آیه مباهله

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

این مدخل از زیرشاخه‌های بحث آیات امامت امام علی و آیات فضائل امام علی است. "آیه مباهله" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

آیه مباهله در قرآن | آیه مباهله در حدیث | آیه مباهله در کلام اسلامی | آیه مباهله در گفتگوهای بین‌المذاهب

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل آیه مباهله (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

متن آیه: ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ ﴾

آیه مباهله آیه‌ای که اشاره به مباهلۀ پیامبر اسلام(ص) با نصارای نجران دارد.

چیستی مباهله

• مباهله، یعنی کسانی که بر سر مسئله مهم دینی با یکدیگر مجادله می‌‌کنند و هیچ یک سخن طرف دیگر را نمی‌نپذیرند، در جایی حضور می‌‌یابند و با دعایی خاص و تضرع و زاری از خداوند می‌‌خواهند از میان آنها دروغگو را رسوا و مجازات کند.

واقعه مباهله

• بنابر منابع معتبر تاریخی در سال ۱۰ هجری، هیئتی از مسیحیان نجران نزد پیامبر اسلام(ص) آمدند و دربارۀ الوهیت حضرت عیسی(ع) با ایشان به مجادله پرداختند. اعضای هیئت معتقد بودند روح عیسی(ع) به طور خاص، روح خدایی است. پیامبر(ص) این عقیدۀ شرک‌ آلود را رد کرد و از آنان خواست به توحید روی آورند. مسیحیان نپذیرفتند و به سختی با دعوت پیامبر(ص) مخالفت کردند. برای همین بود آیۀ مباهله: ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾ نازل شد. خداوند در این آیه به پیامبر (صلی الله علیه و آ‌له) فرمان می‌دهد آنان را به مباهله بخواند تا معلوم شود چه کسی راست می‌گوید و چه کسی دروغ. سرانجام پیامبر(ص) آنان را برای روز مشخصی به مباهله فراخواند؛ چون روز موعود فرا رسید، پیامبر (صلی الله علیه و آ‌‌‌‌‌‌له) همراه اهل بیت خود یعنی امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) برای مباهله حاضر شد. مسیحیان نجران چندان بر عقیده خود استوار نبودند و با دیدن پیامبر(ص) و همراهانش که صداقت و صلابت از چهره‌هایشان نمایان بود به هراس افتادند و از مباهله منصرف شدند، ولی اسلام نیاوردند و به پرداخت جزیه رضایت دادند.
• اصل این واقعه قطعی و سندی بر حقانیّت اسلام است. افزون بر منابع پُرشمار شیعه، بیش از شصت منبع اهل سنت ماجرای مباهله را نقل کرده‌اند و همگی مطرح کرده‌اند که اهل بیت پیامبر(ص) همراه او بوده‌اند.

پیام آیۀ مباهله

• آیۀ مباهله دو نوع پیام دارد:

1. پیام عام: آیۀ یکی از دلایل قرآنی برای رد نظریۀ کثرت‌گرایی دینی (پلورالیسم) است. همچنین بر انحراف مسیحیت دلالت دارد. مسلمانان می‌توانند با استفاده از این آیه استدلال کنند که تنها شریعت حق از زمان بعثت پیامبر اکرم(ص) دین اسلام است.
2. پیام خاص: آیۀ از آیاتی است که به صراحت‌ از برتری اهل بیت پیامبر (ص) بر دیگر مردم، حکایت می‌کند. الفاظی که در آیه به کار رفته‌اند، نزدیکی بسیار فراوان اهل بیت(ع) و به ویژه امام علی(ع) را به پیامبر(ص) نشان می‌دهند. در کلمۀ «انفسنا» با آنکه تعبیر جان‌های ما جمع است، ولی وقتی رسول خدا(ص)، علی(ع) را همراه خود آورد او به منزلۀ جان محمّد (ص) محسوب شده است و جایگاه والای او را نزد خدا و پیامبر و برتری او را بر صحابۀ دیگر نشان می‌دهد. در ادبیات شعری با عنوان جان پیامبر و نفس او و به یکی بودن این دو جان عزیز اشارات فراوان شده است. این یگانگی از دلایلی است که بر خلافت بلافصل امام علی(ع) گواهی می‌دهد؛ زیرا بدیهی است پس از پیامبر (ص)، کسی که همچون خود اوست و جانش با جان او یکی است از دیگران برای جانشینی‌اش سزاوارتر است.

واژه ﴿أَبْنَاءَنَا﴾، ﴿نِسَاءَنَا﴾، ﴿أَنْفُسَنَا﴾ به چه معناست و مصادیق آن کیانند؟

• فخر رازی نیز زیر آیه مباهله می‌نویسد: "واژه ﴿أَبْنَاءَنَا﴾ به معنای فرزندان پسر است و مصادیق در این آیه شریفه حسنین هستند و به دلالت این آیه، فرزند دختری هر کس فرزند اوست و پسران حضرت زهرا(س) پسران رسول خدا(ص) به شمار میآید، و همچنین آیه‌ی﴿وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ﴾ «و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم و همه را راهنمایی کردیم- نوح را پیش‌تر راهنمایی کرده بودیم- و داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون را که از فرزندزادگان وی بودند (نیز راهنمایی کردیم)؛ و این چنین نیکوکاران را پاداش می‌دهیم» سوره انعام، آیه ۸۴. دلالت می‌کند، که حضرت مسیح از فرزندان حضرت ابراهیم(ع) است، با اینکه عیسی(ع) از راه مادر، ذریّه حضرت ابراهیم(ع) شمرده می‌شود".
• قرطبی مفسر مشهور اهل سنت، "ابن" را در بردارنده فرزندان دختری می‌داند؛ به این دلیل که رسول خدا(ص) برای تحقق ﴿نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ﴾ حسن، حسین، فاطمه و علی(ع) را برای مباهله با خود همراه کردند.
• کلمه ﴿نِسَاءَ﴾، به معنای مطلق زن و در هر مورد، طبق شواهد همراه، مصداق معینی دارد. قرآن کریم این واژه را هم برای خواهر، در برابر برادر به کار می‌برد. ﴿يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ فَإِنْ كُنَّ نِسَاءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ﴾ و هم برای زن، در برابر شوهر: ﴿يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ...﴾ و هم برای زن، در برابر مرد: ﴿إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَةً مِنْ دُونِ النِّسَاءِ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ﴾؛ ﴿لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ﴾.
• در این آیه، ﴿ أَبْنَاءَ﴾ به معنای پسران و مصداق آن وجود مبارک امام حسن و امام حسین(ع) است. مصداق ﴿نِسَاءَنَا﴾ وجود مبارک صدیقه طاهره(س) است، و مصداق ﴿أَنْفُسَنَا﴾ قول باید کسی غیر از پسران و زنان باشد و به صاحب دعوت نزدیک‌تر باشد.
• مراد از ﴿أَنْفُسَنَا﴾ خود پیامبر نیست؛ چون دعوت‌ کننده غیر از دعوت شونده است و هیچ کس خود را دعوت نمی‌کند؛ از این‌رو، ﴿أَنْفُسَنَا﴾ کسی است که به منزله جان پیامبر(ص) و کسی است که حضرت رسول(ص) به او فرمودند: «يَا عَلِيُّ مَنْ قَتَلَكَ فَقَدْ قَتَلَنِي وَ مَنْ أَبْغَضَكَ فَقَدْ أَبْغَضَنِي وَ مَنْ سَبَّكَ فَقَدْ سَبَّنِي لِأَنَّكَ مِنِّي كَنَفْسِي رُوحُكَ مِنْ رُوحِي وَ طِينَتُكَ مِنْ طِينَتِي؛ يَا عَلِيُّ أَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي»؛
• اصلی‌ترین اختلاف میان شیعه و سنّی، در تطبیق ﴿أَنْفُسَنَا﴾ که در آیه شریف، این است که برخی از دانشمندان اهل تسنّن ﴿أَنْفُسَنَا﴾ را فقط بر شخص رسول خدا(ص) تطبیق میکنند و دانشمندان شیعه با استناد به روایات فراوان، مراد از ﴿أَنْفُسَنَا﴾ را امیرمؤمنان(ع) میدانند.
• مهم‌ترین و مطمئن‌ترین راه تشخیص مصادیق آیه مبارک مباهله، رجوع به فرمایشات و عملکرد پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) است. ایشان در موارد متعددی در بیان و عمل خود، مصادیق آیه مباهله را معین نمودند.
• مفسِّران، متکلّمان، محدّثان و تاریخ‌نگاران بزرگ عرصه دانش‌های حدیثی، تفسیری، کلامی و تاریخی در قرون مختلف در کتاب‌های خود، چه با ذکر سند و چه به دلیل مسلّم انگاشتن آن، بی‌آنکه سند بیاورند، به اتّفاق حدیث مباهله را روایت کرده‌اند.
• ماجرای مباهله نزد اهل‌بیت(ع)، صحابه و دانشمندان امامیه، قطعی و تردیدناپذیر است، به گونه‌ای که در استدلال‌ها و احتجاج‌های ائمه(ع) بارها بازگو شده است. حضرت علی(ع) نیز در بیان فضایل خود به آیه مباهله استدلال می‌کردند.
• جصاص نیز در این زمینه می‌گوید: سیره‌نویسان و راویان احادیث و آثار، درباره این که پیامبر(ص) برای مباهله با مسیحیانی که او را به مباهله خوانده بودند، حسن، حسین، علی و فاطمه(س) را با خود همراه ساخته، با یکدیگر اختلاف ندارند.
• ابن‌ تیمیه هم، در دلالت آیه مباهله و دیدگاه شیعه چنین می‌نویسد: "امّا این که پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین را در مباهله با خود همراه ساختند؛ روایتی درست است. این روایت را مسلم، از سعدبن ابی وقّاص نقل کرده است. سعد در روایتی مفصّل و طولانی میگوید: هنگامی که آیه ﴿فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ﴾ نازل شد، رسول خدا، علی، فاطمه، حسن و حسین را فراخوانده فرمودند: «اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِي»؛ خدایا! اینان اهل من‌اند.
• فخر رازی جریان مباهله را این‌گونه نقل می‌کند: "در روایت چنین وارد شده: وقتی پیامبر آنان را به مباهله دعوت کردند، گفتند: ما برمی گردیم تا مشورت کنیم. وقتی آنها با هم خلوت کردند به فرد صاحب نظر خود، یعنی عاقب گفتند: جناب عبدالمسیح! نظر شما چیست؟ وی در پاسخ گفت: به خدا سو گند! شما مسیحیان می‌دانید که محمد(ص)، رسول خداست و با دلیل و برهان قاطع به رسالت مبعوث شده است. به خدا قسم! هر پیامیری، قومی را به مباهله فراخواند، بزرگ و کوچکشان از بین رفت. اگر شما این اقدام را انجام دهید همه ما هلاک خواهیم شد. اگر میخواهید دین و اصول خود را حفظ کنید، به دیار خود باز گردید. صبح آن روز رسول خدا در حالی حاضر شدند که حسین(ع) را در آغوش داشتند، دست حسن را گرفته بودند و فاطمه در پشت سرشان و علی پشت سر او حرکت می‌کردند. ایشان به همراهان می‌گفتند: وقتی من به نفرین اقدام کردم، شما آمین بگویید. اسقف نجران با دیدن این منظره گفت: ای مسیحیان! من چهره‌هایی را می‌بینم که اگر خدا بخواهد، به واسطه آنها کوهی را از جایش بر می‌کند. با آنان مباهله نکنید که هلاک می‌شوید و تا روز قیامت یک مسیحی بر روی زمین نمی‌ماند. مسیحیان گفتند: ای ابوالقاسم! ما تصمیم گرفته‌ایم با شما مباهله نکنیم و ضمن به رسمیت شناختن دین شما، بر دین خود باقی بمانیم. پیامبر(ص) فرمود: حال که مباهله نمی‌کنید اسلام بیاورید تا در حقوق، وظایف و قوانین با مسلمانان برابر باشید. آنها نپذیرفتند و پیامبر فرمود: پس با شما می‌جنگم. آنها گفتند: ما نمی‌توانیم با عرب جنگ کنیم، ولی با درخواست صلح، از شما می‌خواهیم از ترساندن ما و گرفتن دینمان خودداری کنید و در مقابل، هر سال دو هزار دست کامل لباس - که هزار دست در ماه صفر و هزار دست دیگر در ماه رجب - تحویل داده می‌شود و سی زره آهنی معمولی دریافت کنید.پیامبر، این پیشنهاد را پذیرفت و فرمود: به آنکه جانم در دست اوست سوگند، نابودی برای اهالی نجران نازل شده بود و اگر به مباهله اقدام میکردند همچون خوک و میمون میشدند و این وادی برای آنها به آتش مبدّل میشد. خداوند، نجران و ساکنانش و و حتی پرندگان روی درخت را به طور کامل نابود میکرد و قبل از پایان سال، همه مسیحیان هلاک می‌شدند. در روایت نقل شده است که رسول خدا ردایی از موی سیاه و دارای نقش و نگار بر دوش انداخت و خارج شد و چون حسن، حسین، فاطمه و علی آمدند، آنها را در زیر آن گرفتند و فرمودند: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾ فخر رازی نیز، پس از نقل داستان "کساء" می‌گوید: واعلم أن هذه الرواية كالمتفق على صحتها بين أهل التفسير و الحديث.

آیه چه جایگاهی برای اهل‌بیت(ع) اثبات می‌کند؟

• محققان اهل‌ سنت، چه معتزلی و چه اشعری، این آیه را دلیلی قوی بر فضیلت اصحاب کسا می‌شناسند؛ چنان‌که، زمخشری در تفسیر خود زیر آیه مباهله، پس از نقل حادثه "کسا" می‌گوید:وفيه دليل لا شيء أقوى منه على فضل أصحاب الكساء.
• پیامبر(ص)، فرزندان و زنان را بر "أنفس" مقدم داشت، تا جایگاه والا و شأن بالای آنان را نشان دهد و اعلام کند که آنان بر "انفس" مقدم بوده و باید فدای آنها شد.
• این ماجرا، در بردارنده دلیلی محکم بر فضل و برتری آل عبا(ع) و برهانی روشن بر نبوّت پیامبر(ص) است؛ چرا که هیچ موافق و مخالفی روایت نکرده است که مسیحیان درخواست ایشان برای مباهله را اجابت کرده‌اند.
• حضرت رضا(ع) بزرگ‌ترین فضیلت امیرمؤمنان(ع) را این می‌داند که به حکم خدا در آیه مباهله، آن حضرت نفس پیامبر(ص) است.
• روزی مأمون به امام رضا(ع) گفت: بزرگ‌ترین فضیلت امیرمؤمنان علی(ع) در قرآن کدام است؟امام رضا(ع) پاسخ دادند: فضیلتی که آیه مباهله بر آن حکایت دارد. خداوند متعالی میفرماید: ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾ در پی نزول این آیه، رسول خدا(ص)، حسن، حسین، فاطمه و امیرمؤمنان(ع) را فراخواندند. آنها به حکم خداوند متعالی در جایگاه فرزندان، زنان و نفس ایشان بودند. مشخص است که هیچ‌یک از بندگان خدای سبحان، برتر و شریف‌تر از رسول خدا(ص) نیست. از همین رو می‌بایست، از کسی که به حکم خداوند سبحان، نفس رسول خدا(ص) است، احدی برتر نباشد. مأمون گفت: مگر نه این است که خداوند "أبناء و نساء" را جمع آورده، ولی پیامبر تنها دو پسر و دخترش را فراخوانده است. چرا احتمال نمی‌دهید که "نفس"، خود پیامبر(ص) باشد. بنابراین، آنچه گفتید نمی‌تواند فضیلت امیرمؤمنان(ع) را نشان دهد؟! امام رضا(ع) در پاسخ او فرمودند: ای امیر المؤمنین! آنچه شما می‌گویید درست نیست؛ چرا که دستور دهنده و دعوت‌ کننده صرفاً به غیر از خود می‌تواند دستور دهد و او را به چیزی دعوت کند و درست نیست این عمل را درباره نفس خود انجام دهد. با این توصیف چون رسول خدا(ص) روز مباهله از میان اصحاب، تنها امیرمؤمنان علی(ع) را با خود همراه کرد، پس وی، همان نفس پیامبر(ص) است که خدای متعالی در قرآن از او سخن گفته و شایستگی آن بزرگوار را برای مباهله اثبات کرده است. مأمون گفت: پاسخ قانع کننده‌ای بود.
• احمد بن حنبل، مسلم بن حجّاج و ترمذی حدیث مباهله را این‌گونه نقل می‌کنند: از عامر بن سعد بن ابی وقاص، از پدرش سعد روایت کرده که گفت: معاویه پسر ابی سفیان به سعد دستور داده بود: به ابوتراب علی بن ابی طالب(ع) ناسزا بگوید و او امتناع می‌ورزید، روزی معاویه از او پرسید: چه چیز تو را از دشنام به علی باز می‌دارد؟ گفت: من تا چندی که از رسول خدا(ص) سه جمله را به یاد دارم، علی بن ابی طالب‌(ع) را دشنام نخواهم داد، سه کلمه است که اگر یکی از آنها را درباره من گفته بود، از هر نعمت گران‌بها محبوب‌ترش می‌داشتم، نخست اینکه از رسول خدا(ص) باید روزی که به یکی از جنگ‌هایش می‌رفت و علی(ع) را جانشین خود در مدینه کرده بود و علی(ع) (به خاطر پاره‌ای زخم زبان‌های دشمنان) عرضه داشت: من را در میان زنان و کودکان جانشین کردی؟ شنیدم که فرمود: آیا راضی نمی‌شوی به اینکه نسبت به من به منزله هارون باشی نسبت به موسی(ع)؟ جز اینکه که پس از من، دیگر هیچ پیغمبری نیاید و نبوّتی نخواهد بود. دوّم اینکه در روز جنگ خیبر شنیدم می‌فرمود: به زودی رایت و پرچم جنگ را به دست مردی می‌دهم که خدا و رسولش را دوست می‌دارد و خدا و رسول او نیز او را دوست می‌دارند، فردا همه گردن کشیدیم تا شاید آن شخص ما باشیم ولی به هیچ یک از ما نداد و فرمود: علی را برایم صدا بزنید، رفتند علی(ع) را در حالی که درد چشم داشت آوردند، پس آب دهان در چشم‌هایش انداخت و رایت جنگ را به دستش سپرد و خدای تعالی قلعه خیبر را به دست او فتح کرد، سوّم هنگامی که آیه: ﴿فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ﴾ فرو فرستاده شد، رسول خدا(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) را احضار نموده، آن‌گاه فرمود: بار الها اینانند اهل بیت من".

دلالت آیه مباهله

دلالت آیه مباهله بر افضلیت امیرمؤمنان

• شیخ طوسی می‌نویسد: عالمان شیعه، بر پایه دو جهت در آیه، امیرمؤمنان علی(ع) را بر دیگر صحابه برتر می‌دانند:

1. واقعیت آن است که موضوع مباهله حق را از باطل جدا می‌کند. پس تنها کسی باید در آن شرکت کند که نیک‌سیرت، مؤمن - به معنای کامل - و برترین بندگان خدا باشد.
2. پیامبر(ص) بر پایه سخن خدای متعالی: ﴿وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ﴾ او را نفس خود دانسته است، زیرا جز پیامبر(ص) و علی(ع) کسی دیگر در آنجا نبود و چون علی را نفس خود قرار داد؛ از این‌رو احدی در فضل و نزدیک بودن به پیامبر به علی نمی‌رسد.

دلالت آیه بر امامت امیرمؤمنان

• عالمان شیعه از دو راه بر امامت امیرمؤمنان به این آیه استدلال نموده‌اند:
• ۱. از راه عموم مماثلت: علامه حلی در این زمینه می‌گوید: مفسران اتّفاق نظر دارند، ﴿أَبْنَاءَنَا﴾ به حسن و حسین(ع) و ﴿وَأَنْفُسَنَا﴾ به علی(ع) اشاره دارد؛ از این‌رو، خدای متعالی او را نفس حضرت محمّد(ص) داشته است. در اینجا، منظور تساوی و برابر بودن است و شخص برابر با کامل‌ترین انسان‌ها و اولی‌ترین آنها به تصرّف، در واقع کامل‌ترین و اولی‌ترین به تصرّف است. پس او نیز مانند رسول خدا، کامل‌ترین ولایت در تصرّف را دارد.
• بدین‌سان:

1. آیه دلالت می‌کند، علی(ع) نَفْس پیامبر است.
2. مقتضای آیه، مماثلت در همه فضایل و اتحاد در حقیقت است، مگر آنجایی که دلیل خاصّی باشد همانند نبوّت.
3. پیامبر، ولی امّت و حاکم جامعه اسلامی بودند.

• نتیجه: بر پایه عموم مماثلت، علی نیز ولی امّت و حاکم جامعه است.
• ۲. از راه افضلیت:

1. آیه دلالت می‌کند که علی(ع) از همه صحابه افضل است.
2. به حکم عقل، امامت باید به دست افضل باشد.

• نتیجه: امامت باید به دست حضرت علی(ع) باشد.

جواز دعوت به مباهله

• مباهله، به عصر پیامبر و ماجرای مسیحیان نجران منحصر نیست، بلکه معجزه و بینه‌ای است که در همه زمان‌ها برای اثبات باوری حق می‌توان بدان تمسّک نمود؛ همچنان که در عصر رسالت نیز یهودیان نیز از مباهله با رسول خدا(ص) منصرف شدند.
• همواره می‌توان پس از اقامه برهان برای اثبات مطلب حق، خصم را به مباهله دعوت کرد، همان‌گونه که "لعان" در فقه، نوعی مباهله میان زن و شوهر است.
• بر پایه روایات شریف، برخی از آداب مباهله آمده است، مانند سه روز اصلاح نفس کردن، به صحرا رفتن، انگشتان دست راست را در انگشتان خصم نهادن و دعای مخصوص مباهله را خواندن. در برخی روایات آمده است که این دعا هفتاد بار تکرار شود. از حضرت باقر(ع) نقل شده که هنگام مباهله، بین‌الطلوعین است.

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ غدیر
• فرهنگ شیعه
• مقامی، مهدی، ولایت و امامت در قرآن

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: