عید غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←پانویس) |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[عید غدیر در حدیث]] - [[عید غدیر در کلام اسلامی]] - [[عید غدیر در تاریخ اسلامی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
| موضوع مرتبط = | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = [[عید غدیر در حدیث]] - [[عید غدیر در کلام اسلامی]] - [[عید غدیر در تاریخ اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
[[پرونده:تابلو غدیر فرشچیان.jpeg|300px|بندانگشتی|نگاره «[[غدیر خم]]» اثر استاد محمود فرشچیان که در موزه آستان مقدس رضوی نگهداری می‌شود.]] | [[پرونده:تابلو غدیر فرشچیان.jpeg|300px|بندانگشتی|نگاره «[[غدیر خم]]» اثر استاد محمود فرشچیان که در موزه آستان مقدس رضوی نگهداری می‌شود.]] | ||
| خط ۱۲: | خط ۷: | ||
== اهمیت عید غدیر == | == اهمیت عید غدیر == | ||
{{اصلی|غدیر خم}} | {{اصلی|غدیر خم}} | ||
عید غدیر، [[عید]] [[ولایت]] و [[رهبری]] و [[عید]] انسانیّت و | عید غدیر، [[عید]] [[ولایت]] و [[رهبری]] و [[عید]] انسانیّت و کمال دین و اتمام نعمت [[الهی]] است و از اعیاد اسلامی به شمار می‌رود و مخصوص [[شیعه]] نیست. [[امام صادق]] {{ع}} عید غدیر را بزرگتر و شریف‌تر از [[جمعه]] و [[عید فطر]] و قربان می‌شمارد و از قول [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]] {{صل}} [[روایت]] می‌کند که به [[امام علی|امیر المؤمنین]] توصیه فرمود [[مردم]] این روز را [[عید]] بگیرند. [[پیامبران]] نیز همه چنین می‌کردند و به [[جانشینان]] خود [[وصیّت]] می‌کردند روز [[تعیین جانشین]] را [[عید]] بگیرند<ref>الکافی، ج ۱ ص ۲۰۴</ref> و فرمود: {{متن حدیث|يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ أَفْضَلُ أَعْيَادِ أُمَّتِي }}<ref>الکافی، ج ۱ ص ۲۰۴</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴۲۷.</ref> | ||
[[پیامبر خدا]] {{صل}} فرمودند: "روز [[غدیر خم]]، [[برترین]] [[عید]] [[امت]] من است و آن، روزی است که [[خداوند متعال]] به من [[فرمان]] داد تا برادرم [[علی بن ابی طالب]] را نشانه‌ای برای امتم قرار دهم تا پس از من، بدان، راه یابند و آن، روزی است که [[خداوند]]، [[دین]] را در آن به کمال رسانْد و [[نعمت]] را بر امتم کامل کرد و [[دین اسلام]] را برایشان پسندید"<ref>{{متن حدیث| | [[پیامبر خدا]] {{صل}} فرمودند: "روز [[غدیر خم]]، [[برترین]] [[عید]] [[امت]] من است و آن، روزی است که [[خداوند متعال]] به من [[فرمان]] داد تا برادرم [[علی بن ابی طالب]] را نشانه‌ای برای امتم قرار دهم تا پس از من، بدان، راه یابند و آن، روزی است که [[خداوند]]، [[دین]] را در آن به کمال رسانْد و [[نعمت]] را بر امتم کامل کرد و [[دین اسلام]] را برایشان پسندید"<ref>{{متن حدیث| قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ : يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ أَفْضَلُ أَعْيَادِ أُمَّتِي وَ هُوَ اَلْيَوْمُ اَلَّذِي أَمَرَنِي اَللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ فِيهِ بِنَصْبِ أَخِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَلَماً لِأُمَّتِي يَهْتَدُونَ بِهِ مِنْ بَعْدِي وَ هُوَ اَلْيَوْمُ اَلَّذِي أَكْمَلَ اَللَّهُ فِيهِ اَلدِّينَ وَ أَتَمَّ عَلَى أُمَّتِي فِيهِ اَلنِّعْمَةَ وَ رَضِيَ لَهُمُ اَلْإِسْلاَمَ دِيناً }}؛ (الأمالی، صدوق، ص ۱۸۸، ح ۱۹۷).</ref>. | ||
فیاض بن محمد طرسوسی می‌گوید: "در روز [[غدیر]]، او در نزد [[امام رضا]] {{ع}} بود و عده‌ای از یاران خاص ایشان هم در آنجا حضور داشتند که [[امام]] {{ع}} آنان را برای [[افطار]]، نگاه داشته بود و برای خانه‌هایشان، غذا و هدیه و صِله و [[پوشاک]] و حتی انگشتر و کفش فرستاده بود و وضعیت آنان و اطرافیان خود را [[تغییر]] داده بود. [[امام]] {{ع}}، وسایل و ابزارهای کهنه خود را نیز نو کرده بود و [[فضیلت]] و سابقه آن روز را بیان می‌کرد"<ref>مصباح المتهجد، ص ۷۵۲.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۱۴۴-۱۶۲.</ref> | |||
== تاریخچه عید غدیر == | == تاریخچه عید غدیر == | ||
این [[عید]]، مورد | این [[عید]]، مورد عنایت خاص [[خدا]] و [[رسول]] بوده، [[امامان]] نیز پیوسته یادآوران آن واقعۀ مهم بودند و به [[پیروان]] خود دستور می‌دادند این روز را [[عید]] گرفته، دور هم جمع شوند، به یکدیگر تبریک و شادباش بگویند و برای این روز، برنامه‌هایی [[عبادی]] از قبیل [[دعا]]، [[زیارت]]، [[روزه]] و [[نماز]] خاصّ است، تا [[حرمت]] این روز و مظلومیّت [[اهل بیت]] {{ع}} و حقانیت آنان برای [[رهبری]] [[امت]] فراموش نشود. پس این [[عید]]، سابقۀ کهن دارد و به [[عهد]] [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} بازمی‌گردد و ساخته و پرداختۀ [[شیعه]] یا پدید آمده از زمان [[آل بویه]] نیست (آنگونه که مخالفان مغرض ادّعا می‌کنند)<ref>در این زمینه از جمله ر. ک: «الغدیر»، ج ۱، بحث مفصل تحت عنوان «عید الغدیر فی الإسلام»، نیز جزوۀ «عید غدیر در اسلام» به قلم نویسنده، از سری جزوات آشنایی با معارف «الغدیر»، نیز «عید ولایت»، جوادی آملی، نشر اسراء، «عید الغدیر فی الإسلام» کمال السیّد.</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴۲۷.</ref> | ||
== نام‌های دیگر عید غدیر == | == نام‌های دیگر عید غدیر == | ||
به فرمودۀ [[امام صادق]] {{ع}}، [[خداوند]] هر [[پیامبری]] را که برانگیخت، این روز را [[عید]] گرفت و حرمتش را [[شناخت]]، نام این [[عید]] در [[آسمان]] {{متن حدیث| | به فرمودۀ [[امام صادق]] {{ع}}، [[خداوند]] هر [[پیامبری]] را که برانگیخت، این روز را [[عید]] گرفت و حرمتش را [[شناخت]]، نام این [[عید]] در [[آسمان]] {{متن حدیث|يَوْمُ اَلْعَهْدِ اَلْمَعْهُودِ }} است و در [[زمین]] {{متن حدیث|يَوْمُ اَلْمِيثَاقِ اَلْمَأْخُوذِ وَ اَلْجَمْعِ اَلْمَشْهُودِ }}<ref>وسائل الشیعه، ج ۵ ص ۲۲۴</ref>. [[فضیلت]] این [[عید]] بسیار است و در [[روایات]]، از آن به عنوان {{عربی|عِيدُ اَللَّهِ اَلْأَكْبَرُ}}، [[عید]] آسمانی، [[عید]] [[ولایت]]، [[عید]] [[میثاق]] و [[بیعت]]، روز روشنگری و [[فرج]]، روز کمال دین، روز صیام و [[قیام]] و [[اطعام]] و روز [[شادی]] یاد شده است<ref>چهل حدیث غدیر، محمود شریفی</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴۲۷.</ref> | ||
== فضیلت عید غدیر == | == فضیلت عید غدیر == | ||
=== فضیلت عید غدیر در بیان [[امیرالمؤمنین]] === | === فضیلت عید غدیر در بیان [[امیرالمؤمنین]] === | ||
[[امام علی|علی]] {{ع}} در یکی از سال‌ها که عید غدیر با [[روز جمعه]] مصادف شده بود، در خطبۀ [[عید]]، ضمن برشمردن اهمیت [[جمعه]] و [[غدیر]] و نقش [[جمعه]] در پاکسازی [[دل‌ها]] از [[آلودگی]] و بیان | [[امام علی|علی]] {{ع}} در یکی از سال‌ها که عید غدیر با [[روز جمعه]] مصادف شده بود، در خطبۀ [[عید]]، ضمن برشمردن اهمیت [[جمعه]] و [[غدیر]] و نقش [[جمعه]] در پاکسازی [[دل‌ها]] از [[آلودگی]] و بیان جایگاه والای [[توحید]] و [[نبوت]] و قبول [[ولایت]] به [[امر الهی]]، [[فضیلت]] [[روز غدیر]] را یادآور شد و در ادامه فرمود: "پس از پایان این تجمّع، به خانه‌هایتان برگردید، به خانوادۀ خود وسعت و [[گشایش]] دهید و به [[برادران]] خود [[نیکی]] کنید و [[خداوند]] را بر نعمتی که برشما ارزانی داشته است [[سپاس]] گویید. با هم باشید تا [[خداوند]] متّحدتان سازد، به یکدیگر [[نیکی]] کنید تا [[خداوند]] هم [[الفت]] شما را پایدار کند. از [[نعمت الهی]] به یکدیگر هدیه دهید، آنگونه که [[خداوند]] برشما منّت نهاد و [[پاداش]] آن را در این روز چند برابر عیدهای گذشته و [[آینده]] قرار داد. [[نیکی]] در این روز، [[ثروت]] را می‌افزاید و [[عمر]] را طولانی می‌کند. ابراز عاطفه و [[محبّت]] به هم در این روز، موجب [[رحمت]] و [[لطف خدا]] می‌شود. تا می‌توانید در این روز از دارایی‌تان [[خرج]] [[خانواده]] و برادرانتان کنید و در برخوردها و ملاقات‌ها ابراز [[شادمانی]] و [[سرور]] کنید"<ref>الغدیر، ج ۱ ص ۲۸۴ به نقل از مصباح المتهجّد، ص ۵۲۴</ref>. | ||
به فرمودۀ [[امام صادق]] {{ع}} این اهتمام از سوی [[امام علی|امیر مؤمنان]] به توصیۀ [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} بوده که در [[حدیث]] [[پیامبر]] است که | به فرمودۀ [[امام صادق]] {{ع}} این اهتمام از سوی [[امام علی|امیر مؤمنان]] به توصیۀ [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} بوده که در [[حدیث]] [[پیامبر]] است که انبیای پیشین نیز [[جانشینان]] خود را توصیه به گرامیداشت آن روز و [[عید]] گرفتن آن می‌کردند: {{متن حدیث|إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَوْصَى أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ أَنْ يَتَّخِذَ ذَلِكَ اَلْيَوْمَ عِيداً وَ كَذَلِكَ كَانَتِ اَلْأَنْبِيَاءُ تَفْعَلُ كَانُوا يُوصُونَ أَوْصِيَاءَهُمْ بِذَلِكَ فَيَتَّخِذُونَهُ عِيداً }}<ref>الغدیر، ج ۱ ص ۲۸۶</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴۲۷.</ref> | ||
== بزرگداشت عید غدیر == | == بزرگداشت عید غدیر == | ||
زنده نگه داشتن این [[عید]]، از [[وظایف]] معتقدان به [[ولایت علوی]] است و برگزاری | زنده نگه داشتن این [[عید]]، از [[وظایف]] معتقدان به [[ولایت علوی]] است و برگزاری جشن در این روز، سنّتی [[دینی]] و [[مقدس]] به شمار می‌رود. [[زیارت]] [[امام علی|حضرت علی]] {{ع}} در این روز نیز، نوعی تجدید عهد با اوست<ref>. ک: «آداب عید غدیر»، خانه کتاب، نشر دلیل</ref>. در زمان‌های بعد بخصوص دورۀ [[آل بویه]] در [[ایران]] و [[عراق]] و همچنین در دورۀ [[حکومت]] [[فاطمیان]] در [[مصر]] و [[شام]] و [[یمن]]، زمینۀ بهتری برای برگزاری جشن عید غدیر فراهم شد و در مناطق [[شیعی]] جزء سنت‌های رایج گشت. در سال‌های اخیر و به [[برکت]] [[جمهوری اسلامی]]، آوازۀ [[تشیّع]] و جایگاه [[پیروان]] [[غدیر]] و [[ولایت]] در [[جهان]] بیشتر طنین‌افکند. «در سال ۱۴۱۰ هجری به مناسبت چهاردهمین قرن [[غدیر]]، کنگرۀ باشکوهی در [[شهر]] لندن برگزار شد که چند روز ادامه داشت. این [[کنگره]] تحت عنوان {{عربی|"مهرجان الإمام علي، بمناسبة مرور ۱۴ قرناً على يوم الغدير الأغرّ"}} در روزهای ۱۹ تا ۲۱ [[ذی حجه]] سال ۱۴۱۰ ق در مرکز [[شهر]] لندن برگزار شد و کنفرانس‌های [[علمی]] با مباحث تحقیقی دربارۀ [[غدیر]] ارائه شد. در کنار آن، مجالس فرعی، نمایشگاه کتاب، مسابقۀ تألیف کتاب، نمایشگاه فنّی و لوحه‌های خط عربی و لوحه‌های تذهیب شده نقوش [[اسلامی]] و آثار معماری و... برپا شد و در این کنفرانس، [[علما]] و دانشمندان بزرگ از سراسر [[جهان]] [[دعوت]] شدند<ref>چهارده قرن با غدیر، محمّد باقر انصاری، ص ۲۲۷</ref>. | ||
[[بزرگداشت]] روز [[غدیر خم]]، توصیۀ [[معصومین]] است. [[شاعران]] [[عرب]] و [[عجم]] در [[ستایش]] این روز و احیای خاطرۀ آن [[یوم]] [[اللّه]] عظیم، سنگ تمام گذاشته و به اقتضای [[باورهای دینی]] و [[تعهّد]] مکتبی در قالب‌های مختلف و به زبان عربی، فارسی، ترکی، اردو و... اشعار بلند و نغز فراوان سروده‌اند که در مجموعه‌هایی چند گرد آمده است<ref>به مدخل [[شعرای غدیر]] در همین کتاب نگاه کنید</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴۲۷.</ref> | |||
== اعمال عید غدیر == | == اعمال عید غدیر == | ||
{{اصلی|اعمال عید غدیر}} | {{اصلی|اعمال عید غدیر}} | ||
یکی از نشانه‌های | یکی از نشانه‌های عظمت بی‌کران عید غدیر، [[اعمال]]، [[آداب]] و سنت‌هایی است که رعایت آنها در شب و [[روز]] و شام‌گاه عید غدیر به طور مکرر به آن سفارش شده و پاداش‌هایی بسیار برای آن ذکر شده است. | ||
== تجدید بیعت با امام مهدی {{ع}} در [[روز غدیر]] == | |||
تجدید بیعت با وجود [[مبارک]] و نازنین [[امام زمان]]{{ع}} یکی از مهمترین [[اعمال]] در [[روز عید غدیر]] است؛ چراکه امر ولایت ائمه{{عم}} و پذیرش آن، بعد از [[توحید]] و [[نبوت]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} از اصول مهم [[دین]] است و عید غدیر روزی است که [[خداوند]] [[اراده]] فرمود که با [[امیر مؤمنان]]{{ع}} به عنوان ولی و [[جانشین]] و [[امام]] بعد از [[رسول خدا]]{{صل}} تجدید بیعت شود. | |||
از این‌رو، بهترین و والاترین عملی که یک [[مؤمن]] در این [[روز]] [[شریف]] باید انجام دهد، تجدید بیعت با امام و ولی [[زمان]] خویش است. این است که [[امام صادق]]{{ع}} در باره [[روز غدیر]] فرمودند: {{متن حدیث|هَذَا يَوْمٌ عَظِيمٌ عَظَّمَ اللَّهُ حُرْمَتَهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ أَكْمَلَ لَهُمْ فِيهِ الدِّينَ وَ تَمَّمَ عَلَيْهِمُ النِّعْمَةَ وَ جَدَّدَ لَهُمْ مَا أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْعَهْدِ وَ الْمِيثَاقِ}}<ref>مصباح المتهجد، ص۷۳۷؛ مصباح الزائر، ص۱۶۷؛ الإقبال، ج۲، ص۲۷۶.</ref>؛ روز غدیر، روز بزرگی است. خداوند[[حرمت]] آن را بر [[مؤمنان]] بزرگ داشته و دین را در آن، برایشان به کمال رسانده و [[نعمت]] را برایشان کامل کرده و [[عهد]] و پیمانی را که از ایشان گرفته بود، تجدید کرده است. | |||
چنان که یکی از نام‌های این روز {{متن حدیث|يَوْمُ الْمِيثَاقِ الْمَأْخُوذِ}} است. یعنی روز پیمانی که گرفته شده است. امام صادق{{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|وَ اسْمُهُ فِي السَّمَاءِ يَوْمُ الْعَهْدِ الْمَعْهُودِ وَ فِي الْأَرْضِ يَوْمُ الْمِيثَاقِ الْمَأْخُوذِ}}<ref>تهذیب الأحکام، ج۳، ص۱۴۳.</ref> و نام این روز در [[آسمان]] «روز عهدی است که گرفته شده است» و در [[زمین]]، «روز [[پیمان]] محکمی است که بسته شده است». [[امام رضا]]{{ع}} درباره [[شئون]] عید غدیر فرمودند: {{متن حدیث|وَ يَوْمُ الشَّرْطِ الْمَشْرُوطِ}}<ref>إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۶۴.</ref>؛ روز غدیر روز بستن پیمان [[ولایت]] است. | |||
از این‌رو، این روز را باید روز [[بیعت]] و عهد و پیمان با [[امام زمان]]{{ع}} دانست. | |||
== تجدید بیعت == | |||
اصل [[بیعت گرفتن]] [[خداوند]] برای ائمه{{عم}} بر اساس [[روایات]] در [[عالم ذر]] بوده است. [[انبیا]] و [[اوصیا]] و [[اهل]] [[ایمان]] به ترتیب این بیعت را پذیرفته‌اند. بعد از این پذیرش، [[اراده خدای تعالی]] به این تعلق گرفت که وقتی [[انسان‌ها]] وارد [[دنیا]] می‌شوند، آن عهد و پیمان را فراموش کنند و پس از کمال یافتن [[عقل]] و فهم خود در جست‌وجوی صاحب آن پیمان باشند. | |||
به همین دلیل به [[مؤمنین]] دستور داده شد تا آن عهد فراموش شده را، به ویژه در [[روز غدیر]] تجدید نمایند؛ چنان که [[امام صادق]]{{ع}} درباره [[روز عید غدیر]] فرمودند: {{متن حدیث|إِنَّ هَذَا الْيَوْمَ يَوْمٌ عَظَّمَ اللَّهُ حُرْمَتَهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ أَكْمَلَ اللَّهُ لَهُمْ فِيهِ الدِّينَ وَ تَمَّمَ عَلَيْهِمُ النِّعْمَةَ وَ جَدَّدَ لَهُمْ مَا أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْمِيثَاقِ وَ الْعَهْدِ فِي الْخَلْقِ الْأَوَّلِ إِذْ أَنْسَاهُمُ اللَّهُ ذَلِكَ الْمَوْقِفَ وَ وَفَّقَهُمْ لِلْقَبُولِ مِنْهُ وَ لَمْ يَجْعَلْهُمْ مِنْ أَهْلِ الْإِنْكَارِ الَّذِينَ جَحَدُوا}}<ref>إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۷۲.</ref>؛ امروز روزی است که [[خداوند]] حرمتش را بر [[مؤمنان]] عظیم شمرده؛ چراکه [[دین]] را برایشان کمال بخشید و [[نعمت]] را تمام ساخت و [[عهد]] و پیمانی را که در [[روز]] [[آفرینش]] نخست از آنان گرفت و به دست فراموشی سپردند، تجدید نموده و [[توفیق]] قبول آن را به آنها عنایت فرمود و آنان را از [[انکار]] کنندگان قرار نداد. | |||
[[شاهد]] دیگر این مطلب دعای [[امام صادق]]{{ع}} است که به خواندن آن در روز [[شریف]] [[غدیر]] سفارش کرده‌اند. در فرازی از این [[دعا]] چنین می‌خوانیم: {{متن حدیث|يَا مَنْ هُوَ كُلَّ يَوْمٍ فِي شَأْنٍ كَمَا كَانَ مِنْ شَأْنِكَ أَنْ تَفَضَّلْتَ عَلَيَّ بِأَنْ جَعَلْتَنِي مِنْ أَهْلِ إِجَابَتِكَ وَ أَهْلِ دِينِكَ وَ أَهْلِ دَعْوَتِكَ وَ وَفَّقْتَنِي لِذَلِكَ فِي مُبْتَدَإِ خَلْقِي تَفَضُّلًا مِنْكَ وَ كَرَماً وَ جُوداً}}<ref>الإقبال، ج۲، ص۲۷۷؛ بحارالأنوار، ج۹۸، ص۲۹۸، ح۱.</ref>؛ ای آنکه هر روز در کاری است! همان طور که از کار تو آن است که بیش از [[استحقاق]] بر من ببخشی؛ به اینکه مرا سزاوار [[اجابت]] خودت و دینت و دعوتت کردی، و مرا در ابتدای آفرینشم، از سر [[بخشش]] بیش از استحقاق و بدون عوض و بزرگواری‌ات، به اینها (اجابت و دین و [[دعوت]] [[خدا]]) موقق کردی! {{متن حدیث|ثُمَّ أَرْدَفْتَ الْفَضْلَ فَضْلًا وَ الْجُودَ جُوداً وَ الْكَرَمَ كَرَماً رَأْفَةً مِنْكَ وَ رَحْمَةً إِلَى أَنْ جَدَّدْتَ ذَلِكَ الْعَهْدَ لِي تَجْدِيداً بَعْدَ تَجْدِيدِكَ خَلْقِي وَ كُنْتُ نَسْياً مَنْسِيّاً نَاسِياً سَاهِياً غَافِلًا فَأَتْمَمْتَ نِعْمَتَكَ بِأَنْ ذَكَّرْتَنِي ذَلِكَ وَ مَنَنْتَ بِهِ عَلَيَّ وَ هَدَيْتَنِي لَهُ}}<ref>إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۷۲؛ بحار الأنوار، ج۱۵، ص۲۹۸.</ref>؛ آن‌گاه از روی [[مهرورزی]] و رحمتت، پس از فزون‌بخشی، فزون‌بخشی دیگری، و پس از بخشش بدون عوض، بخشش بدون عوض دیگری، و پس از [[بزرگواری]]، بزرگواری دیگری، در پی آوردی تا بعد از اینکه آفرینشم را تجدید کردی، آن [[عهد]] را تجدید کنم. و حال آنکه من نسبت به آن عهد فراموشکار و [[غافل]] بودم. پس نعمتت را بر من کامل نمودی و آن را یادآوری کردی و بدین سبب بر من [[منت]] نهادی و مرا [[هدایت]] فرمودی! | |||
از این‌رو هر [[روز]] با [[امام]] خویش [[بیعت]] و [[وفاداری]] خود را نسبت به آن عهد دیرین اعلام می‌کنیم. سپس از [[خدای تعالی]] درخواست می‌کنیم که بتوانیم به تعهدی که نسبت به امام خود داریم کاملاً موفق باشیم: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنْ أَنْصَارِهِ وَ أَعْوَانِهِ وَ الذَّابِّينَ عَنْهُ وَ الْمُسَارِعِينَ إِلَيْهِ فِي قَضَاءِ حَوَائِجِهِ وَ الْمُحَامِينَ عَنْهُ وَ السَّابِقِينَ إِلَى إِرَادَتِهِ وَ الْمُسْتَشْهَدِينَ بَيْنَ يَدَيْهِ}}؛ خدایا! ما را از [[یاوران]]، [[یاران]]، مدافعان، [[شتاب]] کنندگان در اجرای خواسته‌هایش، حمایتگران او، پیشی گیرندگان به تحقق اراده‌اش و [[شهیدان]] پیش رویش قرار بده! | |||
اگر مؤمنی خواست ایمانش را تکمیل کند، باید غیر از [[روز غدیر]] که بهترین [[زمان]] برای تجدید عهد با امام زمان{{ع}} است، هر روز عهدش را با امام زمانش تجدید کند. این عهد در واقع بیعت با [[پیامبر خدا]]{{صل}} و [[ائمه اطهار]]{{عم}} است؛ چراکه بیعت با هر امامی در واقع [[بیعت با امام]] قبلی است. | |||
از نشانه‌های پایبندی به عهد و [[میثاق]] با [[امام زمان]]{{ع}} ادای حقوق آن حضرت، مهیا شدن برای ظهور آن حضرت، [[دعا]] برای تعجیل در فرج آن حضرت، [[زیارت]] آن حضرت، [[احسان]] به [[شیعیان]] امام زمان{{ع}} و [[وظایف]] دیگری که در کتاب‌هایی که در این باره نوشته شده است، از جمله کتاب مکیال المکارم که به آنها پرداخته است<ref>[[حبیب‌الله فرحزاد|فرحزاد، حبیب‌الله]]، [[غدیر برترین پیام آسمانی (کتاب)|غدیر برترین پیام آسمانی]]، ص ۳۳۴ ـ ۳۳۵.</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۴۹: | خط ۶۸: | ||
# [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']] | # [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']] | ||
# [[پرونده:13681148.jpg|22px]] [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|'''گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین''']] | # [[پرونده:13681148.jpg|22px]] [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|'''گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین''']] | ||
# [[پرونده:1100832.jpg|22px]] [[حبیب‌الله فرحزاد|فرحزاد، حبیب‌الله]]، [[غدیر برترین پیام آسمانی (کتاب)|'''غدیر برترین پیام آسمانی''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۵۸: | خط ۷۸: | ||
[[رده:عیدهای اسلامی]] | [[رده:عیدهای اسلامی]] | ||
[[رده: | [[رده:اثبات امامت امام علی]] | ||
[[رده:مدخل فرهنگ غدیر]] | [[رده:مدخل فرهنگ غدیر]] | ||
[[رده:غدیر]] | [[رده:غدیر]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۳ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۲۹
عید غدیر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عید غدیر در حدیث - عید غدیر در کلام اسلامی - عید غدیر در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد
عید غدیر یکی از مهمترین اعیاد اسلامی، در روز هجدهم ذی‌حجه است، روزی که پیامبر خاتم (ص) در بازگشت از حجة الوداع، در غدیر خم حضرت علی (ع) را به امامت و جانشینی خود تعیین کرد و اطاعت از او را بر همگان واجب ساخت.
اهمیت عید غدیر
عید غدیر، عید ولایت و رهبری و عید انسانیّت و کمال دین و اتمام نعمت الهی است و از اعیاد اسلامی به شمار می‌رود و مخصوص شیعه نیست. امام صادق (ع) عید غدیر را بزرگتر و شریف‌تر از جمعه و عید فطر و قربان می‌شمارد و از قول پیامبر خدا (ص) روایت می‌کند که به امیر المؤمنین توصیه فرمود مردم این روز را عید بگیرند. پیامبران نیز همه چنین می‌کردند و به جانشینان خود وصیّت می‌کردند روز تعیین جانشین را عید بگیرند[۱] و فرمود: «يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ أَفْضَلُ أَعْيَادِ أُمَّتِي »[۲].[۳]
پیامبر خدا (ص) فرمودند: "روز غدیر خم، برترین عید امت من است و آن، روزی است که خداوند متعال به من فرمان داد تا برادرم علی بن ابی طالب را نشانه‌ای برای امتم قرار دهم تا پس از من، بدان، راه یابند و آن، روزی است که خداوند، دین را در آن به کمال رسانْد و نعمت را بر امتم کامل کرد و دین اسلام را برایشان پسندید"[۴].
فیاض بن محمد طرسوسی می‌گوید: "در روز غدیر، او در نزد امام رضا (ع) بود و عده‌ای از یاران خاص ایشان هم در آنجا حضور داشتند که امام (ع) آنان را برای افطار، نگاه داشته بود و برای خانه‌هایشان، غذا و هدیه و صِله و پوشاک و حتی انگشتر و کفش فرستاده بود و وضعیت آنان و اطرافیان خود را تغییر داده بود. امام (ع)، وسایل و ابزارهای کهنه خود را نیز نو کرده بود و فضیلت و سابقه آن روز را بیان می‌کرد"[۵].[۶]
تاریخچه عید غدیر
این عید، مورد عنایت خاص خدا و رسول بوده، امامان نیز پیوسته یادآوران آن واقعۀ مهم بودند و به پیروان خود دستور می‌دادند این روز را عید گرفته، دور هم جمع شوند، به یکدیگر تبریک و شادباش بگویند و برای این روز، برنامه‌هایی عبادی از قبیل دعا، زیارت، روزه و نماز خاصّ است، تا حرمت این روز و مظلومیّت اهل بیت (ع) و حقانیت آنان برای رهبری امت فراموش نشود. پس این عید، سابقۀ کهن دارد و به عهد رسول خدا (ص) بازمی‌گردد و ساخته و پرداختۀ شیعه یا پدید آمده از زمان آل بویه نیست (آنگونه که مخالفان مغرض ادّعا می‌کنند)[۷].[۸]
نام‌های دیگر عید غدیر
به فرمودۀ امام صادق (ع)، خداوند هر پیامبری را که برانگیخت، این روز را عید گرفت و حرمتش را شناخت، نام این عید در آسمان «يَوْمُ اَلْعَهْدِ اَلْمَعْهُودِ » است و در زمین «يَوْمُ اَلْمِيثَاقِ اَلْمَأْخُوذِ وَ اَلْجَمْعِ اَلْمَشْهُودِ »[۹]. فضیلت این عید بسیار است و در روایات، از آن به عنوان عِيدُ اَللَّهِ اَلْأَكْبَرُ، عید آسمانی، عید ولایت، عید میثاق و بیعت، روز روشنگری و فرج، روز کمال دین، روز صیام و قیام و اطعام و روز شادی یاد شده است[۱۰].[۱۱]
فضیلت عید غدیر
فضیلت عید غدیر در بیان امیرالمؤمنین
علی (ع) در یکی از سال‌ها که عید غدیر با روز جمعه مصادف شده بود، در خطبۀ عید، ضمن برشمردن اهمیت جمعه و غدیر و نقش جمعه در پاکسازی دل‌ها از آلودگی و بیان جایگاه والای توحید و نبوت و قبول ولایت به امر الهی، فضیلت روز غدیر را یادآور شد و در ادامه فرمود: "پس از پایان این تجمّع، به خانه‌هایتان برگردید، به خانوادۀ خود وسعت و گشایش دهید و به برادران خود نیکی کنید و خداوند را بر نعمتی که برشما ارزانی داشته است سپاس گویید. با هم باشید تا خداوند متّحدتان سازد، به یکدیگر نیکی کنید تا خداوند هم الفت شما را پایدار کند. از نعمت الهی به یکدیگر هدیه دهید، آنگونه که خداوند برشما منّت نهاد و پاداش آن را در این روز چند برابر عیدهای گذشته و آینده قرار داد. نیکی در این روز، ثروت را می‌افزاید و عمر را طولانی می‌کند. ابراز عاطفه و محبّت به هم در این روز، موجب رحمت و لطف خدا می‌شود. تا می‌توانید در این روز از دارایی‌تان خرج خانواده و برادرانتان کنید و در برخوردها و ملاقات‌ها ابراز شادمانی و سرور کنید"[۱۲].
به فرمودۀ امام صادق (ع) این اهتمام از سوی امیر مؤمنان به توصیۀ رسول خدا (ص) بوده که در حدیث پیامبر است که انبیای پیشین نیز جانشینان خود را توصیه به گرامیداشت آن روز و عید گرفتن آن می‌کردند: «إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَوْصَى أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ أَنْ يَتَّخِذَ ذَلِكَ اَلْيَوْمَ عِيداً وَ كَذَلِكَ كَانَتِ اَلْأَنْبِيَاءُ تَفْعَلُ كَانُوا يُوصُونَ أَوْصِيَاءَهُمْ بِذَلِكَ فَيَتَّخِذُونَهُ عِيداً »[۱۳].[۱۴]
بزرگداشت عید غدیر
زنده نگه داشتن این عید، از وظایف معتقدان به ولایت علوی است و برگزاری جشن در این روز، سنّتی دینی و مقدس به شمار می‌رود. زیارت حضرت علی (ع) در این روز نیز، نوعی تجدید عهد با اوست[۱۵]. در زمان‌های بعد بخصوص دورۀ آل بویه در ایران و عراق و همچنین در دورۀ حکومت فاطمیان در مصر و شام و یمن، زمینۀ بهتری برای برگزاری جشن عید غدیر فراهم شد و در مناطق شیعی جزء سنت‌های رایج گشت. در سال‌های اخیر و به برکت جمهوری اسلامی، آوازۀ تشیّع و جایگاه پیروان غدیر و ولایت در جهان بیشتر طنین‌افکند. «در سال ۱۴۱۰ هجری به مناسبت چهاردهمین قرن غدیر، کنگرۀ باشکوهی در شهر لندن برگزار شد که چند روز ادامه داشت. این کنگره تحت عنوان "مهرجان الإمام علي، بمناسبة مرور ۱۴ قرناً على يوم الغدير الأغرّ" در روزهای ۱۹ تا ۲۱ ذی حجه سال ۱۴۱۰ ق در مرکز شهر لندن برگزار شد و کنفرانس‌های علمی با مباحث تحقیقی دربارۀ غدیر ارائه شد. در کنار آن، مجالس فرعی، نمایشگاه کتاب، مسابقۀ تألیف کتاب، نمایشگاه فنّی و لوحه‌های خط عربی و لوحه‌های تذهیب شده نقوش اسلامی و آثار معماری و... برپا شد و در این کنفرانس، علما و دانشمندان بزرگ از سراسر جهان دعوت شدند[۱۶].
بزرگداشت روز غدیر خم، توصیۀ معصومین است. شاعران عرب و عجم در ستایش این روز و احیای خاطرۀ آن یوم اللّه عظیم، سنگ تمام گذاشته و به اقتضای باورهای دینی و تعهّد مکتبی در قالب‌های مختلف و به زبان عربی، فارسی، ترکی، اردو و... اشعار بلند و نغز فراوان سروده‌اند که در مجموعه‌هایی چند گرد آمده است[۱۷].[۱۸]
اعمال عید غدیر
یکی از نشانه‌های عظمت بی‌کران عید غدیر، اعمال، آداب و سنت‌هایی است که رعایت آنها در شب و روز و شام‌گاه عید غدیر به طور مکرر به آن سفارش شده و پاداش‌هایی بسیار برای آن ذکر شده است.
تجدید بیعت با امام مهدی (ع) در روز غدیر
تجدید بیعت با وجود مبارک و نازنین امام زمان(ع) یکی از مهمترین اعمال در روز عید غدیر است؛ چراکه امر ولایت ائمه(ع) و پذیرش آن، بعد از توحید و نبوت پیامبر اکرم(ص) از اصول مهم دین است و عید غدیر روزی است که خداوند اراده فرمود که با امیر مؤمنان(ع) به عنوان ولی و جانشین و امام بعد از رسول خدا(ص) تجدید بیعت شود.
از این‌رو، بهترین و والاترین عملی که یک مؤمن در این روز شریف باید انجام دهد، تجدید بیعت با امام و ولی زمان خویش است. این است که امام صادق(ع) در باره روز غدیر فرمودند: «هَذَا يَوْمٌ عَظِيمٌ عَظَّمَ اللَّهُ حُرْمَتَهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ أَكْمَلَ لَهُمْ فِيهِ الدِّينَ وَ تَمَّمَ عَلَيْهِمُ النِّعْمَةَ وَ جَدَّدَ لَهُمْ مَا أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْعَهْدِ وَ الْمِيثَاقِ»[۱۹]؛ روز غدیر، روز بزرگی است. خداوندحرمت آن را بر مؤمنان بزرگ داشته و دین را در آن، برایشان به کمال رسانده و نعمت را برایشان کامل کرده و عهد و پیمانی را که از ایشان گرفته بود، تجدید کرده است.
چنان که یکی از نام‌های این روز «يَوْمُ الْمِيثَاقِ الْمَأْخُوذِ» است. یعنی روز پیمانی که گرفته شده است. امام صادق(ع) فرمودند: «وَ اسْمُهُ فِي السَّمَاءِ يَوْمُ الْعَهْدِ الْمَعْهُودِ وَ فِي الْأَرْضِ يَوْمُ الْمِيثَاقِ الْمَأْخُوذِ»[۲۰] و نام این روز در آسمان «روز عهدی است که گرفته شده است» و در زمین، «روز پیمان محکمی است که بسته شده است». امام رضا(ع) درباره شئون عید غدیر فرمودند: «وَ يَوْمُ الشَّرْطِ الْمَشْرُوطِ»[۲۱]؛ روز غدیر روز بستن پیمان ولایت است.
از این‌رو، این روز را باید روز بیعت و عهد و پیمان با امام زمان(ع) دانست.
تجدید بیعت
اصل بیعت گرفتن خداوند برای ائمه(ع) بر اساس روایات در عالم ذر بوده است. انبیا و اوصیا و اهل ایمان به ترتیب این بیعت را پذیرفته‌اند. بعد از این پذیرش، اراده خدای تعالی به این تعلق گرفت که وقتی انسان‌ها وارد دنیا می‌شوند، آن عهد و پیمان را فراموش کنند و پس از کمال یافتن عقل و فهم خود در جست‌وجوی صاحب آن پیمان باشند.
به همین دلیل به مؤمنین دستور داده شد تا آن عهد فراموش شده را، به ویژه در روز غدیر تجدید نمایند؛ چنان که امام صادق(ع) درباره روز عید غدیر فرمودند: «إِنَّ هَذَا الْيَوْمَ يَوْمٌ عَظَّمَ اللَّهُ حُرْمَتَهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ أَكْمَلَ اللَّهُ لَهُمْ فِيهِ الدِّينَ وَ تَمَّمَ عَلَيْهِمُ النِّعْمَةَ وَ جَدَّدَ لَهُمْ مَا أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْمِيثَاقِ وَ الْعَهْدِ فِي الْخَلْقِ الْأَوَّلِ إِذْ أَنْسَاهُمُ اللَّهُ ذَلِكَ الْمَوْقِفَ وَ وَفَّقَهُمْ لِلْقَبُولِ مِنْهُ وَ لَمْ يَجْعَلْهُمْ مِنْ أَهْلِ الْإِنْكَارِ الَّذِينَ جَحَدُوا»[۲۲]؛ امروز روزی است که خداوند حرمتش را بر مؤمنان عظیم شمرده؛ چراکه دین را برایشان کمال بخشید و نعمت را تمام ساخت و عهد و پیمانی را که در روز آفرینش نخست از آنان گرفت و به دست فراموشی سپردند، تجدید نموده و توفیق قبول آن را به آنها عنایت فرمود و آنان را از انکار کنندگان قرار نداد.
شاهد دیگر این مطلب دعای امام صادق(ع) است که به خواندن آن در روز شریف غدیر سفارش کرده‌اند. در فرازی از این دعا چنین می‌خوانیم: «يَا مَنْ هُوَ كُلَّ يَوْمٍ فِي شَأْنٍ كَمَا كَانَ مِنْ شَأْنِكَ أَنْ تَفَضَّلْتَ عَلَيَّ بِأَنْ جَعَلْتَنِي مِنْ أَهْلِ إِجَابَتِكَ وَ أَهْلِ دِينِكَ وَ أَهْلِ دَعْوَتِكَ وَ وَفَّقْتَنِي لِذَلِكَ فِي مُبْتَدَإِ خَلْقِي تَفَضُّلًا مِنْكَ وَ كَرَماً وَ جُوداً»[۲۳]؛ ای آنکه هر روز در کاری است! همان طور که از کار تو آن است که بیش از استحقاق بر من ببخشی؛ به اینکه مرا سزاوار اجابت خودت و دینت و دعوتت کردی، و مرا در ابتدای آفرینشم، از سر بخشش بیش از استحقاق و بدون عوض و بزرگواری‌ات، به اینها (اجابت و دین و دعوت خدا) موقق کردی! «ثُمَّ أَرْدَفْتَ الْفَضْلَ فَضْلًا وَ الْجُودَ جُوداً وَ الْكَرَمَ كَرَماً رَأْفَةً مِنْكَ وَ رَحْمَةً إِلَى أَنْ جَدَّدْتَ ذَلِكَ الْعَهْدَ لِي تَجْدِيداً بَعْدَ تَجْدِيدِكَ خَلْقِي وَ كُنْتُ نَسْياً مَنْسِيّاً نَاسِياً سَاهِياً غَافِلًا فَأَتْمَمْتَ نِعْمَتَكَ بِأَنْ ذَكَّرْتَنِي ذَلِكَ وَ مَنَنْتَ بِهِ عَلَيَّ وَ هَدَيْتَنِي لَهُ»[۲۴]؛ آن‌گاه از روی مهرورزی و رحمتت، پس از فزون‌بخشی، فزون‌بخشی دیگری، و پس از بخشش بدون عوض، بخشش بدون عوض دیگری، و پس از بزرگواری، بزرگواری دیگری، در پی آوردی تا بعد از اینکه آفرینشم را تجدید کردی، آن عهد را تجدید کنم. و حال آنکه من نسبت به آن عهد فراموشکار و غافل بودم. پس نعمتت را بر من کامل نمودی و آن را یادآوری کردی و بدین سبب بر من منت نهادی و مرا هدایت فرمودی!
از این‌رو هر روز با امام خویش بیعت و وفاداری خود را نسبت به آن عهد دیرین اعلام می‌کنیم. سپس از خدای تعالی درخواست می‌کنیم که بتوانیم به تعهدی که نسبت به امام خود داریم کاملاً موفق باشیم: «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنْ أَنْصَارِهِ وَ أَعْوَانِهِ وَ الذَّابِّينَ عَنْهُ وَ الْمُسَارِعِينَ إِلَيْهِ فِي قَضَاءِ حَوَائِجِهِ وَ الْمُحَامِينَ عَنْهُ وَ السَّابِقِينَ إِلَى إِرَادَتِهِ وَ الْمُسْتَشْهَدِينَ بَيْنَ يَدَيْهِ»؛ خدایا! ما را از یاوران، یاران، مدافعان، شتاب کنندگان در اجرای خواسته‌هایش، حمایتگران او، پیشی گیرندگان به تحقق اراده‌اش و شهیدان پیش رویش قرار بده!
اگر مؤمنی خواست ایمانش را تکمیل کند، باید غیر از روز غدیر که بهترین زمان برای تجدید عهد با امام زمان(ع) است، هر روز عهدش را با امام زمانش تجدید کند. این عهد در واقع بیعت با پیامبر خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) است؛ چراکه بیعت با هر امامی در واقع بیعت با امام قبلی است.
از نشانه‌های پایبندی به عهد و میثاق با امام زمان(ع) ادای حقوق آن حضرت، مهیا شدن برای ظهور آن حضرت، دعا برای تعجیل در فرج آن حضرت، زیارت آن حضرت، احسان به شیعیان امام زمان(ع) و وظایف دیگری که در کتاب‌هایی که در این باره نوشته شده است، از جمله کتاب مکیال المکارم که به آنها پرداخته است[۲۵].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ الکافی، ج ۱ ص ۲۰۴
- ↑ الکافی، ج ۱ ص ۲۰۴
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۲۷.
- ↑ « قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ : يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ أَفْضَلُ أَعْيَادِ أُمَّتِي وَ هُوَ اَلْيَوْمُ اَلَّذِي أَمَرَنِي اَللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ فِيهِ بِنَصْبِ أَخِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَلَماً لِأُمَّتِي يَهْتَدُونَ بِهِ مِنْ بَعْدِي وَ هُوَ اَلْيَوْمُ اَلَّذِي أَكْمَلَ اَللَّهُ فِيهِ اَلدِّينَ وَ أَتَمَّ عَلَى أُمَّتِي فِيهِ اَلنِّعْمَةَ وَ رَضِيَ لَهُمُ اَلْإِسْلاَمَ دِيناً »؛ (الأمالی، صدوق، ص ۱۸۸، ح ۱۹۷).
- ↑ مصباح المتهجد، ص ۷۵۲.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۱۴۴-۱۶۲.
- ↑ در این زمینه از جمله ر. ک: «الغدیر»، ج ۱، بحث مفصل تحت عنوان «عید الغدیر فی الإسلام»، نیز جزوۀ «عید غدیر در اسلام» به قلم نویسنده، از سری جزوات آشنایی با معارف «الغدیر»، نیز «عید ولایت»، جوادی آملی، نشر اسراء، «عید الغدیر فی الإسلام» کمال السیّد.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۲۷.
- ↑ وسائل الشیعه، ج ۵ ص ۲۲۴
- ↑ چهل حدیث غدیر، محمود شریفی
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۲۷.
- ↑ الغدیر، ج ۱ ص ۲۸۴ به نقل از مصباح المتهجّد، ص ۵۲۴
- ↑ الغدیر، ج ۱ ص ۲۸۶
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۲۷.
- ↑ . ک: «آداب عید غدیر»، خانه کتاب، نشر دلیل
- ↑ چهارده قرن با غدیر، محمّد باقر انصاری، ص ۲۲۷
- ↑ به مدخل شعرای غدیر در همین کتاب نگاه کنید
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۲۷.
- ↑ مصباح المتهجد، ص۷۳۷؛ مصباح الزائر، ص۱۶۷؛ الإقبال، ج۲، ص۲۷۶.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۳، ص۱۴۳.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۷۲.
- ↑ الإقبال، ج۲، ص۲۷۷؛ بحارالأنوار، ج۹۸، ص۲۹۸، ح۱.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۷۲؛ بحار الأنوار، ج۱۵، ص۲۹۸.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۳۴ ـ ۳۳۵.