چرا نام امام علی در قرآن نیامده است؟ (پرسش)

چرا نام امام علی در قرآن نیامده است؟
موضوع اصلی	بانک جمع پرسش و پاسخ امامت
مدخل اصلی	امامت

چرا نام امام علی(ع) در قرآن نیامده است؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «تعیین امام» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی امامت مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

• هرچند نام حضرت علی(ع) در آیات قرآن مجید ذکر نشده است، امّا آیات متعدّدی درباره آن حضرت نازل شده که مسلمانان صدر اسلام متوجّه آن آیات بودند، لکن اختلاف آنان در تفسیر آیات و به اصطلاح در مفهوم و دلالت آیات بر امامت حضرت بود. برخی از اهل سنت شبهه می‌کنند که چرا نام خاصّ حضرت علی(ع) در قرآن نیامده است تا اصل قضیه و امامت آن حضرت مورد نزاع و مناقشه قرار نمی‌گرفت؟ این شبهه در عصر ائمه اطهار(ع) مانند امام باقر(ع) مطرح بوده و برخی از معاصران نیز به آن پرداختند .

پاسخ

محمد حسن قدردان قراملکی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد حسن قدردان قراملکی در کتاب «امامت» در این‌باره گفته‌ است:

«در پاسخ شبهه فوق نکات ذیل قابل تأمّل است:

1. ذکر اوصاف خاص کافی و بی‌نیاز از ذکر نام: در آیات پیش گفته روشن شد که خداوند با نزول آیات مزبور در صدد معرفی حضرت علی(ع) به عنوان امام و خلیفه بعد از پیامبر(ص) بوده است. با این تعداد آیات به ذکر نام خاص نیازی نبود؛ چراکه برخی از آیات مصداق منحصره جز علی(ع) نداشتند که آیهٔ ولایت و اعطای زکات در حال رکوع نمونهٔ آن است و برخی از آیات نیز در مورد شخصیّت حضرت علی(ع) و معرّفی وی به عنوان امام، ولی، مولی، هادی و اهل البیت نازل و دلالت شفاف داشتند که مورد اتّفاق همه یا اکثریت صحابه بود که آیات آن گذشت. پس در اصل تطبیق آیات ولایت، اهل بیت، أولی الأمر، هادی و مولی به حضرت علی(ع) هیچ مشکل و کژفهمی وجود نداشت تا به ذکر نام خاص آن حضرت نیاز و ضرورت احساس شود. مثلاً اگر پدری هنگام مرگ وصیت کند که وصیّ من از میان فامیل یا پسرانم کسی است که حافظ همهٔ قرآن باشد و بنابر فرض نیز تنها یک پسر به نام x حافظ کل قرآن باشد، در این فرض به ذکر نام پسر نیازی احساس نمی‌شود و بر پدر اشکال حقوقی گرفته نمی‌شود که چرا نام وصی یا حافظ قرآن را به صورت خاص مشخص نمی‌کند. چراکه گفته می‌شود، حافظ کل قرآن در میان پسران یکی بیش نیست. علاوه بر این، اگر پدر قبل از مرگ خود نیز به حافظ بودن پسر خود یا وصی بودنش تأکید و اهتمام داشته باشد. در مورد خلیفه و امام بدون حضرت علی(ع) نیز عین این جریان بلکه افزون تر از آن تکرار شده است.
2. تحویل شبهه به شبهه دیگر: باری ممکن است شخص یا اشخاصی نه در تطبیق آیات و صفات گفته شده بر حضرت علی(ع) بلکه در تفسیر مفاهیم و معانی آن شبهه و تردید نمایند، مثلاً بگویند درست است که قرآن حضرت علی(ع) را "ولی مؤمنان" یا "اهل البیت" یا "هادی" تفسیر و تطبیق کرده است، امّا سخن در معنای «"ولیّ" است که آیا به معنای رهبر، امام و خلیفه است یا به معنای دوست؟ در این صورت باید گفت پس اصل شبهه به عدم ذکر نام علی(ع) در قرآن برنمی‌گردد؛ چراکه فرضاً اگر در قرآن صریح هم گفته می‌شد: "علی بن ابی طالب ولیّ مؤمنان" است، شبهه می‌شد که مقصود از "ولیّ" در آیه چیست؟ پس شبهه به تفسیر و توجیه معنای اوصاف آن حضرت برمی‌گردد. به دیگر سخن شبهه از موضوع خود "عدم ذکر نام علی در قرآن" به شبهه دیگر "اجمال و ابهام اوصاف علی(ع)" تحویل می‌گردد و این خود شبهه دیگر می‌شود. در حلّ این شبهه نیز ما با قراین و شواهد مختلف در آیات و همچنین تمسّک به روایات نبوی روشن خواهیم کرد که اصل دلالت اوصاف حضرت علی(ع) بر مسئلهٔ حکومت و امامت روشن و شفاف است.
3. ذکر نام حضرت در روایات نبوی: اگر مقصود از ذکر نام خاصّ حضرت، شناخت و فهم امامت آن حضرت در اسلام و از طرف خداوند باشد، باید گفت این غایت، غایت عقلانی و دینی است، لکن تحصیل آن به بردن نام خاصّ حضرت علی(ع) در قرآن منحصر نیست، بلکه راه‌کارهای دیگر می‌تواند وجود داشته باشد که یکی از راه‌کارهای شفاف ذکر اسم خاص حضرت در روایات پیامبر اسلام(ص) حامل وحی و مفسّر قرآن است. در صفحات آینده ما به تعداد متعدّد و متواتر روایات نبوی اشاره خواهیم کرد که آن حضرت می‌کوشید با راه‌کارهای مختلف حضرت علی(ع) را جانشین و خلیفه بعدی خود معرفی و نصب کند. با این فرض غایت یعنی فهم و شناخت خلیفه پیامبر(ص) با مراجعه به روایات نبوی قابل حصول و دست‌یافتنی است و با این فرض دیگر به ذکر نام حضرت علی(ع) در قرآن نیازی احساس نمی‌شود. باری اگر کسی بگوید که من - العیاذ بالله - پیامبر(ص) را قبول ندارم و باید نام حضرت علی(ع) در قرآن ذکر می‌شود، باید گفت اوّلاً: کسی که آورندهٔ قرآن یعنی پیامبر را قبول ندارد، چگونه به کتاب آسمانی بودن آن علم پیدا کرده است و ثانیاً: چنین شخصی نمی‌تواند مسلمان باشد و خوش‌بختانه ما نیز بر چنین قائلی دست نیافته‌ایم.
4. تفویض امور دینی به پیامبر(ص): قرآن کریم خود تفسیر و تبیین امور و آموزه‌های لازم دینی را به پیامبر(ص) تفویض و واگذار نموده است: بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ؛ لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولاً مِّنْ أَنفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُواْ مِن قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُّبِينٍ. در این آیات خداوند تبیین ذکر یعنی قرآن کریم و تعلیم آن را به عهدهٔ پیامبر واگذار نموده است، لذا احکام تشریعی آن حضرت که در قرآن نیست، مانند تعداد رکعات نماز، تعداد هفت‌گانه طواف حج در مکتب اهل سنت و شیعه حجت الهی به‌شمار می‌آید و بر این اساس چون بنابر آیات پیش گفته و روایات نبوی - که در صفحات آینده خواهد آمد - پیامبر(ص) تعیین امامت حضرت علی(ع) را به امر الهی نسبت می‌دهد،‌ امامت آن حضرت آسمانی و الهی تلقّی و برای همه مسلمانان نیز حجت شرعی خواهد بود. این جواب در روایت منقول از امام باقر(ع) آمده است که آن حضرت در پاسخ علّت عدم ذکر نام حضرت علی(ع) در قرآن فرمود:" قُولُوا لَهُمْ: إِنَ‏ اللَّهَ‏ أَنْزَلَ‏ عَلَى‏ رَسُولِهِ‏ الصَّلَاةَ وَ لَمْ‏ يُسَمِ‏ ثَلَاثاً وَ لَا أَرْبَعاً حَتَّى‏ كَانَ‏ رَسُولُ اللَّهِ هُوَ الَّذِي فَسَّرَ ذَلِكَ، وَ أَنْزَلَ الْحَجَّ فَلَمْ يُنْزِلْ: طُوفُوا سَبْعاً حَتَّى فَسَّرَ ذَلِكَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ " . به دیگر سخن از آنجا که قرآن کتاب محدود است و امور جزئی غیرمتناهی می‌باشد، روشن است که کتاب محدود باید به امور کلّی بپردازد لذا قرآن تبیین امور جزئی از جمله امامت را به پیامبر خویش واگذار نموده است. به تعبیر آخر امور جزئی نامحدود است و شامل اهمّ مسائل دینی می‌شود از قبیل بحث وجود خدا مثلاً جسم است یا نه؟ صفات خدا که آیات با ذات متّحد است یا نه؟ در این مسائل که اساس و رکن است، قرآن نیز وارد جزئیات نشده و مورد اختلاف متکلمان و مفسران قرار گرفته است که اگر قرار باشد، قرآن در جزئیات نیز وارد می‌شود می‌بایست این امور را نیز تبیین می‌کرد که در این صورت ده ها بلکه صدها جلد کتاب آسمانی به نام قرآن لازم بود.
5. جلوگیری از تحریف قرآن: یکی از نکاتی که در توجیه عدم ذکرنام حضرت علی(ع) در قرآن گفته شده این است که آن حضرت مخالفان تندی داشت که همهٔ فکر و همّ خود را برای به دست گرفتن زمام حکومت و خلافت مبذول و برای این منظور به هر وسیله‌ای تمسّک می‌کردند، پیش‌تر اشاره شد که خلیفه دوم برای جلوگیری از نوشتن وصیت پیامبر(ص) در آخرین روزهای پر برکتش در مورد خلیفه خود، حتّی حاضر شد رسول خدا را - العیاذ بالله - به زدن حرف نامربوط متّهم کند. با این فرض و جو حاکم بر صدر اسلام، اگر نام حضرت علی(ع) در قرآن ذکر می‌شد، محتمل بود مخالفان حضرت، پیامبر اسلام(ص) را به نظیر اتّهام ایّام آخر عمر شریفش متّهم کنند یا در صدد حذب آیه مربوطه برآیند که آن به تحریف قرآن منجر می‌شد. [خداوند]] برای صیانت آخرین کتاب آسمانی به جای ذکر نام حضرت علی(ع) در قرآن به اوصاف منحصره آن حضرت و همچنین روایات نبوی اکتفا نمود تا هم اصل غرض یعنی معرّفی و نصب حضرت علی(ع) به خلافت و هم جلوگیری از تحریف قرآن قابل تحقّق باشد.
6. پیشگیری از آسیب‌های سیاسی و امنیتی: نکته دیگری به نظر نگارنده خطور کرده و آن اینکه خداوند متعال در عدم ذکر نام حضرت علی(ع) به عنوان جانشین و امام و حاکم بعدی تعمّد داشته است، نه به دلیل اینکه خداوند از این طریق مؤمن واقعی و به اصطلاح سره را از ناسره معلوم و تفکیک کند، بلکه به این دلیل که خداوند با علم ازلی خویش می‌دانست بحث حکومت و سیاست عرصه مناقشات، رقابت‌ها و چه‌بسا جنگ‌های سیاسی و خونین است. اگر در قرآن و وحی به طور خاص و به صورت یک اصل و رکن نام حضرت علی(ع) به عنوان خلیفه و امام بعدی ذکر شود، طرفداران و مخالفان حضرت علی(ع) یکی به دلیل دفاع از اصل قرآنی و دیگری به بهانه‌های مختلف مانند توجیه مقام امامت، خلافت یا گرفتن هرم حکومت و قدرت به مقابله و ستیز با همدیگر روی آورده و این برای درخت نوپای اسلام آفت بلکه چه‌بسا اصل حیات آن را تهدید می‌کرد. ما در ابتدای فصل پیشین در ذیل بحث شبهه تکفیر مواردی را ذکر کردیم که متعصّبان اهل سنت و تشيع یکدیگر را به کفر و خروج از اسلام متّهم نموده و به قتل و ترور مخالف خود نیز دست زدند و تاریخ صدها بلکه هزاران نفر را در خود ثبت کرده است. در حالی‌که اسلام و قرآن هیچ بیان و اختلافی از مخالفت حضرت علی(ع) بالصراحه ذکر نکرده است. حال اگر چنین جهشی بالا می‌رفت و این خود بزرگ‌ترین آسیب اسلام و مسلمانان می‌شد، در حالی‌که هدف از امامت و تقویت اسلام و رهبری بوده و این خلاف غرض محسوب می‌شد. لذا خداوند برای پیشگیری از تضعیف و آسیب اسلام و مسلمانان امامت حضرت علی(ع) رامطلقاً ترک ننمود بلکه آن را با ذکر اوصافی در قرآن یا روایات پیامبر ذکر و تبیین نمود تا هم اصل مطلب بیان و روشن گردد و هم از بسترسازی برای ظهور مناقشات و آسیب‌ها جلوگیری شود.
7. لحاظ مصلحت مسلمانان: نکتهٔ دیگری که به نظر می‌رسد این‌که اگر نام حضرت علی(ع) در قرآن به عنوان یک اصل یا آموزهٔ دینی در کنار آموزه‌هایی مانند نبوت و معاد یا احکام فقهی مثل نماز و روزه وارد می‌شد، تردید یا انکار آنها به منزلهٔ انکار پیامبر و خداوند و با کفر و الحاد و ارتداد مساوی تلقّی می‌شد که لازمهٔ آن خروج از دایرهٔ اسلام و صراط مستقیم است. بنابراین اگر نام حضرت علی(ع) در قرآن ذکر می‌شد مخالفان حضرت با انواع حیله‌ها و راه‌کارها به انکار و تکذیب اصل فوق روی آورده و کثیری از مردم را نیز به سوی اهداف خود می‌کشیدند که این موجب خروج جمع زیادی از اسلام و مسلمانی می‌شد و این برخلاف غایت حکمت و رحمت الهی است. عالمان شیعه که امامت را نه رکن دین "اصول دین" بلکه از فروع مذهب تلقّی می‌کنند به مسئلهٔ امامت از همین منظر نگاه می‌کنند و معتقدند برادران اهل سنت با انکار اصل امامت حضرت علی(ع) نه از دین بلکه از مذهب تشيع خارج شده‌اند.

امّا اگر اسم حضرت علی(ع) به عنوان امام و خلیفه بلافصل در قرآن ذکر می‌شد برای این تلقی و قرائت از "امامت" مجالی باقی نمی‌ماند؛ چراکه منکر امامت حضرت علی(ع) مانند منکر اصل نبوت یا نماز تلقّی و بر وی حکم مرتد جاری می‌شد.

پس خداوند از باب لطف و خیرخواهی مسلمانان نام حضرت علی(ع) را در قرآن به عنوان فوق ذکر نکرده است</ref>».

پرسش‌های مصداقی همطراز

1. چرا نام امام علی در قرآن نیامده است؟ (پرسش)
2. آیا نصب امام در روایات نبوی آمده است؟ (پرسش)
3. آیا نصب امام عامل تفرقه بین مسلمانان است؟ (پرسش)
4. اگر نصب امام اتفاق افتاده است پس چرا شهرت ندارد؟ (پرسش)
5. آیا بیعت صحابه و مردم با ابوبکر در سقیفه برای اثبات امامت او کافی نیست؟ (پرسش)
6. اگر نصب امام علی اتفاق افتاد پس چرا او به این انتصاب احتجاج نکرد؟ (پرسش)
7. اگر امام علی برای امامت نصب شده است پس چرا برای تصدی حکومت اقدام نکرد؟ (پرسش)
8. اگر امام علی برای امامت نصب شده است پس چرا سال‌ها سکوت کرد؟ (پرسش)
9. اگر امام علی برای امامت نصب شده است پس چرا بیعت ابوبکر پذیرفت؟ (پرسش)
10. اگر امام علی برای امامت نصب شده است پس چرا در شورای تعیین خلیفه سوم شرکت کرد؟ (پرسش)
11. اگر امام علی برای امامت نصب شده است پس چرا حکومت را پس از قتل خلیفه سوم نپذیرفت؟ (پرسش)
12. اگر امام علی برای امامت نصب شده است پس چرا با خلفای وقت خود همکاری کرد؟ (پرسش)
13. اگر امام علی برای امامت نصب شده است پس چرا به نماز خلفا اقتدا کرد؟ (پرسش)
14. اگر امام علی برای امامت نصب شده و خلیفه دوم از دید او نامشروع است پس چرا رابطه فامیلی با او برقرار کرد؟ (پرسش)
15. اگر امام علی برای امامت نصب شده و دیگر خلفا از دید او نامشروع‌اند پس چرا سه فرزند خود را به نام‌های خلفا نام‌گذاری کرد؟ (پرسش)
16. اگر امام علی برای امامت نصب شده و دیگر خلفا از دید او نامشروع‌اند پس چرا از خلفا ستایش و تمجید کرد؟ (پرسش)
17. آیا نصوص نصب و خلافت امام علی تعارض ندارند؟ (پرسش)
18. نظریه انتخاب در تعیین امام چیست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. امامت چیست؟ (پرسش)
2. امامت در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)
3. امامت در قرآن و حدیث به چه معنا به کار رفته است؟ (پرسش)
4. قرآن در مورد امامت چه آیاتی دارد؟ (پرسش)
5. چه احادیثی در مورد امامت وجود دارد؟ (پرسش)
6. امام کیست؟ (پرسش)
7. امام در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)
8. امام در قرآن و حدیث به چه معنا به کار رفته است؟ (پرسش)
9. قرآن در مورد امام چه آیاتی دارد؟ (پرسش)
10. چه احادیثی در مورد امام وجود دارد؟ (پرسش)
11. امامت چه کاربردهایی دارد؟ (پرسش)
12. بحث از امامت چه اهمیت یا ضرورتی دارد؟ (پرسش)
13. دیدگاه‌های مذاهب اسلامی در باره امامت چیست؟ (پرسش)
14. موارد اختلافی امامیه و اهل سنت در مورد امامت چیست؟ (پرسش)
15. نظر امامیه در مورد تعیین تکلیف بر خداوند بر وجوب امامت چیست؟ (پرسش)
16. آیا وجوب تعیین امام بدعت‌آمیز است؟ (پرسش)
17. آیا کلامی‌انگاری امامت بدعت‌آمیز است؟ (پرسش)
18. آیا مخالفان امامت کافراند؟ (پرسش)
19. آیا امامت موروثی است؟ (پرسش)
20. آیا امامت از دوران کودکی امکان‌پذیر است؟ (پرسش)
21. آیا مقام امامت بر مقام نبوت برتری دارد؟ (پرسش)
22. آیا امامان شیعه بر دیگر پیامبران برتری دارند؟ (پرسش)
23. آیا می‌توان به مقام امامت بدون مقام نبوت رسید؟ (پرسش)
24. آیا امامت با دموکراسی ناسازگار است؟ (پرسش)
25. آیا غیبت امام با فلسفه ضرورت امامت ناسازگار است؟ (پرسش)
26. آیا مهدویت با دموکراسی ناسازگار است؟ (پرسش)
27. آیا امامت با اصل خاتمیت ناسازگار است؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع امامت

• کتاب‌شناسی امامت؛
• مقاله‌شناسی امامت؛
• پایان‌نامه‌شناسی امامت.