سیاست‌های مالی امام علی (کتاب)

سیاست‌های مالی امام علی(ع)، کتابی است که با زبان فارسی به بررسی سازوکارهای اقتصادی حکومت امام علی(ع) می‌پردازد. پدیدآورندهٔ این کتاب محمد حسین علی اکبری است و انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی انتشار آن را به عهده داشته است.

سیاست‌های مالی امام علی(ع)
زبان	فارسی
نویسنده	محمد حسین علی اکبری
موضوع	سیاست‌های مالی امام علی امام علی
مذهب	شیعه
ناشر	انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
محل نشر	قم، ایران
سال نشر	۱۳۹۰ ش
تعداد صفحه	۲۷۱
شابک	‏‭۹۷۸-۶۰۰-۱۹۵-۰۵۱-۳‬‬
شماره ملی	‎ ۲۷۵۸۷۷۱ ‎

دربارهٔ کتاب

در معرفی این کتاب آمده است: «مطالعاتی پیرامون سازوکارهای اقتصادی حکومت امام علی(ع) است. تحقیق پیش‌رو در پنج فصل به شرح ذیل ساماندهی و ارایه شده است: در فصل اول به تاریخچه بیت‌المال در عصر نبوی و دوران خلفا اشاره شده و منابع درآمد بیت‌المال تا زمان امام علی(ع) بررسی شده است. فصل دوم دیدگاه پیامبر(ص)، امام علی(ع) و خلفا را بررسی و شیوه تقسیم و استفاده از بیت‌المال را تبیین کرده است. در فصل سوم راهکارهای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی امام علی(ع) برای تأمین منابع مالی و گردآوری اموال بیت‌المال ارایه شده است. چگونگی حفاظت از بیت‌المال، شیوه‌ها و راهکارهای پاسداری از آن در فصل چهارم تحقیق شده است. در فصل فرجامین نیز موارد مصرف بیت‌المال و شیوه صحیح به‌کارگیری آن آمده است».

فهرست کتاب

• سخنی با خواننده
• آغاز سخن
• مفاهیم

فصل یکم: منابع بیت المال

• مفهوم بیت المال
• پیشینه بیت المال در دوره اسلامی

1. بیت المال در عصر پیامبر(ص)
2. بیت المال در خلافت ابوبکر (۱۱-۱۳ه)
3. بیت المال در خلافت عمر (۱۳-۲۳ه)
4. بیت المال در عصر عثمان (۲۳-۳۵ه)
5. بیت المال در خلافت امام علی(ع) ۳۵-۴۰ه)

• منابع مالی بیت المال در دولت علوی

1. منابع مالیثابت
   1. خمس
      1. پیشینه خمس
      2. خمس در عصر پیامبر(ص)
      3. خمس در دوران خلفا
      4. خمس در دوره خلافت امیرالمؤمنین(ع)
   2. زکات
      1. انواع زکات
      2. فلسفه تشریع زکات
      3. پیشینه زکات
      4. زکات در عصر پیامبر(ص)
      5. زکات در عصر خلفای سه گانه
      6. زکات در دروه خلافت امیرمؤمنان(ع)
         1. عوامل کاهش درآمد زکات در خلافت امیرمؤمنان(ع)
         2. سیاست‌های امیرمؤمنان(ع) برای ساماندهی زکات
      7. چگونگی پرداخت زکات
      8. منابع زکات
      9. مصارف زکات
   3. فی
   4. انفال
2. منابع مالی متغیر
   1. جزیه
      1. مفهوم جزیه
         1. معنای لغوی جزیه
         2. معنای اصطلاحی جزیه
      2. پیشینه جزیه
      3. جزیه در عصر پیامبر(ص)
      4. جزیه در عصر خلفا
      5. جزیه در عصر خلافت امیرالمؤمنین(ع)
   2. خراج
      1. خراج در اصطلاح فقهی
      2. تفاوت خراج با جزیه
      3. انواع خراج
      4. پیشینه خراج
      5. خراج در عصر پیامبر(ص)
      6. خراج در عصر خلفا
      7. خراج در خلافت امام علی(ع)
         1. کاهش درآمد خراج در خلافت علوی
         2. تحول در نرخ خراج در خلافت علوی
         3. تحول در روش افزایش درآمد خراج در خلافت علوی
         4. تحول در چگونگی دریافت خراج در خلافت علوی
      8. منابع درآمدی خراج
   3. مالیت‌های حکومتی
      1. تاریخچه وضع مالیات‌های حکومتی در اسلامی
      2. شرایط وضع مالیات‌های حکومتی
      3. محدوده اختیارات حاکم در وضع مالیات‌های حکومتی
      4. محدوده اختیار در تعیین نرخ مالیات‌های متغیر

فصل دوم: بررسی تطبیقی دیدگاه امام علی(ع)، پیامبر(ص) و خلفا درباره بیت المال

• دیدگاه پیامبر(ص) و امام علی(ع) در مورد بیت المال
• چگونگی دریافت بیت المال از نگاه پیامبر(ص) و امام علی(ع)
• بیت المال از نگاه خلفا
• تقسیم بیت المال در نگاه پیامبر(ص) و امام علی(ع)
• تقسیم بیت المال از دیدگاه خلفا

1. تقسیم بیت المال از دیدگاه خلیفه اول
2. تقسیم بیت المال از دیدگاه خلیفه دوم
3. تقسیم بیت المال از دیدگاه خلیفه سوم

• استفاده شخصی از بیت المال از دیدگاه خلفا

1. دیدگاه خلیفه اول
2. دیدگاه خلیفه دوم
3. دیدگاه خلیفه سوم

فصل سوم: سیاست‌ها و راهکارهای گردآوری اموال

• سیاست‌ها و راهکارهای فرهنگی

1. اطلاع رسانی و روشنگری
2. ترغیب و تشویق
   1. ترغیب و تشویق مردم
   2. ترغیب مردم با بیان آثار معنوی
   3. ترغیب و تشویق کارگزاران
3. هشدار و انذار

• سیاست‌ها و راهکارهای سیاسی

1. گزینش کارگزاران
   1. شیوه گزینش
   2. معیارهای گزینش
      1. تجربه
      2. حیا
      3. اصالت خانوادگی
      4. توانمندی
      5. تدین
      6. سابقه دینی
      7. امانت داری
      8. وثاقت
      9. دانش و تخصص
2. نصب کارگزاران
   1. حذیفه بن یمان
   2. زیاد بن ابیه
   3. سمد بن مسعود ثقفی
   4. سلیمان بن صرد خزاغی
   5. سهل بن حنیف انصاری گ
   6. عبدالله بن عباس
   7. عبیدالله بن عباس
   8. عمر بن ابی سلمه مخزومی
   9. عمر بن ابی سلمه مخزومی
   10. عمرو بن سلمه ارحبی (عمر بن مسلمه ارحبی)
   11. قثم بن عباس
   12. قدامه بن عجلان
   13. قرظة بن کعب انصاری
   14. قعقاع بن شور
   15. قیس بن سعد عباده
   16. مالک اشتر
   17. محمد بن ابی بکر
   18. مخنف بن سلیم
   19. مصعب بن یزید انصاری
   20. مطلقه بن هیبره
   21. منذر بن جارود عبدی
   22. نعمان بن عجلان
   23. یزید بن حجیه تیمی
   24. یزید بن قیس ارحبی
3. تبیین آداب و وظایف کارگزاران مالی
   1. رعایت تقوا
   2. پرهیز از انفاق
   3. پرهیز از تحقیر و آزار مالیات دهنده
   4. ایجاد شرایط مناسب برای طرح مشکلات
   5. پایداری در سامانادهی امور مالیت دهندگان
   6. پرهیز از منت و رشوه
   7. پرهیز از تأخیر در ساماندهی امور
4. اختیارات کارگزارن مالی
   1. گزینش عامل اجرایی
   2. گزینش عامل ناظر
   3. تعیین میزان مالیات
   4. مصرف مالیات

• سیاست‌ها و راهکارهای اقتصادی

1. مشارکت دادن بخش خصوصی
2. مشارکت دادن بخش دولتی
   1. مشارکت دادن حکومت در احیای منابع تولید
   2. حمایت از تولید کننده
      1. پی‌گیری شکایات
      2. تخفیف در مالیات
      3. تسهیل در وضع و گرفتن مالیات
      4. عدالت خواهی و ستم پرهیزی
      5. مبارزه با تبعیض

فصل چهارم: پاسداری از بیت المال

• اهمیت حفاظت از بیت المال از منظر امام علی(ع)
• راهکارهای امام علی(ع) برای پاسداری از بیت المال

1. راهکارهای سیاسی
   1. عزل و نصب کارگزاران مالی
   2. تأمین امنیت در حمل و نقل اموال
   3. نظارت بر عملکرد کارگزاران مالی
      1. نظارت آشکار
      2. نظارت پنهان
   4. پیگیری گزارش‌ها
   5. حسابرسی اموال جمع‌آوری شده
   6. مطالبه و تقسیم بیت المال
2. راهکارهای فرهنگی
   1. پند و ادرز کارگزاران
   2. تشویق کارگزاران
   3. الگوسازی
      1. نقش ساده زیستی حاکمان در صیانت جامعه و بیت المال
         1. مسکن
         2. خوراک ساده
         3. پوشاک ساده
      2. پرهیز از مصرف بیت المال در امور شخصی
         1. تقسیم عادلانه بیت المال
         2. جلوگیری از اسراف
   4. الگونمایی
      1. فراخواندن به الگوبرداری
      2. نکوهش بر عدم الگوبرداری
      3. راهکارهای اقتصادی
         1. مصادره اموال غارت شده در دوره خلیفه پیشین
         2. مطالبه اموال اختلاس شده در خلافت علوی
         3. هدایت پرداخت‌های مالیاتی به بیت المال
         4. پیشگیری از فساد اموال
         5. تأمین معیشت کارگزاران

فصل پنجم: امام علی(ع) و مصرف بیت المال

• سیاست‌های امام علی(ع) در هزینه بیت المال

1. هماهنگ‌سازی سهام و مصرف عادلانه
2. مبارزه با تبعیض
3. برخورد با تبعیض گران
4. جلوگیری از اسراف در مصرف بیت المال
5. تقسیم سریع بیت المال
   1. سرعت در تقسیم بیت المال و دوراندیشی
   2. تساوی در تقسیم بیت المال
6. موارد مصرف بیت المال
   1. مصرف اداری
      1. حقوق کارمندان
      2. معیشت حاکم
      3. جیران خطای قاضی
      4. هزینه زندانیان
   2. مصرف غیراداری
      1. مصارف فرهنگی
      2. مصارف اجتماعی
         1. تأمین معیشت و رفاه عمومی (عدالت اجتماعی)
         2. دیه مقتول
         3. بیمه بازنشستگی

• سخن پایانی

دربارهٔ پدیدآورنده

محمد حسین علی اکبری

حجت الاسلام و المسلمین محمد حسین علی اکبری (متولد ۱۳۳۲ ش، بیرجند)، او تاکنون چندین جلد کتاب به رشته تحریر درآورده است. «سیره معصومان در فقرزدایی» و «سیاست‌های مالی امام علی» برخی از این آثار است.