حضرت هود در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث حضرت هود است. حضرت هود از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حضرت هود در قرآن - حضرت هود در علوم قرآنی - حضرت هود در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

نخستین دعوت هود، همان دعوت تمام انبیاء بود، دعوت به سوی توحید و نفی هرگونه شرک: «هود به آنها گفت ای قوم من! خدا را پرستش کنید.؛ چراکه هیچ معبودی جز او وجود ندارد. شما در اعتقادی که به بت‌ها دارید در اشتباهید و به خدا افترا می‌بندید». این بت‌ها نه شریک او هستند و نه منشأ خیر و شر و هیچ کاری از آنها ساخته نیست، چه افترا و تهمتی از این بالاتر که برای چنین موجودات بی‌ارزشی این همه مقام قائل شوید. هود(ع) سپس اضافه کرد «ای قوم من! من در دعوت خودم هیچگونه چشمداشتی از شما ندارم، هیچگونه پاداشی از شما نمی‌خواهم» تا گمان کنید فریاد و جوش و خروش من برای رسیدن به مال و مقام است، و یا شما به خاطر سنگینی بار پاداشی که می‌خواهید برای من در نظر بگیرید تن به تسلیم ندهید. «تنها اجر و پاداش من بر آن کسی است که مرا آفریده».

سرانجام برای تشویق آنها و استفاده از تمام وسائل ممکن برای بیدار ساختن روح حق‌طلبی این قوم گمراه، متوسل به بیان پاداش‌های مادی مشروط می‌شود که خداوند در اختیار مؤمنان در این جهان می‌گذارد و می‌گوید: «ای قوم من! از خدا بخاطر گناهانتان طلب بخشش کنید سپس توبه کنید و به سوی او باز گردید اگر شما چنین کنید به آسمان فرمان می‌دهد قطره‌های حیاتبخش باران را بر شما پی در پی فرو فرستند». تا کشت و زرع و باغ‌های شما به کم آبی و بی‌آبی تهدید نشوند و همواره سرسبز و خرم باشند. به علاوه در سایۀ ایمان و تقوا و پرهیز از گناه و بازگشت به سوی خدا «نیروئی بر نیروی شما می‌افزاید». هرگز فکر نکنید که ایمان و تقوا از نیروی شما می‌کاهد، نه هرگز. بلکه نیروی جسمانی شما را با بهره‌گیری از نیروی معنوی افزایش می‌دهد و با این پشتوانۀ مهم قادر خواهید بود اجتماعی آباد، جمعیتی انبوه، اقتصادی سالم، و ملتی پرقدرت و آزاد و مستقل داشته باشید.

«آنها گفتند: ای هود تو دلیل روشنی برای ما نیاورده‌ای و ما هرگز به خاطر سخنان تو دست از دامن بت‌ها و خدایانمان بر نمی‌داریم هرگز به تو ایمان نخواهیم آورد»! و پس از این سه جمله غیر منطقی، اضافه کردند: «ما فکر می‌کنیم تو دیوانه شده‌ای و علتش این بوده که مبغوض خدایان ما گشته‌ای و آنها به عقل تو آسیب رسانده‌اند». بدون شک هود - همانگونه که برنامه و وظیفۀ تمام پیامبران است - معجزه یا معجزاتی برای اثبات حقانیت خویش به آنها عرضه داشته بود، ولی آنها به خاطر کبر و غروری که داشتند مانند سایر اقوام لجوج، معجزات را انکار کردند و آنها را سحر شمردند، یا یک سلسله تصادف‌ها و حوادث اتفاقی که نمی‌تواند دلیلی بر چیزی بوده باشد. این جمله که آنها هود را متهم به «جنون» کردند، جنونی که بر اثر خشم خدایان حاصل شده بود! خود بهترین دلیل بر خرافی بودن و خرافه‌پرستی آنها است. سنگ و چوب‌های بی‌جان و بی‌شعور که نیاز به حمایت بندگان خود دارند، چگونه می‌توانند عقل و شعور را از انسان عاقلی بگیرند.

به هر حال هود می‌باید پاسخ دندان شکن به این قوم گمراه و لجوج بدهد، پاسخی که هم آمیخته با منطق باشد، و هم از موضع قدرت ادا شود. قرآن می‌گوید: او در پاسخ آنها این چند جمله را بیان کرد: «من خدا را به شهادت می‌طلبم و همۀ شما نیز شاهد باشید که من از این بت‌ها و خدایانتان بیزارم». اشاره به اینکه اگر این بت‌ها قدرتی دارند از آنها بخواهید مرا از میان بردارند، من که آشکارا به جنگ آنها برخاسته‌ام و علناً بیزاری و تنفر از آنها را اعلام می‌دارم، چرا آنها، معطلند؟ انتظار چه چیز را می‌کشند؟ و چرا مرا نابود نمی‌کنند؟! سپس اضافه می‌کند: نه فقط کاری از آنها ساخته نیست، شما هم با این انبوه جمعیتتان قادر بر چیزی نیستید، «اگر راست می‌گوئید همگی دست به دست هم بدهید و هر نقشه‌ای را می‌توانید بر ضد من بکشید و لحظه‌ای مرا مهلت ندهید». چرا من انبوه جمعیت شما را به هیچ می‌شمرم؟ و چرا کمترین اعتنائی به قوت و قدرت شما ندارم؟ شمائی که تشنه خون من هستید و همه گونه قدرت دارید. برای اینکه من پشتیبانی دارم که قدرتش فوق قدرت‌ها است «من توکل بر خدائی کردم که پروردگار من و شما است». این خود دلیل بر این است که من دروغ نمی‌گویم، این نشانۀ آن است که من دل به جای دگری بسته‌ام، اگر درست بیندیشید این خود یکنوع معجزه است که انسانی تک و تنها با عقاید خرافی جمعیتی نیرومند و متعصب به پیکار برخیزد، و حتی آنها را تحریک به قیام بر ضد خود کند، و در عین حال نه ترسی به خود راه دهد، و نه دشمنانش قدرت بر تصمیم‌گیری بر ضد او داشته باشند.

سرانجام «هود» در آخرین سخن به آنها چنین می‌گوید: «اگر شما از راه حق روی برتابید به من زیانی نمی‌رسد،؛ چراکه من رسالت خویش را به شما ابلاغ کردم». اشاره به اینکه گمان نکنید اگر دعوت من پذیرفته نشود برای من شکست است، من انجام وظیفه کردم، انجام وظیفه، پیروزی است، هر چند دعوتم مورد قبول واقع نشود. سپس همانگونه که بت‌پرستان او را تهدید کرده بودند، او به طرز شدیدتری آنها را به مجازات الهی تهدید می‌کند و می‌گوید: «اگر شما دعوت حق را نپذیرید خداوند بزودی شما را نابود کرده و گروه دیگری را جانشین شما می‌کند و هیچگونه زیانی به او نمی‌رسانید». «این را هم بدانید که پروردگار من حافظ همه چیز و نگاهدارندۀ هرگونه حساب است».

قرآن در آخرین قسمت از سرگذشت قوم عاد و پیامبرشان هود به مجازات دردناک این سرکشان اشاره کرده، نخست می‌گوید: «هنگامی که فرمان ما دائر به مجازاتشان فرا رسید، هود و کسانی را که با او ایمان آورده بودند به خاطر رحمت و لطف خاصی که به آنان داشتیم رهائی بخشیدیم». و باز برای تأکید بیشتر می‌فرماید: «و ما این قوم با ایمان را از عذاب شدید و غلیظ رهائی بخشیدیم».

جالب اینکه: قبل از آنکه مجازات افراد بی‌ایمان و یاغی و ستمکار را بیان کند، نجات و رهائی قوم با ایمان را ذکر می‌کند، تا این پندار پیدا نشود که به هنگام عذاب الهی طبق ضرب المثل معروف خشک و‌تر با هم خواهند سوخت،؛ چراکه او حکیم است و عادل، و محال است که حتی یک فرد با ایمان را در میان انبوهی بی‌ایمان و گناهکار مجازات کند. بلکه رحمت الهی این گونه اشخاص را قبل از درگیر شدن مجازات به محل امن و امانی منتقل می‌سازد، چنانکه قبل از آنکه طوفان فرا رسد کشتی نجات نوح آماده بود و پیش از آنکه شهرهای لوط در هم کوبیده شود، شب هنگام لوط و تعداد معدود یاران با ایمانش به فرمان الهی خارج شدند. این تناسب نیز قابل ملاحظه است که قوم عاد افراد خشن و درشت و بلند قامت بودند که اندام آنها به تنۀ درختان نخل تشبیه شده و به همین نسبت ساختمان‌های محکم و بزرگ و بلند داشتند تا آنجا که در تاریخ قبل از اسلام می‌خوانیم: عرب‌ها بناهای بلند و محکم را به عاد نسبت می‌دادند و می‌گفتند عادی لذا عذاب آنها نیز مانند خودشان غلیظ و خشن بوده است، نه تنها در جهان دیگر، در این دنیا نیز مجازات آنها بسیار شدید و خشن بود.

قرآن در بیان چگونگی عذاب الهی بر قوم عاد می‌گوید: «ما تندباد وحشتناک و سردی را در یک روز شوم که استمرار و ادامه داشت بر آنها فرستادیم». سپس در توصیف این تندباد می‌فرماید: «مردم را همچون تنه‌های نخل ریشه‌کن شده از جا بر می‌کند» و به هر سو پرتاب می‌نمود. قوم عاد اندامی قوی و هیکل‌هائی درشت داشتند، و برای حفظ خود از تندباد، گودال‌ها و پناهگاهی زیرزمینی ساخته بودند، اما قدرت تندباد در آن روز به حدی بود که آنها را از پناهگاه‌هایشان ریشه کن می‌کرد و به این طرف و آن طرف می‌افکند! حتی گفته‌اند آنها را چنان با سر به زمین می‌کوبید که سرهایشان از تنها جدا می‌شد! باد به قدری شدید بود که نخست دست و سرهای آنها را کند و با خود برد، و بعد بقیه بدن‌هایشان همچون نخل بی‌شاخ و برگ، از زمینی کنده شده به هر گوشه و کنار پرتاب می‌گشت.

قرآن در توصیفی دیگر در مورد عذاب این قوم سرکش می‌گوید: «در سرگذشت قوم عاد آیت و عبرتی است، در آن هنگام که باد و طوفانی نازا و بی‌باران بر آنها فرستادیم». عقیم بودن بادها زمانی است که ابرهای باران‌زا با خود حمل نکند، گیاهان را تلقیح ننماید، و فایده و برکتی نداشته باشد، و جز هلاکت و نابودی چیزی همراه نیاورد. سپس به توصیف تندبادی که بر قوم عاد مسلط شد پرداخته می‌افزاید: «از هر چیزی می‌گذشت آن را رها نمی‌کرد تا نابود کند، و به صورت گیاهان خشک و در هم کوبیده یا استخوان‌های پوسیده درآورد». این تعبیر نشان می‌دهد که تندباد قوم عاد، یک تندباد معمولی نبود، بلکه علاوه بر تخریب و در هم کوبیدن و به اصطلاح فشارهای فیزیکی، دارای سوزندگی و مسمومیتی بود که اشیاء گوناگون را می‌پوساند.

حضرت هود

حضرت هود(ع) از پیغمبران بزرگواری است که گذشته از ملکات عالی نفسانی و اخلاق پسندیده انسانی که در وجود او بود، از نظر فضایل، نسب، زیبایی صورت و آراستگی اندام نیز میان مردم زمان خود ممتاز بود و خدای بزرگ کمالات ظاهری و معنوی را یک‌جا در او جمع کرده بود. از سخنانی که میان آن حضرت و قوم بت‌پرست و سرکش وی ردّ و بدل شده و خداوند در قرآن کریم نقل فرموده، می‌توان فهمید که تا چه حدّ برای ارشاد مردم گمراه، بردباری به خرج داد و چه اندازه در برابر نادانی مردم، صبر و شکیبایی کرد که نظیر آن جز میان پیغمبران الهی دیده نمی‌شود. پس از این که چهل سال از عمر هود گذشت، از جانب خدای تعالی مأمور شد تا قوم خود را به پرستش خدای یکتا دعوت و اخلاق پست و عادت‌های ناپسندی را که گریبان گیرشان شده بود به آنان گوشزد فرماید و از عذاب سخت الهی بیمشان دهد.

قوم هود که طبق گفته بعضی سیزده قبیله بودند (و نسبشان به عاد بن عوص بن ارم بن سام بن نوح می‌رسید و به همین سبب به قوم عاد موسوم شده بودند) مردمی ثروتمند، قوی هیکل با عمرهای طولانی بودند. سرزمین آنها «احقاف» و در جنوب غربی جزیرة العرب بین یمن و حضرموت یا یمن و مهرة واقع بود. احقاف سرزمینی حاصل خیز، سرسبز و پرآب بود که در آن زمان در سرزمین‌های مجاور نظیر نداشت. قوای بدنی آنها به حدّی بود که می‌نویسند قطعه‌های بزرگ سنگ را از کوه می‌کندند و به صورت ستون و پایه در زمین کارگذارده و روی آن ساختمان بنا می‌کردند. بلندی قامت آنها را در روایات به درخت خرما تشبیه کرده‌اند و عمر معمولی آنان را بین ۴۰۰ و ۵۰۰ سال نوشته‌اند. همین ثروت بسیار و عمرهای طولانی و نیروی زیاد، بیشتر آنها را به غفلت و بی‌خبری و ظلم و طغیان کشانده بود. تا آنجا که به نقل قرآن کریم، کسی را نیرومندتر از خود نمی‌شناختند «... و می‌گفتند کیست که از ما نیرومندتر باشد آیا نمی‌دیدند آن خدایی که آنها را آفرید نیرومندتر از آنها بود».

فاصله طبقاتی میان آنها زیاد بود. هر کس قدرت و نیروی بیشتری داشت به زیردستان خود ستم می‌کرد و برای جمع کردن اموال بیشتر، به بیچارگان زور می‌گفت و به جای آن‌که در برابر آن همه نعمت‌های وافر و نیروی بسیاری که خدای تعالی به آنها عنایت کرده بود، به سپاس‌گزاری و شکر وی اقدام کنند تا موجب رستگاری آنها گردد، به سرکشی خود در زمین افزوده و راه گردن کشی پیش گرفتند. کم کم گناه بزرگ دیگری میان آنها پیدا شد و روی سابقه‌ای که از بت‌پرستان پیش در خاطر داشتند، به ساختن پرستش بت‌ها و پرستش آنها دست زده و به بزرگ‌ترین کج‌روی بشری گرایش پیدا کردند. در این وقت خدای تعالی اراده فرمود تا هود را که از شهر و دیار خودشان و به آداب و رسوم و اوضاعشان آشناتر از دیگران بود، برای هدایت آنها بفرستد. هود پیغمبر، مانند سایر انبیای الهی رسالت خود را با دعوت به پرستش خدای یکتا و دست کشیدن از پرستش بت‌ها شروع کرد و به ایشان فرمود: «ای مردم! خدای یگانه را بپرستید که جز او معبودی ندارید؛ چرا تقوا پیشه نمی‌کنید؟» و به دنبال این دعوت آسمانی و جان بخش این نکته را نیز همانند سایر پیغمبران تذکر می‌داد که «من از شما اجر و مزدی (برای تبلیغ رسالت خویش) نمی‌خواهم که مزد من تنها با آن خدایی است که مرا آفریده است؛ چرا نمی‌اندیشید» تا بدانید که من به منظور اندوختن ثروت یا کسب ریاست بر شما، دست به کار تبلیغ نشده‌ام و فقط از روی خیر خواهی و انجام وظیفه است که شما را از بت پرستی نهی و به خداشناسی دعوت می‌کنم. من «رسالت‌های پروردگار خویش را به شما ابلاغ کرده و خیرخواه امینی برای شما هستم».

«ای مردم! از خدا بترسید و (حرف مرا بشنوید) از من پیروی کنید. از آن خدایی بترسید که به آن چه می‌دانید، نیرو و کمکتان داده، به وسیله چهارپایان و پسرانتان کمکتان کرده و به باغ‌ها و چشمه‌سارها و به راستی که من از عذاب آن روز بزرگ بر شما ترسانم». اما آن مردم خیره سر به جای اطاعت از سخنان خیرخواهانه هود در پاسخ او گفتند: «بر ما یکسان است چه ما را پند دهی و چه پندمان ندهی، که این کار (بت‌پرستی) رفتار گذشتگان ماست» و ما دست بردار نیستیم.

آزاری که هود از مردم کشید

می‌گویند نخستین باری که هود در جمع آن مردم بت‌پرست آمد و آنها را به خدای یگانه دعوت کرد، بدو گفتند: ای هود تو نزد ما مورد وثوق و شخص امینی هستی! هود گفت: من پیغمبر خدا هستم که نزد شما آمده و می‌گویم که دست از پرستش بت‌ها بردارید. وقتی این سخن را شنیدند، بر خواسته و بدو حمله کردند و او را به حدّی کتک زدند که یک شبانه روز بی‌هوش روی زمین افتاد. چون به هوش آمد گفت: پروردگارا! من مأموریت خود را انجام دادم و رفتار مردم را نیز مشاهده کردی. در این وقت جبرئیل بر آن حضرت نازل شد و عرض کرد: ای هود! خدای تعالی به تو دستور می‌دهد که به کار خود ادامه دهی و از دعوت مردم خسته نشوی. خدا وعده فرموده ترس و وحشتی از تو در دل آنها بیفکند که دیگر قادر به آزار و کتک زدن تو نباشند. هود برخاست و برای بار دوم نزد آنها آمد و گفت: شما در زمین سرکشی کرده و فساد را از حدّ گذرانده‌اید. قوم او که دیدند دوباره هود به سر وقت آنها آمده گفتند: ای هود! از این حرف‌ها دست بردار که اگر این بار به تو حمله کنیم چنان تو را می‌زنیم که بار اوّل را از یاد ببری! هود گفت: از این سخن‌ها دست بردارید. به سوی خدا بازگردید و به درگاه او توبه کنید. مردم در صدد آزار وی برآمدند و چون از او وحشت داشتند، همگی به صورت دسته جمعی برای آزار او پیش آمدند، ولی هود فریادی بر سر آنها زد که همه‌شان فرار کردند.

هود به آنها گفت: ای مردم! به راستی که شما کفر و ناسپاسی را مانند قوم نوح از حدّ گذرانده‌اید و سزاوار هستید تا همان طور که نوح درباره قوم خود نفرین کرد، من هم شما را نفرین کنم. گفتند: ای هود! خدایان قوم نوح ناتوان بودند، ولی خدایان ما نیرومند هستند و خود ما نیز مردمان قوی پنجه‌ای هستیم. تو ما را با قوم نوح یک سان مپندار. از جمله سخنان ناهنجاری که به هود می‌گفتند، آن بود که به او می‌گفتند: ما تو را آدمی سفیه و نادان می‌بینیم و گمان داریم که دروغ‌گو هستی. هود گفت: «ای قوم! من سفیه نیستم، بلکه فرستاده پروردگار جهانیانم». «ای مردم! از پروردگار خود آمرزش بخواهید و سپس به درگاهش توبه آرید تا باران فراوان بر شما ببارد و نیرویی بر نیروی کنونی که دارید بیفزاید (و نیرومندتر شوید) و به حال کفر و نافرمانی از دعوت من رو نگردانید».

منابع

1. مکارم شیرازی، ناصر، قصه‌های قرآن
2. رسولی محلاتی، سید هاشم، تاریخ انبیاء