز مخالفت با نهی ارشادی، زمینه‌ساز شد که از آسایشی که در بهشت داشت محروم شود و به زمین فرود آید و آن پیامدهای دنیوی گریبان‌گیرش شود، و این هیچ‌گونه ناسازگاری با عصمت وی ندارد.

هنگامی که حضرت آدم(ع) طبق وسوسه شیطان و قسم[۸۹] او به اینکه اگر می‌خواهید جاودان بمانید، از میوه این درخت بخورید، به نهی ارشادی خداوند بی‌توجهی کرد و از آن میوه خورد و همچنین، درباره قسم شیطان از خدا راهنمایی نخواست و ترک اولی کرد، پشیمان شد و توبه کرد. خداوند نیز مغفرت و پوشش را شامل حال آنها کرد و آنان از نعمت‌های بهشتی بی‌بهره شدند و در پی آن، خداوند آدم و حوا(ع) را به زمین فرستاد و سختی و مشکلات زندگی بر زمین متوجه آنان شد.

این نشان می‌دهد که «عصیانِ» حضرت آدم(ع) از نهی ارشادی بود، و «ظلم» او رواداشتن سختی‌ها به خود و تحمل پیامدهای دنیوی و بی‌بهره شدن از نعمت‌های بهشتی بود و «غفران» او همان پوشش بود که در مکافات ترک اولی از او گرفته شده بود. سرانجام او از کرده خود پشیمان شد و «توبه» کرد و خداوند توبه او را پذیرفت. این موضوع نشان می‌دهد که حضرت آدم(ع) هیچ‌گونه مخالفت با امر مولوی و گناه انجام نداده است؛ پس هیچ‌گونه ناسازگاری با عصمت حضرت آدم(ع) ندارد[۹۰].

آیات ۳۵ و ۳۶ سوره بقره

ماجرای خوردن از میوه درخت ممنوعه در آیات ۳۵ و ۳۶ سوره بقره نیز آمده است. آنجا که خدای متعال به آدم و همسر او هشدار می‌دهد که در صورت نزدیک شدن به آن درخت، ستمکار خواهند بود و در ادامه از لغزش آن دو به واسطه وسوسه شیطان سخن به میان آمده است. روشن است که ظاهر این آیات نیز با عصمت آدم منافات دارد: ﴿وَقُلْنَا يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلاَ مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ وَقُلْنَا اهْبِطُواْ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَكُمْ فِي الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَى حِينٍ﴾[۹۱].

پاسخ نخست: کار حضرت آدم (ع) در حد ترک اولی: نهی در اینجا از نوع نهی مولوی است، ولی هیچ‌گونه الزامی در بر ندارد. بنابراین ترک این نهی «ترک اولی» نامیده می‌شود. حالاتی که انسان را به نحوی از خداوند غافل می‌سازد، مانند پرداختن به کارهای زندگی، همچون خوردن، آشامیدن و مانند آنها، برای انسان‌های عادی مشکل ساز نیست، ولی برای اولیای الهی همین اندازه غافل شدن از خدا گناه شمرده می‌شود. از آنجا که پیامبران از درجات برتری برخوردارند، با ترک اولی نیز بازخواست می‌شوند؛ اما همچنان که گفته شده است «حَسَنَاتُ الْأَبْرَارِ سَيِّئَاتُ الْمُقَرَّبِينَ‌»[۹۲] و حسنات المقربين سيئات النبيين. پس با توجه به جایگاه رفیع پیامبران این‌گونه کارها در مورد ایشان گناه تلقی شده است، نه اینکه آنان مرتکب یکی از گناهان (به معنای متداول) شده باشند. در نتیجه، اثبات این نوع گناه خدشه‌ای به عصمت وارد نمی‌سازد.

پاسخ دوم: ارشادی بودن نهی: نهی خداوند خطاب به حضرت آدم‌(ع) از نوع نهی ارشادی است. امر و نهی ارشادی بدین معناست که انجام دادن آن خیر و برکتی را در زندگی دنیوی انسان به دنبال خواهد داشت و وانهادن آن، انسان را دچار زیان می‌سازد. پس مولا در این امر، هیچ خواست و‌ طلبی از بنده خود ندارد، بلکه او را تنها برای به دست آوردن نعمت و نجات یافتن از سختی، راهنمایی کرده است. با این ویژگی در امر و نهی ارشادی، دیگر نافرمانی آن، لغزش شمرده نمی‌شود. شواهدی بر ارشادی بودن نهی در این آیه آورده شده است: نخستین شاهد، آیات ۱۲۱ و ۱۲۲ سوره طه است که زمان بر حضرت آدم (ع) را چنین توصیف می‌فرماید: ﴿فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى * إِنَّ لَكَ أَلَّا تَجُوعَ فِيهَا وَلَا تَعْرَى * وَأَنَّكَ لَا تَظْمَأُ فِيهَا وَلَا تَضْحَى﴾[۹۳].

در این آیات، گرفتار شدن به رنج و زحمت، نتیجه وانهادن این دستور معرفی شده است و اگر آن دستور جنبه مولوی داشت، انجام ندادن آن سبب گرفتار شدن به عذاب الهی می‌گردید و مناسب بود در ادامه آیه شریفه، به عذاب در آخرت تهدید شود.

وجه استدلال: از ظاهر این آیات چنین برداشت می‌شود که تشریع نخستین دین و آیین برای بشریت در روی زمین، پس از فرود حضرت آدم (ع) از بهشت انجام شده است. از آنجا که هبوط از بهشت به امر تکوینی بوده که پس از ارتکاب خطای آدم تحقق یافته است، به این نتیجه می‌رسیم که در دوران زیست آدم (ع) در بهشت، هیچ‌گونه دین و آیینی وجود نداشته است؛ چون امرهای مولوی همه در چارچوب دین شکل می‌گیرند. پس امر و نهی در بهشت، تنها می‌توانند ارشادی باشند[۹۴]. حضرت آدم (ع) که در بارگاه تشریف بود[۹۵]، با انجام دادن این امر دچار حضاضت روح گردید و به کارگاه تکلیف (دنیا) تبعید شد. باید توجه داشت صرف وجود وحی و هدایت و... هرگز دلیل بر وجود شریعت نیست؛ زیرا همه این امور در مسائل ارشادی نیز قابل طرح است[۹۶].

پاسخ سوم: نمادین بودن داستان: این داستان، نمادین و غیرواقعی است. پس حضرت آدم (ع) در جایگاه شخصی معین و پیامبری از پیامبران الهی مطرح نیست؛ یعنی به هیچ عنوان نمی‌توان از آیاتی که از داستان سجده فرشتگان و سرپیچی ابلیس سخن گفته‌اند، چنین برداشت کرد که حضرت آدم (ع) پیامبری از پیامبران الهی باشد. در نتیجه گرایش شیعه به عصمت پیامبران، با این آیات سازگاری خواهد داشت[۹۷]. بنابراین دیدگاه، مشکلی برای این داستان باقی نمی‌ماند؛ زیرا ایراد بر آن در صورتی پاسخ می‌طلبد که داستان را واقعی بدانیم و در مقام توجیه آن برآییم؛ اما از این منظر، جریانی تحقق نپذیرفته است تا نیازمند توجیه باشد.

پرسش‌های گوناگون، مفسران را به پذیرش این دیدگاه متمایل ساخته است[۹۸]؛ زیرا به جای اینکه در مقام توجیه و تحلیل جریان بر آیند، یکباره اصل داستان را نمادین پنداشته‌اند. این در حالی است که این داستان توجیه پذیر است و نیازی نیست که آن را نمادین بدانیم.

پاسخ چهارم: لغزش در دوران پیش از نبوت حضرت: این لغزش، به دوران پیش از نبوت حضرت آدم (ع) ارتباط می‌یابد؛ گرچه عصمت پیامبران، تنها در دوران و محدوده رسالت ایشان ضرورت دارد، مگر اینکه دلیلی قاطع داشته باشیم که عصمت پیش از بعثت را ثابت کند؛ مانند معصوم بودن پیامبران اولوالعزم[۹۹]. پاره‌ای از روایات، این دیدگاه را تأیید می‌کند؛ مانند روایتی از علی بن محمد الجهم که می‌گوید: در مجلس مأمون که علی بن موسی الرضا (ع) نیز شرکت داشت، حاضر بودم. مأمون به امام (ع) عرض کرد: آیا شما عصمت پیامبران را باور ندارید؟ پس از پاسخ مثبت حضرت، وی دگر بار از تفسیر آیه ﴿عَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى﴾[۱۰۰] سخن به میان آورد و حضرت در تفسیر آن فرمود: «این لغزش، پیش از دوران نبوت حضرت آدم (ع) رخ داده است و پس از آنکه خداوند، او را در سلک پیامبران قرار داد، دیگر هیچ‌گونه گناه کوچک و بزرگی مرتکب نشد»[۱۰۱].

ایرادهای این دیدگاه عبارت‌اند از:

  1. باید ثابت شود که چنین حکمی در منطقه شریعت پدید آمده است؛ در حالی که هنوز حضرت آدم (ع) به مقام نبوت نرسیده بود. پیامبر دیگری هم حکم الهی را به او نرسانده است؛
  2. باید ثابت شود نهی ﴿لَا تَقْرَبَا﴾ مولوی بوده، نه ارشادی؛
  3. ثابت شود تحریمی بوده، نه تنزیهی؛
  4. ثابت شود گناه کوچک قبل از نبوت برای انبیا جایز است[۱۰۲].

افزون بر آن، این روایت از نظر سند دچار ضعف اساسی است. مرحوم اردبیلی تمیم قرشی را تضعیف کرده است[۱۰۳] و مرحوم شوشتری نیز این دیدگاه را تقویت می‌کند و دفاع از تمیم را دور از صواب می‌داند[۱۰۴]. بنابراین وجود دلیل بر ارشادی بودن امر و نهی و توجیه درست تعبیراتی که در این داستان وجود دارد و نیز ضعیف بودن سند این روایت و اعراض بیشتر محققان از آن، این توجیه را از درجه اعتبار ساقط می‌سازد[۱۰۵].

پرسش مستقیم

  1. دلایل عقلی اثبات عصمت انبیاء چیست؟ (پرسش)
  2. دلایل قرآنی اثبات عصمت انبیاء چیست؟ (پرسش)
  3. آیا آیه ۱۲۱ و ۱۲۲ سوره طه بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت دارد؟ (پرسش)
  4. آیا آیه ۳۵ سوره بقره بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت می‌کند؟ (پرسش)
  5. آیا آیه ۱۸۹ سوره اعراف بر عدم عصمت حضرت آدم دلالت می‌کند؟ (پرسش)
  6. عصمت حضرت آدم در حدیث امام رضا چگونه توصیف شده است؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

  1. احمدی، رحمت‌الله، پدیده وحی از دیدگاه علامه طباطبایی
  2. حسینی میلانی، سید علی، عصمت از منظر فریقین
  3. فاریاب، محمد حسین، عصمت امام
  4. هادی اکبری ملک‌آبادی و رقیه یوسفی سوته، ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی
  5. محمد تقی فیاض‌بخش، فرید محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱
  6. محمد هادی فرقانی و محمد عباس‌زاده جهرمی، خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم، دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی
  7. علوی مهر، حسین، مسئله وحی و پاسخ به شبهات آن
  8. امیر دیوانی؛ محمد سعیدی مهر؛ علی رضا امینی و محسن جوادی، معارف اسلامی ج۲
  9. انواری، جعفر، نور عصمت بر سیمای نبوت
  10. واسعی، سید علی رضا واسعی، مقاله «آدم»، دانشنامه امام رضا ج۱
  11. مقدمی، محمود، آدم، دانشنامه کلام اسلامی ج۱
  12. هاشمی تنکابنی، سید موسی، عصمت ضرورت و آثار
  13. یوسفیان، حسن؛ شریفی، احمد حسین، پژوهشی در عصمت معصومان

پانویس

  1. ↑ راغب اصفهانی این معنا را برای واژه «عَصَمَ» آورده و می‌گوید: "العصم: الإمساك والاعتصام الاستمساك... (وقوله: «وَلَا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوَافِرِ» والعصام ما يعصم به‌ اي يشد وعصمة الأنبياء حفظه إياهم"؛ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، ص۵۶۹ ـ ۵۷۰ و عصم الله فلاناً من المکروه: ای حفظه و وقاه؛ یعنی خداوند فلانی را از مکروه حفظ کرده (عصمه) بعنی او را حفظ کرد و نگهداشت. المنجد، ص۱۵۰.
  2. ↑ ر.ک: فراهیدی، خلیل بن احمد، العین ج ۱ ص۳۱۴؛ فیروزآبادی، محمد بن آدم، قاموس محیط، ج۴، ص۱۵۱؛ الجوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح، ج۵، ص۱۹۸۶، ابن منظور، لسان العرب، ج۱۲، ص۴۰۳.
  3. ↑ ابن‌منظور، از زجاج نقل می‌کند: أَصْلُ العِصْمَةِ الحبْلُ. و كلُّ ما أَمْسَكَ شَيئاً فقد عَصَمَهُلسان العرب، ج۱۲، ص۴۰۵. یعنی، لغت عصمت در اصل به معنای طناب و ریسمان وضع شده است، ولی سپس از این معنا توسعه یافته و برای هر چیزی که موجب امساک و حفظ چیز دیگری شود، به کار می‌رود.
  4. ↑ ر.ک: المفردات فی غریب القرآن، ص۳۳۶ ـ ۳۳۷..
  5. ↑ حسینی میلانی، سید علی، عصمت از منظر فریقین، ص۱۴.
  6. ↑ محمدبن محمدبن نعمان، شیخ مفید، تصحیح الاعتقادات الامامیة، ص۱۲۸.
  7. ↑ علی بن یونس نباطی، الصراط المستقیم، ج۱، ص۵۰.
  8. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، تلحیص المحصل، ص۳۶۹؛ عضدالدین ایجی نیز این تعریف را به حکما نسبت می‌دهد. ایجی عضدالدین، شرح المواقف، ج۸، ص۲۸۰ البته مرحوم خواجه در برخی موارد نیز عصمت را به لطف تعریف کرده است. ر.ک: خواجه نصیرالدین طوسی، تلخیص الحصل، ص۵۲۵.
  9. ↑ میثم بن علی بن میثم بحرانی، النجاة فی یوم القیامة، ص۵۵؛ حسن بن یوسف حلی، کشف المراد، ص۴۹۴.
  10. ↑ فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص۳۴ - ۳۵.
  11. ↑ سوره طه، آیه ۱۲۱.
  12. ↑ سوره بقره، آیه ۳۵.
  13. ↑ «پروردگارا! ما به خویش ستم کردیم؛ سوره اعراف، آیه ۲۳.
  14. ↑ سوره بقره، آیه ۳۶.
  15. ↑ سوره بقره، آیه ۳۷.
  16. ↑ لسان العرب، ج۱۰، ص ۱۶۷.
  17. ↑ اللوامع الإلهیه، ص ۱۷۳؛ تنزیه الأنبیاء، ص ۴۳.
  18. ↑ المیزان، ج۱، ص ۱۳۸.
  19. ↑ بحارالانوار، ج۱۱، ص ۱۹۸.
  20. ↑ مقدمی، محمود، مقاله «آدم»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۳۹-۵۰.
  21. ↑ منشور جاوید، ج۱۱، ص ۹۶.
  22. ↑ بحارالانوار، ج۱۱، ص ۲۰۰؛ اللوامع الالهیه، ص ۱۷۳.
  23. ↑ مقدمی، محمود، مقاله «آدم»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۳۹-۵۰.
  24. ↑ تفسیر صدرالمتألهین، ج۱، ص ۴۸.
  25. ↑ «از جایی که بودند بیرون راند»، سوره بقره، آیه ۳۶.
  26. ↑ «هان! لعنت خداوند بر ستمکاران باد!» سوره هود، آیه ۱۸.
  27. ↑ عصمة الأنبیاء، ص ۳۷.
  28. ↑ «و هر کس کار بدی کند یا بر خود ستم روا دارد سپس از خداوند آمرزش بخواهد خداوند را آمرزنده‌ای بخشاینده خواهد یافت» سوره نساء، آیه ۱۱۰.
  29. ↑ منشور جاوید، ج۱۱، ص ۹۰.
  30. ↑ «و بهشتیان، دمسازان آتش را ندا می‌کنند که ما وعده پروردگار خویش را راستین یافته‌ایم آیا شما (نیز) وعده پروردگارتان را راستین یافته‌اید؟ می‌گویند: آری آنگاه بانگ برآورنده‌ای در میان آنان بانگ برمی‌دارد که لعنت خداوند بر ستمکاران!» سوره اعراف، آیه ۴۴.
  31. ↑ بحارالأنوار، ج۱۱، ص ۲۰۲.
  32. ↑ «گفتیم: ای آدم! این (ابلیس) دشمن تو و دشمن همسر توست، مبادا شما را از بهشت بیرون براند که در سختی افتی» سوره طه، آیه ۱۱۷.
  33. ↑ المیزان، ج۱، ص ۱۳۲.
  34. ↑ مقدمی، محمود، مقاله «آدم»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۳۹-۵۰.
  35. ↑ علی شیروانی، ترجمه و شرح کشف المراد، ج۲، ص۶۵.
  36. ↑ ر.ک: امیر دیوانی؛ محمد سعیدی مهر؛ علی رضا امینی و محسن جوادی، معارف اسلامی ج۲، ص۱۴۴ - ۱۴۵.
  37. ↑ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۴۷۱.
  38. ↑ حسینی میلانی، سید علی، عصمت از منظر فریقین، ص ۶۳.
  39. ↑ علی شیروانی، ترجمه و شرح کشف المراد، ص۲، ص۶۷-۶۸.
  40. ↑ علی شیروانی، ترجمه و شرح کشف المراد، ج۲، ص۶۶.
  41. ↑ اکبری و یوسفی، ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی، ص۸۰-۸۲.
  42. ↑ علی شیروانی، ترجمه و شرح کشف المراد، ج۲، ص۶۷-۶۸.
  43. ↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱، ص۱۹۲-۲۰۳؛ اکبری و یوسفی، ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی، ص۸۰-۸۲.
  44. ↑ سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، ص۱۱۵.
  45. ↑ «قطعاً تو بر بندگان (خالص) من تسلّطى ندارى و حمايت و نگهبانى پروردگارت (براى آنان) كافى است». سوره حجر، آیه ۴۲.
  46. ↑ محمد هادی فرقانی و محمد عباس‌زاده جهرمی، خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم، دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی.
  47. ↑ راغب اصفهانی، حسین، ماده صفو» بر اساس برخى آيات دیگر، خداوند متعال تعدادى از بندگانش را از ميان خلق خود برگزیده و آنها را براى خود خالص گردانیده است. سوره مریم، ۵۸ و دخان، آیه ۳۲.
  48. ↑ «خدا از ميان فرشتگان رسولانى برمى‌گزيند، و نيز از ميان مردم. بى‌گمان خدا شنواى بيناست. آنچه در دسترس آنان و آنچه پشت سرشان است مى‌داند و [همه‌] كارها به خدا بازگردانيده مى‌شود». سوره حج، آیات ۷۵ و ۷۶.
  49. ↑ طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ج۱۰، ص۴۱۰.
  50. ↑ زمخشری، محمود بن عمر، ج۳، ص۱۷۲؛ آلوسی، شهاب الدین محمود، ج۱۰، ص۳۰۶ و...
  51. ↑ محمد هادی فرقانی و محمد عباس‌زاده جهرمی، خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم، دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی.
  52. ↑ سوره نساء، آیات ۵۹ و ۶۴.
  53. ↑ محمد هادی فرقانی و محمد عباس‌زاده جهرمی، خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم، دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی.
  54. ↑ «قطعاً براى شما در [اقتدا به‌] رسول خدا سرمشقى نيكوست: براى آن كس كه به خدا و روز بازپسين اميد دارد و خدا را فراوان ياد مى‌كند».، سوره احزاب، آیه ۲۱.
  55. ↑ «قطعاً براى شما در [پيروى از] ابراهيم و كسانى كه با اويند سرمشقى نيكوست»، سوره ممتحنه، آیه ۴.
  56. ↑ محمد هادی فرقانی و محمد عباس‌زاده جهرمی، خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم، دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی.
  57. ↑ «پيامبرانى كه بشارتگر و هشداردهنده بودند، تا براى مردم، پس از [فرستادن‌] پيامبران، در مقابل خدا [بهانه و] حجّتى نباشد، و خدا توانا و حكيم است»، سوره نساء، آیه ۱۶۵.
  58. ↑ محمد هادی فرقانی و محمد عباس‌زاده جهرمی، خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم، دوفصلنامه شبهه‌پژوهی مطالعات قرآنی.
  59. ↑ «در گفتار بر او پیشی نمی‌جویند و آنان به فرمان وی کار می‌کنند» سوره انبیاء، آیه ۲۷.
  60. ↑ ر.ک: احمدی، رحمت‌الله، پدیده وحی از دیدگاه علامه طباطبایی، ص ۲۱۹ - ۲۲۱.
  61. ↑ نک: کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۰۲ـ۲۰۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۴، ص۱۰۳؛ ج۱۲، ص۳۴۸؛ ج۴، ص۴۵؛ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۱۹۲ـ۲۰۴.
  62. ↑ صدوق، الخصال، ص۳۹۹.
  63. ↑ «فِیمَا کَتَبَ الرِّضَا (ع) لِلْمَأْمُونِ لَا یَفْرِضُ اللَّهُ تَعَالَی طَاعَةَ مَنْ‏ یَعْلَمُ‏ أَنَّهُ‏ یُضِلُّهُمْ‏ وَ یُغْوِیهِمْ وَ لَا یَخْتَارُ لِرِسَالَتِهِ وَ لَا یَصْطَفِی مِنْ عِبَادِهِ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یَکْفُرُ بِهِ وَ بِعِبَادَتِهِ وَ یَعْبُدُ الشَّیْطَانَ دُونَهُ»؛ بحار الانوار، ج۲۵، ص۱۹۹، ح۹.
  64. ↑ ر.ک: علوی مهر، حسین، مسئله وحی و پاسخ به شبهات آن، ص ۱۸۰-۱۸۱.
  65. ↑ «و آدم با پروردگارش نافرمانی کرد و بیراه شد» سوره طه، آیه ۱۲۱.
  66. ↑ «خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.
  67. ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۳.
  68. ↑ واسعی، سید علی رضا واسعی، مقاله «آدم»، دانشنامه امام رضا ج۱، ص ۵۱.
  69. ↑ ر.ک: سید مرتضی علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ص۲۹.
  70. ↑ «اوست که شما را از تنی یگانه آفرید و از (خود) او همسرش را پدید آورد تا بدو آرامش یابد و چون با او آمیزش کرد، همسرش باری سبک برگرفت آنگاه (چندی) با او به سر آورد تا چون گرانبار شد، خداوند- پروردگارشان- را خواندند که: اگر به ما (فرزند) شایسته‌ای بدهی به یقین از سپاسگزاران خواهیم بود * پس چون به آنان (فرزند) شایسته‌ای داد در آنچه به آنها بخشیده بود برای وی شریک‌هایی تراشیدند و فرابر ترا که خداوند است از آنچه (بدو) شرک می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۱۸۹-۱۹۰.
  71. ↑ «ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم» سوره حجرات، آیه ۱۳.
  72. ↑ «پس چون به آنان (فرزند) شایسته‌ای داد در آنچه به آنها بخشیده بود برای وی شریک‌هایی تراشیدند و فرابر ترا که خداوند است از آنچه (بدو) شرک می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۱۹۰.
  73. ↑ «سپس پروردگارش او را برگزید و او را بخشود و راهنمایی کرد» سوره طه، آیه ۱۲۲.
  74. ↑ انواری، جعفر، نور عصمت بر سیمای نبوت، ص ۱۶۳-۱۷۵.
  75. ↑ «آدم با پروردگارش نافرمانی کرد و بیراه شد * سپس پروردگارش او را برگزید و او را بخشود و راهنمایی کرد» سوره طه، آیه ۱۲۱-۱۲۲.
  76. ↑ «أنت الذي أخرجت الناس من الجنة بذنبك و أشقيتهم»؛ محمد بن اسماعیل بخاری، الصحیح، ج۵، ص۲۳۹-۲۴۰.
  77. ↑ فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص ۶۳.
  78. ↑ المیزان، ج۱۴، ص۲۲۲.
  79. ↑ «اما به این درخت نزدیک نشوید» سوره بقره، آیه ۳۵.
  80. ↑ ر.ک: ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۷، ص۱۳-۱۲؛ التعرف لمذهب اهل التصوف، ص۸۴.
  81. ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۷، ص۱۸.
  82. ↑ ر.ک: اظهار العقیدة السنیة، ص۵۵؛ التعرف لمذهب اهل التصوف، ص۸۴.
  83. ↑ برای روشن شدن بطلان این نظریه، ر.ک: المیزان، ج۱۴، ص۲۲۷-۲۲۸.
  84. ↑ «و ما از پیش به آدم سفارش کردیم اما او از یاد برد و در وی عزمی نیافتیم» سوره طه، آیه ۱۱۵.
  85. ↑ تفسیر فخر رازی، ج۱، ص۴۶۳؛ روح المعانی، ج۱، ص۲۱۵؛ الجواهر الکلامیة فی العقیدة الاسلامیة، ص۵۷. همچنین ر.ک: التعرف لمذهب اهل التصوف، ص۸۵.
  86. ↑ شریفی، احمد حسین، یوسفیان، حسن، پژوهشی در عصمت معصومان، ص ۲۰۵-۲۰۹.
  87. ↑ «اما به این درخت نزدیک نشوید که از ستمگران گردید» سوره بقره، آیه ۳۵.
  88. ↑ «گفتیم: ای آدم! این (ابلیس) دشمن تو و دشمن همسر توست، مبادا شما را از بهشت بیرون براند که در سختی افتی * بی‌گمان برای تو (مقرّر) است که در آنجا گرسنه نشوی و برهنه نمانی * و اینکه در آنجا تشنه نشوی و آفتاب‌زده نگردی» سوره طه، آیه ۱۱۷-۱۱۹.
  89. ↑ ﴿وَقَاسَمَهُمَا إِنِّي لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِحِينَ﴾ «و برای آن دو سوگند خورد که من از خیرخواهان شمایم» سوره اعراف، آیه ۲۱.
  90. ↑ هاشمی تنکابنی، سید موسی، عصمت ضرورت و آثار، ص ۲۱۸؛ شریفی، احمد حسین، یوسفیان، حسن، پژوهشی در عصمت معصومان، ص ۲۰۵-۲۰۹.
  91. ↑ «و گفتیم: ای آدم تو با جفت خود در بهشت جای گزین و در آنجا از هر نعمت که بخواهید فراوان برخوردار شوید، ولی به این درخت نزدیک نشوید که از ستمکاران خواهید بود. پس شیطان آنها را به لغزش افکند (تا از آن درخت خوردند) و (بدین عصیان) آنان را از آن مقام بیرون آورد، و گفتیم که (از بهشت) فرود آیید که برخی از شما برخی را دشمنید، و شما را در زمین تا روز مرگ قرارگاه و بهره خواهد بود.» سوره بقره، آیه ۳۵ ـ ۳۶.
  92. ↑ این عبارت در منابع روایی یافت نشد؛ تنها مرحوم مجلسی آن را به نقل از کشف الغمه آورده است (ر.ک: محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۱۱، ص۲۵۶). برخی مفسران همچون علامه طباطبایی آن را به عنوان جمله‌ای مشهور آورده‌اند (ر.ک: سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۶، ص۲۰۱).
  93. ↑ «گفتیم: ای آدم! این (ابلیس) دشمن تو و دشمن همسر توست، مبادا شما را از بهشت بیرون براند که در سختی افتی * بی‌گمان برای تو (مقرّر) است که در آنجا گرسنه نشوی و برهنه نمانی * و اینکه در آنجا تشنه نشوی و آفتاب‌زده نگردی» سوره طه، آیه ۱۱۷-۱۱۹.
  94. ↑ ر.ک: سید محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۱۳۷.
  95. ↑ یعنی در مقام شریفی به سر می‌برد و تکلیفی نداشت.
  96. ↑ ر.ک: عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۳، ص۳۴۸.
  97. ↑ ر.ک: سید مصطفی خمینی، تفسیر القرآن الکریم، ج۵، ص۴۷۵.
  98. ↑ ر.ک: علی نصیری، «قرآن و زیان نمادین»، مجله معرفت، ش۳۵، شهریور ۱۳۷۹، ص۴۰.
  99. ↑ ر.ک: محمد صادقی، الفرقان، ج۱۹، ص۲۱۰.
  100. ↑ «آنگاه، (هر دو) از آن خوردند و شرمگاه‌هاشان بر آنان نمایان شد و آغاز کردند به نهادن برگ (درختان) بهشت بر خودشان و آدم با پروردگارش نافرمانی کرد و بیراه شد» سوره طه، آیه ۱۲۱.
  101. ↑ «يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَ لَيْسَ مِنْ قَوْلِكَ أَنَّ الْأَنْبِيَاءَ مَعْصُومُونَ قَالَ بَلَى قَالَ فَمَا مَعْنَى قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿عَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى...﴾ وَ كَانَ ذَلِكَ مِنْ آدَمَ قَبْلَ النُّبُوَّةِ... فَلَمَّا اجْتَبَاهُ اللَّهُ تَعَالَى وَ جَعَلَهُ نَبِيّاً كَانَ مَعْصُوماً لَا يُذْنِبُ صَغِيرَةً وَ لَا كَبِيرَةً»؛ محمد بن علی بن بابویه (صدوق)، عیون اخبارالرضا (ع)، ج۱، ص۱۷۴).
  102. ↑ ر.ک: عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۳، ص۳۴۸.
  103. ↑ ر.ک: محمد بن علی اردبیلی، جامع الروات، ج۱، ص۱۳۳.
  104. ↑ ر.ک: محمدتقی شوشتری، قاموس الرجال، ج۲، ص۴۲۸.
  105. ↑ انواری، جعفر، نور عصمت بر سیمای نبوت، ص ۱۴۳-۱۶۰.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=عصمت_حضرت_آدم&oldid=1312627»