صحابه

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

صحابه در قرآن - صحابه در حدیث - صحابه در علوم حدیث - صحابه در نهج البلاغه - صحابه در کلام اسلامی - صحابه در اصول فقه - صحابه در گفتگوهای بین‌المذاهب - صحابه در معارف دعا و زیارات - صحابه در معارف و سیره سجادی - صحابه در معارف و سیره رضوی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل صحابه (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

صحابه، به اشخاصی گفته می‌‌شود که همراه و ملازم حضرت محمد(ص) بوده‌اند. طبق آیات و روایات وضعیت تمام صحابه یکی نبوده و برخی از صحابه مورد ستایش و برخی دیگر مورد نکوهش خداوند متعال و پیامبر(ص) قرار گرفته‌اند. اهل سنت با استناد به آیات و روایات مورد ستایش صحابه، حکم به عدالت جمیع صحابه داده است، در حالی که شیعه به دلیل وجود دو دسته از آیات و روایات در مورد صحابه، حکم آنان را مانند باقی مردم می‌‌دانند که عدالت آنها باید مورد بررسی قرار بگیرد.

معناشناسی

معنای لغوی

صحابه در لغت به معنای ملازم و همراه است، چه آن ملازم انسان، حیوان و یا مکان و زمان باشد و فرقی نمی‌کند این مصاحبت و همراهی با جسم و تن (که اصل در همراهی همین است) باشد و یا با عنایت و توجه؛ ولی در عرف به کسی که همراهی‌اش با دیگری بسیار است گفته می‌‌شود^[۱].^[۲]

معنای اصطلاحی

دیدگاه شیعه

شیعه معتقد است لفظ "صحابی" اصصلاح شرعی نیست (این اصطلاح در لسان شارع نیامده)، بلکه شأن و مرتبه اش، مثل دیگر واژه‌های عربی است. "صاحب" در لغت ملازم و معاشر معنا می‌‌شود و این لفظ جز درباره کسی که ملازمتش زیاد باشد به کار نمی‌رود و چون "صحبت" همواره میان دو نفر مطرح است، از این رو همواره صاحب و جمع آن یعنی "اصحاب" به صورت مضاف به کار می‌‌روند^[۳].

صحابی در عصر رسول الله(ص) نیز در همان معنای لغوی به کار می‌‌رفت و گفته می‌‌شد: صاحب رسول الله یا اصحاب رسول الله که همواره این واژه‌ها به رسول الله یا چیز دیگر اضافه می‌‌شد، به عنوان مثال به افرادی که در مسجد رسول خدا(ص) ساکن بودند، "اصحاب الصفة" گفته می‌‌شد. البته پس از رسول خدا(ص)، صحابی بدون مضاف الیه نیز بکار می‌‌رفت که مرادشان، اصحاب رسول الله(ص) بود و به صورت نامی برای آنان درآمد، بنابراین لفظ‌های "صحابه" و "صحابی" از اصطلاعات متشرعه و مسلمانان بوده و اصطلاح شرعی نیست^[۴].

بعد از گسترش یافتن مفهوم اصطلاحی "صحابه" و به‌کارگیری فراوان آن در کتب تاریخی، حدیثی و فقهی برخی از علمای شیعه به تبیین مفهوم اصطلاحی آن پرداخته و گفته اند: "صحابی کسی است که در حال ایمان، پیامبر(ص) را دیدار کرده و مسلمان از دنیا رفته است، اگرچه در این میان مرتد شده باشد"^[۵].

همچنین در تعریف دیگری آمده است: "صحابی کسی است که در حال ایمان با پیامبر(ص) هم‌نشین شده و با ایمان مرده باشد"^[۶].^[۷]

دیدگاه اهل سنت

دیدگاه اهل سنت در مورد معنای صحابه یکی نبوده و اختلافاتی در این خصوص میان بزرگان اهل سنت وجود دارد. برخی صحابه را شخصی می‌‌دانند که رسول خدا(ص) را دیده یا ملازم و همراه رسول خدا بوده است؛ برخی قید شنیدن حدیث از آن حضرت را اضافه کرده‌اند و برخی شرط نقل حدیثی از رسول خدا(ص) را اضافه نموده‌اند.

ابی صلاح شهرزوری^[۸] می‌‌گوید بیشتر اهل حدیث، هر مسلمانی را که رسول خدا(ص) را دیده است صحابی می‌‌دانند. همچنین بخاری در صحیح، کسی را که با پیامبر(ص) همراهی کرده یا در حال اسلام، او را دیده است، صحابی معرفی می‌‌کند^[۹].^[۱۰]

ابوالمظفر سمعانی مروزی بر این عقیده است که اهل حدیث، به کسی صحابه می‌‌گویند که حدیث و یا جمله ای از پیامبر(ص) نقل کرده باشد. برخی نیز مفهوم صحابه را گسترش می‌‌دهند و می‌‌گویند حتی اگر کسی یک بار هم پیامبر(ص) را دیده باشد از صحابه محسوب می‌‌شود^[۱۱].

به گفته ابن حجر عسقلانی، صحیح‌ترین تعریف برای «صحابی»، آن است که پیامبر(ص) را در حال ایمان دیدار کند و مسلمان از دنیا برود. از این رو کسانی که حضرت را در زمان کوتاه یا طولانی همراهی کرده‌اند حال از او روایت نموده‌اند یا نه، با ایشان به جنگ رفته‌اند یا نه، او را دیده‌اند و یا به جهت کوری ندیده‌اند، همگی از صحابه هستند^[۱۲].

جلال الدین سیوطی^[۱۳] نیز به نقل از سعید بن مسیب^[۱۴] می‌‌گوید: "صحابی کسی است که یک یا دو سال، با رسول خدا(ص) همراه بوده و با او در یک یا دو غزوه شرکت داشته است"^[۱۵].^[۱۶]

فهرستی از صحابه پیامبر خاتم

شماری از اصحاب رسول الله(ص) به ترتیب الفبا:

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ صحب: الصَّاحِبُ الملازم...، و لا یقال فی العرف إلّا لمن کثرت ملازمته...، و الْمُصَاحَبَةُ و الِاصْطِحَابُ أبلغ من الاجتماع، لأجل أنّ المصاحبة تقتضی طول لبثه؛ مفردات راغب، ماده صحب و لسان العرب، ابن منظور، ج۷، ص۲۸۶؛ تاج العروس، زبیدی، ج۱، ص۳۲.
↑ ر.ک: میلانی، سید علی، عدالت صحابه، ص۲۷.
↑ ر.ک: باقر شیخانی، علی، عدالت صحابه از دیدگاه شیعه، ص۲۹.
↑ عسکری، سید مرتضی، معالم المدرستین، ج۱، ص۱۳۴.
↑ شهید ثانی، شیخ زین الدین، الرعایة فی علم الدرایة، ص۳۳۹.
↑ سید حسن صدر، نهایة الدرایة، ص۳۴۱.
↑ ر.ک: باقر شیخانی، علی، عدالت صحابه از دیدگاه شیعه، ص۲۹ـ۳۰.
↑ عثمان بن صلاح الدین عبدالرحمن شهرزوری فقیه شافعی مولف کتاب علوم الحدیث در علم درایه است که به مقدمه ابن صلاح نیز معروف است و مورد توجه عالمان علم درایه بوده و شروح متعددی نیز بر این کتاب نوشته شده است. وی در سال ۶۴۳ در دمشق درگذشت.
↑ بخاری، صحیح بخاری، ج۵، ص۲.
↑ شهرزوری، ابن صلاح، علوم الحدیث، ص۲۹۲.
↑ شهرزوری، ابن صلاح، علوم الحدیث، ص۲۹۲.
↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۱، ص۱۵۸.
↑ جلال الدین عبدالرحمان سیوطی (۸۴۹-۹۱۱ هـ.ق) عالم شافعی قرن نهم و دهم است. سیوطی در اواخر دوران شکوفایی علمی در مصر یعنی از زمان سقوط خلافت عباسی تا اوایل قرن دهم می‌‌زیست. وی از اکابر علمای عامه است و تألیفات پرشماری در زمینه‌های مختلف دارد. وی نویسنده تفسیر مهم الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور و نیز جامع‌ترین کتاب درباره علوم قرآنی با نام الإتقان فی علوم القرآن است.
↑ سعید بن مسیب از بزرگان تابعین است که مورد پذیرش شیعه و سنی می‌‌باشد، وی از محبان امیرالمؤمنین(ع) و یکی از فقهای هفت گانه مدینه محسوب می‌‌شود.
↑ سیوطی، جلال الدین، تدریب الراوی، ج۲، ص۱۸۸.
↑ ر.ک: علیا نسب، سیدضیاءالدین، صحابه در قرآن، ص۲۴ تا۳۰.

[1] صحب: الصَّاحِبُ الملازم...، و لا یقال فی العرف إلّا لمن کثرت ملازمته...، و الْمُصَاحَبَةُ و الِاصْطِحَابُ أبلغ من الاجتماع، لأجل أنّ المصاحبة تقتضی طول لبثه؛ مفردات راغب، ماده صحب و لسان العرب، ابن منظور، ج۷، ص۲۸۶؛ تاج العروس، زبیدی، ج۱، ص۳۲.

[2] ر.ک: میلانی، سید علی، عدالت صحابه، ص۲۷.

[3] ر.ک: باقر شیخانی، علی، عدالت صحابه از دیدگاه شیعه، ص۲۹.

[4] عسکری، سید مرتضی، معالم المدرستین، ج۱، ص۱۳۴.

[5] شهید ثانی، شیخ زین الدین، الرعایة فی علم الدرایة، ص۳۳۹.

[6] سید حسن صدر، نهایة الدرایة، ص۳۴۱.

[7] ر.ک: باقر شیخانی، علی، عدالت صحابه از دیدگاه شیعه، ص۲۹ـ۳۰.

[8] عثمان بن صلاح الدین عبدالرحمن شهرزوری فقیه شافعی مولف کتاب علوم الحدیث در علم درایه است که به مقدمه ابن صلاح نیز معروف است و مورد توجه عالمان علم درایه بوده و شروح متعددی نیز بر این کتاب نوشته شده است. وی در سال ۶۴۳ در دمشق درگذشت.

[9] بخاری، صحیح بخاری، ج۵، ص۲.

[10] شهرزوری، ابن صلاح، علوم الحدیث، ص۲۹۲.

[11] شهرزوری، ابن صلاح، علوم الحدیث، ص۲۹۲.

[12] عسقلانی، ابن حجر، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۱، ص۱۵۸.

[13] جلال الدین عبدالرحمان سیوطی (۸۴۹-۹۱۱ هـ.ق) عالم شافعی قرن نهم و دهم است. سیوطی در اواخر دوران شکوفایی علمی در مصر یعنی از زمان سقوط خلافت عباسی تا اوایل قرن دهم می‌‌زیست. وی از اکابر علمای عامه است و تألیفات پرشماری در زمینه‌های مختلف دارد. وی نویسنده تفسیر مهم الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور و نیز جامع‌ترین کتاب درباره علوم قرآنی با نام الإتقان فی علوم القرآن است.

[14] سعید بن مسیب از بزرگان تابعین است که مورد پذیرش شیعه و سنی می‌‌باشد، وی از محبان امیرالمؤمنین(ع) و یکی از فقهای هفت گانه مدینه محسوب می‌‌شود.

[15] سیوطی، جلال الدین، تدریب الراوی، ج۲، ص۱۸۸.

[16] ر.ک: علیا نسب، سیدضیاءالدین، صحابه در قرآن، ص۲۴ تا۳۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]