دشمنی در جامعه‌شناسی اسلامی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث دشمنی است. "دشمنی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

دشمنی در قرآن - دشمنی در حدیث - دشمنی در نهج البلاغه - دشمنی در فقه سیاسی - دشمنی در اخلاق اسلامی - دشمنی در معارف دعا و زیارات - دشمنی در معارف و سیره سجادی - دشمنی در معارف و سیره رضوی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل دشمنی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

پرهیز از عداوت و دشمنی

عداوت در اصل از ماده عدو به معنی تجاوز می‌آید و بغضاء از ماده بغض به معنی تنفر از چیزی است و ممکن است فرق این دو کلمه این باشد که بغض بیشتر جنبه قلبی دارد و عداوت جنبه عملی یا دست‌کم اعم از عملی و قلبی است. بغض و بغضاء، صفتی نفسانی در مقابل محبت و دوستی است که در صورت تشدید، در قالب عداوت و تعدی مجسیم می‌شود. از دید راغب، اصل “مخاصمة” این است که طرفین دعوا با یکدیگر گلاویز شوند، و هر کدام از طرفین، گوشه بار، کیسه و متاع دیگری را بگیرد و بکشد. واژه قرآنی دیگر دال بر عداوت و دشمنی، ﴿شَنَآنُ﴾ است که به معنی بغض همراه با کراهت و فاصله‌گزینی به کار رفته و در صورت شدت‌یابی به “عداوت” تبدیل می‌شود. واژه ﴿مَقْت﴾ نیز به معنای بغض شدید است که در شکل افراطی به صورت دشمنی و تعدی در خارج نمایان می‌شود.

توصیه مؤکد قرآن این است که مؤمنان نباید در مقام دشمنی و کینه‌ورزی پیشگام باشند. دشمنی در جامعه، هر قدر اندک، مانع همبستگی، و بهره‌گیری مناسب از سرمایه‌های متقابل و نیز، باعث هرز امکانات در مسیرهای انحرافی و تحمیل هزینه‌های زیاد بر جامعه می‌شود. بر این اساس، دشمنی مؤمنان با یکدیگر، بدون توجیه کافی، به طریق اولی ممنوع خواهد بود. البته مؤمنان نمی‌توانند با کسانی که به دشمنی و کینه‌ورزی با آنها سبقت جسته‌اند و بر عمل خویش اصرار می‌ورزند، و گاه در این باره از هیچ اقدامی فروگذار نمی‌کنند، از در دوستی و تسامح در آیند. کینه‌ورزی و دشمنی به عنوان یک عمل اصالتاً شیطانی، مانع رشد و تعالی جامعه است و مؤمنان باید از ظهور آن جلوگیری و در صورت وقوع، برای علاج آن اقدام کنند. اختلاف طبقاتی و برخورداری بی‌حدوحساب عده‌ای و محرومیت توجیه‌ناپذیر عده‌ای و وسوسه‌های شیطانی و توطئه‌های دشمنان از زمینه‌های مؤثر دشمنی و تفرقه است.

آیات قرآنی مرتبط

1. ایجاد دشمنی و کینه‌ورزی میان انسان‌ها از جمله اقدام‌های شیطان: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ...﴾.
2. دشمنی با مؤمنان، یهودیان و مشرکان کافران عنود: ﴿لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِلَّذِينَ آمَنُوا الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا...﴾.
3. لزوم دوری مؤمنان از نزدیکان ستیزه‌گر: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ...﴾.

منابع

1. شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم