آفرینش: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۸ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۲:۴۵

مقدمه

واژه آفرینش به‌معنای خلقت و پدید آوردن چیزی است که پیش‌تر سابقه‌ای نداشته است. امام علی (ع) در این باره می‌فرماید: " آفریدگان را بی‌الگو و نمونه از پیش طرّاحی شده آفریده و از هیچ‌یک از آفریدگانش در آفرینش کمک نگرفت^[۱].

امام (ع) در نهج البلاغه به ابداع خداوند، یعنی آفرینش الهی بی‌هیچ الگو و سابقه‌ای اشاره می‌کند و می‌فرماید: با آفرینش اضداد نشان داد که هیچ‌چیزی نتواند ضدّ او باشد و با ایجاد سازواری و هماهنگی بین اشیا روشن شد که او خود، هم‌سانی ندارد. نهادها طبیعت را در حوزه اضداد برنهاد، یعنی نور را ضدّ تاریکی، سیاهی را ضدّ سپیدی، رطوبت را ضدّ خشکی و سرما را ضدّ گرما مقرّر فرمود. ناسازگارها را سازگار، ناهمگون‌ها را همگون، دورها را نزدیک و نزدیک‌ها را دور کرد^[۲].

در خطبه 165 نیز می‌فرماید: خداوند آفرینش شگفت پدیدگان را ابداع کرد: از جاندار و بی‌جان، ساکن و متحرک^[۳].. قرآن کریم و تعالیم اوصیایی، جهان آفرینش را مخلوق خداوند می‌دانند و تفکر در آن را یکی از راه‌های اصیل پی‌بردن به خالق و صانع جهان آفرینش برمی‌شمرند. ستایش خدایی را که آسمان‌ها و زمین را آفرید و تاریکی‌ها و روشنایی را پدیدآورد^[۴].

دلیل آفرینش با توجه به احادیث، مصلحت مخلوق، عبادت و شناخت خداوند است. امام علی (ع) می‌فرماید: چون به آفرینش پرداخت، آفریدن هیچ چیز بر او دشور نبود و خلقت آنچه ایجاد کرد، درمانده‌اش نساخت. آنها تا بر قدرت خود بیفزاید، یا از زوال و نقصان بیمانک باشد، یا بخواهد در برابر همتایی فزونی‌طلب از آنها یاری جوید، یا از آسیب دشمنی تازنده احتراز کند، یا بر وسعت ملک خود بیفزاید یا در برابر شریکی معارض نیرو گردآورد. از تنهایی وحشت نداشت تا با آفریدن موجودات با آنها انس گیرد و آنها را پس از ایجاد فنا سازد نه برای آنکه از گرداندن کار و تدبیر امر خود ملول شده باشد، یا فنای آنها سبب آسایش او شود، یا تحملشان بر او سنگین باشد و نه از آن‌رو که مدّتشان به درازا کشیده و او را ملول ساخته و واداشته تا فنایشان کند؛ بلکه خدای تعالی جهان را به لطف خود به سامان آورد و به امر خود از درهم ریختنش نگه داشت و به قدرت خود استواری‌اش بخشید^[۵].

امام علی (ع) درباره فعل خدا در آفرینش جهان به نکته‌ای ظریف اشاره دارد: "هر چه را که بخواهد ایجاد شود، می‌گوید موجود شو و آن موجود می‌شود، ولی نه به آوازی که به گوش خورد و نه به بانگی که شنیده‌اید. کلام خدای سبحان فعلی است که از او ایجاد شده و تمثیل یافته و حال آنکه زان پیش موجود نبوده است، که اگر قدیم بود خدای دیگر می‌بود".آفرینش الهی آشکارکننده قدرت خداوند است. امام علی (ع) می‌فرماید: ستایش خداوندی را که با آفرینش بندگانش بر هستی خود راهنمایی فرمود و آفرینش پدیده‌ها بر ازلی بودن او گواه است و شباهت داشتن مخلوقات به یکدیگر دلیل بر آن است که او همتایی ندارد. خداوند آفرینش را در شش روز به انجام رساند و پس از آن، خود بر عرش برین استیلا یافت. قرآن کریم می‌فرماید: "پروردگار شما آن خدایی است که آسمان‌ها و زمین را در شش هنگام آفرید. سپس بر عرش استیلا یافت؛ خدایی که کار آفرینش را تدبیر می‌کند"^[۶]. و نیز: در حقیقت، پروردگار شما آن خدایی است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید. سپس بر عرش جهان‌داری استیلا یافت. روز را به شب –که شتابان آن را می‌طلبد- می‌پوشاند، و نیز نیز خورشید و ماه و ستارگان را که به فرمان او رام شده‌اند پدید آورد. آگاه باش که [عالم] خلق و امر از آن اوست؛ فرخنده خدایی است پروردگار جهانیان^[۷].

روایات ائمه معصومین (ع) نیز بر آفرینش جهان هستی در شش روز تأکید دارند، ضمن این‌که به بیان جزئیات بیشتری در خلقت جهان هستی می‌پردازند. امام علی (ع) در بیان کیفیت خلقت عالم می‌فرماید: "موجودات را چنان‌که باید بیافرید و آفرینش را چنان‌که باید آغاز نهاد، بی‌آن‌که نیازش به اندیشه‌ای باشد یا به تجربه‌ای که از آن سود برده‌باشد یا به حرکتی که در او پدید آمده باشد و نه دل‌مشغولی که موجب تشویش شود. آفرینش هر چیزی را در زمان معینش به‌انجام رسانید و میان طبایع گوناگون، سازش پدید آورد و هر چیزی را غریزه و سرشتی خاص عطا کرد. هر غریزه و سرشتی را خاص کسی قرار داد، پیش از آنکه بر او جامه آفرینش پوشد. به آن آگاه بود و بر آغاز و انجام آن احاطه داشت و نفس هر سرشت و پیچ و خم هر کاری را می‌دانست ^[۸]. نهج البلاغه در فرازهایی به بیان کیفیّت و کمیّت آفرینش جهان هستی پرداخته است^[۹].

بررسی واژه خلقت

«خلقت» به معنای آفرینش، نهاد، فطرت، خمیره، طبع، سرشت، آب و گل و گوهر به کار رفته است^[۱۰]. گاه این کلمه به معنای مخلوق نیز می‌آید؛ مثلاً از امیرمؤمنان(ع) نقل است: «ای ابو مریم، من به بدترین خلق خدا گرفتار شده‌ام. آنان را به آن‌چه خیر و صلاح است می‌خوانم، ولی مرا پیروی نمی‌کنند»^[۱۱]. از کتاب‌های لغت بر می‌آید که در معنای خلقت، گونه‌ای تقدیر و اندازه‌گیری نهفته است و خالق به کسی می‌گویند که اشیا را بر اساس تقدیر و اندازه بیافریند^[۱۲]. سید مرتضی می‌گوید: «خلقت به معنای آفرینش بی‌سابقه، همراه اندازه‌گیری و محکم‌کاری است»^[۱۳]. در روایات، کلمه خلقت برای مجردات نیز به کار رفته است؛ مانند روایتی که می‌فرماید: «‌أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّهُ الْعَقْلُ‌»^[۱۴].^[۱۵]

اهمیت موضوع خلقت در ادیان الهی

در نهج البلاغه و در روایات معصومین(ع) توجهی فراوان به موضوع خلقت شده است و حتی پیامبران گذشته نیز می‌کوشیده‌اند توجه مردم را به این موضوع برانگیزانند. فخر رازی گوید: تنها روش قابل اعتماد نزد پیامبران بزرگ استدلال از راه خلقت و هدایت بوده است؛ زیرا حضرت ابراهیم(ع) از این روش سود برده و فرموده است: ﴿الَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهْدِينِ﴾^[۱۶] و نیز حضرت موسی و هارون(ع) به فرعون گفتند: ﴿رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى﴾^[۱۷] و نیز نخستین آیاتی که بر پیامبر خاتم نازل شده است، به موضوع خلقت موجودات و به ویژه انسان پرداخته است^[۱۸].

بنابراین، می‌توان گفت که پیامبران الهی مردم را به اندیشه درباره خلقت فرامی‌خوانده‌اند. حضرت علی(ع) نیز پای می‌فشارد که خلقت، گونه‌ای آیت الهی و نشانه و طریقی محکم برای خداشناسی است:

گواهی می‌دهم که آسمان‌ها و زمین نشانه‌ها و گواهان تو هستند و شهادت می‌دهند که تو همان‌گونه‌ای که خود گفته‌ای و حجتت را به کرسی می‌نشانند و نشانه‌های توانمندی‌ات بر پروردگاری‌ات اقرار می‌کنند و...^[۱۹].

امام در خطبه‌هایی پرشمار، خلقت را گواه بر قدیم بودن خالق دانسته است؛ مانند آنجا که می‌فرماید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الدَّالِ عَلَى قِدَمِهِ بِحُدُوثِ خَلْقِهِ‌»^[۲۰]؛ «سپاس خدای را که از گذر حدوث خلقش بر ازلی بودن خویش گواه است». و در جای دیگر می‌فرماید: «شهادت می‌دهم که آسمان‌ها و زمین و آن‌چه میانشان هست، همگی آیات و نشانه‌هایی‌اند که به سوی تو راه می‌نمایند و مردمان را به آن‌چه تو خوانده‌ای، فرامی‌خوانند»^[۲۱]. از این سخنان روشن می‌شود که حضرت علی(ع) از گذر برهان خلقت هم اصل وجود خدای متعال را ثابت کرده است و هم صفاتش را. با توجه به گستردگی موضوع حاضر و سخنان پرشمار حضرت علی(ع) درباره آن، مقاله را در چهار بخش کوتاه، سامان داده‌ایم:

آفرینش مجردات؛
احکام مجردات؛
آفرینش مادیات.
احکام کلی آفرینش^[۲۲].

جستارهای وابسته

آفرینش انسان

منابع

پانویس

↑ نهج البلاغه، خطبه ٩١: « وَ لَا تَجْرِبَةٍ أَفَادَهَا مِنْ حَوَادِثِ الدُّهُورِ وَ لَا شَرِيكٍ أَعَانَهُ عَلَى ابْتِدَاعِ عَجَائِبِ الْأُمُور‏»
↑ نهج البلاغه، خطبه ١٨٦؛ نیز نک: نهج البلاغه، خطبه ۱۶۳: « وَ بِمُضَادَّتِهِ بَيْنَ الْأُمُورِ عُرِفَ أَنْ لَا ضِدَّ لَهُ وَ بِمُقَارَنَتِهِ بَيْنَ الْأَشْيَاءِ عُرِفَ أَنْ لَا قَرِينَ لَهُ ضَادَّ النُّورَ بِالظُّلْمَةِ وَ الْوُضُوحَ بِالْبُهْمَةِ وَ الْجُمُودَ بِالْبَلَلِ وَ الْحَرُورَ بِالصَّرَدِ [بِالصَّرْدِ] مُؤَلِّفٌ بَيْنَ مُتَعَادِيَاتِهَا مُقَارِنٌ بَيْنَ مُتَبَايِنَاتِهَا مُقَرِّبٌ بَيْنَ مُتَبَاعِدَاتِهَا مُفَرِّقٌ بَيْنَ مُتَدَانِيَاتِهَا»
↑ « ابْتَدَعَهُمْ خَلْقاً عَجِيباً مِنْ حَيَوَانٍ وَ مَوَاتٍ وَ سَاكِنٍ وَ ذِي حَرَكَات‏»
↑ ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِم يَعْدِلُونَ﴾؛ سوره انعام، آیه۱.
↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۸۶: «كَانَ ابْتِدَاءُ خَلْقِهَا وَ بِغَيْرِ امْتِنَاعٍ مِنْهَا كَانَ فَنَاؤُهَا وَ لَوْ قَدَرَتْ عَلَى الِامْتِنَاعِ لَدَامَ بَقَاؤُهَا لَمْ يَتَكَاءَدْهُ صُنْعُ شَيْ‏ءٍ مِنْهَا إِذْ صَنَعَهُ وَ لَمْ يَؤُدْهُ مِنْهَا خَلْقُ مَا خَلَقَهُ وَ بَرَأَهُ [بَرَأَهُ وَ خَلَقَهُ‏] وَ لَمْ يُكَوِّنْهَا لِتَشْدِيدِ سُلْطَانٍ وَ لَا لِخَوْفٍ مِنْ زَوَالٍ وَ نُقْصَانٍ وَ لَا لِلِاسْتِعَانَةِ بِهَا عَلَى نِدٍّ مُكَاثِرٍ وَ لَا لِلِاحْتِرَازِ بِهَا مِنْ ضِدٍّ مُثَاوِرٍ وَ لَا لِلِازْدِيَادِ بِهَا فِي مُلْكِهِ وَ لَا لِمُكَاثَرَةِ شَرِيكٍ فِي شِرْكِهِ وَ لَا لِوَحْشَةٍ كَانَتْ مِنْهُ فَأَرَادَ أَنْ يَسْتَأْنِسَ إِلَيْهَا ثُمَّ هُوَ يُفْنِيهَا بَعْدَ تَكْوِينِهَا لَا لِسَأَمٍ دَخَلَ عَلَيْهِ فِي تَصْرِيفِهَا وَ تَدْبِيرِهَا وَ لَا لِرَاحَةٍ وَاصِلَةٍ إِلَيْهِ وَ لَا لِثِقَلِ شَيْ‏ءٍ مِنْهَا عَلَيْهِ لَا يُمِلُّهُ طُولُ بَقَائِهَا فَيَدْعُوَهُ إِلَى سُرْعَةِ إِفْنَائِهَا وَ لَكِنَّهُ سُبْحَانَهُ دَبَّرَهَا بِلُطْفِهِ وَ أَمْسَكَهَا بِأَمْرِهِ وَ أَتْقَنَهَا بِقُدْرَتِه‏»
↑ ﴿إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الأَمْرَ مَا مِن شَفِيعٍ إِلاَّ مِن بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلاَ تَذَكَّرُونَ ﴾؛ سوره یونس، آیه:۳.
↑ ﴿إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ﴾؛سوره اعراف، آیه ۵۴.
↑ نهج البلاغه، خطبه ۱: «أَنْشَأَ الْخَلْقَ إِنْشَاءً وَ ابْتَدَأَهُ ابْتِدَاءً بِلَا رَوِيَّةٍ أَجَالَهَا وَ لَا تَجْرِبَةٍ اسْتَفَادَهَا وَ لَا حَرَكَةٍ أَحْدَثَهَا وَ لَا هَمَامَةِ نَفْسٍ اضْطَرَبَ فِيهَا أَحَالَ الْأَشْيَاءَ لِأَوْقَاتِهَا وَ [لَاءَمَ‏] لَأَمَ بَيْنَ مُخْتَلِفَاتِهَا وَ غَرَّزَ غَرَائِزَهَا وَ أَلْزَمَهَا أَشْبَاحَهَا عَالِماً بِهَا قَبْلَ ابْتِدَائِهَا مُحِيطاً بِحُدُودِهَا وَ انْتِهَائِهَا عَارِفاً بِقَرَائِنِهَا وَ أَحْنَائِهَا‏»
↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۵۳-۵۴.
↑ دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۷، ص۹۹۲۶.
↑ «يا أبا مريم إني منيت بشرار خلق الله...»؛ محمودی، محمد باقر، نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغه، ج۲، ص۵۳۱، خطبه ۳۰۹.
↑ ابن اثیر، النهایه، ج۳، ص۷۰؛ المصباح المنیر، ص۲۴۶.
↑ شریف مرتضی، علم الهدی، رسائل الشریف المرتضی، رسالة الحدود، ج۱، ص۱۵۹.
↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، کتاب العقل، ح۱.
↑ عابدی، احمد، مقاله «خلقت»، دانشنامه امام علی ج۱ ص ۳۴۷.
↑ «همان که مرا آفرید و همو راهنمایی‌ام می‌کند» سوره شعراء، آیه ۷۸.
↑ «گفت: پروردگار ما کسی است که آفرینش هر چیز را به (فراخور) او، ارزانی داشته سپس راهنمایی کرده است» سوره طه، آیه ۵۰.
↑ فخر رازی، ابو عبدالله محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، ج۱۱، جزء ۳۱، ص۱۲۸.
↑ نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغه، ج۳، ص۵۸، ش۱۴.
↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۵۲. شبیه این کلام نیز در توحید صدوق، ص۲۹۰ از حضرت علی(ع) نقل شده است.
↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۲۵۵.
↑ عابدی، احمد، مقاله «خلقت»، دانشنامه امام علی ج۱ ص ۳۴۹.

[1] نهج البلاغه، خطبه ٩١: « وَ لَا تَجْرِبَةٍ أَفَادَهَا مِنْ حَوَادِثِ الدُّهُورِ وَ لَا شَرِيكٍ أَعَانَهُ عَلَى ابْتِدَاعِ عَجَائِبِ الْأُمُور‏»

[2] نهج البلاغه، خطبه ١٨٦؛ نیز نک: نهج البلاغه، خطبه ۱۶۳: « وَ بِمُضَادَّتِهِ بَيْنَ الْأُمُورِ عُرِفَ أَنْ لَا ضِدَّ لَهُ وَ بِمُقَارَنَتِهِ بَيْنَ الْأَشْيَاءِ عُرِفَ أَنْ لَا قَرِينَ لَهُ ضَادَّ النُّورَ بِالظُّلْمَةِ وَ الْوُضُوحَ بِالْبُهْمَةِ وَ الْجُمُودَ بِالْبَلَلِ وَ الْحَرُورَ بِالصَّرَدِ [بِالصَّرْدِ] مُؤَلِّفٌ بَيْنَ مُتَعَادِيَاتِهَا مُقَارِنٌ بَيْنَ مُتَبَايِنَاتِهَا مُقَرِّبٌ بَيْنَ مُتَبَاعِدَاتِهَا مُفَرِّقٌ بَيْنَ مُتَدَانِيَاتِهَا»

[3] « ابْتَدَعَهُمْ خَلْقاً عَجِيباً مِنْ حَيَوَانٍ وَ مَوَاتٍ وَ سَاكِنٍ وَ ذِي حَرَكَات‏»

[4] ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِم يَعْدِلُونَ﴾؛ سوره انعام، آیه۱.

[5] نهج البلاغه، خطبه ۱۸۶: «كَانَ ابْتِدَاءُ خَلْقِهَا وَ بِغَيْرِ امْتِنَاعٍ مِنْهَا كَانَ فَنَاؤُهَا وَ لَوْ قَدَرَتْ عَلَى الِامْتِنَاعِ لَدَامَ بَقَاؤُهَا لَمْ يَتَكَاءَدْهُ صُنْعُ شَيْ‏ءٍ مِنْهَا إِذْ صَنَعَهُ وَ لَمْ يَؤُدْهُ مِنْهَا خَلْقُ مَا خَلَقَهُ وَ بَرَأَهُ [بَرَأَهُ وَ خَلَقَهُ‏] وَ لَمْ يُكَوِّنْهَا لِتَشْدِيدِ سُلْطَانٍ وَ لَا لِخَوْفٍ مِنْ زَوَالٍ وَ نُقْصَانٍ وَ لَا لِلِاسْتِعَانَةِ بِهَا عَلَى نِدٍّ مُكَاثِرٍ وَ لَا لِلِاحْتِرَازِ بِهَا مِنْ ضِدٍّ مُثَاوِرٍ وَ لَا لِلِازْدِيَادِ بِهَا فِي مُلْكِهِ وَ لَا لِمُكَاثَرَةِ شَرِيكٍ فِي شِرْكِهِ وَ لَا لِوَحْشَةٍ كَانَتْ مِنْهُ فَأَرَادَ أَنْ يَسْتَأْنِسَ إِلَيْهَا ثُمَّ هُوَ يُفْنِيهَا بَعْدَ تَكْوِينِهَا لَا لِسَأَمٍ دَخَلَ عَلَيْهِ فِي تَصْرِيفِهَا وَ تَدْبِيرِهَا وَ لَا لِرَاحَةٍ وَاصِلَةٍ إِلَيْهِ وَ لَا لِثِقَلِ شَيْ‏ءٍ مِنْهَا عَلَيْهِ لَا يُمِلُّهُ طُولُ بَقَائِهَا فَيَدْعُوَهُ إِلَى سُرْعَةِ إِفْنَائِهَا وَ لَكِنَّهُ سُبْحَانَهُ دَبَّرَهَا بِلُطْفِهِ وَ أَمْسَكَهَا بِأَمْرِهِ وَ أَتْقَنَهَا بِقُدْرَتِه‏»

[6] ﴿إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الأَمْرَ مَا مِن شَفِيعٍ إِلاَّ مِن بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلاَ تَذَكَّرُونَ ﴾؛ سوره یونس، آیه:۳.

[7] ﴿إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ﴾؛سوره اعراف، آیه ۵۴.

[8] نهج البلاغه، خطبه ۱: «أَنْشَأَ الْخَلْقَ إِنْشَاءً وَ ابْتَدَأَهُ ابْتِدَاءً بِلَا رَوِيَّةٍ أَجَالَهَا وَ لَا تَجْرِبَةٍ اسْتَفَادَهَا وَ لَا حَرَكَةٍ أَحْدَثَهَا وَ لَا هَمَامَةِ نَفْسٍ اضْطَرَبَ فِيهَا أَحَالَ الْأَشْيَاءَ لِأَوْقَاتِهَا وَ [لَاءَمَ‏] لَأَمَ بَيْنَ مُخْتَلِفَاتِهَا وَ غَرَّزَ غَرَائِزَهَا وَ أَلْزَمَهَا أَشْبَاحَهَا عَالِماً بِهَا قَبْلَ ابْتِدَائِهَا مُحِيطاً بِحُدُودِهَا وَ انْتِهَائِهَا عَارِفاً بِقَرَائِنِهَا وَ أَحْنَائِهَا‏»

[9] دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۵۳-۵۴.

[10] دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۷، ص۹۹۲۶.

[11] «يا أبا مريم إني منيت بشرار خلق الله...»؛ محمودی، محمد باقر، نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغه، ج۲، ص۵۳۱، خطبه ۳۰۹.

[12] ابن اثیر، النهایه، ج۳، ص۷۰؛ المصباح المنیر، ص۲۴۶.

[13] شریف مرتضی، علم الهدی، رسائل الشریف المرتضی، رسالة الحدود، ج۱، ص۱۵۹.

[14] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، کتاب العقل، ح۱.

[15] عابدی، احمد، مقاله «خلقت»، دانشنامه امام علی ج۱ ص ۳۴۷.

[16] «همان که مرا آفرید و همو راهنمایی‌ام می‌کند» سوره شعراء، آیه ۷۸.

[17] «گفت: پروردگار ما کسی است که آفرینش هر چیز را به (فراخور) او، ارزانی داشته سپس راهنمایی کرده است» سوره طه، آیه ۵۰.

[18] فخر رازی، ابو عبدالله محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، ج۱۱، جزء ۳۱، ص۱۲۸.

[19] نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغه، ج۳، ص۵۸، ش۱۴.

[20] نهج البلاغه، خطبه ۱۵۲. شبیه این کلام نیز در توحید صدوق، ص۲۹۰ از حضرت علی(ع) نقل شده است.

[21] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۲۵۵.

[22] عابدی، احمد، مقاله «خلقت»، دانشنامه امام علی ج۱ ص ۳۴۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{ویرایش غیرنهایی}}
+{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[آفرینش در قرآن]] - [[آفرینش در کلام اسلامی]] - [[آفرینش در فلسفه اسلامی]] - [[آفرینش در عرفان اسلامی]] - [[آفرینش در نهج البلاغه]] - [[آفرینش در معارف و سیره علوی]] - [[آفرینش در معارف و سیره رضوی]]| پرسش مرتبط  = }}
-{{امامت}}
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">مدخل‌های وابسته به این بحث:</div>
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[آفرینش در قرآن]] | [[آفرینش در حدیث]] | [[آفرینش در کلام اسلامی]]| [[آفرینش  در نهج البلاغه]] | [[آفرینش  در معارف دعا و زیارات]] |</div>
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[آفرینش (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
-<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
-==مقدمه==
+== مقدمه ==
-*واژه آفرینش به‌معنای [[خلقت]] و پدید آوردن چیزی است که پیش‌تر سابقه‌ای نداشته است. [[امام علی]] {{ع}} در این باره می‌فرماید: " آفریدگان را بی‌الگو و نمونه از پیش طرّاحی شده آفریده و از هیچ‌یک از آفریدگانش در آفرینش کمک نگرفت<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۲۸؛ نک: نهج البلاغه، خطبه ۱۶۴: {{متن حدیث| وَ لَا تَجْرِبَةٍ أَفَادَهَا مِنْ حَوَادِثِ الدُّهُورِ وَ لَا شَرِيكٍ أَعَانَهُ عَلَى ابْتِدَاعِ عَجَائِبِ الْأُمُور‏}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 53.</ref>.
+واژه آفرینش به‌معنای [[خلقت]] و پدید آوردن چیزی است که پیش‌تر سابقه‌ای نداشته است. [[امام علی]] {{ع}} در این باره می‌فرماید: " آفریدگان را بی‌الگو و نمونه از پیش طرّاحی شده آفریده و از هیچ‌یک از آفریدگانش در آفرینش کمک نگرفت<ref>نهج البلاغه، خطبه ٩١: {{متن حدیث| وَ لَا تَجْرِبَةٍ أَفَادَهَا مِنْ حَوَادِثِ الدُّهُورِ وَ لَا شَرِيكٍ أَعَانَهُ عَلَى ابْتِدَاعِ عَجَائِبِ الْأُمُور‏}}</ref>.
-*[[امام]] {{ع}} در [[نهج البلاغه]] به ابداع [[خداوند]]، یعنی آفرینش الهی بی‌هیچ [[الگو]] و سابقه‌ای اشاره می‌کند و می‌فرماید: با آفرینش اضداد نشان داد که هیچ‌چیزی نتواند ضدّ او باشد و با ایجاد سازواری و هماهنگی بین اشیا روشن شد که او خود، هم‌سانی ندارد. نهادها طبیعت را در حوزه اضداد برنهاد، یعنی [[نور]] را ضدّ [[تاریکی]]، سیاهی را ضدّ سپیدی، رطوبت را ضدّ خشکی و سرما را ضدّ گرما مقرّر فرمود. ناسازگارها را سازگار، ناهمگون‌ها را همگون، دورها را نزدیک و نزدیک‌ها را دور کرد<ref>نهج البلاغه،خطبه ۲۲۸؛ نیز نک: نهج البلاغه، خطبه ۱۶۳: {{متن حدیث| وَ بِمُضَادَّتِهِ بَيْنَ الْأُمُورِ عُرِفَ أَنْ لَا ضِدَّ لَهُ وَ بِمُقَارَنَتِهِ بَيْنَ الْأَشْيَاءِ عُرِفَ أَنْ لَا قَرِينَ لَهُ ضَادَّ النُّورَ بِالظُّلْمَةِ وَ الْوُضُوحَ بِالْبُهْمَةِ وَ الْجُمُودَ بِالْبَلَلِ وَ الْحَرُورَ بِالصَّرَدِ [بِالصَّرْدِ] مُؤَلِّفٌ بَيْنَ مُتَعَادِيَاتِهَا مُقَارِنٌ بَيْنَ مُتَبَايِنَاتِهَا مُقَرِّبٌ بَيْنَ مُتَبَاعِدَاتِهَا مُفَرِّقٌ بَيْنَ مُتَدَانِيَاتِهَا}}</ref>.
-* در خطبه 164 نیز می‌فرماید: [[خداوند]] آفرینش شگفت پدیدگان را ابداع کرد: از جاندار و بی‌جان، ساکن و متحرک<ref>{{متن حدیث| ابْتَدَعَهُمْ خَلْقاً عَجِيباً مِنْ حَيَوَانٍ وَ مَوَاتٍ وَ سَاكِنٍ وَ ذِي حَرَكَات‏}}</ref>.. [[قرآن کریم]] و [[تعالیم]] اوصیایی، [[جهان]] آفرینش را مخلوق [[خداوند]] می‌دانند و [[تفکر]] در آن را یکی از راه‌های اصیل پی‌بردن به [[خالق]] و صانع [[جهان]] آفرینش برمی‌شمرند. [[ستایش]] خدایی را که آسمان‌ها و [[زمین]] را آفرید و تاریکی‌ها و [[روشنایی]] را پدیدآورد.<ref>{{متن قرآن|الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِم يَعْدِلُونَ}}؛ سوره انعام، آیه:۱.</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 53.</ref>.
-*[[دلیل]] آفرینش با توجه به [[احادیث]]، [[مصلحت]] مخلوق، [[عبادت]] و [[شناخت خداوند]] است. [[امام علی]] {{ع}} می‌فرماید: چون به آفرینش پرداخت، آفریدن هیچ چیز بر او دشور نبود و [[خلقت]] آنچه ایجاد کرد، درمانده‌اش نساخت. آنها تا بر [[قدرت]] خود بیفزاید، یا از زوال و نقصان بیمانک باشد، یا بخواهد در برابر همتایی فزونی‌طلب از آنها [[یاری]] جوید، یا از آسیب [[دشمنی]] تازنده احتراز کند، یا بر وسعت ملک خود بیفزاید یا در برابر شریکی معارض نیرو گردآورد. از تنهایی [[وحشت]] نداشت تا با آفریدن موجودات با آنها انس گیرد و آنها را پس از ایجاد فنا سازد نه برای آن‌که از گرداندن کار و [[تدبیر]] امر خود ملول شده باشد، یا فنای آنها سبب [[آسایش]] او شود، یا تحملشان بر او سنگین باشد و نه از آن‌رو که مدّتشان به درازا کشیده و او را ملول ساخته و واداشته تا فنایشان کند؛ بلکه [[خدای تعالی]] [[جهان]] را به [[لطف]] خود به سامان آورد و به امر خود از درهم ریختنش نگه داشت و به [[قدرت]] خود استواری‌اش بخشید<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۶: {{متن حدیث|كَانَ ابْتِدَاءُ خَلْقِهَا وَ بِغَيْرِ امْتِنَاعٍ مِنْهَا كَانَ فَنَاؤُهَا وَ لَوْ قَدَرَتْ عَلَى الِامْتِنَاعِ لَدَامَ بَقَاؤُهَا لَمْ يَتَكَاءَدْهُ صُنْعُ شَيْ‏ءٍ مِنْهَا إِذْ صَنَعَهُ وَ لَمْ يَؤُدْهُ مِنْهَا خَلْقُ مَا خَلَقَهُ وَ بَرَأَهُ [بَرَأَهُ وَ خَلَقَهُ‏] وَ لَمْ يُكَوِّنْهَا لِتَشْدِيدِ سُلْطَانٍ وَ لَا لِخَوْفٍ مِنْ زَوَالٍ وَ نُقْصَانٍ وَ لَا لِلِاسْتِعَانَةِ بِهَا عَلَى نِدٍّ مُكَاثِرٍ وَ لَا لِلِاحْتِرَازِ بِهَا مِنْ ضِدٍّ مُثَاوِرٍ وَ لَا لِلِازْدِيَادِ بِهَا فِي مُلْكِهِ وَ لَا لِمُكَاثَرَةِ شَرِيكٍ فِي شِرْكِهِ وَ لَا لِوَحْشَةٍ كَانَتْ مِنْهُ فَأَرَادَ أَنْ يَسْتَأْنِسَ إِلَيْهَا ثُمَّ هُوَ يُفْنِيهَا بَعْدَ تَكْوِينِهَا لَا لِسَأَمٍ دَخَلَ عَلَيْهِ فِي تَصْرِيفِهَا وَ تَدْبِيرِهَا وَ لَا لِرَاحَةٍ وَاصِلَةٍ إِلَيْهِ وَ لَا لِثِقَلِ شَيْ‏ءٍ مِنْهَا عَلَيْهِ لَا يُمِلُّهُ طُولُ بَقَائِهَا فَيَدْعُوَهُ إِلَى سُرْعَةِ إِفْنَائِهَا وَ لَكِنَّهُ سُبْحَانَهُ دَبَّرَهَا بِلُطْفِهِ وَ أَمْسَكَهَا بِأَمْرِهِ وَ أَتْقَنَهَا بِقُدْرَتِه‏}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 53.</ref>.
-*[[امام علی]] {{ع}} درباره فعل [[خدا]] در [[آفرینش جهان]] به نکته‌ای [[ظریف]] اشاره دارد: "هر چه را که بخواهد ایجاد شود، می‌گوید موجود شو و آن موجود می‌شود، ولی نه به آوازی که به گوش خورد و نه به بانگی که شنیده‌اید. [[کلام]] [[خدای سبحان]] فعلی است که از او ایجاد شده و [[تمثیل]] یافته و حال آن‌که زان پیش موجود نبوده است، که اگر قدیم بود خدای دیگر می‌بود".آفرینش الهی آشکارکننده [[قدرت]] [[خداوند]] است. [[امام علی]] {{ع}} می‌فرماید: [[ستایش]] خداوندی را که با آفرینش بندگانش بر هستی خود [[راهنمایی]] فرمود و آفرینش پدیده‌ها بر ازلی بودن او [[گواه]] است و شباهت داشتن مخلوقات به یکدیگر [[دلیل]] بر آن است که او همتایی ندارد.[[خداوند]] آفرینش را در شش روز به انجام رساند و پس از آن، خود بر [[عرش]] برین [[استیلا]] یافت. [[قرآن کریم]] می‌فرماید: "[[پروردگار]] شما آن خدایی است که آسمان‌ها و [[زمین]] را در شش هنگام آفرید. سپس بر [[عرش]] [[استیلا]] یافت؛ خدایی که کار آفرینش را [[تدبیر]] می‌کند"<ref>{{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الأَمْرَ مَا مِن شَفِيعٍ إِلاَّ مِن بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلاَ تَذَكَّرُونَ }}؛ سوره یونس، آیه:۳.</ref>. و نیز: در [[حقیقت]]، [[پروردگار]] شما آن خدایی است که آسمان‌ها و [[زمین]] را در شش روز آفرید. سپس بر [[عرش]] جهان‌داری [[استیلا]] یافت. روز را به شب –که شتابان آن را می‌طلبد- می‌پوشاند، و نیز نیز [[خورشید و ماه]] و [[ستارگان]] را که به [[فرمان]] او رام شده‌اند پدید آورد. [[آگاه]] باش که [عالم] خلق و امر از آن اوست؛ [[فرخنده]] خدایی است [[پروردگار]] جهانیان<ref>{{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ}}؛سوره اعراف، آیه ۵۴.</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 53- 54.</ref>.
-*[[روایات]] [[ائمه معصومین]] {{عم}} نیز بر [[آفرینش جهان]] هستی در شش روز تأکید دارند، ضمن این‌که به بیان جزئیات بیشتری در [[خلقت]] [[جهان هستی]] می‌پردازند. [[امام علی]] {{ع}} در بیان کیفیت [[خلقت]] عالم می‌فرماید: "موجودات را چنان‌که باید بیافرید و آفرینش را چنان‌که باید آغاز نهاد، بی‌آن‌که نیازش به اندیشه‌ای باشد یا به تجربه‌ای که از آن سود برده‌باشد یا به حرکتی که در او پدید آمده باشد و نه دل‌مشغولی که موجب تشویش شود.آفرینش هر چیزی را در زمان معینش به‌انجام رسانید و میان طبایع گوناگون، [[سازش]] پدید آورد و هر چیزی را غریزه و سرشتی خاص عطا کرد. هر غریزه و سرشتی را خاص کسی قرار داد، پیش از آن‌که بر او جامه آفرینش پوشد. به آن [[آگاه]] بود و بر آغاز و انجام آن احاطه داشت و [[نفس]] هر سرشت و پیچ و [[خم]] هر کاری را می‌دانست <ref>نهج البلاغه، خطبه ۱: {{متن حدیث|أَنْشَأَ الْخَلْقَ إِنْشَاءً وَ ابْتَدَأَهُ ابْتِدَاءً بِلَا رَوِيَّةٍ أَجَالَهَا وَ لَا تَجْرِبَةٍ اسْتَفَادَهَا وَ لَا حَرَكَةٍ أَحْدَثَهَا وَ لَا هَمَامَةِ نَفْسٍ اضْطَرَبَ فِيهَا أَحَالَ الْأَشْيَاءَ لِأَوْقَاتِهَا وَ [لَاءَمَ‏] لَأَمَ بَيْنَ مُخْتَلِفَاتِهَا وَ غَرَّزَ غَرَائِزَهَا وَ أَلْزَمَهَا أَشْبَاحَهَا عَالِماً بِهَا قَبْلَ ابْتِدَائِهَا مُحِيطاً بِحُدُودِهَا وَ انْتِهَائِهَا عَارِفاً بِقَرَائِنِهَا وَ أَحْنَائِهَا‏}}</ref>. [[نهج البلاغه]] در فرازهایی به بیان کیفیّت و کمیّت [[آفرینش جهان]] هستی پرداخته است.<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 54.</ref>.
-==[[آغاز آفرینش]]==
+[[امام]] {{ع}} در [[نهج البلاغه]] به ابداع [[خداوند]]، یعنی آفرینش الهی بی‌هیچ [[الگو]] و سابقه‌ای اشاره می‌کند و می‌فرماید: با آفرینش اضداد نشان داد که هیچ‌چیزی نتواند ضدّ او باشد و با ایجاد سازواری و هماهنگی بین اشیا روشن شد که او خود، هم‌سانی ندارد. نهادها طبیعت را در حوزه اضداد برنهاد، یعنی [[نور]] را ضدّ [[تاریکی]]، سیاهی را ضدّ سپیدی، رطوبت را ضدّ خشکی و سرما را ضدّ گرما مقرّر فرمود. ناسازگارها را سازگار، ناهمگون‌ها را همگون، دورها را نزدیک و نزدیک‌ها را دور کرد<ref>نهج البلاغه، خطبه ١٨٦؛ نیز نک: نهج البلاغه، خطبه ۱۶۳: {{متن حدیث| وَ بِمُضَادَّتِهِ بَيْنَ الْأُمُورِ عُرِفَ أَنْ لَا ضِدَّ لَهُ وَ بِمُقَارَنَتِهِ بَيْنَ الْأَشْيَاءِ عُرِفَ أَنْ لَا قَرِينَ لَهُ ضَادَّ النُّورَ بِالظُّلْمَةِ وَ الْوُضُوحَ بِالْبُهْمَةِ وَ الْجُمُودَ بِالْبَلَلِ وَ الْحَرُورَ بِالصَّرَدِ [بِالصَّرْدِ] مُؤَلِّفٌ بَيْنَ مُتَعَادِيَاتِهَا مُقَارِنٌ بَيْنَ مُتَبَايِنَاتِهَا مُقَرِّبٌ بَيْنَ مُتَبَاعِدَاتِهَا مُفَرِّقٌ بَيْنَ مُتَدَانِيَاتِهَا}}</ref>.
-==[[آفرینش آسمان‌ها]]==
+در خطبه 165 نیز می‌فرماید: [[خداوند]] آفرینش شگفت پدیدگان را ابداع کرد: از جاندار و بی‌جان، ساکن و متحرک<ref>{{متن حدیث| ابْتَدَعَهُمْ خَلْقاً عَجِيباً مِنْ حَيَوَانٍ وَ مَوَاتٍ وَ سَاكِنٍ وَ ذِي حَرَكَات‏}}</ref>.. [[قرآن کریم]] و [[تعالیم]] اوصیایی، [[جهان]] آفرینش را مخلوق [[خداوند]] می‌دانند و [[تفکر]] در آن را یکی از راه‌های اصیل پی‌بردن به [[خالق]] و صانع [[جهان]] آفرینش برمی‌شمرند. [[ستایش]] خدایی را که آسمان‌ها و [[زمین]] را آفرید و تاریکی‌ها و [[روشنایی]] را پدیدآورد<ref>{{متن قرآن|الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِم يَعْدِلُونَ}}؛ سوره انعام، آیه۱.</ref>.
-==[[آفرینش فرشتگان]]==
+[[دلیل]] آفرینش با توجه به [[احادیث]]، [[مصلحت]] مخلوق، [[عبادت]] و [[شناخت خداوند]] است. [[امام علی]] {{ع}} می‌فرماید: چون به آفرینش پرداخت، آفریدن هیچ چیز بر او دشور نبود و [[خلقت]] آنچه ایجاد کرد، درمانده‌اش نساخت. آنها تا بر [[قدرت]] خود بیفزاید، یا از زوال و نقصان بیمانک باشد، یا بخواهد در برابر همتایی فزونی‌طلب از آنها [[یاری]] جوید، یا از آسیب [[دشمنی]] تازنده احتراز کند، یا بر وسعت ملک خود بیفزاید یا در برابر شریکی معارض نیرو گردآورد. از تنهایی [[وحشت]] نداشت تا با آفریدن موجودات با آنها انس گیرد و آنها را پس از ایجاد فنا سازد نه برای آنکه از گرداندن کار و [[تدبیر]] امر خود ملول شده باشد، یا فنای آنها سبب [[آسایش]] او شود، یا تحملشان بر او سنگین باشد و نه از آن‌رو که مدّتشان به درازا کشیده و او را ملول ساخته و واداشته تا فنایشان کند؛ بلکه [[خدای تعالی]] [[جهان]] را به [[لطف]] خود به سامان آورد و به امر خود از درهم ریختنش نگه داشت و به [[قدرت]] خود استواری‌اش بخشید<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۶: {{متن حدیث|كَانَ ابْتِدَاءُ خَلْقِهَا وَ بِغَيْرِ امْتِنَاعٍ مِنْهَا كَانَ فَنَاؤُهَا وَ لَوْ قَدَرَتْ عَلَى الِامْتِنَاعِ لَدَامَ بَقَاؤُهَا لَمْ يَتَكَاءَدْهُ صُنْعُ شَيْ‏ءٍ مِنْهَا إِذْ صَنَعَهُ وَ لَمْ يَؤُدْهُ مِنْهَا خَلْقُ مَا خَلَقَهُ وَ بَرَأَهُ [بَرَأَهُ وَ خَلَقَهُ‏] وَ لَمْ يُكَوِّنْهَا لِتَشْدِيدِ سُلْطَانٍ وَ لَا لِخَوْفٍ مِنْ زَوَالٍ وَ نُقْصَانٍ وَ لَا لِلِاسْتِعَانَةِ بِهَا عَلَى نِدٍّ مُكَاثِرٍ وَ لَا لِلِاحْتِرَازِ بِهَا مِنْ ضِدٍّ مُثَاوِرٍ وَ لَا لِلِازْدِيَادِ بِهَا فِي مُلْكِهِ وَ لَا لِمُكَاثَرَةِ شَرِيكٍ فِي شِرْكِهِ وَ لَا لِوَحْشَةٍ كَانَتْ مِنْهُ فَأَرَادَ أَنْ يَسْتَأْنِسَ إِلَيْهَا ثُمَّ هُوَ يُفْنِيهَا بَعْدَ تَكْوِينِهَا لَا لِسَأَمٍ دَخَلَ عَلَيْهِ فِي تَصْرِيفِهَا وَ تَدْبِيرِهَا وَ لَا لِرَاحَةٍ وَاصِلَةٍ إِلَيْهِ وَ لَا لِثِقَلِ شَيْ‏ءٍ مِنْهَا عَلَيْهِ لَا يُمِلُّهُ طُولُ بَقَائِهَا فَيَدْعُوَهُ إِلَى سُرْعَةِ إِفْنَائِهَا وَ لَكِنَّهُ سُبْحَانَهُ دَبَّرَهَا بِلُطْفِهِ وَ أَمْسَكَهَا بِأَمْرِهِ وَ أَتْقَنَهَا بِقُدْرَتِه‏}}</ref>.
-==[[آفرینش زمین]]==
+[[امام علی]] {{ع}} درباره فعل [[خدا]] در [[آفرینش جهان]] به نکته‌ای [[ظریف]] اشاره دارد: "هر چه را که بخواهد ایجاد شود، می‌گوید موجود شو و آن موجود می‌شود، ولی نه به آوازی که به گوش خورد و نه به بانگی که شنیده‌اید. [[کلام]] [[خدای سبحان]] فعلی است که از او ایجاد شده و [[تمثیل]] یافته و حال آنکه زان پیش موجود نبوده است، که اگر قدیم بود خدای دیگر می‌بود".آفرینش الهی آشکارکننده [[قدرت]] [[خداوند]] است. [[امام علی]] {{ع}} می‌فرماید: [[ستایش]] خداوندی را که با آفرینش بندگانش بر هستی خود [[راهنمایی]] فرمود و آفرینش پدیده‌ها بر ازلی بودن او [[گواه]] است و شباهت داشتن مخلوقات به یکدیگر [[دلیل]] بر آن است که او همتایی ندارد. [[خداوند]] آفرینش را در شش روز به انجام رساند و پس از آن، خود بر [[عرش]] برین [[استیلا]] یافت. [[قرآن کریم]] می‌فرماید: "[[پروردگار]] شما آن خدایی است که آسمان‌ها و [[زمین]] را در شش هنگام آفرید. سپس بر [[عرش]] [[استیلا]] یافت؛ خدایی که کار آفرینش را [[تدبیر]] می‌کند"<ref>{{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الأَمْرَ مَا مِن شَفِيعٍ إِلاَّ مِن بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلاَ تَذَكَّرُونَ }}؛ سوره یونس، آیه:۳.</ref>. و نیز: در [[حقیقت]]، [[پروردگار]] شما آن خدایی است که آسمان‌ها و [[زمین]] را در شش روز آفرید. سپس بر [[عرش]] جهان‌داری [[استیلا]] یافت. روز را به شب –که شتابان آن را می‌طلبد- می‌پوشاند، و نیز نیز [[خورشید و ماه]] و [[ستارگان]] را که به [[فرمان]] او رام شده‌اند پدید آورد. [[آگاه]] باش که [عالم] خلق و امر از آن اوست؛ [[فرخنده]] خدایی است [[پروردگار]] جهانیان<ref>{{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ}}؛سوره اعراف، آیه ۵۴.</ref>.
-==[[آفرینش انسان]]==
+[[روایات]] [[ائمه معصومین]] {{عم}} نیز بر [[آفرینش جهان]] هستی در شش روز تأکید دارند، ضمن این‌که به بیان جزئیات بیشتری در [[خلقت]] [[جهان هستی]] می‌پردازند. [[امام علی]] {{ع}} در بیان کیفیت [[خلقت]] عالم می‌فرماید: "موجودات را چنان‌که باید بیافرید و آفرینش را چنان‌که باید آغاز نهاد، بی‌آن‌که نیازش به اندیشه‌ای باشد یا به تجربه‌ای که از آن سود برده‌باشد یا به حرکتی که در او پدید آمده باشد و نه دل‌مشغولی که موجب تشویش شود. آفرینش هر چیزی را در زمان معینش به‌انجام رسانید و میان طبایع گوناگون، [[سازش]] پدید آورد و هر چیزی را غریزه و سرشتی خاص عطا کرد. هر غریزه و سرشتی را خاص کسی قرار داد، پیش از آنکه بر او جامه آفرینش پوشد. به آن [[آگاه]] بود و بر آغاز و انجام آن احاطه داشت و [[نفس]] هر سرشت و پیچ و [[خم]] هر کاری را می‌دانست <ref>نهج البلاغه، خطبه ۱: {{متن حدیث|أَنْشَأَ الْخَلْقَ إِنْشَاءً وَ ابْتَدَأَهُ ابْتِدَاءً بِلَا رَوِيَّةٍ أَجَالَهَا وَ لَا تَجْرِبَةٍ اسْتَفَادَهَا وَ لَا حَرَكَةٍ أَحْدَثَهَا وَ لَا هَمَامَةِ نَفْسٍ اضْطَرَبَ فِيهَا أَحَالَ الْأَشْيَاءَ لِأَوْقَاتِهَا وَ [لَاءَمَ‏] لَأَمَ بَيْنَ مُخْتَلِفَاتِهَا وَ غَرَّزَ غَرَائِزَهَا وَ أَلْزَمَهَا أَشْبَاحَهَا عَالِماً بِهَا قَبْلَ ابْتِدَائِهَا مُحِيطاً بِحُدُودِهَا وَ انْتِهَائِهَا عَارِفاً بِقَرَائِنِهَا وَ أَحْنَائِهَا‏}}</ref>. [[نهج البلاغه]] در فرازهایی به بیان کیفیّت و کمیّت [[آفرینش جهان]] هستی پرداخته است<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص ۵۳-۵۴.</ref>.
-==[[شگفتی‌های آفرینش]]==
+==بررسی واژه [[خلقت]]==
-==خلقت در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱==
+«خلقت» به معنای آفرینش، نهاد، [[فطرت]]، خمیره، طبع، [[سرشت]]، آب و گل و گوهر به کار رفته است<ref>دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۷، ص۹۹۲۶.</ref>. گاه این کلمه به معنای مخلوق نیز می‌آید؛ مثلاً از [[امیرمؤمنان]]{{ع}} نقل است: «ای [[ابو مریم]]، من به بدترین [[خلق]] [[خدا]] گرفتار شده‌ام. آنان را به آن‌چه خیر و [[صلاح]] است می‌خوانم، ولی مرا [[پیروی]] نمی‌کنند»<ref>{{متن حدیث|يا أبا مريم إني منيت بشرار خلق الله...}}؛ محمودی، محمد باقر، نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغه، ج۲، ص۵۳۱، خطبه ۳۰۹.</ref>. از کتاب‌های لغت بر می‌آید که در معنای خلقت، گونه‌ای تقدیر و اندازه‌گیری نهفته است و [[خالق]] به کسی می‌گویند که اشیا را بر اساس تقدیر و اندازه بیافریند<ref>ابن اثیر، النهایه، ج۳، ص۷۰؛ المصباح المنیر، ص۲۴۶.</ref>. [[سید مرتضی]] می‌گوید: «خلقت به معنای آفرینش بی‌سابقه، همراه اندازه‌گیری و محکم‌کاری است»<ref>شریف مرتضی، علم الهدی، رسائل الشریف المرتضی، رسالة الحدود، ج۱، ص۱۵۹.</ref>. در [[روایات]]، کلمه خلقت برای مجردات نیز به کار رفته است؛ مانند روایتی که می‌فرماید: {{متن حدیث|‌أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّهُ الْعَقْلُ‌}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، کتاب العقل، ح۱.</ref>.<ref>[[احمد عابدی|عابدی، احمد]]، [[خلقت - عابدی (مقاله)|مقاله «خلقت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۱]] ص ۳۴۷.</ref>
-منظور آن دسته از آیاتی است که [[پیامبر]] برای وجود [[خالق]] از [[خلقت]] اشیا استفاده می‌برد. از روش‌های [[پیامبر]] برای [[دعوت]] [[مردم]] به [[خدا]] [[ارجاع به فطرت]] است. در این روش [[انسان]] را به [[آفرینش جهان]]، [[انسان]] توجه می‌دهد و یاد آور می‌شود که چگونه این [[برهان]] به [[انسان]] در جهت یافتن [[آفریدگار]] [[واحد]] کمک می‌کند. از سوی دیگر [[بیان]] [[خلقت]] و شیوه [[احتجاج]]، نوع [[جهان]] بینی و [[تفسیر]] از پیدایش و [[نظم]] و جهت‌گیری و [[هدف]] از [[آفرینش]] را [[بیان]] می‌کند.
-#{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«ای مردم! پروردگارتان را بپرستید که شما و پیشینیانتان را آفرید، باشد که  پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۲۱.</ref> '''نکته''': {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي}}<ref>«ای مردم! پروردگارتان را بپرستید که شما و پیشینیانتان را آفرید، باشد که  پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۲۱.</ref>...: [[عبودیت]] لازمه [[ادراک]] [[ربوبیت]] است، این [[ادراک]] [[فطری]] و وجدانی است، [[انسان]] نمی‌تواند خود را مربوب نداند، پس نمی‌تواند معبودی نگیرد، تا آن [[معبود]] که و چه باشد؟ آن پروردگاری که شما و پیشینیان شما را [[آفریده]]، آنچه از خود یا از گذشتگان یا متعلقات [[زمین]] و [[آسمان]] به خدایی گرفته‌اید همه را [[آفریده]] و [[تدبیر]] و تقدیر آنها به‌دست او است [[تذکر]] بخلق پیشینیان گویا اشاره بعقاید و آرائی‌است که از گذشتگان به‌آیندگان رسیده و عوامل [[وراثت]] و [[تعظیم]] گذشتگان آن را در [[نفوس]] محکم ساخته و مانند زنجیره‌ای آیندگان را بدنبال گذشتگان می‌کشاند، با این حرکت [[فکری]] و توجه [[انسان]] بربوبیت و [[خلقت]] خود (ربکم و خلقکم، با اضافه بضمیر مخاطب همین را می‌رساند) و [[تدبیر]] [[زمین]] و [[آسمان]] می‌تواند این زنجیر پیوسته عادات و تقالید را بگسلاند و [[عقل]] را [[آزاد]] سازد. پس [[عبودیت]] که اثر [[احساس]] بربوبیت است چون [[فطری]] و وجدانی [[انسان]] است جای [[پرسش]] نیست: که چرا - {{متن قرآن|اعْبُدُوا رَبَّكُمُ}}<ref>«ای مردم! پروردگارتان را بپرستید که شما و پیشینیانتان را آفرید، باشد که  پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۲۱.</ref> - آنچه موجب پراکندگی در [[عبادت]] شده همان بندهای عادات و تقالید است: یعنی شما که معبودی را بهر صورت می‌پرستید [[عقل]] را [[آزاد]] سازید و نظر را [[برتر]] آرید و با [[تفکر]] در [[خلقت]] خود و [[جهان]] [[رب]] [[حقیقی]] را بشناسید و او را [[عبادت]] کنید، [[شرک]] و [[کفر]] نتیجه عادت و [[غفلت]] است<ref>پرتوی ازقرآن آیت الله طالقانی ج ۱ ص ۸۶</ref>
-===[[خلقت انسان]] و مراحل پیدایش===
-یکی از [[معارف]] [[قرآن]] پاسخ به پرسش‌هایی است که [[انسان]] از گذشته خود دارد. گویی این [[پرسش‌ها]] از [[پیامبر]] هم می‌شده است. به همین جهت در آغاز [[سوره بقره]] داستان [[خلافت]] [[انسان]] را شرح می‌دهد. البته جهتگیری مهم این [[آیات]] [[اخلاقی]] و [[تربیتی]] است که البته می‌تواند معرفت‌شناسانه هم باشد.
-#{{متن قرآن|وَقَدْ خَلَقَكُمْ أَطْوَارًا}}<ref>«با آنکه شما را گونه‌گون آفریده است» سوره نوح، آیه ۱۴.</ref>
-#{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا}}<ref>«ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید، همان که شما را از تنی یگانه آفرید و از (سرشت) او همسرش را پدید آورد و از آن دو، مردان و زنان بسیار (در جهان) پراکند و از خداوند- که با (سوگند بر نام) او، از هم درخواست می‌کنید- و از (بریدن پیوند) خویشان پروا کنید، بی‌گ» سوره نساء، آیه ۱.</ref>
-#{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ طِينٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلًا وَأَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ}}<ref>«اوست که شما را از گل آفرید سپس اجلی مقرر داشت و اجل معیّن نزد اوست آنگاه شما تردید می‌کنید» سوره انعام، آیه ۲.</ref>
-#{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلًا خَفِيفًا فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمَّا أَثْقَلَتْ دَعَوَا اللَّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَيْتَنَا صَالِحًا لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ}}<ref>«اوست که شما را از تنی یگانه آفرید و از (خود) او همسرش را پدید آورد تا بدو آرامش یابد و چون با او آمیزش کرد، همسرش باری سبک برگرفت آنگاه (چندی) با او به سر آورد تا چون گرانبار شد، خداوند- پروردگارشان- را خواندند که: اگر به ما (فرزند) شایسته‌ای بدهی به یق» سوره اعراف، آیه ۱۸۹.</ref>
-#{{متن قرآن|وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ ثُمَّ يَتَوَفَّاكُمْ وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْ لَا يَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَيْئًا إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ قَدِيرٌ}}<ref>«و خداوند شما را آفریده است سپس شما را می‌میراند و برخی از شما را به فرودین‌ترین سال‌های زندگانی باز می‌گردانند، تا آنجا که پس از دانستن، چیزی نداند؛ بی‌گمان خداوند دانایی تواناست» سوره نحل، آیه ۷۰.</ref>
-#{{متن قرآن|وَاتَّقُوا الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالْجِبِلَّةَ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«و از آن کس که شما و آفریدگان  پیشین را آفرید پروا کنید» سوره شعراء، آیه ۱۸۴.</ref>
-#{{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ إِذَا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ}}<ref>«و از نشانه‌های او این است که شما را از خاک آفرید آنگاه شما آدمیانی  (روی زمین) پراکنده می‌شوید» سوره روم، آیه ۲۰.</ref>
-#{{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يَفْعَلُ مِنْ ذَلِكُمْ مِنْ شَيْءٍ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ}}<ref>«خداوند همان است که شما را آفرید سپس به شما روزی داد آنگاه شما را می‌میراند پس از آن زنده می‌گرداند؛ آیا از شریک‌هایی که (برای خداوند) قائلید کسی هست که چیزی از این کارها را انجام دهد؟ پاکا و فرا برترا که اوست از آنچه برای وی شریک می‌آورند» سوره روم، آیه ۴۰.</ref>
-#{{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ ضَعْفٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ ضَعْفًا وَشَيْبَةً يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَهُوَ الْعَلِيمُ الْقَدِيرُ}}<ref>«خداوند همان است که شما را ناتوان آفرید آنگاه از پس ناتوانی (در شما) توانی پدید آورد و آنگاه از پس توانمندی ناتوانی و پیری پدیدار کرد؛ هر چه بخواهد می‌آفریند و او دانای تواناست» سوره روم، آیه ۵۴.</ref>
-#{{متن قرآن|مَا خَلْقُكُمْ وَلَا بَعْثُكُمْ إِلَّا كَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ}}<ref>«آفرینش و برانگیختن شما (همگی) جز همانند (آفرینش) یک تن نیست؛ بی‌گمان خداوند شنوایی بیناست» سوره لقمان، آیه ۲۸.</ref>
-#{{متن قرآن|وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَكُمْ أَزْوَاجًا وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنْثَى وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ وَمَا يُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَلَا يُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِي كِتَابٍ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ}}<ref>«و خداوند شما را از خاکی آفرید سپس از نطفه‌ای، آنگاه شما را جفت‌هایی (نر و ماده) قرار داد و هیچ مادینه‌ای باردار نمی‌گردد و نمی‌زاید مگر با آگاهی وی و هیچ سالمندی کهنسال نمی‌گردد و از عمر کسی کم نمی‌شود مگر که در کتابی آمده است؛ بی‌گمان این بر خداوند آسا» سوره فاطر، آیه ۱۱.</ref>
-#{{متن قرآن|وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ وَمَا تَعْمَلُونَ}}<ref>«در حالی که خداوند، شما و چیزهایی را که می‌سازید آفریده است» سوره صافات، آیه ۹۶.</ref>
-#{{متن قرآن|خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَأَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ الْأَنْعَامِ ثَمَانِيَةَ أَزْوَاجٍ يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ خَلْقًا مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ}}<ref>«شما را از تنی یگانه آفرید سپس از او همسرش را پدید آورد و از چارپایان هشت تا (نر و ماده) آفرید؛  شما را در شکم مادرانتان با آفرینشی از پس آفرینشی دیگر در تاریکی‌هایی سه‌گانه  می‌آفریند؛ این خداوند پروردگار شماست که فرمانفرمایی از آن اوست؛ هیچ خدایی جز او» سوره زمر، آیه ۶.</ref>
-#{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ ثُمَّ لِتَكُونُوا شُيُوخًا وَمِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّى مِنْ قَبْلُ وَلِتَبْلُغُوا أَجَلًا مُسَمًّى وَلَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ}}<ref>«اوست که شما را از خاک سپس از نطفه و آنگاه از خونی بسته آفرید، سرانجام شما را به گونه نوزادی برآورد سپس (توان می‌دهد) تا به رشد کاملتان برسید، پس از آن تا پیر گردید- و جان برخی از شما پیش‌تر (از پیری) گرفته می‌شود- و تا به زمانی معیّن برسید و باشد که شما» سوره غافر، آیه 67.</ref>
-#{{متن قرآن|وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَيْنَا قَالُوا أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنْطَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُوَ خَلَقَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ}}<ref>«و به پوست‌های تن خود می‌گویند: چرا به زیان ما گواهی دادید؟ می‌گویند: خداوند ما را به سخن آورد همان که هر چیز را به سخن می‌آورد و او نخست بار شما را آفرید و به سوی او بازگردانده خواهید شد» سوره فصلت، آیه ۲۱.</ref>
-#{{متن قرآن|وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ}}<ref>«و آسمان و زمین و آنچه را میان آنها  ست به بازیچه نیافریده‌ایم» سوره انبیاء، آیه ۱۶.</ref>:
-#{{متن قرآن|وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ}}<ref>«و ما آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آنهاست به بازیچه نیافریده‌ایم» سوره دخان، آیه ۳۸.</ref> '''نکته''': [[بیان]] هدف‌داری از [[آفرینش]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] و آنچه در میان این عوالم وجود دارد و [[خدا]] از [[خلقت]] آنها هدفی داشته و نمی‌خواسته با این کار بازی کند.
-#{{متن قرآن|وَفِي خَلْقِكُمْ وَمَا يَبُثُّ مِنْ دَابَّةٍ آيَاتٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ}}<ref>«و در آفرینش شما و جنبندگانی که (خداوند روی زمین) می‌پراکند نشانه‌هایی است برای گروهی که یقین دارند» سوره جاثیه، آیه ۴.</ref> '''نکته''': توجه به [[آفرینش]] موجودات و جنبدگان نشانه و کسب [[یقین]] است. البته [[مردم]] به دو قسم تقسیم می‌شوند، کسانی از آن [[پند]] می‌گیرند و کسانی با [[شناخت حق]] باز [[انکار]] می‌کنند:
-#{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ فَمِنْكُمْ كَافِرٌ وَمِنْكُمْ مُؤْمِنٌ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«اوست که شما را آفرید، برخی از شما کافر و برخی مؤمنید و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره تغابن، آیه ۲.</ref>
-<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر، محمد جعفر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی، سید محمد علی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۴۹۴.</ref>.
-== پرسش‌های وابسته ==
+==اهمیت موضوع خلقت در [[ادیان الهی]]==
+در [[نهج البلاغه]] و در [[روایات معصومین]]{{عم}} توجهی فراوان به موضوع خلقت شده است و حتی [[پیامبران]] گذشته نیز می‌کوشیده‌اند توجه [[مردم]] را به این موضوع برانگیزانند. [[فخر رازی]] گوید: تنها روش قابل [[اعتماد]] نزد پیامبران بزرگ [[استدلال]] از راه خلقت و [[هدایت]] بوده است؛ زیرا [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} از این روش [[سود]] برده و فرموده است: {{متن قرآن|الَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهْدِينِ}}<ref>«همان که مرا آفرید و همو راهنمایی‌ام می‌کند» سوره شعراء، آیه ۷۸.</ref> و نیز [[حضرت موسی]] و [[هارون]]{{ع}} به [[فرعون]] گفتند: {{متن قرآن|رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى}}<ref>«گفت: پروردگار ما کسی است که آفرینش هر چیز را به (فراخور) او، ارزانی داشته سپس راهنمایی کرده است» سوره طه، آیه ۵۰.</ref> و نیز نخستین آیاتی که بر [[پیامبر خاتم]] نازل شده است، به موضوع [[خلقت]] موجودات و به ویژه [[انسان]] پرداخته است<ref>فخر رازی، ابو عبدالله محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، ج۱۱، جزء ۳۱، ص۱۲۸.</ref>.
+بنابراین، می‌توان گفت که [[پیامبران الهی]] [[مردم]] را به [[اندیشه]] درباره خلقت فرامی‌خوانده‌اند. [[حضرت علی]]{{ع}} نیز پای می‌فشارد که خلقت، گونه‌ای [[آیت]] [[الهی]] و نشانه و طریقی محکم برای [[خداشناسی]] است:
+[[گواهی]] می‌دهم که [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] [[نشانه‌ها]] و [[گواهان]] تو هستند و [[شهادت]] می‌دهند که تو همان‌گونه‌ای که خود گفته‌ای و حجتت را به [[کرسی]] می‌نشانند و نشانه‌های توانمندی‌ات بر پروردگاری‌ات [[اقرار]] می‌کنند و...<ref>نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغه، ج۳، ص۵۸، ش۱۴.</ref>.
+[[امام]] در خطبه‌هایی پرشمار، خلقت را [[گواه]] بر قدیم بودن [[خالق]] دانسته است؛ مانند آنجا که می‌فرماید: {{متن حدیث|الْحَمْدُ لِلَّهِ الدَّالِ عَلَى قِدَمِهِ بِحُدُوثِ خَلْقِهِ‌}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۵۲. شبیه این کلام نیز در توحید صدوق، ص۲۹۰ از حضرت علی{{ع}} نقل شده است.</ref>؛ «[[سپاس]] خدای را که از گذر حدوث خلقش بر [[ازلی]] بودن خویش گواه است». و در جای دیگر می‌فرماید: «شهادت می‌دهم که آسمان‌ها و زمین و آن‌چه میانشان هست، همگی [[آیات]] و نشانه‌هایی‌اند که به سوی تو راه می‌نمایند و [[مردمان]] را به آن‌چه تو خوانده‌ای، فرامی‌خوانند»<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۲۵۵.</ref>. از این سخنان روشن می‌شود که حضرت علی{{ع}} از گذر [[برهان]] خلقت هم اصل وجود [[خدای متعال]] را ثابت کرده است و هم صفاتش را. با توجه به گستردگی موضوع حاضر و سخنان پرشمار حضرت علی{{ع}} درباره آن، مقاله را در چهار بخش کوتاه، سامان داده‌ایم:
+# آفرینش مجردات؛
+# [[احکام]] مجردات؛
+# آفرینش [[مادیات]].
+# [[احکام کلی]] آفرینش<ref>[[احمد عابدی|عابدی، احمد]]، [[خلقت - عابدی (مقاله)|مقاله «خلقت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۱]] ص ۳۴۹.</ref>.
 == جستارهای وابسته ==
+* [[آفرینش انسان]]
-==منابع==
+== منابع ==
-# [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه''']]
+{{منابع}}
-# [[پرونده:55210091.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم''']]
+# [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[سید جمال‌الدین دین‌پرور|دین‌پرور، سیدجمال‌الدین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه''']]
+# [[پرونده:136899.jpg|22px]] [[احمد عابدی|عابدی، احمد]]، [[خلقت - عابدی (مقاله)|مقاله «خلقت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه امام علی ج۱''']]
+{{پایان منابع}}
-==پانویس==
+== پانویس ==
-{{یادآوری پانویس}}
+{{پانویس}}
-{{پانویس2}}
-[[رده:امام علی]]
+[[رده:جهان‌شناسی]]
-[[رده:آفرینش]]
 [[رده:مدخل نهج البلاغه]]