مسلک اعتراض در تفسیر انتظار: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۵۷

مقدمه

از جمله برداشت‌های ناقص و نادرست از انتظار این است که تنها بخشی از حقیقت انتظار مطرح شود و به دیگر ارکان آن توجهی نباشد؛ برای نمونه یکی از پایه‌های انتظار - مانند: اعتراض به وضع موجود - مساوی با مفهوم انتظار راستین تلقی شود؛ به این معنا که ماهیت و ریشه انتظار چیزی جز اعتراض نیست؛ اعتراض به وضعیت موجود حکومت‌ها یا اعتراض به ظلم و ستم و غیره. به عبارت دیگر، منظور از انتظار آرزوی ظهور بهترین جامعه و کوشش در راه تحقق آن که کامل‌ترین صورت آن با ظهور حضرت ولی عصر(ع) امکان‌پذیر خواهد بود و باید در نظر گرفت که انتظار عین اعتراض به وضع موجود نیست^[۱].

نقد این مسلک

در پاسخ به چنین برداشتی از معنای انتظار باید گفت اعتراض صرف را نمی‌توان به‌عنوان تنها رکن انتظار پنداشت؛ زیرا ارکان دیگری چون آگاهی از وضع مطلوب، اعتقاد به وضع مطلوب و اقدام عملی برای رسیدن وضعیت مطلوب نیز وجود دارند که اعتراض صرف، شامل این موارد نمی‌شود^[۲]؛ و نیز باید افزود چنین فرضیه‌ای با پرسش‌هایی مواجه است مانند اینکه اولاً، گستره و دامنه این اعتراض تا کجاست؟ ثانیاً: این اعتراض چه باری بر دوش منتظران می‌گذارد و این نفی با چه اثباتی می‌تواند همراه باشد؟ افزون‌بر این پرسش‌ها، این فرضیه ارتباطی با معنای انتظار ندارد؛ زیرا انتظار، امید داشتن به آینده ای است که ظلم، ‌ فساد، تباهی و بی عدالتی در آن نباشد و با آمدن رهبری الهی جهان پر از عدل و داد می‌گردد و این هدف با اعتراض صرف حاصل نمی‌شود؛ بلکه باید در نهایت به اقدام و زمینه‌سازی عملی منجر شود؛ بنابراین، فرضیه مسلک اعتراض نمی‌تواند جامع و کامل باشد^[۳].

درباره پرسش اول باید گفت، آرمان‌های دینی از تکامل و شکوفایی استعداد‌های آدمی فراتر و بالاترند؛ زیرا هنگامی که انسان به تکامل می‌رسد باز این پرسش مطرح است که در کدام جهت باید مصرف شود؛ در جهت رشد یا زیان؟ این دو مسئله اساسی بعد از تکامل و شکوفایی‌است. پیامبر اسلام (ص) فرموده‏ است: «مردم معدن هستند مثل معدن طلا و نقره»^[۴] جهت استفاده از معدن، سه مرحله کار لازم است: نخست کشف است؛ دوم، استخراج است؛ سوم، شکل دادن است. تا این‏جا مرحله‏ کمال و شکوفایی است، اما این آهن شکل گرفته که مثلاً به شکل اتومبیل درمی‏‌آید، جهت می‌‏خواهد. پس مرحله‏ چهارم، جهت یابی این معدن، این انسان است. جهت به سوی کیست؟ به سوی پایین‏تر از خود و رضایت به زندگی حیوانی و همین حیات دنیوی؟ خداوند در قرآن کریم فرموده است^[۵]: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، شما را چه شده است که چون به شما گفته می‌شود: «در راه خدا بسیج شوید» کندی به خرج می‌دهید؟ آیا به جای آخرت به زندگی دنیا دل خوش کرده‌اید؟ متاع زندگی دنیا در برابر آخرت، جز اندکی نیست.» اگر این باشد این تنزل است. انسان با کم‏ترین مقایسه درمی‌‏یابد که از حیوانات بالاتر است. در نتیجه، هدفی برتر می‌‏یابد؛ حرکت به سوی بالاتر. این تحرک است، رشد است. بالاتر از من کیست؟ لابد آفریننده‏ انسان که حاکم و خالق هستی است^[۶]. و امامت، هدایت‏گر این حرکت و سیر صعودی است که بعد از مقام رسالت، به این مهم می‌‏پردازد و اکنون عَلَم این حرکت را باید در دستان پرمهر حضرت مهدی (ع) باید جست‏وجو کرد.

درباره پرسش دوم نیز می‌توان چنین گفت: منتظر ظهور حضرت مهدی (ع) آماده است برای ظهور و حاکمیت او زمینه‌سازی کند. چنان که در روایت نیز آمده است: «مردمی از جانب مشرق قیام نمایند و سلطنت را برای مهدی آماده سازند»^[۷]. اهمیت این آمادگی و زمینه سازی را در پیام صادقانه‏ی امام صادق‏(ع می‌‏توان جست‌‏وجو کرد که در آن، به حداقل آمادگی، اشاره شده است: «باید هرکدام از شما برای خروج قائم، آمادگی پیدا کند، اگر چه با تهیه کردن یک تیر باشد؛ چون وقتی خداوند ببیند کسی به نیّت یاری مهدی (ع)‏ اسلحه تهیه کرده است، امید است که عمر او را دراز کند، تا ظهور او را درک کند و از یاوران آن حضرت باشد»^[۸].^[۹]

پرسش مستقیم

انتظار مذهب اعتراض به چه معناست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

منابع

پانویس

↑ ر.ک: جعفری، محمد تقی، فلسفه دین، ص۵۰-۵۶
↑ ر.ک: شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۴۶-۴۹.
↑ ر.ک: دانش، اسماعیل، نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی.
↑ بحارالانوار، ج۵۸، ص۶۵.
↑ ﴿أَرَضِيتُم بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الآخِرَةِ إِلاَّ قَلِيلٌ﴾ سوره توبه، ۳۸.
↑ چنان‏چه در نماز هم به همین جهت آموزش داده می‌‏شود و در سجده می‌خوانیم: «سبحان ربی الاعلی و بحمده‏، پاک است خدای من که برتر است».
↑ بحارالانوار، ج۵۱، ص۸۷.
↑ بحارالانوار، ج۵۲، ص ص۳۶۶.
↑ دانش، اسماعیل، نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی؛ مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۸۹-۹۴.

[1] ر.ک: جعفری، محمد تقی، فلسفه دین، ص۵۰-۵۶

[2] ر.ک: شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۴۶-۴۹.

[3] ر.ک: دانش، اسماعیل، نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی.

[4] بحارالانوار، ج۵۸، ص۶۵.

[5] ﴿أَرَضِيتُم بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الآخِرَةِ إِلاَّ قَلِيلٌ﴾ سوره توبه، ۳۸.

[6] چنان‏چه در نماز هم به همین جهت آموزش داده می‌‏شود و در سجده می‌خوانیم: «سبحان ربی الاعلی و بحمده‏، پاک است خدای من که برتر است».

[7] بحارالانوار، ج۵۱، ص۸۷.

[8] بحارالانوار، ج۵۲، ص ص۳۶۶.

[9] دانش، اسماعیل، نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی؛ مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۸۹-۹۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
+{{مدخل مرتبط
+| موضوع مرتبط = برداشت انحرافی از انتظار امام مهدی
+| عنوان مدخل  =
+| مداخل مرتبط =
+| پرسش مرتبط  = امام مهدی (پرسش)
+}}
-{{انتظار/برداشت‌ها}}
+== مقدمه ==
+از جمله [[برداشت‌های ناقص از انتظار|برداشت‌های ناقص]] و [[برداشت‌های نادرست از انتظار|نادرست از انتظار]] این است که تنها بخشی از [[حقیقت انتظار]] مطرح شود و به دیگر [[ارکان انتظار|ارکان]] آن توجهی نباشد؛ برای نمونه یکی از [[پایه‌های انتظار]] - مانند: [[اعتراض به وضع موجود]] - مساوی با مفهوم [[انتظار راستین]] تلقی شود؛ به این معنا که ماهیت و ریشه [[انتظار]] چیزی جز [[اعتراض به وضع موجود|اعتراض]] نیست؛ [[اعتراض به وضعیت موجود]] [[حکومت‌ها]] یا [[اعتراض به ظلم و ستم]] و غیره. به عبارت دیگر، منظور از انتظار آرزوی ظهور بهترین جامعه و کوشش در راه تحقق آن که کامل‌ترین صورت آن با ظهور [[امام مهدی|حضرت ولی عصر]](ع) امکان‌پذیر خواهد بود و باید در نظر گرفت که انتظار عین [[اعتراض به وضع موجود]] نیست<ref>ر.ک: [[محمد تقی جعفری|جعفری، محمد تقی]]، [[فلسفه دین (کتاب)|فلسفه دین]]، ص۵۰-۵۶</ref>.
-==مقدمه==
+== نقد این مسلک ==
-* از جمله [[برداشت‌های ناقص از انتظار|برداشت‌های ناقص]] و [[برداشت‌های نادرست از انتظار|نادرست از انتظار]] این است که تنها بخشی از [[حقیقت انتظار]] مطرح شود و به دیگر [[ارکان انتظار|ارکان]] آن توجهی نباشد؛ برای نمونه یکی از [[پایه‌های انتظار]] - مانند: [[اعتراض به وضع موجود]] - مساوی با مفهوم [[انتظار راستین]] تلقی شود؛ به این معنا که ماهیت و ریشه [[انتظار]] چیزی جز [[اعتراض به وضع موجود|اعتراض ]] نیست؛ [[اعتراض به وضعیت موجود]] [[حکومت‌ها]] یا [[اعتراض به ظلم و ستم]] و غیره. به عبارت دیگر، منظور از انتظار آرزوی ظهور بهترین جامعه و کوشش در راه تحقق آن که کامل‌ترین صورت آن با ظهور [[امام مهدی|حضرت ولی عصر]](ع) امکان‌پذیر خواهد بود و باید در نظر گرفت که انتظار عین [[اعتراض به وضع موجود]] نیست<ref>ر.ک: [[محمد تقی جعفری|جعفری، محمد تقی]]، [[فلسفه دین (کتاب)|فلسفه دین]]، ص۵۰-۵۶</ref>.
+در پاسخ به چنین برداشتی از [[معنای انتظار]] باید گفت [[اعتراض به وضع موجود|اعتراض]] صرف را نمی‌توان به‌عنوان تنها [[رکن انتظار]] پنداشت؛ زیرا ارکان دیگری چون [[آگاهی از وضع مطلوب]]، [[اعتقاد به وضع مطلوب]] و [[اقدام عملی برای رسیدن وضعیت مطلوب]] نیز وجود دارند که [[اعتراض به وضع موجود|اعتراض]] صرف، شامل این موارد نمی‌شود<ref>ر.ک: [[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|موعود حق]]، ص ۴۶-۴۹.</ref>؛ و نیز باید افزود چنین فرضیه‌ای با پرسش‌هایی مواجه است مانند اینکه اولاً، گستره و دامنه این [[اعتراض به وضع موجود|اعتراض]] تا کجاست؟ ثانیاً: این [[اعتراض به وضع موجود|اعتراض]] چه باری بر دوش [[منتظران]] می‌گذارد و این نفی با چه اثباتی می‌تواند همراه باشد؟ افزون‌بر این [[پرسش‌ها]]، این فرضیه ارتباطی با [[معنای انتظار]] ندارد؛ زیرا [[انتظار]]، [[امید]] داشتن به [[آینده]] ای است که [[ظلم]]، ‌ [[فساد]]، [[تباهی]] و [[بی عدالتی]] در آن نباشد و با آمدن [[رهبری الهی]] [[جهان]] پر از [[عدل و داد]] می‌گردد و این [[هدف]] با [[اعتراض به وضع موجود|اعتراض]] صرف حاصل نمی‌شود؛ بلکه باید در نهایت به [[اقدام برای تحقق وضع مطلوب|اقدام]] و زمینه‌سازی عملی منجر شود؛ بنابراین، فرضیه [[مسلک اعتراض]] نمی‌تواند جامع و کامل باشد<ref>ر.ک: [[اسماعیل دانش|دانش، اسماعیل]]، [[نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی (مقاله)|نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی]].</ref>.
-==نقد این مسلک==
+درباره پرسش اول باید گفت، آرمان‌های [[دینی]] از [[تکامل]] و شکوفایی استعداد‌های [[آدمی]] فراتر و بالاترند؛ زیرا هنگامی که [[انسان]] به [[تکامل]] می‌رسد باز این پرسش مطرح است که در کدام جهت باید [[مصرف]] شود؛ در جهت رشد یا زیان؟ این دو مسئله اساسی بعد از [[تکامل]] و شکوفایی‌است. [[پیامبر اسلام]] {{صل}} فرموده‏ است: «[[مردم]] معدن هستند مثل معدن طلا و نقره»<ref>بحارالانوار، ج۵۸، ص۶۵.</ref> جهت استفاده از معدن، سه مرحله کار لازم است: نخست [[کشف]] است؛ دوم، استخراج است؛ سوم، شکل دادن است. تا این‏جا مرحله‏ کمال و شکوفایی است، اما این آهن شکل گرفته که مثلاً به شکل اتومبیل درمی‏‌آید، جهت می‌‏خواهد. پس مرحله‏ چهارم، جهت یابی این معدن، این [[انسان]] است. جهت به سوی کیست؟ به سوی پایین‏تر از خود و [[رضایت]] به [[زندگی]] حیوانی و همین حیات [[دنیوی]]؟ خداوند در قرآن کریم فرموده است<ref>{{متن قرآن|أَرَضِيتُم بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الآخِرَةِ إِلاَّ قَلِيلٌ}} سوره توبه، ۳۸.</ref>: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، شما را چه شده است که چون به شما گفته می‌شود: «در راه خدا بسیج شوید» کندی به خرج می‌دهید؟ آیا به جای آخرت به زندگی دنیا دل خوش کرده‌اید؟ متاع زندگی دنیا در برابر آخرت، جز اندکی نیست.» اگر این باشد این تنزل است. [[انسان]] با کم‏ترین مقایسه درمی‌‏یابد که از حیوانات بالاتر است. در نتیجه، هدفی [[برتر]] می‌‏یابد؛ حرکت به سوی بالاتر. این تحرک است، رشد است. بالاتر از من کیست؟ لابد آفریننده‏ [[انسان]] که [[حاکم]] و [[خالق]] هستی است<ref>چنان‏چه در نماز هم به همین جهت آموزش داده می‌‏شود و در سجده می‌خوانیم: «سبحان ربی الاعلی و بحمده‏، پاک است خدای من که برتر است».</ref>. و [[امامت]]، هدایت‏گر این حرکت و سیر صعودی است که بعد از [[مقام رسالت]]، به این مهم می‌‏پردازد و اکنون عَلَم این حرکت را باید در دستان پرمهر [[حضرت مهدی]] {{ع}} باید جست‏وجو کرد.
-در پاسخ به چنین برداشتی از [[معنای انتظار]] باید گفت [[اعتراض به وضع موجود|اعتراض]] صرف را نمی‌توان به‌عنوان تنها [[رکن انتظار]] پنداشت؛ زیرا ارکان دیگری چون [[آگاهی از وضع مطلوب]]، [[اعتقاد به وضع مطلوب]] و [[اقدام عملی برای رسیدن وضعیت مطلوب]] نیز وجود دارند که [[اعتراض به وضع موجود|اعتراض]] صرف، شامل این موارد نمی‌شود<ref>ر.ک: [[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|موعود حق]]، ص ۴۶-۴۹.</ref>؛ و نیز باید افزود چنین فرضیه‌ای با پرسش‌هایی مواجه است مانند اینکه اولاً،  گستره و دامنه این [[اعتراض به وضع موجود|اعتراض]] تا کجاست؟ ثانیاً: این [[اعتراض به وضع موجود|اعتراض]] چه باری بر دوش [[منتظران]] می‌گذارد و این نفی با چه اثباتی می‌تواند همراه باشد؟ افزون‌بر این [[پرسش‌ها]]، این فرضیه ارتباطی با [[معنای انتظار]] ندارد؛ زیرا [[انتظار]]، [[امید]] داشتن به [[آینده]] ای است که [[ظلم]]،‌ [[فساد]]، [[تباهی]] و [[بی عدالتی]] در آن نباشد و با آمدن [[رهبری الهی]] [[جهان]] پر از [[عدل و داد]] می‌گردد و این [[هدف]] با [[اعتراض به وضع موجود|اعتراض]] صرف حاصل نمی‌شود؛ بلکه باید در نهایت به [[اقدام برای تحقق وضع مطلوب|اقدام]] و [[زمینه‌سازی]] عملی منجر شود؛  بنابراین، فرضیه [[مسلک اعتراض]] نمی‌تواند جامع و کامل باشد<ref>ر.ک: [[اسماعیل دانش|دانش، اسماعیل]]، [[نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی (مقاله)|نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی]]، ص؟؟ و مکاتبه اختصاصی [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]</ref>.
-*درباره پرسش اول باید گفت، آرمان‌های [[دینی]] از [[تکامل]] و [[شکوفایی]] استعداد‌های [[آدمی]] فراتر و بالاترند؛ زیرا هنگامی که [[انسان]] به [[تکامل]] می‌رسد باز این پرسش مطرح است که در کدام جهت باید [[مصرف]] شود؛ در جهت رشد یا زیان؟ این دو مسئله اساسی بعد از [[تکامل]] و شکوفایی‌است. [[پیامبر اسلام]]{{صل}} فرموده‏ است: «[[مردم]] معدن هستند مثل معدن طلا و نقره»<ref>بحارالانوار، ج۵۸، ص۶۵.</ref> جهت استفاده از معدن، سه مرحله کار لازم است: نخست [[کشف]] است؛ دوم، استخراج است؛ سوم، شکل دادن است. تا این‏جا مرحله‏ کمال و [[شکوفایی]] است، اما این آهن شکل گرفته که مثلاً به شکل اتومبیل درمی‏‌آید، جهت می‌‏خواهد. پس مرحله‏ چهارم، جهت یابی این معدن، این [[انسان]] است. جهت به سوی کیست؟ به سوی پایین‏تر از خود و [[رضایت]] به [[زندگی]] حیوانی و همین حیات [[دنیوی]]؟ خداوند در قرآن کریم فرموده است<ref>{{متن قرآن|أَرَضِیتُمْ بِالْحَیَاهِ الدُّنْیَا مِنَ الْآخِرَهِ فَمَا مَتَاعُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا فِی الْآخِرَهِ إِلَّا قَلِیلٌ}} سوره توبه، ۳۸.</ref>: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، شما را چه شده است که چون به شما گفته می‌شود: «در راه خدا بسیج شوید» کندی به خرج می‌دهید؟ آیا به جای آخرت به زندگی دنیا دل خوش کرده‌اید؟ متاع زندگی دنیا در برابر آخرت، جز اندکی نیست.» اگر این باشد این تنزل است. [[انسان]] با کم‏ترین مقایسه درمی‌‏یابد که از حیوانات بالاتر است. در نتیجه، هدفی [[برتر]] می‌‏یابد؛ حرکت به سوی بالاتر. این تحرک است، رشد است. بالاتر از من کیست؟ لابد آفریننده‏ [[انسان]] که [[حاکم]] و [[خالق]] هستی است<ref>چنان‏چه در نماز هم به همین جهت آموزش داده می‌‏شود و در سجده می‌خوانیم: «سبحان ربی الاعلی و بحمده‏، پاک است خدای من که برتر است».</ref>.  و [[امامت]]، هدایت‏گر این حرکت و سیر صعودی است که بعد از [[مقام رسالت]]، به این مهم می‌‏پردازد و اکنون عَلَم این حرکت را باید در دستان پرمهر [[حضرت مهدی]]{{ع}} باید جست‏وجو کرد.
-*درباره پرسش دوم نیز می‌توان چنین گفت: [[منتظر]] [[ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} آماده است برای [[ظهور]] و [[حاکمیت]] او [[زمینه‌سازی]] کند. چنان که در [[روایت]] نیز آمده است: «مردمی از جانب [[مشرق]] [[قیام]] نمایند و [[سلطنت]] را برای [[مهدی]] آماده سازند»<ref>بحارالانوار، ج۵۱، ص۸۷.</ref>.  اهمیت این [[آمادگی]] و [[زمینه سازی]] را در [[پیام]] صادقانه‏ی [[امام]] صادق‏(ع می‌‏توان جست‌‏وجو کرد که در آن، به حداقل [[آمادگی]]، اشاره شده است: «باید هرکدام از شما برای [[خروج قائم]]، [[آمادگی]] پیدا کند، اگر چه با تهیه کردن یک تیر باشد؛ چون وقتی [[خداوند]] ببیند کسی به [[نیّت]] [[یاری مهدی]]{{ع}}‏ اسلحه تهیه کرده است، [[امید]] است که [[عمر]] او را دراز کند، تا [[ظهور]] او را [[درک]] کند و از [[یاوران]] آن [[حضرت]] باشد»<ref>بحارالانوار، ج۵۲، ص ص۳۶۶.</ref>»<ref>[[اسماعیل دانش|دانش، اسماعیل]]، [[نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی (مقاله)|نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی]]، ص؟؟ و مکاتبه اختصاصی [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]، [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص89-94</ref>.
-==پرسش مستقیم==
+درباره پرسش دوم نیز می‌توان چنین گفت: [[منتظر]] [[ظهور حضرت مهدی]] {{ع}} آماده است برای [[ظهور]] و [[حاکمیت]] او زمینه‌سازی کند. چنان که در [[روایت]] نیز آمده است: «مردمی از جانب [[مشرق]] [[قیام]] نمایند و [[سلطنت]] را برای [[مهدی]] آماده سازند»<ref>بحارالانوار، ج۵۱، ص۸۷.</ref>. اهمیت این آمادگی و زمینه سازی را در [[پیام]] صادقانه‏ی [[امام]] صادق‏(ع می‌‏توان جست‌‏وجو کرد که در آن، به حداقل آمادگی، اشاره شده است: «باید هرکدام از شما برای [[خروج قائم]]، آمادگی پیدا کند، اگر چه با تهیه کردن یک تیر باشد؛ چون وقتی [[خداوند]] ببیند کسی به [[نیّت]] یاری مهدی {{ع}}‏ اسلحه تهیه کرده است، [[امید]] است که [[عمر]] او را دراز کند، تا [[ظهور]] او را [[درک]] کند و از [[یاوران]] آن حضرت باشد»<ref>بحارالانوار، ج۵۲، ص ص۳۶۶.</ref>.<ref>[[اسماعیل دانش|دانش، اسماعیل]]، [[نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی (مقاله)|نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی]]؛ [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۸۹-۹۴.</ref>
+== پرسش مستقیم ==
+{{پرسش وابسته}}
 * [[انتظار مذهب اعتراض به چه معناست؟ (پرسش)]]
+{{پایان پرسش وابسته}}
+== پرسش‌های وابسته ==
 {{پرسمان انتظار فرج}}
-==منابع==
+== منابع ==
+{{منابع}}
+# [[پرونده:1379240.jpg|22px]] [[محمد تقی جعفری|جعفری، محمد تقی]]، [[فلسفه دین (کتاب)|'''فلسفه دین''']]
+# [[پرونده:1100127.jpg|22px]] [[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|'''موعود حق''']]
+# [[پرونده:97B13919.jpg|22px]] [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|'''فلسفه انتظار''']]
+# [[پرونده:1379215.jpg|22px]] [[اسماعیل دانش|دانش، اسماعیل]]، [[نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی (مقاله)|'''نقش آموزه انتظار در پایداری جنبش‌های اسلامی''']]
+{{پایان منابع}}
 == پانویس ==
 {{پانویس}}
-{{امام مهدی}}
 [[رده:برداشت‌های انحرافی از انتظار ظهور امام مهدی]]
-[[رده:مدخل]]