افضلیت امام از دیدگاه ظاهریه

مقدمه

احتمالاً کمتر نام این گروه را شنیده باشید. بنیان‌گذارش داوود بن علی اصفهانی (۲۷۰ق) است که قیاس و اجتهادورزی را برنمی‌تافت و تنها به ظواهر کتاب و سنت استناد می‌کرد^[۱]. برخی نویسندگان، مذهب ظاهری را در شمار دیگر مذاهب فقهی اهل سنت آورده‌اند^[۲].

شاید با دقت در نام این گروه، متوجه شده باشید که ویژگی اصلی آن، توجه به رویکرد نص‌گرایی در اصول و فروع دین است^[۳]. شاخص‌ترین چهره ظاهرگرایان که در این باره سخن گفته است، ابن‌حزم اندلسی (۴۵۶ق) است. او در برخی کتاب‌های خود، آنجا که در مقام بیان شرایط امام است، هیچ اشاره‌ای به شرط افضلیت نمی‌کند^[۴]. در برخی دیگر از آثار خود، نظریه جواز امامت مفضول با وجود افضل را تأیید می‌کند و تنها یک جا را استثنا می‌کند؛ آن هم جایی که کسی در تمام موارد فضل و علم، برتر باشد. او معتقد است که ابوبکر چنین ویژگی داشت^[۵]. ابن‌حزم در دیگر آثار خود، شدیداً به نظریه لزوم امامت افضل تاخته است. وی می‌نویسد که این نظریه هیچ دلیلی از قرآن، سنت، اجماع، عقل و قیاس ندارد، از این رو باید کنار گذاشته شود^[۶].^[۷]

جستارهای وابسته

منابع

فاریاب، محمد حسین، افضلیت امام از منظر عقل و نقل

پانویس

↑ درباره او، ر. ک: شمس‌الدین محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ص۱۰۲-۱۰۳.
↑ جالب آنکه ایشان چهار مکتب فقهی اهل سنت را چنین برشمرده‌اند: حنفی، مالکی، شافعی و داوودی (محمد بن احمد مقدسی، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ص۳۷).
↑ به طور کلی اطلاعات اندکی درباره این مذهب وجود دارد (ر. ک: ابن‌حزم اندلسی، حجة الوداع، ص۱۴۲-۱۴۹).
↑ ابن‌حزم اندلسی، علم الکلام، ص۹۵.
↑ ابن‌حزم اندلسی، الأصول و الفروع، ص۲۳۴.
↑ ابن‌حزم اندلسی، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، ج۳، ص۸۹.
↑ فاریاب، محمد حسین، افضلیت امام از منظر عقل و نقل، ص ۸۸.

[1] درباره او، ر. ک: شمس‌الدین محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ص۱۰۲-۱۰۳.

[2] جالب آنکه ایشان چهار مکتب فقهی اهل سنت را چنین برشمرده‌اند: حنفی، مالکی، شافعی و داوودی (محمد بن احمد مقدسی، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ص۳۷).

[3] به طور کلی اطلاعات اندکی درباره این مذهب وجود دارد (ر. ک: ابن‌حزم اندلسی، حجة الوداع، ص۱۴۲-۱۴۹).

[4] ابن‌حزم اندلسی، علم الکلام، ص۹۵.

[5] ابن‌حزم اندلسی، الأصول و الفروع، ص۲۳۴.

[6] ابن‌حزم اندلسی، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، ج۳، ص۸۹.

[7] فاریاب، محمد حسین، افضلیت امام از منظر عقل و نقل، ص ۸۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]