افضلیت امام علی بر صحابه
این مدخل زیرشاخهٔ بحث افضلیت امام علی است. افضلیت امام علی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: افضلیت امام علی در قرآن - افضلیت امام علی در حدیث - افضلیت امام علی در کلام اسلامی - افضلیت امام علی بر صحابه - افضلیت امام علی از دیدگاه اهل سنت - پرسش‌های مرتبطمقدمه
یک نمونه از صدها حدیث، چنین است: « عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ أَقْدَمُ أُمَّتِي سِلْماً وَ أَكْثَرُهُمْ عِلْماً وَ أَصَحُّهُمْ دِيناً وَ أَكْثَرُهُمْ يَقِيناً وَ أَكْمَلُهُمْ حِلْماً وَ أَسْمَحُهُمْ كَفّاً وَ أَشْجَعُهُمْ قَلْباً وَ هُوَ الْإِمَامُ وَ الْخَلِيفَةُ بَعْدِي»[۱] که برتری آن حضرت را از نظر سابقۀ در اسلام، علم، دین، یقین، حلم، بخشندگی و شجاعت بیان فرموده و بر امامت و خلافت وی پس از خود تصریح کرده است. در میان متکلمان شیعه و اهل سنت، در اینکه علی (ع) افضل است یا دیگری، بحث‌هایی وجود دارد و برخی این حقیقت روشن‌تر از آفتاب را منکر شده‌اند. در مقابل، عالمانی از شیعه هم در ردّ نظریه آنان تألیفاتی مستقل دارند[۲] تفضیلیّه، نام گروهی است که به برتری آن حضرت باور دارند[۳].
دلایل مؤمن الطاق
مؤمن الطاق بر پایه دو آیه از قرآن کریم نشان می‌دهد علی بن ابی طالب (ع) تنها فردی است که شایسته فرمانبری و تصدی منصب امامت پس از رسول خداست. او با طرح این آیه شریفه که می‌فرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾[۴] معتقد خویش را به کرسی اثبات می‌نشاند. آیه فوق، که به "آیه صادقین" مشهور است و در اواخر عمر مبارک پیامبر اسلام (ص) نازل شده، در صدد ساخت بستر‌های ولایت و امامت علی بن ابی طالب (ع) پس از رسول خداست. مؤمن الطاق با بیان این آیه اشاره می‌کند خداوند ما را به اطاعت راستگویان فراخوانده است. او توجه می‌دهد که منظور از "صادقین" در این آیه شریفه هر انسان راستگویی نیست، بلکه افراد خاصّی منظور است، ازاین رو ابراز می‌کند مصداق آیه، علی بن ابی طالب (ع) است. مؤمن الطاق برای تحدید مصداق آیه و تأیید ادعای خویش، دیگر بار به قرآن تمسک می‌کند، آنجا که علی (ع) به صفت راستگویی شناخته می‌شود.﴿وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ﴾[۵]
مؤمن الطاق با بهره‌گیری از مناشده امت بر این موضوع، که آن حضرت هیچ وقت از جنگ فرار نکرد و حال آنکه دیگران بارها گریختند، ابراز می‌کند که در این آیه راستگویان و پرهیزکاران با مشخصه شکیبایی در جنگ و سختی شناسانده شده‌اند و این فضیلتی است که اجماعاً و تاریخاً برای حضرت امیر (ع) ثابت است و دیگران از آن بی‌بهره‌اند[۶].
ناگفته نماند که این آیه در کنار آیه ولایت﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾[۷] و آیه تبلیغ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ﴾[۸] از آیاتی است که متکلمان از آن به عنوان نصوص دال بر امامت حضرت علی (ع) هم بهره جسته‌اند[۹].
از دیگر فضایلی که مؤمن الطاق برای حضرت علی (ع) می‌شمارد همانا دستور رسول اکرم (ص) مبنی بر مسدود نمودن تمامی درهای مسجد، به جز در خانه علی بن ابی طالب (ع) است. این فضیلت از آن روست که رسول اکرم (ص) این مجوز را به احدی دیگر ندادند و حال آنکه دیگران (همچون خلیفه نخست) نیز بدین کار مشتاق بودند[۱۰].
داستان لیلة المبیت، نمونه‌ای دیگر است که به زعم مؤمن الطاق بر برتری علی بن ابی طالب(ع) بر دیگر خلفا دلالت دارد[۱۱].
همچنین است حکایتِ تبلیغ سوره مبارکه برائت و مأمور شدن حضرت علی (ع) برای رساندن احکام ایت سوره. این مأموریت از جانب رسول خدا (ص) در حالی رخ داد که مأمور سابق (ابوبکر) از این کار عزل شد. مؤمن الطاق این قضیه را از جمله فضایل حضرتش می‌داند[۱۲].
اما این اقدام آگاهانه پیامبر (ص) که بنا به دستور خداوند انجام یافت، چه حکمتی داشت؟ مؤمن الطاق بر این باور است که هدف رسول خدا (ص) از این تغییر مأموریت، معرفی برترین و افضل‌ترین افراد بود تا ذهن مردم را از کسی که تصور می‌کردند افضل است، به سوی برترینِ حقیقی و واقعی هدایت نماید. بدین جهت در ابتدا این مأموریت را به ابوبکر سپرد و بعد او را عزل کرد و علی (ع) را مأمور این کار نمود[۱۳].
او برای نشان دادن فضایل امام علی (ع) به حدیث ثقلین، سفینه و منزلت نیز اشاره می‌کند که در بحث عصمت بدان خواهم پرداخت. همچنین در روایات به دست رسیده از مؤمن الطاق روایات فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد به عقیده وی برخی از آیات قرآن در مقام بیان فضائل و مناقب اهل بیت هستند. برای نمونه، مؤمن الطاق منظورِ آیه شریفه ﴿قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي﴾[۱۴] را رسول خدا، علی مرتضی و اوصیای پس از او می‌داند[۱۵]. و یا آیه شریفه ﴿كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ * تُؤْتِي أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا﴾[۱۶] را در مقام بیان فضایل خاندان اهل بیت تفسیر می‌کند. او دشمنان ایشان را نیز در مقام شجره خبیثه می‌شمارد[۱۷]. آیه ﴿الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ﴾[۱۸] به نظر مؤمن الطاق نیز در شأن رسول خدا، علی مرتضی، حمزه، جعفر و سیدالشهداء علیهم صلوت الله است[۱۹] و منظور از ﴿إِلَيْنَا﴾ در آیه ﴿قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْنَا﴾[۲۰] که خطاب به یهود و نصارا برای ایمان آوردن است، همانا علی مرتضی، صدیقه طاهره، حسنین و ائمه (ع) هستند. او ایمان آوردن مردمان را در آیه شریفه ﴿فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ مَا آمَنْتُمْ بِهِ﴾[۲۱] را این گونه تفسیر می‌کند که اگر مردمان همان سان ایمان بیاورند که علی و فاطمه و ائمه از اولاد ایشان ایمان آورده‌اند، آن گاه مطابق با فرموده خداوند هدایت شده‌اند و اگر روی از ایشان بر تابند گویی اینکه سرستیز دارند[۲۲].
مؤمن الطاق ذیل آیه ﴿كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ﴾[۲۳] ابراز می‌کند منظور از وجه خداوند، همانا ائمه (ع) هستند که اطاعت از ایشان و مودتشان واجب است[۲۴].[۲۵]
منابع
پانویس
- ↑ امالی صدوق، ص ۵۷
- ↑ از جمله رسالة تفضیل امیر المؤمنین از شیخ مفید و البیان الجلیّ فی افضلیّة مولی علیّ ابن رویش
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۸۴.
- ↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.
- ↑ «و به ویژه شکیبایان در سختی و رنج و در هنگامه کارزار، آنها راستگویند و آنانند که به راستی پرهیزگارند» سوره بقره، آیه ۱۷۷.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۳۷۸ و ۳۷۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۴۷، باب ۱۲، ص۳۹۶.
- ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.
- ↑ «ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.
- ↑ فاضل مقداد، لوامع الالهیة، ص۳۳۷ و ۳۴۱.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۳۷۸- ۳۷۹.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۳۷۸- ۳۷۹.
- ↑ داستان به اتّفاق نظر همه مفسّران، اعم از شیعه و سنّی، از آن قرار بود که رسول خدا (ص) ابتدا ابوبکر را مأمور ابلاغ آیات ابتدایی سوره برائت کرد، بعد او را عزل و حضرت علی (ع) را مأمور این کار کرد (طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۳۷۸- ۳۷۹).
- ↑ مخفی نماند این اوّلین مرتبه‌ای نبود که حضرت رسول (ص) چنین می‌کردند. بلکه پیش از آن نیز بارها شبیه این کار را برای تبیین هدف مذکور انجام داده بودند. داستان جنگ خیبر و فتح قلعه یا جنگ احزاب و گشتن عمرو بن عبدود نمونه‌هایی دیگر از همین رفتار رسول اکرم (ص) است.
- ↑ «بگو: این راه من است که با بینش به سوی خداوند فرا می‌خوانم، من و (نیز) هر کس که پیرو من است» سوره یوسف، آیه ۱۰۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۲۵، ح۶۶.
- ↑ «آیا درنیافته‌ای که خداوند چگونه به کلمه‌ای پاک مثل می‌زند که همگون درختی پاک است، ریشه‌اش پابرجاست و شاخه‌اش سر بر آسمان دارد * به اذن پروردگارش هر دم بر خود را می‌دهد و خداوند مثل‌ها را برای مردم می‌زند باشد که پند گیرند» سوره ابراهیم، آیه ۲۴-۲۵.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ج۱، ص۳۶۹؛ صفار، بصائر الدرجات، ص۵۹.
- ↑ «همان کسانی که ناحق از خانه‌های خود بیرون رانده شدند و جز این نبود که می‌گفتند: پروردگار ما خداوند است» سوره حج، آیه ۴۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۸، ص۳۳۷، ح۵۳۴.
- ↑ «بگویید: ما به خداوند و به آنچه به سوی ما و به سوی ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و نبیرگان فرو فرستاده شده و به آنچه به موسی و عیسی و آنچه به (دیگر) پیامبران از سوی پروردگارشان داده شده است ایمان آورده‌ایم» سوره بقره، آیه ۱۳۶.
- ↑ «بنابراین، اگر (آنان) به مانند آنچه شما بدان ایمان آورده‌اید ایمان آوردند» سوره بقره، آیه ۱۳۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۱۶-۴۱۵.
- ↑ «هر چیزی نابود شدنی است جز ذات او» سوره قصص، آیه ۸۸.
- ↑ ر.ک: صفار، بصائرالدرجات، ص۶۵، ح۲.
- ↑ اقوام کرباسی، اکبر، مؤمن الطاق، ص۱۹۱-۱۹۵.