تابعین: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۴۹

مقدمه

تابعین، به‌معنای پیروان، عنوان گروهی از مسلمانان است که پیامبر اکرم را درک نکرده‌اند، اما اصحاب پیامبر را درک کرده‌اند. واژه تابعین خاستگاه قرآنی دارد. بیشتر مفسران در تفسیر آیه ۱۰۰ سوره توبه، پس از "سابقون" (مهاجرین و انصار)، قائل به وجود افرادی هستند که پس از صحابه، راه آنها را تداوم می‌بخشند. این افراد تابعین نامیده می‌شوند. پیامبر اکرم (ص) در حدیثی نسل پس از صحابه را بهترین مردمان یاد می‌کند، در حالی‌که نسل بعد از آنها از چنین فضیلتی برخوردار نیستند. پس از وفات پیامبر (ص) در زمان خلیفه دوم در تقسیم‌بندی خلیفه برای تقسیم غنائم به ترتیب نام مهاجرین سپس انصار و تابعین ذکر شده بود. وی هم‌چنین در شکل‌گیری جانشین پس از خود به تابعین نقش داد.

علمای علم رجال تابعین را براساس اولویت‌هایی حتی تا پانزده طبقه، طبقه‌بندی کرده‌اند. مبنای برخی از این طبقه‌بندی‌ها برتری‌های علمی و عملی آنها نسبت به یکدیگر، یا تقدم و تأخر زمان آنها نسبت به یکدیگر و.. است. اویس قرنی به عنوان خیرالتابعین یا سید التابعین مشهور است. اویس از یاران خاص امام علی (ع) بود که در رکاب ایشان به شهادت رسید. تابعین در هواداری از امام علی (ع) و گرایش به مذهب تشیع پیش‌گام بودند. علامه عبدالحسین امینی در الغدیر نام ۸۴ تن از تابعین را در نقل حدیث غدیر یاد کرده است.

امام علی (ع) در نامه ۲۸ خطاب به معاویه می‌نویسد: "... با سپاهی گران از مهاجران و انصار و تابعین آنان که نیکو پرورش یافته‌اند، بر سر تو می‌تازم؛ لشکری انبوه که فضا را پر کند..."^[۱].^[۲]

تابعین کوفه

تابعین بصره

«تابِعین»، عنوانی برای نسلی است که به درک پیامبر اکرم(ص) نایل نشده‌اند؛ اما اصحاب آن حضرت را درک کرده‌اند. این اصطلاح در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی، از حدیث و تاریخ گرفته تا فقه و تفسیر اهمیت داشته است، و بیانگر مرحله‌ای از انتقال و نیز سامان‌دهی علوم اسلامی است.

تعبیر تابعین خاستگاه قرآنی دارد؛ اما مفهوم آن در فرایندی تاریخی شکل گرفته است. در این فرایند، گروهی از مسلمانان نخستین که در قرآن کریم «تابعین به احسان» خوانده شده‌اند و مورد ستایش قرار گرفته‌اند، نسل پس از صحابه دانسته شده‌اند و نزد مسلمانان به این تعبیر شهرت یافته‌اند. تعبیر قرآنی تابعین، نخست زمینه‌ساز شکل‌گیری صفت منسوب «تابعی» (منسوب به تابعین) شده است و سپس تعبیر تابعین با تسامح، به‌عنوان جمع تابعی شناخته شده است. تنها در برخی کتب شرح مصطلحات اشاره شده است که افزون بر تابعی، تابع نیز به‌عنوان مفرد تابعین شناخته بوده است^[۳].

در کتاب تاریخ فقه و فقها تابعین را این‌گونه تعریف کرده است: تابعین کسانی هستند که پیامبر اسلام(ص) را ندیده‌اند و مستقیماً از ایشان چیزی نیاموخته‌اند؛ بلکه علوم خود را از راه صحابه از آن حضرت دریافت داشته‌اند. نام تابعین از آیه ۱۰۰ سوره توبه^[۴] گرفته شده است^[۵]. از بزرگان تابعینی که در بصره می‌زیستند می‌توان به ابوالاسود دوئلی، فرزدق، سید حمیری، حسن بصری، جاحظ، قتاده بن دعامه سدوسی و افراد دیگری اشاره کرد.

ابن خلدون در العبر می‌نویسد: در ماجرای کشته شدن عثمان و پس از رسیدن نامه او در بصره، انس بن مالک و عمران بن حصین و هشام بن عامر و از تابعین، کعب بن سور و هرم بن حیان مردم را به یاری او ترغیب می‌کردند^[۶].^[۷]

فهرستی از برخی تابعین

منابع

پانویس

↑ «وَ أَنَا مُرْقِلٌ نَحْوَكَ فِي جَحْفَلٍ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ، وَ التَّابِعِينَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ، شَدِيدٍ زِحَامُهُمْ سَاطِعٍ قَتَامُهُمْ»؛ نهج البلاغه، نامه ۲۸
↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص۱۹۳ ـ ۱۹۴.
↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۴، مدخل «تابعین» از احمد پاکتچی.
↑ ﴿وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ﴾ «و خداوند از نخستین پیش‌آهنگان مهاجران و انصار و کسانی که به نیکی از آنان پیروی کرده‌اند خشنود است و آنها نیز از وی خشنودند» سوره توبه، آیه ۱۰۰.
↑ تاریخ فقه و فقها، ص۶۱.
↑ العبر، ج۱، ص۵۸۲.
↑ حسینی، سید امیر، بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری، ص ۳۱۸.

[1] «وَ أَنَا مُرْقِلٌ نَحْوَكَ فِي جَحْفَلٍ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ، وَ التَّابِعِينَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ، شَدِيدٍ زِحَامُهُمْ سَاطِعٍ قَتَامُهُمْ»؛ نهج البلاغه، نامه ۲۸

[2] دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص۱۹۳ ـ ۱۹۴.

[3] دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۴، مدخل «تابعین» از احمد پاکتچی.

[4] ﴿وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ﴾ «و خداوند از نخستین پیش‌آهنگان مهاجران و انصار و کسانی که به نیکی از آنان پیروی کرده‌اند خشنود است و آنها نیز از وی خشنودند» سوره توبه، آیه ۱۰۰.

[5] تاریخ فقه و فقها، ص۶۱.

[6] العبر، ج۱، ص۵۸۲.

[7] حسینی، سید امیر، بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری، ص ۳۱۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{امامت}}
+{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[تابعین در قرآن]] - [[تابعین در تاریخ اسلامی]] - [[تابعین در نهج البلاغه]] - [[تابعین در معارف دعا و زیارات]] - [[تابعین در معارف و سیره سجادی]]| پرسش مرتبط  = }}
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">مدخل‌های وابسته به این بحث:</div>
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[تابعین در قرآن]] - [[تابعین در حدیث]] - [[تابعین در نهج البلاغه]] - [[تابعین در کلام اسلامی]] - [[تابعین در اخلاق اسلامی]] - [[تابعین در معارف دعا و زیارات]] - [[تابعین در معارف و سیره سجادی]] - [[تابعین در معارف و سیره رضوی]]</div>
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[تابعین (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
-<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
-==مقدمه==
+== مقدمه ==
-تابعین، به‌معنای [[پیروان]]، عنوان گروهی از [[مسلمانان]] است که [[پیامبر اکرم]] را [[درک]] نکرده‌اند، اما [[اصحاب پیامبر]] را [[درک]] کرده‌اند. واژه تابعین خاستگاه قرآنی دارد. بیشتر [[مفسران]] در [[تفسیر]] [[آیه]] ۱۰۰ سوره [[توبه]]، پس از "سابقون" ([[مهاجرین]] و [[انصار]])، قائل به وجود افرادی هستند که پس از [[صحابه]]، راه آنها را تداوم می‌بخشند. این افراد تابعین نامیده می‌شوند. [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در حدیثی نسل پس از [[صحابه]] را [[بهترین]] مردمان یاد می‌کند، در حالی‌که نسل بعد از آنها از چنین فضیلتی برخوردار نیستند. پس از [[وفات پیامبر]] {{صل}} در زمان [[خلیفه دوم]] در تقسیم‌بندی [[خلیفه]] برای [[تقسیم غنائم]] به ترتیب نام [[مهاجرین]] سپس [[انصار]] و تابعین ذکر شده بود. وی هم‌چنین در شکل‌گیری [[جانشین]] پس از خود به تابعین نقش داد<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 193.</ref>.
+تابعین، به‌معنای [[پیروان]]، عنوان گروهی از [[مسلمانان]] است که [[پیامبر اکرم]] را [[درک]] نکرده‌اند، اما [[اصحاب پیامبر]] را [[درک]] کرده‌اند. واژه تابعین خاستگاه قرآنی دارد. بیشتر [[مفسران]] در [[تفسیر]] [[آیه]] ۱۰۰ سوره [[توبه]]، پس از "سابقون" ([[مهاجرین]] و [[انصار]])، قائل به وجود افرادی هستند که پس از [[صحابه]]، راه آنها را تداوم می‌بخشند. این افراد تابعین نامیده می‌شوند. [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در حدیثی نسل پس از [[صحابه]] را [[بهترین]] مردمان یاد می‌کند، در حالی‌که نسل بعد از آنها از چنین فضیلتی برخوردار نیستند. پس از [[وفات پیامبر]] {{صل}} در زمان [[خلیفه دوم]] در تقسیم‌بندی [[خلیفه]] برای [[تقسیم غنائم]] به ترتیب نام [[مهاجرین]] سپس [[انصار]] و تابعین ذکر شده بود. وی هم‌چنین در شکل‌گیری [[جانشین]] پس از خود به تابعین نقش داد.
-علمای [[علم رجال]] تابعین را براساس اولویت‌هایی حتی تا پانزده طبقه، طبقه‌بندی کرده‌اند. مبنای برخی از این طبقه‌بندی‌ها برتری‌های علمی و عملی آنها نسبت به یکدیگر، یا تقدم و تأخر زمان آنها نسبت به یکدیگر و.. است. اویس قرنی به عنوان خیرالتابعین یا [[سید]] التابعین مشهور است. اویس از [[یاران خاص امام علی]] {{ع}} بود که در رکاب ایشان به [[شهادت]] رسید. تابعین در هواداری از [[امام علی]] {{ع}} و گرایش به [[مذهب تشیع]] پیش‌گام بودند. [[علامه]] [[عبدالحسین امینی]] در الغدیر نام ۸۴ تن از تابعین را در [[نقل]] [[حدیث غدیر]] یاد کرده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 193- 194.</ref>.
+علمای علم رجال تابعین را براساس اولویت‌هایی حتی تا پانزده طبقه، طبقه‌بندی کرده‌اند. مبنای برخی از این طبقه‌بندی‌ها برتری‌های علمی و عملی آنها نسبت به یکدیگر، یا تقدم و تأخر زمان آنها نسبت به یکدیگر و.. است. اویس قرنی به عنوان خیرالتابعین یا [[سید]] التابعین مشهور است. اویس از یاران خاص امام علی {{ع}} بود که در رکاب ایشان به [[شهادت]] رسید. تابعین در هواداری از [[امام علی]] {{ع}} و گرایش به [[مذهب تشیع]] پیش‌گام بودند. علامه [[عبدالحسین امینی]] در الغدیر نام ۸۴ تن از تابعین را در [[نقل]] [[حدیث غدیر]] یاد کرده است.
-[[امام علی]] {{ع}} در [[نامه]] ۲۸ خطاب به [[معاویه]] می‌نویسد: "... با سپاهی گران از [[مهاجران]] و [[انصار]] و تابعین آنان که نیکو پرورش یافته‌اند، بر سر تو می‌تازم؛ لشکری انبوه که فضا را پر کند..."<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۸: {{متن حدیث|وَ أَنَا مُرْقِلٌ نَحْوَكَ فِي جَحْفَلٍ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ، وَ التَّابِعِينَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ، شَدِيدٍ زِحَامُهُمْ سَاطِعٍ قَتَامُهُمْ}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 194.</ref>.
+[[امام علی]] {{ع}} در نامه ۲۸ خطاب به [[معاویه]] می‌نویسد: "... با سپاهی گران از [[مهاجران]] و [[انصار]] و تابعین آنان که نیکو پرورش یافته‌اند، بر سر تو می‌تازم؛ لشکری انبوه که فضا را پر کند..."<ref>{{متن حدیث|وَ أَنَا مُرْقِلٌ نَحْوَكَ فِي جَحْفَلٍ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ، وَ التَّابِعِينَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ، شَدِيدٍ زِحَامُهُمْ سَاطِعٍ قَتَامُهُمْ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۲۸</ref>.<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه ج۱]]، ص۱۹۳ ـ ۱۹۴.</ref>
-==فهرستی از برخی تابعین==
+==تابعین کوفه==
+==تابعین بصره==
+«تابِعین»، عنوانی برای نسلی است که به [[درک]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نایل نشده‌اند؛ اما [[اصحاب]] آن حضرت را درک کرده‌اند. این اصطلاح در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی، از [[حدیث]] و [[تاریخ]] گرفته تا [[فقه]] و [[تفسیر]] اهمیت داشته است، و بیانگر مرحله‌ای از انتقال و نیز سامان‌دهی علوم اسلامی است.
+تعبیر تابعین خاستگاه [[قرآنی]] دارد؛ اما مفهوم آن در فرایندی [[تاریخی]] شکل گرفته است. در این فرایند، گروهی از [[مسلمانان]] نخستین که در [[قرآن کریم]] «تابعین به [[احسان]]» خوانده شده‌اند و مورد [[ستایش]] قرار گرفته‌اند، نسل پس از [[صحابه]] دانسته شده‌اند و نزد مسلمانان به این تعبیر [[شهرت]] یافته‌اند. تعبیر قرآنی تابعین، نخست زمینه‌ساز شکل‌گیری صفت منسوب «[[تابعی]]» (منسوب به تابعین) شده است و سپس تعبیر تابعین با [[تسامح]]، به‌عنوان جمع تابعی شناخته شده است. تنها در برخی کتب شرح مصطلحات اشاره شده است که افزون بر تابعی، تابع نیز به‌عنوان مفرد تابعین شناخته بوده است<ref>دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۴، مدخل «تابعین» از احمد پاکتچی.</ref>.
+در کتاب تاریخ فقه و [[فقها]] تابعین را این‌گونه تعریف کرده است: تابعین کسانی هستند که [[پیامبر اسلام]]{{صل}} را ندیده‌اند و مستقیماً از ایشان چیزی نیاموخته‌اند؛ بلکه [[علوم]] خود را از راه صحابه از آن حضرت دریافت داشته‌اند. نام تابعین از [[آیه ۱۰۰ سوره توبه]]<ref>{{متن قرآن|وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ}} «و خداوند از نخستین پیش‌آهنگان مهاجران و انصار و کسانی که به نیکی از آنان پیروی کرده‌اند خشنود است و آنها نیز از وی خشنودند» سوره توبه، آیه ۱۰۰.</ref> گرفته شده است<ref>تاریخ فقه و فقها، ص۶۱.</ref>.
+از بزرگان تابعینی که در [[بصره]] می‌زیستند می‌توان به [[ابوالاسود دوئلی]]، [[فرزدق]]، [[سید حمیری]]، [[حسن بصری]]، [[جاحظ]]، [[قتاده بن دعامه سدوسی]] و افراد دیگری اشاره کرد.
+[[ابن خلدون]] در [[العبر]] می‌نویسد: در ماجرای کشته شدن عثمان و پس از رسیدن نامه او در بصره، [[انس بن مالک]] و [[عمران بن حصین]] و [[هشام بن عامر]] و از تابعین، [[کعب بن سور]] و [[هرم بن حیان]] [[مردم]] را به [[یاری]] او ترغیب می‌کردند<ref>العبر، ج۱، ص۵۸۲.</ref>.<ref>[[سید امیر حسینی|حسینی، سید امیر]]، [[بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری (کتاب)|بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری]]، ص ۳۱۸.</ref>
+== فهرستی از برخی تابعین ==
 {{فهرست اثر}}
-{{ستون-شروع|3}}
 # [[أبان بن عثمان بن عفان]]
 # [[إبراهیم بن یزید النخعی]]
@@ خط ۶۲: / خط ۶۵: @@
 # [[زید بن أرطاة الفزاری]]
 # [[زید بن اسلم عدوی]]
-# [[زید بن اسلم]]
+# [[زید بن اسلم عجلانی]]
-# [[زید بن أسلم]]
 # [[زید بن وهب]]
 # [[زینب بنت علی]]
 # [[سالم بن عبد الله بن عمر بن الخطاب]]
 # [[سالم بن عبدالله بن عمر]]
-# [[سعید بن المسیب]]
 # [[سعید بن جبیر]]
 # [[سعید بن عثمان بن عفان]]
-# [[سعید بن مسیب مخزومی]]
 # [[سعید بن مسیب]]
 # [[سلمان بن ربیعة الباهلی]]
@@ خط ۹۴: / خط ۹۴: @@
 # [[عبیدالله بن عبدالله بن عتبه]]
 # [[عبیدة بن قیس]]
-# [[عروة بن الزبیر]]
 # [[عروة بن زبیر]]
-# [[عطاء بن أبی رباح]]
-# [[عطاء بن ابی‌رباح]]
 # [[عطاء بن ابی‌رباح]]
 # [[عطاء بن سائب]]
@@ خط ۱۰۴: / خط ۱۰۱: @@
 # [[عقبة بن نافع]]
 # [[عکرمة بن عبدالله بربری]]
-# [[عکرمه غلام ابن عباس]]
 # [[علقمة بن قیس]]
 # [[عمر بن عبد العزیز]]
 # [[عمرو بن شرحبیل]]
 # [[قاسم بن محمد بن ابی‌بکر]]
-# [[قتادة بن دعامة]]
 # [[قتادة بن دعامه]]
 # [[کعب الأحبار]]
@@ خط ۱۲۱: / خط ۱۱۶: @@
 # [[مره همدانی]]
 # [[مسروق بن اجدع]]
-# [[مسروق بن الأجدع]]
 # [[مسلم بن عقیل]]
 # [[مصعب بن الزبیر]]
@@ خط ۱۳۴: / خط ۱۲۸: @@
 # [[یحیی بن سعید انصاری]]
 # [[یحیی بن یعمر]]
-{{پایان}}
+{{پایان فهرست اثر}}
-{{پایان}}
-== پرسش‌های وابسته ==
-== جستارهای وابسته ==
-==منابع==
+== منابع ==
-* [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۱''']]
+{{منابع}}
+# [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[سید جمال‌الدین دین‌پرور|دین‌پرور، سیدجمال‌الدین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۱''']]
+# [[پرونده: IM010553.jpg|22px]] [[سید امیر حسینی|حسینی، سید امیر]]، [[بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری (کتاب)|'''بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری''']]
+{{پایان منابع}}
-==پانویس==
+== پانویس ==
-{{یادآوری پانویس}}
+{{پانویس}}
-{{پانویس2}}
-[[رده:امام علی]]
 [[رده:تابعین]]
 [[رده:مدخل نهج البلاغه]]