دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)

دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / انتظار فرج
مدخل اصلی	انتظار از دیدگاه زرتشت

پاسخ جامع اجمالی

موعود در زرتشت

• انتظار از جمله اصول مسلّم زرتشتیان است که در کتاب اوستا، از موعود سخن گفته‌اند در این دین، موعودهایی معرفی شده‌اند که آنان را "سوشیانت" می‌‌نامند. در این دین، مسئله انتظار منجی با توجه به منظومۀ عقیدتی آن به نحو خاص مطرح می‌‌شود. یک قدرت کیهانی یا (روح خیر) به نام "اهورا مزدا" و یک قدرت کیهانی متضاد (روح بزرگ شو) به نام "اهریمن" خودنمایی می‌‌کند. در طول تاریخ، این دو نیرو تا آخر الزمان با هم که با ظهور "سوشیانس" آغاز می‌‌شود، در ستیزند و آن زمان، خوبی بر شر غلبه می‌‌کند و دوره صلح و پاکی و اعتلای "آهورا مزدا" فرا می‌رسد و با ظهور (سوشیانس) آخرالزمان آغاز می‌گردد. احتمالاً زرتشت، نخستین دینی بود که پیروزی نهایی خوش‌رفتاری بر بدرفتاری و بشارت آمدن منجی و آبادانی جهان را تعلیم داد. در واقع زرتشتیان تاریخ جهان را به چهار دوره تقسیم می‌‌کنند و برای هر دوره مدت سه هزار سال قائل گردیده‌اند و گفته‌اند: "یشت زرتشت" در آغاز دوره آخرین ظهور فرمود، پس از او سه نجات دهندۀ دیگر پیاپی به فواصل هزار سال خواهند آمد. نخستین ایشان، کسی بوده به نام "اوشتار" که درست هزار سال پس از زرتشت پدیدار گشته و دومین ایشان "اوشتار ماه" نام داشت و دو هزار سال پس از زرتشت به جهان آمد و سرانجام آخرین موعود با نام "سوشیانت" است. که مهم‌ترین آنها است و او "سوشیانت پیروزگر" خوانده شده و این سوشیانت، همان موعود اصلی است.

وقایع ظهور

• در ظهور دو موعود اولی، باز جهان دچار ستیزۀ اهریمن است، در هزارۀ نخستین ظهور، طوفانی روی خواهد داد، در هزاره دومین ظهور، ضحاک خروج خواهد کرد، در هزاره سومین پیروزی قطعی ایزدی و شکست فاحش اهریمن است که با ظهور سوشیانت یا مسیح موعود، آخرالزمان آغاز می‌‌شود و روزگار با او پایان می‌‌پذیرد و آن روز، مردگان بر می‌‌خیزند و زمین و آسمان از موجودات خود تهی می‌‌گردد. پس انجمن عظیم برای داوری و حساب کردار بندگان فراهم می‌‌آید و دربارۀ هر یک از ارواح گذشته فرمان یزدانی صادر خواهد شد.

انتظار در زرتشت

• تجلّی شوق به ظهور موعودها و انتظار برای نوسازی جهان در اوستا و ادعیۀ زرتشتیان، نمایان است و اگر چه در اوستا سخن از رهانندگان و همۀ موعودها و انتظار آمدن آنهاست، اما زرتشتیان در عصر حاضر در انتظار سوشیانت سوم به سر می‌برند. آنان در زمان معاصر با خواندن ادعیه و برپایی مراسمات عملاً منتظر بودن خود را به اثبات می‌رسانند.
• اگر چه از مطالب زرتشتیان دربارۀ موعود، به نظر می‌‌رسد منجی آنان از میان زرتشتیان بر می‌خیزد و کشوری برای آنان برپا می‌کند و بر اساس قوم‌مداری، آنان بر جهانیان برتری پیدا می‌‌کنند، اما اندیشۀ موعود زرتشتی، اندیشه‌ای جهان شمول است و پیروان آیین مزدیسنا در انتظار تولد و ظهور سوشیانت سوم و رهانندگی تمام جهانیان هستند.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین مهدوی‌فرد؛

میرزا عباس مهدوی‌فرد حجت الاسلام و المسلمین میرزا عباس مهدوی‌فرد، در کتاب «فلسفه انتظار» در این‌باره گفته است: «بیشتر پژوهشگران اسلامی بر وجود تاریخی شخصیتی به نام زرتشت باور دارند و اگرچه در خصوصیات زندگی و پیغمبر بودن او در تردیدند، اما اغلب مورخان اسلامی او را شاگرد با واسطه "ارمیای نبی" و یا عزیر نبی می‌دانند. اما زرتشتیان بر این باورند که قرن‌ها قبل از میلاد مسیح، زرتشت به دنیا آمد و در ۳۰ سالگی پس از آن که مکاشفه‌ای به او دست داد، از جانب اهورا مزدا ـ نام خداوند در آیین زرتشت ـ به پیامبری مبعوث شد، و اگرچه اَوِستا منشأ تضاد، و تناقض بی‌شمار پرستی، ثنویت و توحید است. اما زرتشتیان امروزی خود را یکتاپرست می‌دانند. کتاب مقدس آیین مزدیسنا ـ زرتشت ـ اوستا است. احتمالاً زرتشت، نخستین دینی بود که پیروزی نهایی خوش‌رفتاری بر بدرفتاری و بشارت آمدن منجی و آبادانی جهان را تعلیم داد. زرتشتیان ـ با عنایت به بشارت‌های اوستا ـ- بر این باورند که بعد از زرتشت و قبل از پایان جهان در سه فاصله هزار سال، سه منجی به نام‌های آشود، آشودرماه، سوشیانت (سوشیانس) خواهند آمد و یکی پس از دیگری جهان را پر از عدل و داد خواهند کرد. هر سه این منجیان موعود مزدیسنا هستند که به آنان سوشیانت اطلاق می‌شود. در ظهور دو موعود اولی، باز گیتی دچار ستیزه اهریمن است، در هزاره نخستین، ظهور طوفانی روی خواهد داد، در هزاره دومین ظهور ضحاک خروج خواهد کرد، در هزاره سومین پیروزی قطعی ایزدی و فتح نهایی مینوی و شکست فاحش اهریمن و... است. ولی مهم‌ترین ایشان آخرین‌شان است که به طور خاص، سوشیانت به او اطلاق می‌شود. سوشیانت سوم هنوز زاده نشده و نوکننده و رهاننده جهان در پایان هزاره سوم است. او سومین پسر آینده زرتشت و آخرین آفریده و مخلوق اهورا مزدا شمرده شده است. تجلّی شوق به ظهور موعودها و انتظار برای نوسازی جهان در اوستا و ادعیه زرتشتیان، نمایان است، و اگرچه در اوستا سخن از رهانندگان و همه موعودها و انتظار آمدن آنهاست، اما زرتشتیان در عصر حاضر در انتظار سوشیانت سوم به سر می‌برند. در اوستا بخش یسناهات ۴۶ آمده است: "کی،‌ای مزدا، سپیده درخشان پیروزی، جهان را در بر خواهد گرفت. کی درخشندگی آفتاب دین، همه‌جا را تابان خواهد ساخت؟ کی سوشیانت‌ها فراوانی و زیادی خواهند یافت تا از پرتو کار و کردارشان دین گسترده شود. ظرف این مقوله، گنجایش تفسیر عبارات فوق را ندارد، اما این قسمت از اوستا، تعلیمی برای پیروان آیین مزدیسنا است تا چشم به راه آمدن سوشیانت یا سوشیانت‌ها باشند که جهان را نو کرده و آیین خود را گسترش دهند. در پستاهات ۴۸ آمده است: "کی‌ای مزدا، راستی و نیکی و سرزمین آباد کشت شده با خانه‌های زیبا و خانواده‌های کامیباب برای ما به بار خواهد آمد". چشم به راه آبادانی سرزمین‌ها و جایگزین شدن راستی و نیکی به جای نیرنگ‌ها و حیله‌ها در جهان با انتظار آمدن موعودی همراه است که آن کارها را انجام دهد. در بخش‌های دیگری از اوستا هم سخن از انتظار و توصیه به آن ملموس است: "هنگامی که سزای این گناهکاران فرارسد، پس آن‌گاه‌ای مزدا کشورت را بهمن در پایان برپا کن از برای کسانی که دروغ را به دست‌های راستی کی سپرند و خواستاریم از آنانی باشیم که زندگی تازه کنند". "کی‌ای مزدا، بامداد روز فراز آید، جهان را دین راستین فراگیرد، با آموزش‌های فزایش بخش پرخرد، رهانندگان کیانند، آنانی که بهمن به یاری‌شان خواهد آمد از برای آگاه ساختن من تو را برگزیند". در فروردین پشت قسمت دیگر اوستا فقره ۱۴۶ آمده است: "بشود فرهوشی‌ها ـ ارواح و قوای نیکان ـ به زودی در اینجا به دیدار ما بشتابند، بشود که آنان به یاری ما آیند و هنگامی که به تنگنا افتاده‌ایم با یاوری آشکار خویش نگهداری‌مان کنند، با پشتیبانی همانند اهورا مزدا". این فقره هم بیانگر امید و آرزو و انتظار آینده‌ای درخشان است. گفتنی است شوق به ظهور موعودها و انتظار آمدن آنان افزون بر اوستا در ادعیه زرتشتیان نیز جلوه‌گر است. آنان در زمان معاصر با خواندن این ادعیه و برپایی مراسمات عملاً منتظر بودن خود را به اثبات می‌رسانند. "خواندن سه بار دعای (اشم اهورا مزدا) که واژه‌های نخستین از بند اول کرده ۱۳ ویسپرد و دیگر اعمال آن، برای ظهور سه موعود مزدیسناست و چنان‌چه این دعا به خوبی و درستی خوانده شود، ایشان زودتر به جهان می‌آیند و دنیا را آبادتر و امن‌تر می‌کنند". "بهترین مردمان در ایام سخت پیش از ظهور کسی است که علی‌رغم کمرنگ شدن و اضمحلال دین و دینداری هنوز کُشتی نشان و کمربند مخصوص آیین زرتشتی را در میان بسته باشد و به این آیین وفادار بماند و به خواندن دعاهای وارده مبادرت ورزد تا ظهور موعودها زودتر فرا رسد". این مطالب بیانگر آنند که زرتشتیان نه تنها منتظر آمدن سوشیانت سوم هستند بلکه برای شوق آمدن او اعمالی را هم بر خود لازم می‌دانند و گفتنی است اگرچه از این مطالب چنان بر می‌آید که آن منجی از میان زرتشتیان بر می‌خیزد و کشوری برای آنان برپا می‌کند و بر اساس قوم‌مداری آنان بر جهانیان برتری بخشیده می‌شوند، اما اندیشه موعود زرتشتی، اندیشه‌ای جهان‌شمول است و پیروان آیین مزدیسنا در انتظار تولد و ظهور سوشیانت سوم و رهانندگی تمام جهانیان هستند».

۲. حجت الاسلام و المسلمین شفائی؛

محبوب شفائی حجت الاسلام و المسلمین محبوب شفائی، در کتاب «موعود حق» در این‌باره گفته است: «زرتشتیان در کتاب معروف زند - کتاب مذهبی زرتشتیان - پس از ذکر مبارزه همیشگی ایزدان و اهریمنان می‌خوانیم: ... آنگاه پیروزی بزرگ از آن ایزدان می‌شود و اهریمنان را منقرض می‌سازند. پس از پیروزی ایزدان و براندازی تبار اهریمنان عالم کیهان به سعادت اصلی خویش رسیده و بنی آدم بر تخت نیک‌بختی خواهند نشست. جاماسب نام مردی دانا و خردمند است که گفته‌اند: داماد زرتشت و وزیر گشتاسب بوده است. او در کتاب جاماسب نامه از زرتشت نقل می‌کند که می‌گوید: مردی بیرون می‌آید از بین تازیان؛ مردی بزرگ و سر و بزرگ‌تن و بزرگسان، به آیین جد خویش و با سپاه بزرگ؛ روی به ایران می‌نهد و آبادانی می‌کند و زمین را پر داد کند».

۳. حجت الاسلام و المسلمین فروهی؛

ناصر فروهی حجت الاسلام و المسلمین دکتر ناصر فروهی، در مقاله «انتظار فرج» در این‌باره گفته است: «در دین زرتشت، مسئله انتظار منجی با توجه به منظومه عقیدتی آن به نحو خاص مطرح می‌‌شود. در این دین یک قدرت کیهانی یا (روح خیر) به نام "اهورا مزدا" و یک قدرت کیهانی متضاد (روح بزرگ شو) به نام "اهریمن" خودنمایی می‌‌کند. در طول تاریخ، این دو نیرو تا آخر الزمان با هم که با ظهور "سوشیانس" آغاز می‌‌شود، در ستیزند و آن زمان، خوبی بر شر غلبه می‌‌کند و دوره صلح و پاکی و اعتلای "آهورا مزدا" فرا می‌رسد و با ظهور (سوشیانس) آخرالزمان آغاز می‌گردد».

۴. خانم طاووسی؛

سکینه طاووسی سرکار خانم سکینه طاووسی، در کتاب «انتظار از دیدگاه اهل بیت» در این‌باره گفته‌ است: «انتظار از جمله اصول مسلّم زرتشتیان است که در کتاب اوستا، از موعود سخن گفته‌اند در این دین، موعودهایی معرفی شده‌اند که آنان را "سوشیانت" می‌‌نامند. این موعودها سه تن بوده که مهم‌ترین آنها، آخرین شان است و او "سوشیانت پیروزگر" خوانده شده و این سوشیانت، همان موعود اصلی است. در واقع زرتشتیان تاریخ جهان را به چهار دوره تقسیم می‌‌کنند و برای هر دوره مدت سه هزار سال قائل گردیده‌اند و گفته‌اند که: "یشت زرتشت" در آغاز دوره آخرین ظهور فرمود، پس از او سه نجات دهنده دیگر پیاپی به فواصل هزار سال خواهند آمد. نخستین ایشان، کسی بوده به نام "اوشتار" که درست هزار سال پس از زرتشت پدیدار گشته و دین ایشان "اوشتار ماه" نام داشت و دو هزار سال پس از زرتشت به جهان آمد و سرانجام آخرین موعود با نام "سوشیانت" است. "جان بی ناس" در این زمینه می‌‌نویسد: آخرین ایشان که سوشیانت نام دارد، در رأس هزاره سوم که آخرالزمان است، در می‌‌رسد و روزگار با او پایان می‌‌پذیرد و چون سوشیانت یا مسیح موعود ظهور کند، آخرالزمان آغاز می‌‌شود و آن روز، نشو مردگان است و مردگان بر می‌‌خیزند و زمین و آسمان از موجودات خود تهی می‌‌گردد. پس انجمن عظیم برای داوری و حساب کردار بندگان فراهم می‌‌آید و درباره هر یک از ارواح گذشته فرمان یزدانی صادر خواهد شد».

پرسش‌های وابسته

1. معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
2. منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)
3. منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)
4. ارکان انتظار چیست؟ (پرسش)
5. عناصر و اجزاء انتظار چیستند؟ (پرسش)
6. هدف از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
7. انتظار فرج چه ضرورتی دارد؟ (پرسش)
   1. ضرورت عقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
   2. ضرورت نقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
8. آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ (پرسش)
9. جایگاه انتظار در مکاتب فکری غیر دینی چیست؟ (پرسش)
10. نقش انتظار در حرکت توحیدی چیست؟ (پرسش)
11. انواع انتظار چیست؟ (پرسش)
12. شدت انتظار شخص منتظر چگونه در آرزوها و دعاهای او تجلی پیدا می‌کند؟ (پرسش)
13. لوازم انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
    1. آیا زندگی با یاد امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    2. آیا آرزوی یاری کردن امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    3. آیا ایجاد آمادگی برا پیوستن به امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    4. آیا تربیت منتظران راستین از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
14. دیدگاه اهل سنت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
15. دیدگاه آیین بودا درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
16. آیا جنیان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
17. آیا فرشتگان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
18. چرا گفته می‌شود امام مهدی منتظر ظهور است؟ (پرسش)
19. دلایل انتظار فرج و امید به آینده چیست؟ (پرسش)
20. آیا شیعیان در امر انتظار عجول و شتاب‌زده هستند؟ (پرسش)
21. آیا مسئله انتظار سبب فراگیری ظلم و ستم می‌شود؟ (پرسش)
22. آیا مسئله انتظار سبب تعطیلی احکام اسلامی می‌شود؟ (پرسش)
23. آیا اندیشه انتظار موعود در امت‌های پیشین بوده است؟ (پرسش)
24. آیا انتظار در میان ادیان و ملل گوناگون سابقه‌ای دارد؟ (پرسش)
25. منشأ نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
26. آفات نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش) ‏
27. گونه‌های احادیث درباره انتظار چیستند؟ (پرسش)
28. نمادهای انتظار چیستند؟ (پرسش)
    1. آیا دعای ندبه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    2. آیا دعای عهد از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    3. آیا زیارت آل یاسین از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    4. آیا مسجد جمکران از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    5. آیا مسجد کوفه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    6. آیا مسجد صعصعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    7. آیا مسجد سهله از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    8. آیا عید نیمه شعبان از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    9. آیا روز جمعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
29. چرا کسانی که انتظار امام مهدی را می‌کشیده‌اند بعد از ظهور به مخالفت با ایشان برمی‌خیزند؟ (پرسش)
30. ویژگی‌های اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
31. شیوه ابراز اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
32. منظور از عمومیت انتظار چیست؟ (پرسش)
33. مبانی اشتیاق به فرج چیست؟ (پرسش)
34. چگونه می‌توان انتظار را در جامعه ترویج داد؟ (پرسش)
35. آیا مراد از انتظار تنها انتظار قلبی است؟ (پرسش)
36. منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ (پرسش)
37. منظور از انتظار امام و امت چیست؟ (پرسش)
38. شرایط انتظار واقعی چیست؟ (پرسش)
39. انتظار عملی به چه معناست؟ (پرسش)
40. آیا انتظار مذهب اعتراض است؟ (پرسش)
41. آیا انتظار به معنای گوشه‌گیری و احتراز است؟ (پرسش)
42. آیا انتظار فرج مورد اتفاق همه مسلمین است؟ (پرسش)
43. مسئولیت اجتماعی مسلمین درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
44. کامل‌ترین شکل انتظار عملی برای مقدمه ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
45. انتظار فرج با سرنوشت بشریت چه پیوندی دارد؟ (پرسش)
46. مقصود از انتظار مسیحا چیست؟ (پرسش)
47. منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)
48. منظور از انتظار سازنده چیست؟ (پرسش)
49. منظور از انتظار مسئولانه چیست؟ (پرسش)
50. منظور از انتظار غیر مسئولانه چیست؟ (پرسش)
51. انواع برداشت از انتظار چیست؟ (پرسش)
52. دیدگاه شیعه درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
53. دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
54. دیدگاه آیین هندو درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
55. دیدگاه یهود درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
56. دیدگاه مسیحیت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
57. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
58. علت برداشت‌های انحرافی از انتظار چیست؟ (پرسش) ‏
59. آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ (پرسش)
60. عوامل ایجاد کننده انتظار چیستند؟ (پرسش)
61. لوازم تعریف انتظار چیست؟ (پرسش)
62. نقطه مقابل انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
63. رابطه انتظار با شدت گرفتاری‌ها چیست؟ (پرسش)
64. امام مهدی منتظر چه چیزی است؟ (پرسش)
65. آیا انتظار فرج باید با قصد قربت باشد؟ (پرسش)
66. مراتب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
67. رابطه محبت با انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
68. بالاترین درجه انتظار فرج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
69. مشاهده وقوع ظلم در زمین چگونه انتظار فرج را در مؤمن تشدید می‌کند؟ (پرسش)
70. چه رابطه‌ای میان انتظار فرج و ایمان وجود دارد؟ (پرسش)
71. انتظار منجی در ادوار مختلف دعوت‌های الهی چه معنایی داشته است؟ (پرسش)
72. اندیشه انتظار موعود در اسلام چگونه است؟ (پرسش)
73. آیا انتظار فرج افضل الاعمال است؟ (پرسش)
74. انتظار فرج چیست و چرا بهترین عمل خوانده شده است؟ (پرسش)
75. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
76. آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می‌‏دانند؟ (پرسش)
77. آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟ (پرسش)
78. مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
79. چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟ (پرسش)
80. آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب می‌‏شود؟ (پرسش)
81. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)
82. علت سختی انتظار چیست و چرا می‏‌گویند انتظار زیباست؟ زیبایی انتظار در چیست؟ (پرسش)
83. امام مهدی در قبال منتظران و شیعیان چه عنایاتی دارند؟ (پرسش)
84. منتظران امام مهدی که در قرن‏های گذشته بدون پاین انتظارشان فوت کرده‌اند؛ چه تضمینی وجود دارد که انتظار ما به ثمر برسد؟ (پرسش)
85. آیا انتظار موجب انفعال جامعه نمی‌شود؟ (پرسش)
86. فرج مردم جهان در چیست و چرا انتظار فرج فضیلت و ارزش بیشتری دارد؟ (پرسش)
87. خاستگاه و منشأ اصلی انتظار ظهور «مصلح و نجات‏‌دهنده بزرگ» چیست؟ (پرسش)
88. دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟ (پرسش)
89. دعای اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن به چه منظوری خوانده می‌شود؟ (پرسش)
90. آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟ (پرسش)
91. انتظار در دیگر روزهای سال چگونه معنا پیدا می‏‌کند؟ (پرسش)
92. رابطه انتظار با بهداشت روان چیست؟ (پرسش)
93. رابطه انتظار با آینده جهان چیست؟ (پرسش)
94. فلسفه انتظار چیست؟ (پرسش)
95. باور به ظهور امام مهدی چگونه عامل پایداری و استقامت شیعه می‌شود؟ (پرسش)
96. انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)
97. جایگاه انتظار در فرهنگ شیعه چیست؟ (پرسش)
98. چرا انتظار اهمیت و جایگاه ویژه و برجسته‌ای دارد؟ (پرسش)
99. چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)
100. ویژگی‌‏های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
101. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
102. چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
103. دانش ‏آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
104. رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
105. آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
106. آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
107. وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
108. چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
109. چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
110. جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
111. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
112. صرف‏‌نظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
113. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
114. منتظران راستین امام مهدی دارای چه فضیلت و منزلتی هستند؟
115. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
116. در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
117. ویژگی‏های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
118. آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)
119. ویژگی‌های انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
120. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد اعتقادی چیست؟ (پرسش)
121. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد علمی و اخلاقی چیست؟ (پرسش)
122. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
123. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
124. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
125. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
126. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
127. عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟ (پرسش)
128. چگونه روحیه انتظار را در خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
129. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
130. انتظار چه ابعادی دارد؟ (پرسش)
131. ابعاد اعتقادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
132. ابعاد عملی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.