عیبجویی در جامعه‌شناسی اسلامی
- اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث عیبجویی است. "عیبجویی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل عیبجویی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
عیبجویی با هدف خرده‌گیری، سرزنش و آزار دیگران و افشای آنچه عادتاً از شیوع آن کراهت وجود دارد، نیز از جمله رذائلی است که در برخی آیات با بیانات مختلف بدان توجه داده و از آن نهی شده است. اهل لغت در بیان معنای “لمز” در آیه ۱۱ سوره حجرات بر آنند که لمز بر وزن طنز به معنای عیبجویی و طعنه‌زنی است و بعضی در توضیح فرق میان “همز” و “لمز” برآنند که “لمز” شمردن عیوب افراد در حضور و “همز” ذکر عیوب در غیاب آنهاست[۱]. برخی “لمز” را به عیبجویی با چشم و اشاره و “همز” را به عیب‌جوی با زبان تفسیر کرده‌اند. برخی نیز “همز” را به معنی غیبت‌کننده و “لمز” را به معنی عیب‌جو گرفته‌اند[۲]. علامه طباطبایی نیز در تفسیر آیه ۱۱ سوره قلم می‌نویسد: “هماز” از ماده همز به معنی غیبت‌کردن و عیبجویی نمودن است. ﴿مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ﴾[۳] کسی است که برای برهم زدن و افساد در میان مردم و ایجاد خصومت و دشمنی رفت‌و‌آمد می‌کند[۴]. عیبجویی و پرده‌دری، و انتشار آنچه عموماً از آن کراهت وجود دارد، جایگاه و موقعیت افراد را در جامعه متزلزل ساخته و ارتباطات اجتماعی، علاقه‌ها و تمایل‌های مشترک و همکاری و همیاری انسان‌ها را متأثر می‌سازد.[۵]
آیات قرآنی مرتبط
- برحذر داشتن مؤمنان از دادن نسبت‌های ناروا به یکدیگر: ﴿وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ﴾[۶].
- در آیاتی نیز، حضرت(ص) از همراهی و همسویی با عیب‌جویان برحذر داشته شده است[۷]. عیب‌جویان، همچنین به عذاب سخت و دردناک اخروی بشارت یافته‌اند[۸].[۹]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۸۴۶-۷۴۷.
- ↑ ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۸، ص۵۷ و ج۲۷، ص۳۰۹.
- ↑ «خرده‌گیری، پیشگامی در سخن‌چینی،» سوره قلم، آیه ۱۱.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۶۲۱.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۸۶.
- ↑ «و از یکدیگر عیبجویی مکنید و (همدیگر را) با لقب‌های ناپسند مخوانید! پس از ایمان، بزهکاری نامگذاری ناپسندی است و آنان که (از این کارها) بازنگردند ستمکارند» سوره حجرات، آیه ۱۱.
- ↑ ﴿وَلَا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ * هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ﴾ «و از هر سوگندخواره فرومایه‌ای فرمان مبر! * خرده‌گیری، پیشگامی در سخن‌چینی» سوره قلم، آیه ۱۰-۱۱.
- ↑ ﴿وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ *... كَلَّا لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ﴾ «وای بر هر عیب جوی طعنه زن *... چنین نیست؛ بی‌گمان در آن خرد کننده، فرو افکنده می‌شود» سوره همزه، آیه ۱ و ۴؛ ﴿الَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لَا يَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾ «آنان که به مؤمنان داوطلب دادن صدقه‌ها و به کسانی که جز توان (اندک) خود چیزی (برای دادن صدقه) نمی‌یابند طعنه می‌زنند و آنان را به ریشخند می‌گیرند، خداوند به ریشخندشان می‌گیرد و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره توبه، آیه ۷۹.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۸۶.