عزاداری بر امام حسین: تفاوت میان نسخه‌ها
(←پانویس) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۹ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = امام حسین | | موضوع مرتبط = امام حسین | ||
| خط ۷: | خط ۶: | ||
}} | }} | ||
==[[ | == عزاداری == | ||
{{اصلی|عزاداری}} | |||
عزاداری یکی از سنت‌های دینی برای [[وفات]] و شهادت پیشوایان دینی است مانند برگزاری مراسم عزاداری در [[ماه محرم]] و [[روز عاشورا]] و ایام شهادت ائمه. سوگواری برای افرادِ ازدست‌رفته امری غریزی و طبیعی است و در طول [[تاریخ]] رواج داشته است. [[فلسفه عزاداری]]، همان فلسفه [[قیام]] [[امام حسین]]{{ع}} است که عبارت از [[اصلاح‌گری]]، احیای آموزه‌ها و [[معارف دینی]]، [[تربیت]] [[انسان]] و غیره است<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]؛ [[صدیقه درویش‌زاده کاخکی|درویش‌زاده کاخکی، صدیقه]]، [[عزاداری (مقاله)| مقاله «عزاداری»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۷]]، ص۳۰۷–۳۱۵؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[وظایف امت نسبت به قرآن و عترت (کتاب)|وظایف امت نسبت به قرآن و عترت]]، ص ۸۵.</ref>. | |||
==[[ | == هیئت == | ||
{{اصلی|هیئت}} | |||
نوعی [[تشکل]] مذهبی، بر محور [[عزاداری]] برای [[سیدالشهدا]] و [[ائمه]] {{عم}}. مجموعه‌هایی از [[مردم]] هر محلّه، در [[شهرها]] یا روستاها که برای [[سوگواری]] و روضه‌خوانی نسبت به [[امام حسین]] {{ع}} به‌ویژه در ایام [[عاشورا]] تشکیل می‌شود. هیئت، سنتی دیرپا و مردمی است و با بودجۀ علاقه مندان به [[امام حسین]] {{ع}} تشکیل می‌یابد<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۵۰۴.</ref>. | |||
==[[ | == مجالس حسینی == | ||
{{اصلی|مجالس حسینی}} | |||
محفل‌ها و مجلس‌هایی که در سوگ [[حسینی]] و برای احیای خاطرۀ [[عاشورا]]، در [[مساجد]] و حسینیّه‌ها و منازل، در ایّام [[عاشورا]] یا در روز‌های دیگر در طول سال برگزار می‌شود و از پربرکت ترین آثار [[شهادت]] [[ابا عبدالله]] {{ع}} و زمینۀ مناسبی برای [[تبلیغ]] و [[موعظه]] و تقویت [[آگاهی]] [[مردم]] به [[دین]] و علایق مذهبی است و در [[روایات]] نیز تأکید شده که چنین مجالسی همواره برپا شود<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۴۳۱.</ref>. | |||
==[[ | == تکیه == | ||
{{اصلی|تکیه}} | |||
محلّی که برای [[عزاداری]] [[سید الشهدا]] {{ع}}، به‌ویژه در ایّام [[عاشورا]] ساخته و برپا می‌شود. این گونه اماکن، علاوه بر آنکه [[حرمت]] و [[قداست]] خاصّ خود را دارد، [[احکام]] مخصوص [[مساجد]] را ندارد، بنابراین محدودیّت حضور در آن مثل [[مسجد]] نیست. تکیه، یا تکیه‌گاه، بعد از [[مسجد]] در [[حقیقت]] پایگاه [[معنوی]] [[مسلمانان]] خصوصا [[شیعیان]] به حساب می‌آید. جایی که [[مردم]] با تعزیه‌خوانی و [[سوگواری]] [[سالار شهیدان]] و [[یاران]] با وفایش به او متوسّل و متّکی می‌شوند... تکیه با [[تعزیه]] و [[عزاداری]] عجین گشته و این دو را هرگز نتوان از یک‌دیگر جدا کرد<ref>تاریخ تکایا و عزاداری قم، ص۶۹.</ref>. به نظر برخی، پدید آمدن «تکیه»، در مقابل مراکز [[دینی]] وابسته به خلافت‌های غیر [[شیعی]] بوده تا پایگاهی برای هواداران [[نهضت حسینی]] و دور از [[سلطه]] [[حکّام]] باشد<ref>یاد و یادآوران، دکتر علی شریعتی(چاپ حسینیه ارشاد)، ص۳۹ و ۴۰.</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۱۲۷.</ref> | |||
==[[ | == روضه‌خوانی == | ||
{{اصلی|روضه‌خوانی}} | |||
یاد کردن از مصیبت‌های امام حسین {{ع}} و [[اهل بیت]] و [[گریستن]] و گریاندن در عزای آنان را «روضه» و روضه‌خوانی گویند. [[امامان]] ما توصیه کرده‌اند که به یاد [[شهادت]] و مظلومیّت سیدالشهدا {{ع}} [[گریه]] کنیم و [[مجالس عزا]] برپا کنیم تا یاد آنان زنده بماند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]].</ref>. | |||
==[[ | == نوحه == | ||
{{اصلی|نوحه}} | |||
نوحه عبارت است از ماتم سرایی در سوگ عزیزان که به توصیه [[پیشوایان دینی]] [[نوحه‌خوانی]] و [[گریستن]] در عزای [[امام حسین]] {{ع}} امری پسندیده است. نوحه‌سرایی به صورت خواندن اشعار سوزناک سبب تحریک [[احساسات]] و [[عواطف]] [[مسلمین]] و تبیین حوادث و خاطرات [[عاشورا]]ست و نوحه‌خوان به کسی گویند که اشعار نوحه را میخواند<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها (کتاب)|عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها]]، ص ۸۱؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]].</ref>. | |||
==[[ | == گریه == | ||
{{اصلی|گریه}} | |||
«گریه» واکنش [[عاطفی]] در مواجهه با [[مصیبت]] و از شاخصه‌های فرهنگ شیعی است. [[اشک]] و گریه یا «بکا» یا «دمع»، نشانه رقت [[قلبی]] و [[رفتاری]] طبیعی است که [[انسان]]، به طور ارادی یا غیرارادی، در موقعیت‌های خاص هیجانی و عاطفی (تأثر، [[ترس]]، فقدان، [[محبت]] و...) بروز می‌دهد. مهم‌ترین رخداد مصیبت بار در [[تاریخ]] و فرهنگ شیعه، [[واقعه عاشورا]] بوده است. در منابع [[شیعی]]، [[روایات]] متعددی با مضمون [[تشویق]] و [[تحریض]] شیعیان به ذکر مصیبت عاشورا و گریه بر آن نقل شده است. در این روایات، گریه بر [[امام حسین]] {{ع}} عملی ارزشمند و مستوجب [[ثواب]] و فواید [[دنیوی]] و [[اخروی]] فراوانی دانسته شده است<ref>[[محسن حسام مظاهری|مظاهری، محسن حسام]]، [[فرهنگ سوگ شیعی (کتاب)|مقاله «گریه»، فرهنگ سوگ شیعی]]، ص ۵۱؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۴۱۲.</ref>. | |||
==[[ | == قمه زنی == | ||
{{اصلی|قمه زنی}} | |||
قمه‌زنی مراسمی است که در بعضی شهرستان‌ها و بلاد [[شیعی]] و توسّط برخی از [[عزاداران]] [[امام حسین]] {{ع}} اجرا می‌شود و در تأسّی به مجروح و [[شهید]] شدن [[سید الشهدا]] {{ع}} و [[شهیدان کربلا]] و بعنوان اظهار آمادگی برای [[خون]] دادن و سر باختن در راه [[امام حسین]] {{ع}} انجام می‌دهند. قمه‌زنی نیز، مثل زنجیر زنی و شبیه‌خوانی و... از دیرباز مورد [[اختلاف]] نظر [[علما]] و [[پیروان]] و مقلّدین آنان بوده و به استفتا و [[افتاء]] مبنی بر جواز یا عدم جواز آن می‌پرداخته‌اند. این مراسم، از نظر [[شرعی]] پایه و مبنای [[دینی]] ندارد و صرفا روی علاقۀ [[شیعیان]] به [[ابا عبدالله]] الحسین {{ع}} انجام می‌گیرد. برخی از [[فقها]] به خاطر تأثیر نامطلوب آن بر [[افکار]] دیگران و موجب وهن [[مذهب]] بودن، آن را ممنوع دانسته‌اند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۳۸۷.</ref>. | |||
==[[ | == شورزدن == | ||
{{اصلی|شورزدن}} | |||
از اصطلاحات خاصّ [[عزاداری]] و [[نوحه]] خوانی است. وقتی سینه زنی یا زنجیر زنی به نقطۀ اوج خود می‌رسد، ریتم حرکات و صداها سریعتر و پرشورتر شده، با کلماتی همچون "[[حسین]] حسین" و... بر سر و سینه می‌زنند. گاهی هم کسانی در این حال غش میکنند و از خود بی خود می‌شوند، آنان را از میان جمع بیرون برده، آب به چهره‌اش می‌ریزند تا به خود آید<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۲۷۹.</ref>. | |||
==[[ | == سینه‌زنی == | ||
{{اصلی|سینه‌زنی}} | |||
یکی از [[آیین‌های عزاداری]] در [[سوگ سید الشهدا]]{{ع}} و [[اهل بیت]]. در این [[آیین]]، [[عزاداران]] همراه نوحه‌ای که نوحه‌خوان میخواند، با دست بر سینه خود می‌زنند و از آهنگ و [[نظم]] خاصّی برخوردار است و به صورت گروهی انجام می‌گیرد. گروه [[سینه‌زن]]، اغلب اعضای یک هیئت و دسته‌اند و در مناسبت‌های خاص، در [[مسجد]]، [[حسینیه]] یا در خیابان‌ها و [[حرم‌ها]] به [[عزاداری]] می‌پردازند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]].</ref>. | |||
==[[ | == زنجیرزنی == | ||
{{اصلی|زنجیرزنی}} | |||
مجموعه‌ای از حلقه‌های ریز متّصل به هم که به دسته‌ای چوبی یا فلزّی وصل می‌شود "زنجیر" نام دارد و آن را در ایام [[عاشورا]]، به‌صورت دسته جمعی و در هیأت‌های [[عزاداری]]، همراه با [[نوحه]] خوانی، بر پشت می‌زنند و گاهی جای آن کبود یا مجروح می‌شود. این شیوه [[عزاداری]] مورد اختلاف میان علماست<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۲۱۴.</ref>. | |||
==[[ | == خون گریستن == | ||
{{اصلی|خون گریستن}} | |||
به جای [[اشک]]، [[خون]] [[گریستن]]، تعبیری است که در”زیارت ناحیه مقدّسه” از زبان حضرت [[حجّت]] {{ع}} [[نقل]] شده که می‌‌فرماید: اگر روزگار مرا به تأخیر انداخت و نتوانستم یاریت کنم، صبح و شب بر تو [[خون]] می‌‌گریم و می‌‌نالم و به جای [[اشک]]، [[خون]] می‌‌گریم: {{متن حدیث|لَأَبْكِيَنَّ عَلَيْكَ بَدَلَ الدُّمُوعِ دَماً}}<ref>سوگنامه آل محمد، ص ۱۵۴.</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۱۸۲.</ref> | |||
==[[ | == جامه سیاه == | ||
{{اصلی|جامه سیاه}} | |||
رسم است که در سوگ عزیزان، [[لباس]] سیاه می‌‌پوشند، در ایام [[محرّم]] نیز [[عزاداران]] در عزای [[سید الشهدا]]، هم خود [[لباس]] سیاه می‌‌پوشند، هم [[مساجد]] و تکایا و سر در ساختمان‌ها را سیاهپوش میکنند<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها (کتاب)|عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها]] ص ۸۰؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۱۳۹.</ref>. | |||
==[[ | == تعزیه == | ||
{{اصلی|تعزیه}} | |||
اصل تعزیه و تعزیت، یعنی تسلیت‌گویی به کسی در [[مصیبت]] و عزایی که بر او واقع شده است. امّا در اصطلاح، به اجرای نمایشنامه مذهبی درباره موضوعات [[دینی]] مثل حادثه [[عاشورا]] گفته می‌شود که به صورت زنده و در حضور [[مردم]] انجام می‌گیرد. به آن "شبیه خوانی" هم می‌گویند و [[هدف]] از آن، نمایش یک حادثه و احیای یاد و خاطره آن است<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]].</ref>. | |||
==[[ | == تباکی == | ||
{{اصلی|تباکی}} | |||
تباکی یعنی خود را به [[گریه]] زدن، خود را گریان نشان دادن، خود را شبیه [[گریه]] کننده ساختن، حالتِ [[گریه]] به خود گرفتن. تباکی در [[عزاداری]] بدان معناست که شخص، حالات فرد گریه کننده را به خود بگیرد تا در اثر آن، رقت قلب، تأثر [[باطنی]] و گریه برای او حاصل شود. از این جهت تباکی را می‌توان نوعی [[خضوع]] و [[فروتنی]] ظاهری دانست که منجر به [[خشوع]] و فروتنی باطنی می‌شود. در راه احیای [[عاشورا]] و [[سوگواری]] بر عزای حسین {{ع}}، هم [[گریستن]]، هم گریاندن و هم حالتِ [[گریه]] داشتن [[ثواب]] دارد. حتّی اگر کسی نگرید یا گریه‌اش نیاید، گرفتن این حالت، هم در خود شخص حالت [[اندوه]] و تحسّر ایجاد می‌‌کند، هم به مجلس عزا، چهره و رنگ [[غم]] می‌‌بخشد<ref>[[مهدی مسائلی|مسائلی، مهدی]]، [[فرهنگ سوگ شیعی (کتاب)|مقاله «تباکی»، فرهنگ سوگ شیعی]]، ص ۱۱۲؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۱۱۲؛ [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها (کتاب)|عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها]] ص ۷۹.</ref>. | |||
==[[ | == پرده‌خوانی == | ||
{{اصلی|پرده‌خوانی}} | |||
[[نوحه]] خوانی بر اساس پرده‌ای که به دیوار [[نصب]] میکنند و روی آن تصاویری از چهره‌های خوب و بد در تاریخ اسلام، به‌ویژه حوادث مربوط به عاشوراست و [[نوحه]] خوان، طبق صحنه‌های تصویر، اشعار و [[مراثی]] را میخواند و [[مردم]] که اغلب پای دیوارها در کوچه‌ها و میادین یا تکیه‌ها پای صحبت و نوحه‌اش می‌نشینند، دور او جمع می‌شوند و می‌گریند و به پرده خوان، طبق [[نذر]] و نیاز خویش، کمک [[مالی]] میکنند<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۹۳.</ref>. | |||
==[[ | == پامنبری == | ||
{{اصلی|پامنبری}} | |||
«پامنبری» از اصطلاحات [[مجالس عزاداری]] است و به فرد یا افرادی گفته می‌شود که در مجالس عزاداری همراه واعظ یا مداح حاضر می‌شوند و هنگام سخنرانی یا [[مداحی]] پایین [[منبر]] می‌نشینند و [[وظیفه]] کمک‌رسانی به واعظ و روضه‌خوان در «گرم کردن» و اداره بهتر مجلس و برقراری ارتباط با مستمعان را برعهده دارند<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۹۲.</ref>. | |||
==[[ | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:1100843.jpg|22px]] [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها (کتاب)|'''عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها''']] | |||
# [[پرونده:13681024.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|'''فرهنگ عاشورا''']] | |||
# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']] | |||
# [[پرونده:IM010259.jpg|22px]] [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[وظایف امت نسبت به قرآن و عترت (کتاب)|'''وظایف امت نسبت به قرآن و عترت''']] | |||
# [[پرونده:1100827.jpg|22px]] [[مهدی مسائلی|مسائلی، مهدی]]، [[فرهنگ سوگ شیعی (کتاب)|'''مقاله «تباکی»، فرهنگ سوگ شیعی''']] | |||
# [[پرونده:1100827.jpg|22px]] [[محسن حسام مظاهری|مظاهری، محسن حسام]]، [[فرهنگ سوگ شیعی (کتاب)|'''مقاله «گریه»، فرهنگ سوگ شیعی''']] | |||
# [[پرونده:IM009875.jpg|22px]] [[صدیقه درویش‌زاده کاخکی|درویش‌زاده کاخکی، صدیقه]]، [[عزاداری (مقاله)| مقاله «عزاداری»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|'''دانشنامه امام خمینی ج۷''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۲۵
عزاداری
عزاداری یکی از سنت‌های دینی برای وفات و شهادت پیشوایان دینی است مانند برگزاری مراسم عزاداری در ماه محرم و روز عاشورا و ایام شهادت ائمه. سوگواری برای افرادِ ازدست‌رفته امری غریزی و طبیعی است و در طول تاریخ رواج داشته است. فلسفه عزاداری، همان فلسفه قیام امام حسین(ع) است که عبارت از اصلاح‌گری، احیای آموزه‌ها و معارف دینی، تربیت انسان و غیره است[۱].
هیئت
نوعی تشکل مذهبی، بر محور عزاداری برای سیدالشهدا و ائمه (ع). مجموعه‌هایی از مردم هر محلّه، در شهرها یا روستاها که برای سوگواری و روضه‌خوانی نسبت به امام حسین (ع) به‌ویژه در ایام عاشورا تشکیل می‌شود. هیئت، سنتی دیرپا و مردمی است و با بودجۀ علاقه مندان به امام حسین (ع) تشکیل می‌یابد[۲].
مجالس حسینی
محفل‌ها و مجلس‌هایی که در سوگ حسینی و برای احیای خاطرۀ عاشورا، در مساجد و حسینیّه‌ها و منازل، در ایّام عاشورا یا در روز‌های دیگر در طول سال برگزار می‌شود و از پربرکت ترین آثار شهادت ابا عبدالله (ع) و زمینۀ مناسبی برای تبلیغ و موعظه و تقویت آگاهی مردم به دین و علایق مذهبی است و در روایات نیز تأکید شده که چنین مجالسی همواره برپا شود[۳].
تکیه
محلّی که برای عزاداری سید الشهدا (ع)، به‌ویژه در ایّام عاشورا ساخته و برپا می‌شود. این گونه اماکن، علاوه بر آنکه حرمت و قداست خاصّ خود را دارد، احکام مخصوص مساجد را ندارد، بنابراین محدودیّت حضور در آن مثل مسجد نیست. تکیه، یا تکیه‌گاه، بعد از مسجد در حقیقت پایگاه معنوی مسلمانان خصوصا شیعیان به حساب می‌آید. جایی که مردم با تعزیه‌خوانی و سوگواری سالار شهیدان و یاران با وفایش به او متوسّل و متّکی می‌شوند... تکیه با تعزیه و عزاداری عجین گشته و این دو را هرگز نتوان از یک‌دیگر جدا کرد[۴]. به نظر برخی، پدید آمدن «تکیه»، در مقابل مراکز دینی وابسته به خلافت‌های غیر شیعی بوده تا پایگاهی برای هواداران نهضت حسینی و دور از سلطه حکّام باشد[۵].[۶]
روضه‌خوانی
یاد کردن از مصیبت‌های امام حسین (ع) و اهل بیت و گریستن و گریاندن در عزای آنان را «روضه» و روضه‌خوانی گویند. امامان ما توصیه کرده‌اند که به یاد شهادت و مظلومیّت سیدالشهدا (ع) گریه کنیم و مجالس عزا برپا کنیم تا یاد آنان زنده بماند[۷].
نوحه
نوحه عبارت است از ماتم سرایی در سوگ عزیزان که به توصیه پیشوایان دینی نوحه‌خوانی و گریستن در عزای امام حسین (ع) امری پسندیده است. نوحه‌سرایی به صورت خواندن اشعار سوزناک سبب تحریک احساسات و عواطف مسلمین و تبیین حوادث و خاطرات عاشوراست و نوحه‌خوان به کسی گویند که اشعار نوحه را میخواند[۸].
گریه
«گریه» واکنش عاطفی در مواجهه با مصیبت و از شاخصه‌های فرهنگ شیعی است. اشک و گریه یا «بکا» یا «دمع»، نشانه رقت قلبی و رفتاری طبیعی است که انسان، به طور ارادی یا غیرارادی، در موقعیت‌های خاص هیجانی و عاطفی (تأثر، ترس، فقدان، محبت و...) بروز می‌دهد. مهم‌ترین رخداد مصیبت بار در تاریخ و فرهنگ شیعه، واقعه عاشورا بوده است. در منابع شیعی، روایات متعددی با مضمون تشویق و تحریض شیعیان به ذکر مصیبت عاشورا و گریه بر آن نقل شده است. در این روایات، گریه بر امام حسین (ع) عملی ارزشمند و مستوجب ثواب و فواید دنیوی و اخروی فراوانی دانسته شده است[۹].
قمه زنی
قمه‌زنی مراسمی است که در بعضی شهرستان‌ها و بلاد شیعی و توسّط برخی از عزاداران امام حسین (ع) اجرا می‌شود و در تأسّی به مجروح و شهید شدن سید الشهدا (ع) و شهیدان کربلا و بعنوان اظهار آمادگی برای خون دادن و سر باختن در راه امام حسین (ع) انجام می‌دهند. قمه‌زنی نیز، مثل زنجیر زنی و شبیه‌خوانی و... از دیرباز مورد اختلاف نظر علما و پیروان و مقلّدین آنان بوده و به استفتا و افتاء مبنی بر جواز یا عدم جواز آن می‌پرداخته‌اند. این مراسم، از نظر شرعی پایه و مبنای دینی ندارد و صرفا روی علاقۀ شیعیان به ابا عبدالله الحسین (ع) انجام می‌گیرد. برخی از فقها به خاطر تأثیر نامطلوب آن بر افکار دیگران و موجب وهن مذهب بودن، آن را ممنوع دانسته‌اند[۱۰].
شورزدن
از اصطلاحات خاصّ عزاداری و نوحه خوانی است. وقتی سینه زنی یا زنجیر زنی به نقطۀ اوج خود می‌رسد، ریتم حرکات و صداها سریعتر و پرشورتر شده، با کلماتی همچون "حسین حسین" و... بر سر و سینه می‌زنند. گاهی هم کسانی در این حال غش میکنند و از خود بی خود می‌شوند، آنان را از میان جمع بیرون برده، آب به چهره‌اش می‌ریزند تا به خود آید[۱۱].
سینه‌زنی
یکی از آیین‌های عزاداری در سوگ سید الشهدا(ع) و اهل بیت. در این آیین، عزاداران همراه نوحه‌ای که نوحه‌خوان میخواند، با دست بر سینه خود می‌زنند و از آهنگ و نظم خاصّی برخوردار است و به صورت گروهی انجام می‌گیرد. گروه سینه‌زن، اغلب اعضای یک هیئت و دسته‌اند و در مناسبت‌های خاص، در مسجد، حسینیه یا در خیابان‌ها و حرم‌ها به عزاداری می‌پردازند[۱۲].
زنجیرزنی
مجموعه‌ای از حلقه‌های ریز متّصل به هم که به دسته‌ای چوبی یا فلزّی وصل می‌شود "زنجیر" نام دارد و آن را در ایام عاشورا، به‌صورت دسته جمعی و در هیأت‌های عزاداری، همراه با نوحه خوانی، بر پشت می‌زنند و گاهی جای آن کبود یا مجروح می‌شود. این شیوه عزاداری مورد اختلاف میان علماست[۱۳].
خون گریستن
به جای اشک، خون گریستن، تعبیری است که در”زیارت ناحیه مقدّسه” از زبان حضرت حجّت (ع) نقل شده که می‌‌فرماید: اگر روزگار مرا به تأخیر انداخت و نتوانستم یاریت کنم، صبح و شب بر تو خون می‌‌گریم و می‌‌نالم و به جای اشک، خون می‌‌گریم: «لَأَبْكِيَنَّ عَلَيْكَ بَدَلَ الدُّمُوعِ دَماً»[۱۴].[۱۵]
جامه سیاه
رسم است که در سوگ عزیزان، لباس سیاه می‌‌پوشند، در ایام محرّم نیز عزاداران در عزای سید الشهدا، هم خود لباس سیاه می‌‌پوشند، هم مساجد و تکایا و سر در ساختمان‌ها را سیاهپوش میکنند[۱۶].
تعزیه
اصل تعزیه و تعزیت، یعنی تسلیت‌گویی به کسی در مصیبت و عزایی که بر او واقع شده است. امّا در اصطلاح، به اجرای نمایشنامه مذهبی درباره موضوعات دینی مثل حادثه عاشورا گفته می‌شود که به صورت زنده و در حضور مردم انجام می‌گیرد. به آن "شبیه خوانی" هم می‌گویند و هدف از آن، نمایش یک حادثه و احیای یاد و خاطره آن است[۱۷].
تباکی
تباکی یعنی خود را به گریه زدن، خود را گریان نشان دادن، خود را شبیه گریه کننده ساختن، حالتِ گریه به خود گرفتن. تباکی در عزاداری بدان معناست که شخص، حالات فرد گریه کننده را به خود بگیرد تا در اثر آن، رقت قلب، تأثر باطنی و گریه برای او حاصل شود. از این جهت تباکی را می‌توان نوعی خضوع و فروتنی ظاهری دانست که منجر به خشوع و فروتنی باطنی می‌شود. در راه احیای عاشورا و سوگواری بر عزای حسین (ع)، هم گریستن، هم گریاندن و هم حالتِ گریه داشتن ثواب دارد. حتّی اگر کسی نگرید یا گریه‌اش نیاید، گرفتن این حالت، هم در خود شخص حالت اندوه و تحسّر ایجاد می‌‌کند، هم به مجلس عزا، چهره و رنگ غم می‌‌بخشد[۱۸].
پرده‌خوانی
نوحه خوانی بر اساس پرده‌ای که به دیوار نصب میکنند و روی آن تصاویری از چهره‌های خوب و بد در تاریخ اسلام، به‌ویژه حوادث مربوط به عاشوراست و نوحه خوان، طبق صحنه‌های تصویر، اشعار و مراثی را میخواند و مردم که اغلب پای دیوارها در کوچه‌ها و میادین یا تکیه‌ها پای صحبت و نوحه‌اش می‌نشینند، دور او جمع می‌شوند و می‌گریند و به پرده خوان، طبق نذر و نیاز خویش، کمک مالی میکنند[۱۹].
پامنبری
«پامنبری» از اصطلاحات مجالس عزاداری است و به فرد یا افرادی گفته می‌شود که در مجالس عزاداری همراه واعظ یا مداح حاضر می‌شوند و هنگام سخنرانی یا مداحی پایین منبر می‌نشینند و وظیفه کمک‌رسانی به واعظ و روضه‌خوان در «گرم کردن» و اداره بهتر مجلس و برقراری ارتباط با مستمعان را برعهده دارند[۲۰].
منابع
مکارم شیرازی، ناصر، عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها
محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا
محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت
مسائلی، مهدی، مقاله «تباکی»، فرهنگ سوگ شیعی- مظاهری، محسن حسام، مقاله «گریه»، فرهنگ سوگ شیعی
درویش‌زاده کاخکی، صدیقه، مقاله «عزاداری»، دانشنامه امام خمینی ج۷
پانویس
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی؛ درویش‌زاده کاخکی، صدیقه، مقاله «عزاداری»، دانشنامه امام خمینی ج۷، ص۳۰۷–۳۱۵؛ مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۸۵.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۵۰۴.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۴۳۱.
- ↑ تاریخ تکایا و عزاداری قم، ص۶۹.
- ↑ یاد و یادآوران، دکتر علی شریعتی(چاپ حسینیه ارشاد)، ص۳۹ و ۴۰.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۱۲۷.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها، ص ۸۱؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.
- ↑ مظاهری، محسن حسام، مقاله «گریه»، فرهنگ سوگ شیعی، ص ۵۱؛ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۴۱۲.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۳۸۷.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۲۷۹.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۲۱۴.
- ↑ سوگنامه آل محمد، ص ۱۵۴.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۱۸۲.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها ص ۸۰؛ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۱۳۹.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.
- ↑ مسائلی، مهدی، مقاله «تباکی»، فرهنگ سوگ شیعی، ص ۱۱۲؛ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۱۱۲؛ مکارم شیرازی، ناصر، عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها ص ۷۹.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۹۳.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۹۲.