تفسیر اشاری: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۰۵

مقدمه

تفسیر اشاری یعنی تأویل آیات قرآن‌کریم برخلاف ظاهر آنها به دلیل اقتضای اشاراتی خفی که برای ارباب سلوک آشکار است؛ به بیان دیگر، تفسیری است دربرگیرنده تأملات و نکاتی که به ذهن مفسر عارف خطور کرده است. این تأملات عبارتند از نکات لطیفی که با ظواهر آیات سازگارند؛ گرچه در این تفسیر، آیات برخلاف ظاهرشان تأویل و تفسیر می‌شوند.

علما در جواز این‌گونه تفسیر اختلاف‌نظر دارند؛ دسته‌ای آن را جایز شمرده و عده‌ای با آن مخالفت کرده‌اند. به نظر دسته اوّل این تفسیر با عقل و شرع مخالفتی ندارد؛ بلکه تلاشی است عقلی به‌منظور تعمق در آیات قرآن که برای رشد قوه ایمان و صفای باطن به انسان کمک می‌کند. البته برای جواز آن شرایطی ذکر شده است؛ مانند:

تفسیر، منافی نظم و سیاق آیات قرآن نباشد؛
شاهد شرعی، این تفسیر را تأیید کند؛
شاهدی شرعی، معارض تفسیر نباشد؛
ادعا نشود که همین مراد آیه است، نه ظاهر.

ذهبی تفسیر اشاری را نوعی تفسیر صوفیانه می‌داند و در تفاوت آن با تفسیر صوفیانه نظری می‌گوید: تفاوت تفسیر صوفی اشاری و تفسیر صوفی نظری از دو نظر است:

تفسیر نظری صوفی بر مقدماتی علمی استوار است که ابتدا در ذهن صوفی نقش بسته است و تفسیر قرآن بر آنها بنا می‌شود؛ در حالی که تفسیر اشاری مقدمات علمی ندارد، بلکه بر نوعی ریاضت روحی استوار است.
در تفسیر صوفی نظری، مفسر اعتقاد دارد که هر چه آیه می‌گوید، همان معنایی است که او فهمیده و آیه بیشتر از این چیزی در خود ندارد؛ اما تفسیر اشاری چنین نیست و مفسر آن‌چه را که خود فهمیده، همه مراد آیه نمی‌داند؛ بلکه اعتقاد دارد در آیه، معنای ظاهری نیز هست که پیش از هر چیز، آن معنا مراد است^[۱].^[۲]

مفسّران اشاری

برخی از مفسّران اشاری عبارتند از:

سید محمد بن سید علی حسینی نجفی همدانی (عربزاده) از فقها و مفسران بنام امامیه و صاحب تفسیر فارسی به نام انوار درخشان در تفسیر قرآن (الأنوار الساطعة فی تفسیر القرآن)؛
عبدالقادر ملّاحویش آل‌غازی العانی صاحب تفسیر بیان المعانی؛
ملاصدرا معروف به صدرالمتألهین از مفسّران بزرگ امامیه صاحب تفسیر القرآن الکریم؛
محمد ثناءالله عثمانی مظهری از علمای حنفی مذهب صاحب تفسیر المظهری؛
شهاب الدین سید محمود آلوسی از مفسّران حنفی مذهب و صاحب روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی؛
محمد علی بازوری صاحب کتاب تفسیر الغیب و الشهادة من خلال القرآن، از علمای معاصر امامیه و اهل لبنان که به فلسفه و عرفان تمایل داشته است. این تفسیر، سال ۱۴۰۷ق تألیف شده و توسط انتشارات دار القارئ بیروت منتشر شده است؛
نعمت‌الله بن محمود نخجوانی صوفی مذهب و معروف به شیخ علوان یا شیخ بابا نعمت‌الله، صاحب الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة؛
ابوالفضل رشیدالدین میبدى از علمای شافعی صاحب کتاب کشف الاسرار و عدةالابرار (تفسیر میبدی)؛
خانم سیده نصرت امین از مفسّران عالی‌قدر شیعه امامیه و صاحب تفسیر مخزن العرفان؛
آیت الله سید عبدالأعلی موسوی سبزواری از علمای امامیه صاحب مواهب‌ الرحمان فی تفسیر القرآن؛
ابومحمد سهل بن عبدالله تستری صاحب تفسیر شوشتری؛
ابوبکر محیی الدین محمد بن علی بن محمد بن احمد بن عبدالله حاتمی طائی اندلسی، معروف به محیی‌الدین ابن عربی، تفسیر ابن عربی به وی منسوب است^[۳].^[۴]

جستارهای وابسته

منابع

فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس

↑ ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۲،صفحه (۳۷۷-۳۱)و۳۵۲؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۲،صفحه ۸۶؛ عمیدزنجانی، عباسعلی، مبانی وروشهای تفسیرقرآن، صفحه ۲۵۰؛ صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن، صفحه ۲۹۶.
↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۵۷.
↑ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۸۵۰؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۲،صفحه (۴۱۲-۴۴۲)؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۲،صفحه ۹۰؛ عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم، طبقات مفسران شیعه، جلد۱،صفحه ۲۰۹
↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۴۴۸۳.

[1] ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۲،صفحه (۳۷۷-۳۱)و۳۵۲؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۲،صفحه ۸۶؛ عمیدزنجانی، عباسعلی، مبانی وروشهای تفسیرقرآن، صفحه ۲۵۰؛ صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن، صفحه ۲۹۶.

[2] فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۵۷.

[3] ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۸۵۰؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۲،صفحه (۴۱۲-۴۴۲)؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۲،صفحه ۹۰؛ عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم، طبقات مفسران شیعه، جلد۱،صفحه ۲۰۹

[4] فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۴۴۸۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[تفسیر اشاری در علوم قرآنی]]| پرسش مرتبط  = }}
+{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = تفسیر | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط  = }}
-==مقدمه==
+== مقدمه ==
 تفسیر اشاری یعنی [[تأویل آیات]] [[قرآن‌کریم]] برخلاف ظاهر آنها به دلیل اقتضای اشاراتی خفی که برای ارباب [[سلوک]] آشکار است؛ به بیان دیگر، [[تفسیری]] است دربرگیرنده تأملات و نکاتی که به [[ذهن]] [[مفسر]] [[عارف]] خطور کرده است. این تأملات عبارتند از نکات لطیفی که با [[ظواهر آیات]] سازگارند؛ گرچه در این [[تفسیر]]، [[آیات]] برخلاف ظاهرشان [[تأویل]] و تفسیر می‌شوند.
 [[علما]] در جواز این‌گونه تفسیر اختلاف‌نظر دارند؛ دسته‌ای آن را جایز شمرده و عده‌ای با آن [[مخالفت]] کرده‌اند. به نظر دسته اوّل این تفسیر با [[عقل]] و [[شرع]] مخالفتی ندارد؛ بلکه تلاشی است [[عقلی]] به‌منظور [[تعمق]] در [[آیات قرآن]] که برای [[رشد]] [[قوه]] [[ایمان]] و صفای [[باطن]] به [[انسان]] کمک می‌کند. البته برای جواز آن شرایطی ذکر شده است؛ مانند:
-#تفسیر، منافی [[نظم]] و [[سیاق]] آیات قرآن نباشد؛
+# تفسیر، منافی [[نظم]] و [[سیاق]] آیات قرآن نباشد؛
 # [[شاهد]] [[شرعی]]، این تفسیر را [[تأیید]] کند؛
-#شاهدی شرعی، معارض تفسیر نباشد؛
+# شاهدی شرعی، معارض تفسیر نباشد؛
-#ادعا نشود که همین مراد [[آیه]] است، نه ظاهر.
+# ادعا نشود که همین مراد [[آیه]] است، نه ظاهر.
 [[ذهبی]] تفسیر اشاری را نوعی تفسیر صوفیانه می‌داند و در تفاوت آن با تفسیر صوفیانه نظری می‌گوید: تفاوت تفسیر [[صوفی]] اشاری و تفسیر صوفی نظری از دو نظر است:
-#تفسیر نظری صوفی بر مقدماتی [[علمی]] [[استوار]] است که ابتدا در ذهن صوفی نقش بسته است و [[تفسیر قرآن]] بر آنها بنا می‌شود؛ در حالی که تفسیر اشاری مقدمات علمی ندارد، بلکه بر نوعی [[ریاضت]] [[روحی]] استوار است.
+# تفسیر نظری صوفی بر مقدماتی [[علمی]] [[استوار]] است که ابتدا در ذهن صوفی نقش بسته است و [[تفسیر قرآن]] بر آنها بنا می‌شود؛ در حالی که تفسیر اشاری مقدمات علمی ندارد، بلکه بر نوعی [[ریاضت]] [[روحی]] استوار است.
-#در تفسیر صوفی نظری، مفسر [[اعتقاد]] دارد که هر چه آیه می‌گوید، همان معنایی است که او فهمیده و آیه بیشتر از این چیزی در خود ندارد؛ اما تفسیر اشاری چنین نیست و مفسر آن‌چه را که خود فهمیده، همه مراد آیه نمی‌داند؛ بلکه اعتقاد دارد در آیه، معنای ظاهری نیز هست که پیش از هر چیز، آن معنا مراد است<ref>ذهبی، محمد حسین،التفسیروالمفسرون،جلد۲،صفحه (۳۷۷-۳۱)و۳۵۲؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن،جلد۲،صفحه ۸۶؛ عمیدزنجانی، عباسعلی، مبانی وروشهای تفسیرقرآن،صفحه ۲۵۰؛ صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن،صفحه ۲۹۶.</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۷۵۷.</ref>
+# در تفسیر صوفی نظری، مفسر [[اعتقاد]] دارد که هر چه آیه می‌گوید، همان معنایی است که او فهمیده و آیه بیشتر از این چیزی در خود ندارد؛ اما تفسیر اشاری چنین نیست و مفسر آن‌چه را که خود فهمیده، همه مراد آیه نمی‌داند؛ بلکه اعتقاد دارد در آیه، معنای ظاهری نیز هست که پیش از هر چیز، آن معنا مراد است<ref>ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۲،صفحه (۳۷۷-۳۱)و۳۵۲؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۲،صفحه ۸۶؛ عمیدزنجانی، عباسعلی، مبانی وروشهای تفسیرقرآن، صفحه ۲۵۰؛ صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن، صفحه ۲۹۶.</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۷۵۷.</ref>
-==[[مفسّران]] اشاری==
+== [[مفسّران]] اشاری ==
 برخی از مفسّران اشاری عبارتند از:
 # [[سید محمد بن سید علی حسینی نجفی همدانی]] (عربزاده) از [[فقها]] و [[مفسران]] بنام [[امامیه]] و صاحب [[تفسیر]] [[فارسی]] به نام [[انوار درخشان در تفسیر قرآن (کتاب)|انوار درخشان در تفسیر قرآن]] ([[الأنوار الساطعة فی تفسیر القرآن (کتاب)|الأنوار الساطعة فی تفسیر القرآن]])؛
@@ خط ۲۴: / خط ۲۴: @@
 # [[نعمت‌الله بن محمود نخجوانی]] [[صوفی]] مذهب و معروف به [[شیخ علوان]] یا [[شیخ بابا نعمت‌الله]]، صاحب [[الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة (کتاب)|الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة]]؛
 # [[ابوالفضل رشیدالدین میبدى]] از علمای [[شافعی]] صاحب کتاب [[کشف الاسرار و عدةالابرار (کتاب)|کشف الاسرار و عدةالابرار]] ([[تفسیر میبدی]])؛
-#خانم [[سیده نصرت امین]] از مفسّران عالی‌قدر [[شیعه امامیه]] و صاحب تفسیر [[مخزن العرفان (کتاب)|مخزن العرفان]]؛
+# خانم [[سیده نصرت امین]] از مفسّران عالی‌قدر [[شیعه امامیه]] و صاحب تفسیر [[مخزن العرفان (کتاب)|مخزن العرفان]]؛
 # [[آیت الله]] [[سید عبدالأعلی موسوی سبزواری]] از [[علمای امامیه]] صاحب [[مواهب‌ الرحمان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مواهب‌ الرحمان فی تفسیر القرآن]]؛
 # [[ابومحمد سهل بن عبدالله تستری]] صاحب [[تفسیر تستری (کتاب)|تفسیر شوشتری]]؛
-# [[ابوبکر محیی الدین محمد بن علی بن محمد بن احمد بن عبدالله حاتمی طائی اندلسی]]، معروف به [[محیی‌الدین ابن عربی]]، [[تفسیر ابن عربی]] به وی منسوب است<ref>ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم،صفحه ۸۵۰؛ ذهبی، محمد حسین،التفسیروالمفسرون،جلد۲،صفحه (۴۱۲-۴۴۲)؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن،جلد۲،صفحه ۹۰؛ عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم، طبقات مفسران شیعه،جلد۱،صفحه ۲۰۹</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۴۴۸۳.</ref>
+# [[ابوبکر محیی الدین محمد بن علی بن محمد بن احمد بن عبدالله حاتمی طائی اندلسی]]، معروف به [[محیی‌الدین ابن عربی]]، [[تفسیر ابن عربی]] به وی منسوب است<ref>ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۸۵۰؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۲،صفحه (۴۱۲-۴۴۲)؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۲،صفحه ۹۰؛ عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم، طبقات مفسران شیعه، جلد۱،صفحه ۲۰۹</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۴۴۸۳.</ref>
 {{تفسیر}}
@@ خط ۳۸: / خط ۳۸: @@
 {{پانویس}}
-[[رده:تفسیر اشاری]]
 [[رده:تفسیر]]