تحرک و پویایی
تحرک و پویایی (از جمله در عرصه‌های اقتصادی)
قرآن کریم مؤمنان را به تحرک، پویایی و مجاهدت برای نیل به تکامل (مادی و غیر مادی) فراخوانده است. برخی آیات همچون آیه ﴿مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾[۱]، بیشتر به تلاش در مسیر نیل به کمالات معنوی و اخروی و بالتبع فعالیت‌های همسو به عنوان وسایل نیل به غایت‌ها، توجه داده و برخی بیشتر به فعالیت‌های مادی تأمین نیازهای متعارف دنیایی و امکان‌یابی هر چه بیشتر برای وصول به ارزش‌های متعالی و کمال موعود توصیه و ترغیب کرده است. کار مادی در نظام ارزشی اسلام، مطلوبیت تبعی دارد و انگیزه‌ها و غایت‌های مقصود یا حتی نتیجه‌های قهری و غیر مقصود عمل است که وزن ارزشی آن را مشخص می‌سازد. شهید مطهری می‌نویسد: اسلام دشمن بیکاری و بیکارگی است. انسان به حکم اینکه از جامعه بهره می‌گیرد و بهره می‌برد و به حکم اینکه کار بهترین عامل سازنده فرد و اجتماع و بیکاری بزرگ‌ترین عامل فساد است، باید کار مفید انجام دهد. اسلام انگل بودن و “کَلّ” بر جامعه بودن را در هر شکل مورد ملعنت قرار داده است. شغل و حرفه علاوه بر اینکه یک تکلیف است، یک امر مقدس و محبوب خداست، شبیه جهاد است[۲]. اسلام پایه هر گونه تملک و انتفاع مادی و غیرمادی از فرآورده‌ها را تلاش شخصی یا جمعی انسان می‌شمرد و به طور ضمنی، وی را به فعالیت همسو با هدف‌هایش ترغیب می‌کند.
همچنین تفسیر نمونه در توضیح آیه ۱۳۳ سوره آل عمران می‌نویسد: سارعوا [در آیه: ﴿وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ﴾[۳]] از مسارعت به معنی کوشش و تلاش دو یا چند نفر برای پیشی گرفتن از یکدیگر در رسیدن به یک هدف است که در کارهای نیک، قابل ستایش و در کارهای بد نکوهیده است. قرآن در اینجا از یک نکته روانی استفاده کرده که انسان برای انجام دادن یک کار اگر تنها باشد، معمولاً کار را بدون سرعت و به طور عادی انجام می‌دهد، ولی اگر جنبه مسابقه به خود بگیرد، آن هم مسابقه‌ای که جایزه با ارزشی برای آن تعیین شده، تمام نیرو و انرژی خود را به کار می‌گیرد و با سرعت هرچه بیشتر به سوی هدف پیش می‌تازد[۴]. در زیر به برخی از آیات دارای صبغه غالب اقتصادی اشاره شده است.[۵]
آیات قرآنی مرتبط
- توصیه مؤمنان به کار و تلاش پس از فراغت از اعمال عبادی: ﴿فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ...﴾[۶].
- توصیه به تلاش برای رسیدن به نتیجه‌های مطلوب: ﴿وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى * وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى﴾[۷].
- توصیه به بهره‌گیری از امکانات طبیعت: ﴿هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ﴾[۸].
- کار ضابطه‌مند؛ یکی از راه‌های کسب ثروت حلال: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ...﴾[۹].
- در آیاتی نیز، هدف از خلق و آفرینش برخی آیات تکوینی، زمینه‌یابی برای تلاش اقتصادی ذکر شده است[۱۰][۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ «کسانی از مرد و زن که کار شایسته‌ای کنند؛ و مؤمن باشند، بی‌گمان آنان را با زندگانی پاکیزه‌ای زنده می‌داریم و به یقین نیکوتر از آنچه انجام می‌دادند پاداششان را خواهیم داد» سوره نحل، آیه ۹۷.
- ↑ مرتضی مطهری، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی توحیدی، ج۳، ص۱۲۰.
- ↑ «و برای (رسیدن به) آمرزش پروردگارتان شتاب کنید» سوره آل عمران، آیه ۱۳۳.
- ↑ ناصر مکارم شیرازی و دیگران؛ تفسیر نمونه، ج۲، ص۹۱؛ برای آگاهی بیشتر از اهمیت، آثار و گونه‌شناسی کار، ر. ک: محمد جمال خلیلیان اشکذری، فرهنگ اسلامی و توسعه اقتصادی، ص۹۱-۱۱۶.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۴۶۷.
- ↑ «و چون نماز گزارده شد در زمین پراکنده شوید و (روزی خود را) از بخشش خداوند فرا جویید و خداوند را بسیار یاد کنید باشد که رستگار گردید» سوره جمعه، آیه ۱۰.
- ↑ «و اینکه آدمی را چیزی جز آنچه (برای آن) کوشیده است نخواهد بود * و اینکه (بهره) کوشش وی زودا که دیده شود» سوره نجم، آیه ۳۹-۴۰.
- ↑ «اوست که زمین را برای شما رام کرد، بر شانه‌های آن گام نهید و از روزی او بخورید و رستاخیز به سوی اوست» سوره ملک، آیه ۱۵.
- ↑ «ای مؤمنان! دارایی‌های یکدیگر را میان خود به نادرستی نخورید مگر داد و ستدی با رضای خودتان باشد و یکدیگر را نکشید بی‌گمان خداوند نسبت به شما بخشاینده است» سوره نساء، آیه ۲۹.
- ↑ ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ يُرْسِلَ الرِّيَاحَ مُبَشِّرَاتٍ وَلِيُذِيقَكُمْ مِنْ رَحْمَتِهِ وَلِتَجْرِيَ الْفُلْكُ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾ «و از آیات او این است که بادها را مژده‌آور (باران) می‌فرستد و (چنین می‌کند) تا از بخشایش خود به شما بچشاند و تا کشتی‌ها به فرمان وی روان گردند و تا از بخشش وی (روزی) بجویید و باشد که سپاس گزارید» سوره روم، آیه ۴۶.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۴۶۷.