حق در جامعه‌شناسی اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۳۳

مقدمه

حق در مقابل باطل، امری است که در واقع و نفس‌الامر از درجاتی از ثبوت و تحقق همراه با مطابقت واقع برخوردار است^[۱]. از نظر قرآن، حق چیزی است که خداوند آن را - چه در عالم تکوین و چه در عالم تشریع - تحقق داده است؛ از این‌رو، حق در عالم تشریع و در ظرف اجتماع شامل همه ارزش‌ها و معیارهایی است که خداوند بر آن مهر تأیید نهاده و عمل طبق آن را توصیه کرده باشد. حق و همچنین باطل وصف امور مختلفی قرار می‌گیرند؛ برای نمونه: قول و فعل حق به معنای قول و فعل متصف به صفات جمیلی چون ثبات، بقا و حسن، و قول و فعل باطل به معنای قول و فعل متصف به صفات ناپسند چون تزلزل، زوال و قبح^[۲]. حق به معانی دیگری همچون فعل حکیمانه، اعتقاد مطابق با واقع، خود واقعیت، سخن و کلام مطابق با واقع نیز به کار رفته است^[۳].

علامه طباطبایی در تفسیر آیه ﴿تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ﴾^[۴] در سوره عصر می‌نویسد: تواصی به حق این است که یکدیگر را به حق سفارش کنند، سفارش کنند به اینکه از حق پیروی نموده و در راه حق استقامت و مداومت کنند؛ پس دین حق چیزی به جز پیروی اعتقادی و عملی از حق و تواصی به حق نیست و تواصی به حق عنوانی است وسیع‌تر از عنوان امر به معروف و نهی از منکر، چون امر به معروف و نهی از منکر شامل اعتقادیات و مطلق ترغیب و تشویق بر عمل صالح نمی‌شود، ولی تواصی به حق هم شامل امر به معروف می‌شود و هم شامل عناوین مذکور^[۵].

آیات قرآنی مرتبط

تأکید بر حقانی بودن تعالیم وحیانی و برحذر داشتن از تردید در آنها: ﴿الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ﴾^[۶].
هدایت خداوند به سوی حق و توصیه به متابعت از داعیان به حق: ﴿قُلِ اللَّهُ يَهْدِي لِلْحَقِّ أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى﴾^[۷].
تمجید از مؤمنان دعوت کننده به حق در برخی آیات^[۸]؛
توصیه به حق از جمله ویژگی‌های مؤمنان^[۹]؛
نهی از درآمیختن آگاهانه حق به باطل و کتمان آن^[۱۰]^[۱۱]

منابع

شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم

پانویس

↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۲، ص۳۰۶.
↑ سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۸۱.
↑ ر. ک: حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۴۶؛ محمدتقی مصباح یزدی، رستگاران، ج۱، ص۴۷-۶۳.
↑ «یکدیگر را به راستی پند داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.
↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۶۱۱.
↑ «حق از (آن) پروردگار توست پس هیچ‌گاه از دو دلان مباش!» سوره بقره، آیه ۱۴۷.
↑ «بگو خداوند به “حق” رهنماست؛ آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟» سوره یونس، آیه ۳۵.
↑ ﴿وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ﴾ «و از آفریدگان ما دسته‌ای هستند که به حقّ رهنمون می‌شوند و به حقّ داد می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۱۸۱.
↑ ﴿إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾ «جز آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند و یکدیگر را به راستی پند داده‌اند و همدیگر را به شکیبایی اندرز داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.
↑ ﴿وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾ «و حق را با باطل میامیزید و آگاهانه حقپوشی مکنید» سوره بقره، آیه ۴۲.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۱۳۱.

[1] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۲، ص۳۰۶.

[2] سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۸۱.

[3] ر. ک: حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۴۶؛ محمدتقی مصباح یزدی، رستگاران، ج۱، ص۴۷-۶۳.

[4] «یکدیگر را به راستی پند داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.

[5] طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۶۱۱.

[6] «حق از (آن) پروردگار توست پس هیچ‌گاه از دو دلان مباش!» سوره بقره، آیه ۱۴۷.

[7] «بگو خداوند به “حق” رهنماست؛ آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟» سوره یونس، آیه ۳۵.

[8] ﴿وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ﴾ «و از آفریدگان ما دسته‌ای هستند که به حقّ رهنمون می‌شوند و به حقّ داد می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۱۸۱.

[9] ﴿إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾ «جز آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند و یکدیگر را به راستی پند داده‌اند و همدیگر را به شکیبایی اندرز داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.

[10] ﴿وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾ «و حق را با باطل میامیزید و آگاهانه حقپوشی مکنید» سوره بقره، آیه ۴۲.

[11] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۱۳۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{مدخل مرتبط
 | موضوع مرتبط = حق
-| عنوان مدخل  = [[حق]]
+| عنوان مدخل  = حق
-| مداخل مرتبط = [[حق در قرآن]] - [[حق در حدیث]] - [[حق در نهج البلاغه]] - [[حق در کلام اسلامی]] - [[حق در معارف دعا و زیارات]] - [[حق در فلسفه اسلامی]] - [[حق در فقه اسلامی]] - [[حق در اخلاق اسلامی]] - [[حق در معارف مهدویت]]
+| مداخل مرتبط = [[حق در لغت]] - [[حق در قرآن]] - [[حق در حدیث]] - [[حق در نهج البلاغه]] - [[حق در فلسفه اسلامی]] - [[حق در فقه اسلامی]] - [[حق در اخلاق اسلامی]] - [[حق در معارف مهدویت]] - [[حق در فقه سیاسی]] - [[حق در معارف دعا و زیارات]] - [[حق در معارف و سیره سجادی]] - [[حق در جامعه‌شناسی اسلامی]] - [[حق در حقوق اسلامی]] - [[حق در خانواده]] - [[حق در علوم قرآنی]] - [[حق در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]
-| پرسش مرتبط  = حق (پرسش)
+| پرسش مرتبط  =
 }}
 == مقدمه ==
-[[حق]] در مقابل [[باطل]]، امری است که در واقع و نفس‌الامر از درجاتی از ثبوت و تحقق همراه با مطابقت واقع برخوردار است<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۲، ص۳۰۶.</ref>. از نظر [[قرآن]]، حق چیزی است که [[خداوند]] آن را - چه در عالم [[تکوین]] و چه در عالم [[تشریع]] - تحقق داده است؛ از این‌رو، حق در عالم تشریع و در ظرف [[اجتماع]] شامل همه [[ارزش‌ها]] و معیارهایی است که خداوند بر آن مهر [[تأیید]] نهاده و عمل طبق آن را توصیه کرده باشد. حق و همچنین باطل [[وصف]] امور مختلفی قرار می‌گیرند؛ برای نمونه: [[قول و فعل]] حق به معنای قول و فعل متصف به صفات جمیلی چون [[ثبات]]، بقا و [[حسن]]، و قول و فعل باطل به معنای قول و فعل متصف به [[صفات ناپسند]] چون [[تزلزل]]، زوال و [[قبح]]<ref>سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۸۱.</ref>. حق به معانی دیگری همچون فعل حکیمانه، [[اعتقاد]] [[مطابق با واقع]]، خود [[واقعیت]]، سخن و [[کلام]] مطابق با واقع نیز به کار رفته است<ref>ر. ک: حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۴۶؛ محمدتقی مصباح یزدی، رستگاران، ج۱، ص۴۷-۶۳.</ref>.
+[[حق]] در مقابل [[باطل]]، امری است که در واقع و نفس‌الامر از درجاتی از ثبوت و تحقق همراه با مطابقت واقع برخوردار است<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۲، ص۳۰۶.</ref>. از نظر [[قرآن]]، حق چیزی است که [[خداوند]] آن را - چه در عالم [[تکوین]] و چه در عالم [[تشریع]] - تحقق داده است؛ از این‌رو، حق در عالم تشریع و در ظرف [[اجتماع]] شامل همه [[ارزش‌ها]] و معیارهایی است که خداوند بر آن مهر [[تأیید]] نهاده و عمل طبق آن را توصیه کرده باشد. حق و همچنین باطل وصف امور مختلفی قرار می‌گیرند؛ برای نمونه: [[قول و فعل]] حق به معنای قول و فعل متصف به صفات جمیلی چون [[ثبات]]، بقا و [[حسن]]، و قول و فعل باطل به معنای قول و فعل متصف به [[صفات ناپسند]] چون [[تزلزل]]، زوال و [[قبح]]<ref>سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۸۱.</ref>. حق به معانی دیگری همچون فعل حکیمانه، [[اعتقاد]] [[مطابق با واقع]]، خود [[واقعیت]]، سخن و [[کلام]] مطابق با واقع نیز به کار رفته است<ref>ر. ک: حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۴۶؛ محمدتقی مصباح یزدی، رستگاران، ج۱، ص۴۷-۶۳.</ref>.
 [[علامه طباطبایی]] در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ}}<ref>«یکدیگر را به راستی پند داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.</ref> در [[سوره عصر]] می‌نویسد: