رحمت در معارف دعا و زیارات: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - 'خداوند عزیز' به 'خداوند عزیز') |
||
| (۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = | |||
| عنوان مدخل = رحمت | |||
| مداخل مرتبط = [[رحمت در قرآن]] - [[رحمت در حدیث]] - [[رحمت در نهج البلاغه]] - [[رحمت در اخلاق اسلامی]] - [[رحمت در معارف دعا و زیارات]] - [[رحمت در معارف و سیره سجادی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== مقدمه == | |||
==مقدمه== | |||
[[رحمت]]، بنابر آنچه راغب گفته، رقّت و لطافتی است که مقتضی [[احسان]] باشد. اما چنانچه رحمت به [[خدا]] نسبت داده شود تنها به معنای احسانی است که در [[حق]] بندگانش روا می‌دارد<ref>المفردات فی غریب القرآن.</ref>، چرا که رقّت به معنای [[انفعال]] و تأثّر [[قلبی]]، در خدا راهی ندارد. رحمت چه در خدا و چه در [[انسان]] موجب عطف توجه به [[مخلوقات]] و یا شخص دیگر می‌شود و از این جهت می‌توان گفت هر رحمتی مستلزم [[عطوفت]] است. | [[رحمت]]، بنابر آنچه راغب گفته، رقّت و لطافتی است که مقتضی [[احسان]] باشد. اما چنانچه رحمت به [[خدا]] نسبت داده شود تنها به معنای احسانی است که در [[حق]] بندگانش روا می‌دارد<ref>المفردات فی غریب القرآن.</ref>، چرا که رقّت به معنای [[انفعال]] و تأثّر [[قلبی]]، در خدا راهی ندارد. رحمت چه در خدا و چه در [[انسان]] موجب عطف توجه به [[مخلوقات]] و یا شخص دیگر می‌شود و از این جهت می‌توان گفت هر رحمتی مستلزم [[عطوفت]] است. | ||
[[امام سجاد]]{{ع}} در [[دعای عرفه]] وقتی از [[امام]] یاری‌گر [[دین]] و [[ولیّ خدا]] [[سخن]] می‌گوید چنین درخواستی دارد: {{متن حدیث|... وَ هَبْ لَنَا رَأْفَتَهُ، وَ رَحْمَتَهُ وَ تَعَطُّفَهُ وَ تَحَنُّنَهُ}}<ref>دعای ۴۷.</ref>؛ «ای [[خداوند]]، ولی و امام خود را برای دوستانت قلبی [[مهربان]] و نرم [[عطا]] کن و دست [[قدرت]] او بر دشمنانت گشوده گردان و [[رأفت]] و رحمت و عطوفت و محبتش را نصیب ما گردان». باز در همین [[دعا]] عطوفت [[قلب]] نسبت به افراد [[خاشع]] را از خداوند درخواست می‌کند. | [[امام سجاد]] {{ع}} در [[دعای عرفه]] وقتی از [[امام]] یاری‌گر [[دین]] و [[ولیّ خدا]] [[سخن]] می‌گوید چنین درخواستی دارد: {{متن حدیث|... وَ هَبْ لَنَا رَأْفَتَهُ، وَ رَحْمَتَهُ وَ تَعَطُّفَهُ وَ تَحَنُّنَهُ}}<ref>دعای ۴۷.</ref>؛ «ای [[خداوند]]، ولی و امام خود را برای دوستانت قلبی [[مهربان]] و نرم [[عطا]] کن و دست [[قدرت]] او بر دشمنانت گشوده گردان و [[رأفت]] و رحمت و عطوفت و محبتش را نصیب ما گردان». باز در همین [[دعا]] عطوفت [[قلب]] نسبت به افراد [[خاشع]] را از خداوند درخواست می‌کند. | ||
با ملاحظه این [[نیایش‌ها]] معلوم می‌شود که رحمت و عطوفت همراه هم و هر یک ملازم با دیگری است. از [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[نقل]] شده است: «رساترین وسیله‌ای که می‌توانی رحمت حق را بدان جلب کنی، آن است که در [[دل]] خویش رحمت و مهر به همه [[مردم]] را بپرورانی»<ref>گفتار امیرالمؤمنین علی{{ع}}، ج۱، ص۵۸۱.</ref>. | با ملاحظه این [[نیایش‌ها]] معلوم می‌شود که رحمت و عطوفت همراه هم و هر یک ملازم با دیگری است. از [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[نقل]] شده است: «رساترین وسیله‌ای که می‌توانی رحمت حق را بدان جلب کنی، آن است که در [[دل]] خویش رحمت و مهر به همه [[مردم]] را بپرورانی»<ref>گفتار امیرالمؤمنین علی {{ع}}، ج۱، ص۵۸۱.</ref>. | ||
[[رحمت الهی]] در [[قرآن]] به زیباترین شکل منعکس شده است. [[خدای رحمان]] و [[رحیم]]<ref>{{متن قرآن|الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} «آن بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۳.</ref>، رحمت را بر خویشتن [[واجب]] ساخته است: {{متن قرآن|كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ}}<ref>«بگو از آن خداوند است که بر خویش بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است» سوره انعام، آیه ۱۲.</ref><ref>نیز آیات {{متن قرآن|وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ}} «و چون مؤمنان به آیات ما، نزد تو آیند بگو: درود بر شما! پروردگارتان بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است: چنانچه هر یک از شما از سر نادانی کار بدی انجام دهد، آنگاه از پس آن توبه کند و به راه آید، چنین است که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره انعام، آیه ۵۴؛ و {{متن قرآن|وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِكُمْ مَا يَشَاءُ كَمَا أَنْشَأَكُمْ مِنْ ذُرِّيَّةِ قَوْمٍ آخَرِينَ}} «و پروردگار تو بی‌نیاز دارای بخشایش است؛ اگر بخواهد شما را باز می‌برد و آنچه را بخواهد پس از شما جانشین می‌گرداند به همان‌گونه که شما را از نسل گروه دیگری پدید آورد» سوره انعام، آیه ۱۳۳.</ref>. [[رحمت خدا]] گسترده و فراگیر است<ref>{{متن قرآن|فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقُلْ رَبُّكُمْ ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ وَلَا يُرَدُّ بَأْسُهُ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ}} «پس اگر تو را دروغزن شمرده‌اند، بگو پروردگارتان دارای بخشایشی گسترده است و عذاب وی را از گروه تبهکاران باز نمی‌گردانند» سوره انعام، آیه ۱۴۷.</ref>. تنها [[گمراهان]] هستند که از رحمت خدا [[نومید]] می‌شوند<ref>{{متن قرآن|قَالَ وَمَنْ يَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ}} «گفت: و جز گمراهان چه کسی از بخشایش پروردگار خویش ناامید می‌گردد؟» سوره حجر، آیه ۵۶؛ {{متن قرآن|الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ}} «کسانی که عرش خداوند را برمی‌دارند و پیرامونیان آن، با سپاس پروردگارشان را به پاکی می‌ستایند و بدو ایمان می‌آورند و برای مؤمنان آمرزش می‌خواهند که: پروردگارا! بخشایش و دانش تو همه چیز را فراگیر است پس، آنان را که توبه آورده و از راه تو پیروی کرده‌اند بیامرز و از عذاب دوزخ باز دار» سوره غافر، آیه ۷.</ref>. [[رحمت الهی]] به افراد [[نیکوکار]] نزدیک است<ref>{{متن قرآن|...إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ}} «...بخشایش خداوند به نیکوکاران نزدیک است» سوره اعراف، آیه ۵۶.</ref> [[کتاب هدایت]] [[الهی]] ([[قرآن]]) [[شفا]] و [[رحمت]] برای [[مؤمنین]] به ارمغان می‌آورد<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ}} «ای مردم! برای شما پندی از سوی پروردگارتان و شفایی برای دل‌ها و رهنمود و بخشایشی برای مؤمنان آمده است» سوره یونس، آیه ۵۷.</ref>. | [[رحمت الهی]] در [[قرآن]] به زیباترین شکل منعکس شده است. [[خدای رحمان]] و [[رحیم]]<ref>{{متن قرآن|الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} «آن بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۳.</ref>، رحمت را بر خویشتن [[واجب]] ساخته است: {{متن قرآن|كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ}}<ref>«بگو از آن خداوند است که بر خویش بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است» سوره انعام، آیه ۱۲.</ref><ref>نیز آیات {{متن قرآن|وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ}} «و چون مؤمنان به آیات ما، نزد تو آیند بگو: درود بر شما! پروردگارتان بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است: چنانچه هر یک از شما از سر نادانی کار بدی انجام دهد، آنگاه از پس آن توبه کند و به راه آید، چنین است که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره انعام، آیه ۵۴؛ و {{متن قرآن|وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِكُمْ مَا يَشَاءُ كَمَا أَنْشَأَكُمْ مِنْ ذُرِّيَّةِ قَوْمٍ آخَرِينَ}} «و پروردگار تو بی‌نیاز دارای بخشایش است؛ اگر بخواهد شما را باز می‌برد و آنچه را بخواهد پس از شما جانشین می‌گرداند به همان‌گونه که شما را از نسل گروه دیگری پدید آورد» سوره انعام، آیه ۱۳۳.</ref>. [[رحمت خدا]] گسترده و فراگیر است<ref>{{متن قرآن|فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقُلْ رَبُّكُمْ ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ وَلَا يُرَدُّ بَأْسُهُ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ}} «پس اگر تو را دروغزن شمرده‌اند، بگو پروردگارتان دارای بخشایشی گسترده است و عذاب وی را از گروه تبهکاران باز نمی‌گردانند» سوره انعام، آیه ۱۴۷.</ref>. تنها [[گمراهان]] هستند که از رحمت خدا [[نومید]] می‌شوند<ref>{{متن قرآن|قَالَ وَمَنْ يَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ}} «گفت: و جز گمراهان چه کسی از بخشایش پروردگار خویش ناامید می‌گردد؟» سوره حجر، آیه ۵۶؛ {{متن قرآن|الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ}} «کسانی که عرش خداوند را برمی‌دارند و پیرامونیان آن، با سپاس پروردگارشان را به پاکی می‌ستایند و بدو ایمان می‌آورند و برای مؤمنان آمرزش می‌خواهند که: پروردگارا! بخشایش و دانش تو همه چیز را فراگیر است پس، آنان را که توبه آورده و از راه تو پیروی کرده‌اند بیامرز و از عذاب دوزخ باز دار» سوره غافر، آیه ۷.</ref>. [[رحمت الهی]] به افراد [[نیکوکار]] نزدیک است<ref>{{متن قرآن|...إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ}} «...بخشایش خداوند به نیکوکاران نزدیک است» سوره اعراف، آیه ۵۶.</ref> [[کتاب هدایت]] [[الهی]] ([[قرآن]]) [[شفا]] و [[رحمت]] برای [[مؤمنین]] به ارمغان می‌آورد<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ}} «ای مردم! برای شما پندی از سوی پروردگارتان و شفایی برای دل‌ها و رهنمود و بخشایشی برای مؤمنان آمده است» سوره یونس، آیه ۵۷.</ref>. | ||
در سایه [[رحمت الهی]] [[پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}}، شخصی نرم‌خو و پرمهر است<ref>{{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ...}} «پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>. او سراسر [[رحمت]] برای [[مؤمنان]] است<ref>{{متن قرآن|وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}} «و برخی از ایشان کسانی هستند که پیغمبر را آزار می‌کنند و می‌گویند او خوش‌باور است؛ بگو سخن نیوش خوبی برای شماست که به خداوند ایمان و مؤمنان را باور دارد و برای آن دسته از شما که ایمان آورده‌اند رحمت است و برای آن کسان که به فرستاده خداوند آزار می‌رسانند» سوره توبه، آیه ۶۱.</ref>. [[پیامبر]] نه تنها برای مؤمنان بلکه برای همه جهانیان مایه رحمت است<ref>{{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ}} «و تو را جز رحمتی برای جهانیان، نفرستاده‌ایم» سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.</ref>. | در سایه [[رحمت الهی]] [[پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}}، شخصی نرم‌خو و پرمهر است<ref>{{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ...}} «پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>. او سراسر [[رحمت]] برای [[مؤمنان]] است<ref>{{متن قرآن|وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}} «و برخی از ایشان کسانی هستند که پیغمبر را آزار می‌کنند و می‌گویند او خوش‌باور است؛ بگو سخن نیوش خوبی برای شماست که به خداوند ایمان و مؤمنان را باور دارد و برای آن دسته از شما که ایمان آورده‌اند رحمت است و برای آن کسان که به فرستاده خداوند آزار می‌رسانند» سوره توبه، آیه ۶۱.</ref>. [[پیامبر]] نه تنها برای مؤمنان بلکه برای همه جهانیان مایه رحمت است<ref>{{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ}} «و تو را جز رحمتی برای جهانیان، نفرستاده‌ایم» سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.</ref>. | ||
[[قرآن]] به ما [[فرمان]] می‌دهد که بال [[تواضع]] و [[مرحمت]] برای [[پدر]] و [[مادر]] خویش بگسترانیم<ref>{{متن قرآن|وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا}} «و از سر مهر برای آنان به خاکساری افتادگی کن و بگو پروردگارا! بر آنان بخشایش آور چنان که آنها مرا در کودکی پروردند» سوره اسراء، آیه ۲۴.</ref> و هم‌چنان مؤمنان را در عرصه [[روابط]] اجتماعیشان نسبت به یکدیگر [[مهربان]] و رحمت‌گستر معرفی می‌کند<ref>{{متن قرآن|مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ...}} «محمد، پیامبر خداوند است و آنان که با وی‌اند، بر کافران سختگیر، میان خویش مهربانند.».. سوره فتح، آیه ۲۹.</ref>. | [[قرآن]] به ما [[فرمان]] می‌دهد که بال [[تواضع]] و [[مرحمت]] برای [[پدر]] و [[مادر]] خویش بگسترانیم<ref>{{متن قرآن|وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا}} «و از سر مهر برای آنان به خاکساری افتادگی کن و بگو پروردگارا! بر آنان بخشایش آور چنان که آنها مرا در کودکی پروردند» سوره اسراء، آیه ۲۴.</ref> و هم‌چنان مؤمنان را در عرصه [[روابط]] اجتماعیشان نسبت به یکدیگر [[مهربان]] و رحمت‌گستر معرفی می‌کند<ref>{{متن قرآن|مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ...}} «محمد، پیامبر خداوند است و آنان که با وی‌اند، بر کافران سختگیر، میان خویش مهربانند.».. سوره فتح، آیه ۲۹.</ref>. | ||
| خط ۲۳: | خط ۱۹: | ||
[[صحیفه سجادیه]] نیز مملوّ از [[دعاها]] و مناجات‌هایی است که در ضمن آنها از [[رحمت خدا]] [[سخن]] گفته شده است. این مطالب را در ذیل این عناوین بررسی می‌کنیم: | [[صحیفه سجادیه]] نیز مملوّ از [[دعاها]] و مناجات‌هایی است که در ضمن آنها از [[رحمت خدا]] [[سخن]] گفته شده است. این مطالب را در ذیل این عناوین بررسی می‌کنیم: | ||
#'''[[خدا]] ارحم‌الراحمین است''': بسیار شده است که [[حضرت سجاد]]{{ع}} خدا را با این اسم خوانده است: {{متن حدیث|يَدْعُوكَ بِيَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ...}}<ref>دعای ۱۲.</ref>؛ تو را ندا می‌دهد که: «ای [[مهربان‌ترین]] مهربانان، ای مهربان‌ترین کسی که مقصد جویندگان رحمتی و ای صاحب عطوفتی که مقصود پویندگان استغفاری». | # '''[[خدا]] ارحم‌الراحمین است''': بسیار شده است که [[حضرت سجاد]] {{ع}} خدا را با این اسم خوانده است: {{متن حدیث|يَدْعُوكَ بِيَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ...}}<ref>دعای ۱۲.</ref>؛ تو را ندا می‌دهد که: «ای [[مهربان‌ترین]] مهربانان، ای مهربان‌ترین کسی که مقصد جویندگان رحمتی و ای صاحب عطوفتی که مقصود پویندگان استغفاری». | ||
#'''رحمت خدا در [[دنیا]] و [[آخرت]]''': «ای از میان برنده غم‌ها و ای زداینده اندوهان، ای [[بخشاینده]] در دنیا و آخرت... بر [[محمد]] و [[خاندان]] او [[درود]] بفرست و غمم از [[جان]] [[برادر]] و اندوهم از [[دل]] بزدای»<ref>نیایش پنجاه‌و‌چهارم.</ref>. | # '''رحمت خدا در [[دنیا]] و [[آخرت]]''': «ای از میان برنده غم‌ها و ای زداینده اندوهان، ای [[بخشاینده]] در دنیا و آخرت... بر [[محمد]] و [[خاندان]] او [[درود]] بفرست و غمم از [[جان]] [[برادر]] و اندوهم از [[دل]] بزدای»<ref>نیایش پنجاه‌و‌چهارم.</ref>. | ||
#'''رحمت خدا پایان‌ناپذیر است''': «ای خداوندی که خزاین رحمتت فنا نشود، درود بفرست بر محمد و خاندانش و ما را از رحمت خویش [[نصیبی]] ده»<ref>نیایش پنجم.</ref>. | # '''رحمت خدا پایان‌ناپذیر است''': «ای خداوندی که خزاین رحمتت فنا نشود، درود بفرست بر محمد و خاندانش و ما را از رحمت خویش [[نصیبی]] ده»<ref>نیایش پنجم.</ref>. | ||
#'''رحمت خدا گسترده است''': «ای خداوندی که دریای رحمتت پهناور است و عرصه [[عفو]] و بخشایشت [[عظیم]] است، ای [[خدای بزرگ]]»<ref>نیایش چهل‌وهشتم.</ref>. و نیز: «عرصه [[مغفرت]] و رحمت تو پهناورتر از [[گناهان]] من است»<ref>نیایش چهل‌وهشتم.</ref>. | # '''رحمت خدا گسترده است''': «ای خداوندی که دریای رحمتت پهناور است و عرصه [[عفو]] و بخشایشت [[عظیم]] است، ای [[خدای بزرگ]]»<ref>نیایش چهل‌وهشتم.</ref>. و نیز: «عرصه [[مغفرت]] و رحمت تو پهناورتر از [[گناهان]] من است»<ref>نیایش چهل‌وهشتم.</ref>. | ||
#'''رحمت خدا بر غضبش پیشی دارد''': «(بار خدایا)... تویی که عفوت را از عقابت بیشی است. تویی که رحمتت را بر غضبت پیشی است»<ref>نیایش شانزدهم.</ref>. | # '''رحمت خدا بر غضبش پیشی دارد''': «(بار خدایا)... تویی که عفوت را از عقابت بیشی است. تویی که رحمتت را بر غضبت پیشی است»<ref>نیایش شانزدهم.</ref>. | ||
#'''[[طلب]] رحمت از خدا''': «(خدایا) از تو خواهم که بر من رحمت آوری، پس بر محمد و خاندانش درود بفرست و بر من رحمت آور»<ref>نیایش چهلوهفتم.</ref>. و نیز: «شبیه‌ترین چیزها به خواست و [[اراده]] تو و سزاوارترین [[کارها]] در عرصه عزّوجل و جلال تو، رحمت آوردن تو بر کسی است که از تو رحمت طلبد و فریاد رسیدن تو کسی را که از تو فریاد خواهد. پس بر [[زاری]] ما به درگاهت رحمت آور»<ref>نیایش دهم.</ref>. | # '''[[طلب]] رحمت از خدا''': «(خدایا) از تو خواهم که بر من رحمت آوری، پس بر محمد و خاندانش درود بفرست و بر من رحمت آور»<ref>نیایش چهلوهفتم.</ref>. و نیز: «شبیه‌ترین چیزها به خواست و [[اراده]] تو و سزاوارترین [[کارها]] در عرصه عزّوجل و جلال تو، رحمت آوردن تو بر کسی است که از تو رحمت طلبد و فریاد رسیدن تو کسی را که از تو فریاد خواهد. پس بر [[زاری]] ما به درگاهت رحمت آور»<ref>نیایش دهم.</ref>. | ||
#'''از [[رحمت خدا]] نباید [[مأیوس]] شد''': ای [[خداوند]]، در کتابی که نازل کرده‌ای و بندگانت را به آن [[بشارت]] داده‌ای، یافته‌ام که گفته‌ای: «بگو، ای [[بندگان]] من که بر زیان خویش [[اسراف]] کرده‌اید، از رحمت خدا مأیوس مشوید، زیرا [[خدا]] همه [[گناهان]] را می‌آمرزد»<ref>نیایش پنجاهم.</ref>. | # '''از [[رحمت خدا]] نباید [[مأیوس]] شد''': ای [[خداوند]]، در کتابی که نازل کرده‌ای و بندگانت را به آن [[بشارت]] داده‌ای، یافته‌ام که گفته‌ای: «بگو، ای [[بندگان]] من که بر زیان خویش [[اسراف]] کرده‌اید، از رحمت خدا مأیوس مشوید، زیرا [[خدا]] همه [[گناهان]] را می‌آمرزد»<ref>نیایش پنجاهم.</ref>. | ||
#'''[[پیامبر]]{{صل}} [[امام]] و پیشوای [[رحمت]] است''': «بار خدایا بر [[محمد]] که [[امین وحی]] توست،... آن امام رحمت و پیشوای خیر و کلید [[برکات]] [[درود]] بفرست»<ref>نیایش دوم.</ref>. | # '''[[پیامبر]] {{صل}} [[امام]] و پیشوای [[رحمت]] است''': «بار خدایا بر [[محمد]] که [[امین وحی]] توست،... آن امام رحمت و پیشوای خیر و کلید [[برکات]] [[درود]] بفرست»<ref>نیایش دوم.</ref>. | ||
#'''[[ماه رمضان]] و [[روز عرفه]] موسم بارش [[رحمت ویژه الهی]]''': «بار خدایا، اگر کسی از بندگان تو، [[حق]] این ماه ([[رمضان]]) آن چنان که [[شایسته]] اوست رعایت کرده، و حرمتش نگه داشته و... رحمت تو بر او روی نهاده (است).»..<ref>نیایش چهل‌و‌پنجم.</ref>. و نیز: بار خدایا، امروز روز عرفه است... در این [[روز]] رحمت خود پراکنده‌ای و بر [[مردمان]] به [[عفو]] خود منّت نهاده‌ای<ref>نیایش چهلوهفتم.</ref>. | # '''[[ماه رمضان]] و [[روز عرفه]] موسم بارش [[رحمت ویژه الهی]]''': «بار خدایا، اگر کسی از بندگان تو، [[حق]] این ماه ([[رمضان]]) آن چنان که [[شایسته]] اوست رعایت کرده، و حرمتش نگه داشته و... رحمت تو بر او روی نهاده (است).»..<ref>نیایش چهل‌و‌پنجم.</ref>. و نیز: بار خدایا، امروز روز عرفه است... در این [[روز]] رحمت خود پراکنده‌ای و بر [[مردمان]] به [[عفو]] خود منّت نهاده‌ای<ref>نیایش چهلوهفتم.</ref>. | ||
#'''جز رحمت خدا پناهگاهی نیست''': «ای خداوند، [[غضب]] تو را جز حِلم تو فرو نمی‌نشاند و [[سخط]] تو را جز عفو تو باز نمی‌گرداند و در برابر [[عقاب]] تو جز رحمتت پناهگاهی نیست»<ref>نیایش چهلوهفتم.</ref>.<ref>صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ قرآن مجید، ترجمه محمدمهدی فولادوند؛ گفتار امیرالمؤمنین علی{{ع}}، ترجمه غررالحکم، سیدحسین شیخ الاسلامی، انصاریان، قم، ۱۳۷۹، چاپ پنجم؛ المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، دارالعلم دارالشامیة، دمشق، بیروت، ۱۴۱۲.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «رحمت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۴۲.</ref> | # '''جز رحمت خدا پناهگاهی نیست''': «ای خداوند، [[غضب]] تو را جز حِلم تو فرو نمی‌نشاند و [[سخط]] تو را جز عفو تو باز نمی‌گرداند و در برابر [[عقاب]] تو جز رحمتت پناهگاهی نیست»<ref>نیایش چهلوهفتم.</ref>.<ref>صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ قرآن مجید، ترجمه محمدمهدی فولادوند؛ گفتار امیرالمؤمنین علی {{ع}}، ترجمه غررالحکم، سیدحسین شیخ الاسلامی، انصاریان، قم، ۱۳۷۹، چاپ پنجم؛ المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، دارالعلم دارالشامیة، دمشق، بیروت، ۱۴۱۲.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «رحمت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۴۲.</ref> | ||
== مهرورزی == | |||
[[مهرورزی]] به معنای برخورد مبتنی بر [[دلسوزی]]، [[مهربانی]] و [[خیرخواهی]] با دیگران، یکی از شاخصه‌های مهم [[رفتار]] [[قرآنی]] است. فراوانی واژه‌هایی چون [[رحمت]]، [[رأفت]]، [[محبت]]، [[مودت]]، [[عطوفت]]، [[شفقت]] و حنان و... در [[آموزه‌های اسلامی]]، نشانه توجه [[دین]] به مهرورزی است. به گزارش [[قرآن]] رحمت [[خداوند]] فراگیر و همگانی است<ref>{{متن قرآن|وَاكْتُبْ لَنَا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَيْكَ قَالَ عَذَابِي أُصِيبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالَّذِينَ هُمْ بِآيَاتِنَا يُؤْمِنُونَ}} «و در این جهان و در جهان واپسین برای ما نیکی مقرّر فرما که ما به سوی تو بازگشته‌ایم؛ فرمود: عذابم را به هر کس بخواهم می‌رسانم و بخشایشم همه چیز را فرا می‌گیرد و آن را به زودی برای آنان که پرهیزگاری می‌ورزند و زکات می‌دهند و کسانی که به آیات ما ایمان دارند» سوره اعراف، آیه 156؛ {{متن قرآن|قُلْ لِمَنْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلْ لِلَّهِ كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا رَيْبَ فِيهِ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ}} «بگو آنچه در آسمان‌ها و زمین است از آن کیست؟ بگو از آن خداوند است که بر خویش بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است، شما را تا روز رستخیز- که در آن تردیدی نیست- گرد می‌آورد؛ کسانی که به خویشتن زیان رسانده‌اند ایمان نمی‌آورند» سوره انعام، آیه 12.</ref>. [[پیامبر اعظم]] {{صل}}، [[مأمور]] مهرورزی به همه [[مردم]] [[جهان]] و رحمت برای همه عالمیان است<ref>{{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ}} «و تو را جز رحمتی برای جهانیان، نفرستاده‌ایم» سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.</ref> و اگر [[خشن]] و سنگدل بود، مردم از اطراف او، پراکنده می‌شدند<ref>{{متن قرآن|... وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ...}} «... و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>. [[امام علی]] {{ع}} فرمود: با [[لطف]] و مهربانی می‌توان قلب‌های گریزان را به خود جلب کرد<ref>نهج‌البلاغه، حکمت ۴۸.</ref>. | |||
=== مهرورزی به [[بندگان]] خداوند === | |||
بر اساس [[آموزه‌های دین اسلام]]؛ [[انسان]] [[مؤمن]] در پرتو محبتی که به خدای [[مهربان]] دارد، به [[مخلوقات]] و [[بندگان]] او خیر می‌رساند و به آنان مهر می‌ورزد. | |||
[[امام زین‌العابدین]] {{ع}} یکی از صفات برجسته [[رسول اعظم]] {{صل}} را که [[برترین]] و [[شایسته‌ترین]] مخلوق خداست، [[خیرخواهی]] برای بندگان می‌داند: {{متن حدیث|وَ نَصَحَ لِعِبَادِكَ}}<ref>دعای ۴۲.</ref>. | |||
آن [[حضرت]] خود نیز از درگاه [[خداوند]] [[مهرورزی]] به [[مردم]] را درخواست کرده است: {{متن حدیث|وَ أَجْرِ لِلنَّاسِ عَلَى يَدِيَ الْخَيْرَ وَ لَا تَمْحَقْهُ بِالْمَنِّ}}<ref>دعای ۲۰.</ref>؛ «و بر دست من، در [[حق مردم]] کارهای خیر جاری کن و کارهای خیر مرا با [[منت نهادن]] بر [[خلق]] [[آلوده]] مکن». | |||
مهرورزی به دیگران، آن‌قدر مهم است که اگر [[انسانی]] مورد [[محبت]] دیگران قرار نگیرد، خداوند جبران خلأ ناشی از آن را خود به عهده می‌گیرد: «ای خداوندی که مهر می‌ورزی بر آن کس که بندگان تو به او محبت نمی‌کنند»<ref>نیایش چهل‌وششم.</ref>. | |||
=== مصادیق مهرورزی === | |||
[[امام سجاد]] {{ع}} [[یاری]] افراد [[ناتوان]] و ستمدیده، برآوردن نیاز [[نیازمندان]]، [[عیادت بیماران]]، [[راهنمایی]] رهجویان، [[اندرز]] به مشورت‌کنندگان، [[دیدار]] مسافران، [[نهان]] داشتن [[اسرار]]، پوشاندن [[عیب‌ها]]، [[اطعام]] و سود رساندن، تقدیم [[هدیه]]، گذشتن از بدکاران، [[پرهیز]] از [[بدگمانی]] و [[تهمت]]، [[تواضع]] و [[نرمخویی]]؛ [[عفاف]]، خیرخواهی و...<ref>نیایش بیستوششم.</ref> را از مصادیق مهرورزی معرفی کرده است. | |||
در [[مکتب]] امام زین‌العابدین {{ع}}، مهرورزی به [[والدین]] از برترین ارزش‌های انسانی است: «بار خدایا! چنان کن که همانند [[مادری]] مهربان، به آن دو [[نیکی]] و [[مهربانی]] کنم»<ref>نیایش بیست‌وچهارم.</ref>. | |||
«بار خدایا! چنان کن که فزرندانم [[یاور]] [[محبان]] و نیک‌خواهان باشند»<ref>نیایش بیست‌و‌پنجم.</ref>. | |||
=== موانع مهرورزی === | |||
از منظر امام سجاد {{ع}}، برخی از [[صفات ناپسند]] [[راه]] مهرورزی به دیگران را بر روی انسان می‌بندند و باید از آنها به [[خدا]] [[پناه]] برد. برخی از این موارد عبارتند از [[رشک]] و [[حسد]] نسبت به دیگران. [[امام]] {{ع}} به خدا عرض می‌کند: | |||
«بار خدایا! سینه مرا از حسد خالی گردان، آن سان که بر هیچ یک از بندگان تو که در [[حق]] آنان [[احسان]] کرده‌ای رشک نبرم»<ref>نیایش بیست‌ودوم.</ref>. و در جای دیگر: «خداوندا! آن چنان که در [[دل]] من ستمدیدگی را [[ناپسند]] داشته‌ای، به من [[توفیق]] ده که به دیگران [[ستم]] نکنم»<ref>نیایش چهاردهم.</ref>. و نیز: «بار خدایا! [[کینه‌توزی]] [[دشمنان]] مرا به [[محبت]] و [[حسد]] [[حسودان]] مرا به [[مودّت]] بدل فرما»<ref>نیایش بیستم.</ref>.<ref>الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین {{ع}}، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۷۳، قم، دارالقرآن الکریم؛ نهج‌البلاغه، سید رضی، ۱۴۱۴، قم، هجرت.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «مهرورزی»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۱۹.</ref> | |||
== نرمخویی == | |||
"[[نرمخویی]]" به معنای [[ملاطفت]]، [[مهربانی]]، [[تسامح]] و [[تساهل]] است. [[خداوند عزیز]]، در [[قرآن]] به رسولش می‌فرماید: "به [[برکت]] [[رحمت الهی]]، در برابر آنان [[مردم]] نرم (و [[مهربان]]) شدی! و اگر [[خشن]] و سنگدل بودی از اطراف تو پراکنده می‌شدند"<ref>{{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ...}} «پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>. و به [[موسی]] {{ع}} نیز [[دستور]] می‌دهد که "با [[فرعون]] به [[نرمی]] [[سخن]] گوید شاید متذکر شود و از [[خدا]] بترسد"!<ref>{{متن قرآن|فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَيِّنًا لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى}} «و با او به نرمی سخن گویید باشد که او پند گیرد یا بهراسد» سوره طه، آیه ۴۴.</ref> | |||
[[امام صادق]] {{ع}} [[حسن خلق]] را مساوی با نرمخویی و مهربانی، گفتار [[پاکیزه]] و مؤدبانه و [[خوش‌رویی]] معرفی کرده است<ref>من لا یحضره‌الفقیه، ج۴، ص۴۱۲.</ref>. در [[روایات]] [[پیشوایان دین]]، نرمخویی با مردم نصف [[دین]]<ref>بحارالانوار، ج۷۲، ص۴۴.</ref>، نشانه [[حکمت]]<ref>غررالحکم، ج۴، ص۵۲.</ref> و موجب [[سلامت]] دین و [[دنیا]]<ref>غررالحکم، ج۴، ص۱۴۰.</ref> خوانده شده است. خط قرمز نرمخویی گذر از مرز [[حق]] است<ref>تحف العقول، ص۴۲.</ref>. | |||
[[امام]] [[زین العابدین]] {{ع}} از درگاه خداوند درخواست می‌کند که [[قلب]] امام و [[پیشوای الهی]] را نسبت به مردم سرشار از [[نرمش]] و [[مدارا]] فرماید: «خداوندا! به قلب ولی و امام خود برای دوستانت، مهربانی و نرمش [[عطا]] کن، [[دست]] [[قدرت]] او بر دشمنانت گشاده گردان. [[رأفت]]، [[رحمت]]، [[عطوفت]] و محبتش را نصیب ما گردان و ما را از [[فرمانبرداران]] دستور او قرار ده و چنان کن که در [[راه]] رضای او بکوشیم، یاری‌اش نماییم، در برابر دشمنش از او [[دفاع]] کنیم و این امور، زمینه [[تقرب]] ما به تو و رسولت {{صل}} را فراهم کند»<ref>نیایش چهلوهفتم.</ref>. | |||
آن [[حضرت]] در [[رساله حقوق]] خود، درباره [[حق همنشین]] می‌فرماید: {{متن حدیث|فَأَنْ تُلِينَ لَهُ كَنَفَكَ وَ تُطِيبَ لَهُ جَانِبَكَ}}<ref>تحف العقول، ص۲۶.</ref>: "[[وظیفه]] تو نسبت به همنشین آن است که] او را به خوبی بپذیری و به او خوش‌آمد بگویی". او همچنین یکی از صفات برجسته [[اخلاقی]] [[انسان]] را [[نرمخویی]] و مدارای با دیگران خوانده است: «بارالها! توفیقِ [[آشتی]] دادن [[دشمنان]]، فاش کردن [[نیکی]] و پوشاندن [[عیب]] دیگران، نرمخویی و [[فروتنی]]، [[نیک]] سیرتی، بیرون راندن باد [[غرور]]، [[خوش‌خویی]]، پیشتازی در [[فضیلت]] و [[ایثار]] و [[بخشش]] و دم فرو بستن نسبت به عیب دیگران را به من [[کرامت]] فرما»<ref>نیایش بیستم.</ref>. | |||
[[امام سجاد]] {{ع}} از درگاه [[خداوند]] درخواست می‌کند که به او [[توفیق]] دهد تا نسبت به [[همسایگان]] و [[دوستان]] با [[مدارا]] و نرمخویی [[رفتار]] کند: «بارخدایا! چنان کن که همسایگان و دوستان [[بدکردار]] خود را به نیکی [[پاداش]] دهم:.. و با همگان [[مشفق]] و [[مهربان]] باشم... و با آنان از روی [[تواضع]] به [[نرمی]] رفتار کنم و.»..<ref>نیایش بیستوششم.</ref>. | |||
همچنین از خداوند می‌خواهد که به [[فرزندان]] توفیق نرمخویی نسبت به والدینشان را [[عنایت]] کند: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ خَفِّضْ لَهُمَا صَوْتِي، وَ أَطِبْ لَهُمَا كَلَامِي، وَ أَلِنْ لَهُمَا عَرِيكَتِي، وَ اعْطِفْ عَلَيْهِمَا قَلْبِي، وَ صَيِّرْنِي بِهِمَا رَفِيقاً، وَ عَلَيْهِمَا شَفِيقاً}}<ref>دعای ۲۴.</ref>: «خداوندا! صدای مرا نزد ایشان [[پدر]] و [[مادر]] آرام گردان، سخنم را برای آنان خوشایند نما، مرا نسبت به آنان نرم‌خو فرما و دلم را بر ایشان مهربان ساز و چنان کن که با آنان به مدارا رفتار کنم و بر آنان مشفق باشم».<ref>تحف العقول، ابن‌شعبه حرانی، قم، ۱۴۰۴، جامعه مدرسین؛ الصحیفة السجادیة، امام زین العابدین {{ع}}، نشر الهادی، قم ۱۴۱۸؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، قم، ۱۳۷۳، دارالقرآن کریم؛ غررالحکم، عبدالواحد تمیمی آمدی، قم، ۱۳۶۶، دفتر تبلیغات اسلامی؛ من لا یحضره الفقیه، محمدبن علی صدوق (ابن‌بابویه)، قم، ۱۴۰۴، جامعه مدرسین.</ref>.<ref>[[علی اکبر شایسته‌نژاد|شایسته‌نژاد، علی اکبر]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «مهرورزی»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۲۷.</ref> | |||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «رحمت»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | # [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «رحمت»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | ||
# [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[علی اکبر شایسته‌نژاد|شایسته‌نژاد، علی اکبر]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «مهرورزی»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | |||
# [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[علی اکبر شایسته‌نژاد|شایسته‌نژاد، علی اکبر]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «نرمخویی»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس}} | ||
[[رده:رحمت | [[رده:رحمت]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۱۸
رحمت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: رحمت در قرآن - رحمت در حدیث - رحمت در نهج البلاغه - رحمت در اخلاق اسلامی - رحمت در معارف دعا و زیارات - رحمت در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
رحمت، بنابر آنچه راغب گفته، رقّت و لطافتی است که مقتضی احسان باشد. اما چنانچه رحمت به خدا نسبت داده شود تنها به معنای احسانی است که در حق بندگانش روا می‌دارد[۱]، چرا که رقّت به معنای انفعال و تأثّر قلبی، در خدا راهی ندارد. رحمت چه در خدا و چه در انسان موجب عطف توجه به مخلوقات و یا شخص دیگر می‌شود و از این جهت می‌توان گفت هر رحمتی مستلزم عطوفت است.
امام سجاد (ع) در دعای عرفه وقتی از امام یاری‌گر دین و ولیّ خدا سخن می‌گوید چنین درخواستی دارد: «... وَ هَبْ لَنَا رَأْفَتَهُ، وَ رَحْمَتَهُ وَ تَعَطُّفَهُ وَ تَحَنُّنَهُ»[۲]؛ «ای خداوند، ولی و امام خود را برای دوستانت قلبی مهربان و نرم عطا کن و دست قدرت او بر دشمنانت گشوده گردان و رأفت و رحمت و عطوفت و محبتش را نصیب ما گردان». باز در همین دعا عطوفت قلب نسبت به افراد خاشع را از خداوند درخواست می‌کند. با ملاحظه این نیایش‌ها معلوم می‌شود که رحمت و عطوفت همراه هم و هر یک ملازم با دیگری است. از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است: «رساترین وسیله‌ای که می‌توانی رحمت حق را بدان جلب کنی، آن است که در دل خویش رحمت و مهر به همه مردم را بپرورانی»[۳].
رحمت الهی در قرآن به زیباترین شکل منعکس شده است. خدای رحمان و رحیم[۴]، رحمت را بر خویشتن واجب ساخته است: ﴿كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ﴾[۵][۶]. رحمت خدا گسترده و فراگیر است[۷]. تنها گمراهان هستند که از رحمت خدا نومید می‌شوند[۸]. رحمت الهی به افراد نیکوکار نزدیک است[۹] کتاب هدایت الهی (قرآن) شفا و رحمت برای مؤمنین به ارمغان می‌آورد[۱۰].
در سایه رحمت الهی پیامبر گرامی اسلام (ص)، شخصی نرم‌خو و پرمهر است[۱۱]. او سراسر رحمت برای مؤمنان است[۱۲]. پیامبر نه تنها برای مؤمنان بلکه برای همه جهانیان مایه رحمت است[۱۳].
قرآن به ما فرمان می‌دهد که بال تواضع و مرحمت برای پدر و مادر خویش بگسترانیم[۱۴] و هم‌چنان مؤمنان را در عرصه روابط اجتماعیشان نسبت به یکدیگر مهربان و رحمت‌گستر معرفی می‌کند[۱۵]. آنچه ذکر شد نمونه‌ای از جلوه‌های رحمت در قرآن کریم است که بیان‌گر رحمت عام و خاص الهی و نیز رحمت و عطوفت ایمانی و انسانی در بین افراد بشر است. صحیفه سجادیه نیز مملوّ از دعاها و مناجات‌هایی است که در ضمن آنها از رحمت خدا سخن گفته شده است. این مطالب را در ذیل این عناوین بررسی می‌کنیم:
- خدا ارحم‌الراحمین است: بسیار شده است که حضرت سجاد (ع) خدا را با این اسم خوانده است: «يَدْعُوكَ بِيَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ...»[۱۶]؛ تو را ندا می‌دهد که: «ای مهربان‌ترین مهربانان، ای مهربان‌ترین کسی که مقصد جویندگان رحمتی و ای صاحب عطوفتی که مقصود پویندگان استغفاری».
- رحمت خدا در دنیا و آخرت: «ای از میان برنده غم‌ها و ای زداینده اندوهان، ای بخشاینده در دنیا و آخرت... بر محمد و خاندان او درود بفرست و غمم از جان برادر و اندوهم از دل بزدای»[۱۷].
- رحمت خدا پایان‌ناپذیر است: «ای خداوندی که خزاین رحمتت فنا نشود، درود بفرست بر محمد و خاندانش و ما را از رحمت خویش نصیبی ده»[۱۸].
- رحمت خدا گسترده است: «ای خداوندی که دریای رحمتت پهناور است و عرصه عفو و بخشایشت عظیم است، ای خدای بزرگ»[۱۹]. و نیز: «عرصه مغفرت و رحمت تو پهناورتر از گناهان من است»[۲۰].
- رحمت خدا بر غضبش پیشی دارد: «(بار خدایا)... تویی که عفوت را از عقابت بیشی است. تویی که رحمتت را بر غضبت پیشی است»[۲۱].
- طلب رحمت از خدا: «(خدایا) از تو خواهم که بر من رحمت آوری، پس بر محمد و خاندانش درود بفرست و بر من رحمت آور»[۲۲]. و نیز: «شبیه‌ترین چیزها به خواست و اراده تو و سزاوارترین کارها در عرصه عزّوجل و جلال تو، رحمت آوردن تو بر کسی است که از تو رحمت طلبد و فریاد رسیدن تو کسی را که از تو فریاد خواهد. پس بر زاری ما به درگاهت رحمت آور»[۲۳].
- از رحمت خدا نباید مأیوس شد: ای خداوند، در کتابی که نازل کرده‌ای و بندگانت را به آن بشارت داده‌ای، یافته‌ام که گفته‌ای: «بگو، ای بندگان من که بر زیان خویش اسراف کرده‌اید، از رحمت خدا مأیوس مشوید، زیرا خدا همه گناهان را می‌آمرزد»[۲۴].
- پیامبر (ص) امام و پیشوای رحمت است: «بار خدایا بر محمد که امین وحی توست،... آن امام رحمت و پیشوای خیر و کلید برکات درود بفرست»[۲۵].
- ماه رمضان و روز عرفه موسم بارش رحمت ویژه الهی: «بار خدایا، اگر کسی از بندگان تو، حق این ماه (رمضان) آن چنان که شایسته اوست رعایت کرده، و حرمتش نگه داشته و... رحمت تو بر او روی نهاده (است).»..[۲۶]. و نیز: بار خدایا، امروز روز عرفه است... در این روز رحمت خود پراکنده‌ای و بر مردمان به عفو خود منّت نهاده‌ای[۲۷].
- جز رحمت خدا پناهگاهی نیست: «ای خداوند، غضب تو را جز حِلم تو فرو نمی‌نشاند و سخط تو را جز عفو تو باز نمی‌گرداند و در برابر عقاب تو جز رحمتت پناهگاهی نیست»[۲۸].[۲۹].[۳۰]
مهرورزی
مهرورزی به معنای برخورد مبتنی بر دلسوزی، مهربانی و خیرخواهی با دیگران، یکی از شاخصه‌های مهم رفتار قرآنی است. فراوانی واژه‌هایی چون رحمت، رأفت، محبت، مودت، عطوفت، شفقت و حنان و... در آموزه‌های اسلامی، نشانه توجه دین به مهرورزی است. به گزارش قرآن رحمت خداوند فراگیر و همگانی است[۳۱]. پیامبر اعظم (ص)، مأمور مهرورزی به همه مردم جهان و رحمت برای همه عالمیان است[۳۲] و اگر خشن و سنگدل بود، مردم از اطراف او، پراکنده می‌شدند[۳۳]. امام علی (ع) فرمود: با لطف و مهربانی می‌توان قلب‌های گریزان را به خود جلب کرد[۳۴].
مهرورزی به بندگان خداوند
بر اساس آموزه‌های دین اسلام؛ انسان مؤمن در پرتو محبتی که به خدای مهربان دارد، به مخلوقات و بندگان او خیر می‌رساند و به آنان مهر می‌ورزد. امام زین‌العابدین (ع) یکی از صفات برجسته رسول اعظم (ص) را که برترین و شایسته‌ترین مخلوق خداست، خیرخواهی برای بندگان می‌داند: «وَ نَصَحَ لِعِبَادِكَ»[۳۵]. آن حضرت خود نیز از درگاه خداوند مهرورزی به مردم را درخواست کرده است: «وَ أَجْرِ لِلنَّاسِ عَلَى يَدِيَ الْخَيْرَ وَ لَا تَمْحَقْهُ بِالْمَنِّ»[۳۶]؛ «و بر دست من، در حق مردم کارهای خیر جاری کن و کارهای خیر مرا با منت نهادن بر خلق آلوده مکن». مهرورزی به دیگران، آن‌قدر مهم است که اگر انسانی مورد محبت دیگران قرار نگیرد، خداوند جبران خلأ ناشی از آن را خود به عهده می‌گیرد: «ای خداوندی که مهر می‌ورزی بر آن کس که بندگان تو به او محبت نمی‌کنند»[۳۷].
مصادیق مهرورزی
امام سجاد (ع) یاری افراد ناتوان و ستمدیده، برآوردن نیاز نیازمندان، عیادت بیماران، راهنمایی رهجویان، اندرز به مشورت‌کنندگان، دیدار مسافران، نهان داشتن اسرار، پوشاندن عیب‌ها، اطعام و سود رساندن، تقدیم هدیه، گذشتن از بدکاران، پرهیز از بدگمانی و تهمت، تواضع و نرمخویی؛ عفاف، خیرخواهی و...[۳۸] را از مصادیق مهرورزی معرفی کرده است. در مکتب امام زین‌العابدین (ع)، مهرورزی به والدین از برترین ارزش‌های انسانی است: «بار خدایا! چنان کن که همانند مادری مهربان، به آن دو نیکی و مهربانی کنم»[۳۹]. «بار خدایا! چنان کن که فزرندانم یاور محبان و نیک‌خواهان باشند»[۴۰].
موانع مهرورزی
از منظر امام سجاد (ع)، برخی از صفات ناپسند راه مهرورزی به دیگران را بر روی انسان می‌بندند و باید از آنها به خدا پناه برد. برخی از این موارد عبارتند از رشک و حسد نسبت به دیگران. امام (ع) به خدا عرض می‌کند: «بار خدایا! سینه مرا از حسد خالی گردان، آن سان که بر هیچ یک از بندگان تو که در حق آنان احسان کرده‌ای رشک نبرم»[۴۱]. و در جای دیگر: «خداوندا! آن چنان که در دل من ستمدیدگی را ناپسند داشته‌ای، به من توفیق ده که به دیگران ستم نکنم»[۴۲]. و نیز: «بار خدایا! کینه‌توزی دشمنان مرا به محبت و حسد حسودان مرا به مودّت بدل فرما»[۴۳].[۴۴].[۴۵]
نرمخویی
"نرمخویی" به معنای ملاطفت، مهربانی، تسامح و تساهل است. خداوند عزیز، در قرآن به رسولش می‌فرماید: "به برکت رحمت الهی، در برابر آنان مردم نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو پراکنده می‌شدند"[۴۶]. و به موسی (ع) نیز دستور می‌دهد که "با فرعون به نرمی سخن گوید شاید متذکر شود و از خدا بترسد"![۴۷]
امام صادق (ع) حسن خلق را مساوی با نرمخویی و مهربانی، گفتار پاکیزه و مؤدبانه و خوش‌رویی معرفی کرده است[۴۸]. در روایات پیشوایان دین، نرمخویی با مردم نصف دین[۴۹]، نشانه حکمت[۵۰] و موجب سلامت دین و دنیا[۵۱] خوانده شده است. خط قرمز نرمخویی گذر از مرز حق است[۵۲]. امام زین العابدین (ع) از درگاه خداوند درخواست می‌کند که قلب امام و پیشوای الهی را نسبت به مردم سرشار از نرمش و مدارا فرماید: «خداوندا! به قلب ولی و امام خود برای دوستانت، مهربانی و نرمش عطا کن، دست قدرت او بر دشمنانت گشاده گردان. رأفت، رحمت، عطوفت و محبتش را نصیب ما گردان و ما را از فرمانبرداران دستور او قرار ده و چنان کن که در راه رضای او بکوشیم، یاری‌اش نماییم، در برابر دشمنش از او دفاع کنیم و این امور، زمینه تقرب ما به تو و رسولت (ص) را فراهم کند»[۵۳].
آن حضرت در رساله حقوق خود، درباره حق همنشین می‌فرماید: «فَأَنْ تُلِينَ لَهُ كَنَفَكَ وَ تُطِيبَ لَهُ جَانِبَكَ»[۵۴]: "وظیفه تو نسبت به همنشین آن است که] او را به خوبی بپذیری و به او خوش‌آمد بگویی". او همچنین یکی از صفات برجسته اخلاقی انسان را نرمخویی و مدارای با دیگران خوانده است: «بارالها! توفیقِ آشتی دادن دشمنان، فاش کردن نیکی و پوشاندن عیب دیگران، نرمخویی و فروتنی، نیک سیرتی، بیرون راندن باد غرور، خوش‌خویی، پیشتازی در فضیلت و ایثار و بخشش و دم فرو بستن نسبت به عیب دیگران را به من کرامت فرما»[۵۵]. امام سجاد (ع) از درگاه خداوند درخواست می‌کند که به او توفیق دهد تا نسبت به همسایگان و دوستان با مدارا و نرمخویی رفتار کند: «بارخدایا! چنان کن که همسایگان و دوستان بدکردار خود را به نیکی پاداش دهم:.. و با همگان مشفق و مهربان باشم... و با آنان از روی تواضع به نرمی رفتار کنم و.»..[۵۶].
همچنین از خداوند می‌خواهد که به فرزندان توفیق نرمخویی نسبت به والدینشان را عنایت کند: «اللَّهُمَّ خَفِّضْ لَهُمَا صَوْتِي، وَ أَطِبْ لَهُمَا كَلَامِي، وَ أَلِنْ لَهُمَا عَرِيكَتِي، وَ اعْطِفْ عَلَيْهِمَا قَلْبِي، وَ صَيِّرْنِي بِهِمَا رَفِيقاً، وَ عَلَيْهِمَا شَفِيقاً»[۵۷]: «خداوندا! صدای مرا نزد ایشان پدر و مادر آرام گردان، سخنم را برای آنان خوشایند نما، مرا نسبت به آنان نرم‌خو فرما و دلم را بر ایشان مهربان ساز و چنان کن که با آنان به مدارا رفتار کنم و بر آنان مشفق باشم».[۵۸].[۵۹]
منابع
پانویس
- ↑ المفردات فی غریب القرآن.
- ↑ دعای ۴۷.
- ↑ گفتار امیرالمؤمنین علی (ع)، ج۱، ص۵۸۱.
- ↑ ﴿الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ «آن بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۳.
- ↑ «بگو از آن خداوند است که بر خویش بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است» سوره انعام، آیه ۱۲.
- ↑ نیز آیات ﴿وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾ «و چون مؤمنان به آیات ما، نزد تو آیند بگو: درود بر شما! پروردگارتان بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است: چنانچه هر یک از شما از سر نادانی کار بدی انجام دهد، آنگاه از پس آن توبه کند و به راه آید، چنین است که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره انعام، آیه ۵۴؛ و ﴿وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِكُمْ مَا يَشَاءُ كَمَا أَنْشَأَكُمْ مِنْ ذُرِّيَّةِ قَوْمٍ آخَرِينَ﴾ «و پروردگار تو بی‌نیاز دارای بخشایش است؛ اگر بخواهد شما را باز می‌برد و آنچه را بخواهد پس از شما جانشین می‌گرداند به همان‌گونه که شما را از نسل گروه دیگری پدید آورد» سوره انعام، آیه ۱۳۳.
- ↑ ﴿فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقُلْ رَبُّكُمْ ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ وَلَا يُرَدُّ بَأْسُهُ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ﴾ «پس اگر تو را دروغزن شمرده‌اند، بگو پروردگارتان دارای بخشایشی گسترده است و عذاب وی را از گروه تبهکاران باز نمی‌گردانند» سوره انعام، آیه ۱۴۷.
- ↑ ﴿قَالَ وَمَنْ يَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ﴾ «گفت: و جز گمراهان چه کسی از بخشایش پروردگار خویش ناامید می‌گردد؟» سوره حجر، آیه ۵۶؛ ﴿الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ﴾ «کسانی که عرش خداوند را برمی‌دارند و پیرامونیان آن، با سپاس پروردگارشان را به پاکی می‌ستایند و بدو ایمان می‌آورند و برای مؤمنان آمرزش می‌خواهند که: پروردگارا! بخشایش و دانش تو همه چیز را فراگیر است پس، آنان را که توبه آورده و از راه تو پیروی کرده‌اند بیامرز و از عذاب دوزخ باز دار» سوره غافر، آیه ۷.
- ↑ ﴿...إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ﴾ «...بخشایش خداوند به نیکوکاران نزدیک است» سوره اعراف، آیه ۵۶.
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ﴾ «ای مردم! برای شما پندی از سوی پروردگارتان و شفایی برای دل‌ها و رهنمود و بخشایشی برای مؤمنان آمده است» سوره یونس، آیه ۵۷.
- ↑ ﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ...﴾ «پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.
- ↑ ﴿وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾ «و برخی از ایشان کسانی هستند که پیغمبر را آزار می‌کنند و می‌گویند او خوش‌باور است؛ بگو سخن نیوش خوبی برای شماست که به خداوند ایمان و مؤمنان را باور دارد و برای آن دسته از شما که ایمان آورده‌اند رحمت است و برای آن کسان که به فرستاده خداوند آزار می‌رسانند» سوره توبه، آیه ۶۱.
- ↑ ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ﴾ «و تو را جز رحمتی برای جهانیان، نفرستاده‌ایم» سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.
- ↑ ﴿وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا﴾ «و از سر مهر برای آنان به خاکساری افتادگی کن و بگو پروردگارا! بر آنان بخشایش آور چنان که آنها مرا در کودکی پروردند» سوره اسراء، آیه ۲۴.
- ↑ ﴿مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ...﴾ «محمد، پیامبر خداوند است و آنان که با وی‌اند، بر کافران سختگیر، میان خویش مهربانند.».. سوره فتح، آیه ۲۹.
- ↑ دعای ۱۲.
- ↑ نیایش پنجاه‌و‌چهارم.
- ↑ نیایش پنجم.
- ↑ نیایش چهل‌وهشتم.
- ↑ نیایش چهل‌وهشتم.
- ↑ نیایش شانزدهم.
- ↑ نیایش چهلوهفتم.
- ↑ نیایش دهم.
- ↑ نیایش پنجاهم.
- ↑ نیایش دوم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌پنجم.
- ↑ نیایش چهلوهفتم.
- ↑ نیایش چهلوهفتم.
- ↑ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ قرآن مجید، ترجمه محمدمهدی فولادوند؛ گفتار امیرالمؤمنین علی (ع)، ترجمه غررالحکم، سیدحسین شیخ الاسلامی، انصاریان، قم، ۱۳۷۹، چاپ پنجم؛ المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، دارالعلم دارالشامیة، دمشق، بیروت، ۱۴۱۲.
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «رحمت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۴۲.
- ↑ ﴿وَاكْتُبْ لَنَا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَيْكَ قَالَ عَذَابِي أُصِيبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالَّذِينَ هُمْ بِآيَاتِنَا يُؤْمِنُونَ﴾ «و در این جهان و در جهان واپسین برای ما نیکی مقرّر فرما که ما به سوی تو بازگشته‌ایم؛ فرمود: عذابم را به هر کس بخواهم می‌رسانم و بخشایشم همه چیز را فرا می‌گیرد و آن را به زودی برای آنان که پرهیزگاری می‌ورزند و زکات می‌دهند و کسانی که به آیات ما ایمان دارند» سوره اعراف، آیه 156؛ ﴿قُلْ لِمَنْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلْ لِلَّهِ كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا رَيْبَ فِيهِ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ﴾ «بگو آنچه در آسمان‌ها و زمین است از آن کیست؟ بگو از آن خداوند است که بر خویش بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است، شما را تا روز رستخیز- که در آن تردیدی نیست- گرد می‌آورد؛ کسانی که به خویشتن زیان رسانده‌اند ایمان نمی‌آورند» سوره انعام، آیه 12.
- ↑ ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ﴾ «و تو را جز رحمتی برای جهانیان، نفرستاده‌ایم» سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.
- ↑ ﴿... وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ...﴾ «... و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.
- ↑ نهج‌البلاغه، حکمت ۴۸.
- ↑ دعای ۴۲.
- ↑ دعای ۲۰.
- ↑ نیایش چهل‌وششم.
- ↑ نیایش بیستوششم.
- ↑ نیایش بیست‌وچهارم.
- ↑ نیایش بیست‌و‌پنجم.
- ↑ نیایش بیست‌ودوم.
- ↑ نیایش چهاردهم.
- ↑ نیایش بیستم.
- ↑ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۷۳، قم، دارالقرآن الکریم؛ نهج‌البلاغه، سید رضی، ۱۴۱۴، قم، هجرت.
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «مهرورزی»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۴۱۹.
- ↑ ﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ...﴾ «پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.
- ↑ ﴿فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَيِّنًا لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى﴾ «و با او به نرمی سخن گویید باشد که او پند گیرد یا بهراسد» سوره طه، آیه ۴۴.
- ↑ من لا یحضره‌الفقیه، ج۴، ص۴۱۲.
- ↑ بحارالانوار، ج۷۲، ص۴۴.
- ↑ غررالحکم، ج۴، ص۵۲.
- ↑ غررالحکم، ج۴، ص۱۴۰.
- ↑ تحف العقول، ص۴۲.
- ↑ نیایش چهلوهفتم.
- ↑ تحف العقول، ص۲۶.
- ↑ نیایش بیستم.
- ↑ نیایش بیستوششم.
- ↑ دعای ۲۴.
- ↑ تحف العقول، ابن‌شعبه حرانی، قم، ۱۴۰۴، جامعه مدرسین؛ الصحیفة السجادیة، امام زین العابدین (ع)، نشر الهادی، قم ۱۴۱۸؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، قم، ۱۳۷۳، دارالقرآن کریم؛ غررالحکم، عبدالواحد تمیمی آمدی، قم، ۱۳۶۶، دفتر تبلیغات اسلامی؛ من لا یحضره الفقیه، محمدبن علی صدوق (ابن‌بابویه)، قم، ۱۴۰۴، جامعه مدرسین.
- ↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «مهرورزی»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۴۲۷.