بحث:تکالیف و وظایف علما در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)

وظیفه و منزلت فقیه

• علمای اسلام و رهبران فکری فرهنگی جامعۀ اسلامی مکرر در روایات مورد تعریف و تمجید قرار گرفته و شأن والای آنان گوشزد شده است. پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمودند: «جایگاه و منزلت فقیه در وقت غیبت مانند جایگاه و منزلت انبیاء بنی‌اسرائیل است. علماء ورثه انبیاء و دژ اسلام و حجت‌های ائمه بر مردم هستند». بیان این مقام و حکایت‌گر رسالت ویژه و تکلیف حساس و خطیر علماء به عنوان سکان‌داران دین، سنگربانان عقیده و ایمان و پرچم‌داران هدایت مردم است. آنان در عصر غیبت باید جای خالی حضور امام غایب را به خوبی پر کنند. علمای عصر غیبت باید مردم را به سوی امام بخوانند و بر وجود آن امام راهنمایی کنند و از دین آن حضرت دفاع نموده، ضعیفان از بندگان خدا را از تورهای‌ شیاطین‌ و شبهات گمراهان‌ نجات دهند.

وظایف فقیه در دوران غیبت

• بر این اساس علماء در دوران انتظار وظایفی خاص دارند؛ از جمله آن وظایف عبارت است از:

زهد

• پرهیزگاری و پیشوایی پرهیزگاران: بزرگ‌ترین افتخار برای عالمان شیعه این است که عهده‌دار نقش وراثت از امام زمان(ع) می‌شوند. در این بین آفاتی وجود دارد که ممکن است این نقش یعنی وراثت از امام غائب برای آنان دچار خدشه شود دنیاطلبی و رغبت باطنی به آنچه وابستۀ به دنیاست بزرگ‌ترین آفت علماست، به همین دلیل علما باید بکوشند تا ملکۀ زهد و بی‌رغبتی از دنیا را در خودشان تقویت کنند، به گونه‌ای که در باطن به دنیا و متعلقاتش بی‌میل شوند و زندگی دنیا را برای ساختن آخرت بخواهند و بدین وسیله زمینه‌ساز اصلاح خودشان و اصلاح امتِ منتظر شوند: «"وَ تَفَضَّلْ عَلَی عُلَمَائِنَا بِالزُّهْدِ"»
• به بیان دیگر، علما در زمان غیبت وظیفه‌ای را انجام می‌دهند که اگر امام زمان(ع) حضور داشتند، آن را انجام می‌دادند، البته در شعاعی کوتاه و ظرفی محدود. یعنی روشنگری و هدایت خلق خدا در دوران غیبت.
• در واقع دو وظیفه بر عهده علما ضرورت دارد: یکی اینکه خودشان را از آلودگی گناهان و غفلت‌ها پاک کنند و لحظه به لحظه به خدا نزدیک‌تر شوند، دیگر آنکه دست دیگران را نیز بگیرند و اطراف خویش را نورافشانی کنند. در واقع باید نقش امام را در شعاعی کوچک و محدود ایفا کنند عالمی که در مکتب اهل بیت تربیت شده باشد می‌تواند مرتبه از ولایت و امامت رانسبت به مردم عهده‌دار شود.

نصیحت

• واژه نُصح به معنی خلوص کامل و دوری از هرگونه پلیدی است. دانشمندان باید در اندیشه و قول و فعل خویش از هر گونه شبهۀ آلودکننده ای پاک و منزه باشند و با یکرنگی خیرخواه امت بوده جز به خیر و صلاح آنان نیندیشند، چرا که امام غائبِ آنان در زهد و نصیحت کردن برترین انسان‌های عصر خویش است و عالمی که با امامش سنخیت ندارد، نمی‌توان او را منتظر نامید. باید توجه داشت در عصر غیبت کانون فعالیت‌های فرهنگی و دینی عالمان گلواژۀ انتظار است. محور توسعۀ فرهنگی و فرهنگ‌سازی آنان، دعوت به دین قائم آل محمد(ص) و فرهنگ انتظار است. بنابراین، اساس کار عالمان دینی در عصر غیبت، مدیریت ذهن‌ها و اراده‌ها و جهت‌دهی مردمان به سوی خلیفه خدا و حجت اوست.

جهاد

1. جهاد همه جانبۀ فرهنگی، اجتماعی، دینی: یکی از اصلی ترین وظایف علما در عصر غیبت سکوت نکردن در برابر شبهه افکنان عقیده و ایمان و مجاهدت در عرصۀ علمی و فرهنگی و همچنین حل مشکلات، اجتماعی، دینی و تربیتی که جامعه منتظران با آن روبه‌رو هستند است.

دستگیری از نسل جوان

• از آنجا که علما یک نوع وابستگی خاص به امام عصر دارند لازم است تکالیف کلی فرد منتظر و نیز وظایف خود نسبت به آن حضرت را به نحو احسن و اکمل به جا آورند. امام زمان(ع) به ویژه در زمان غیبت، در جهت هدایت شیعیان و جلوگیری از گمراهی جوانان، از علما بسیار انتظار دارند. چگونه ممکن است امام زمان(ع) شاهد باشد جوانان معصومی که در خاندان شیعه متولد شده‌اند این گونه طعمه شیاطین و گرگ صفتان شوند و از علما انتظاری نداشته باشند؟!. به عبارتی دیگر عالمان دین علاوه بر فکر مهدی‌باوران، با قلب آنان نیز سر و کار داشته و ارتباط برقرار می‌سازند. آن عالمان پیوسته به سه حیطه شناختی، عاطفی و رفتاری مهدی‌باوران عنایت دارند تا در هنگامه‌های هجوم شهوات و شبهات به کام زهرآگین شیاطین فرو نغلتند و رشته‌های قلوب مردم را به عشق امام گره می‌زنند.

تجهیز علمای دوران انتظار به وسیله علم و حکمت

• تجهیز علمای دوران انتظار به وسیله علم و حکمت: از برخی احادیث معتبر استفاده می‌شود برای تحقق و گسترش حکومت امام عصر در سطح جهان، حتی پس از ظهور حضرت، اخلاص، فداکاری، سختی و خون دل خوردن‌های فراوان لازم است. برای تحقق حکومت جهانی موعود، افزون بر مهارت‌های جنگی و نظامی، مهارت‌ها و توانایی‌های دیگری نیز مورد نیاز است. افزون بر شجاعت و شهامت سرداران جنگی ورزیده، حکمت و درایت عالمانی فرزانه و وارسته نیز نیاز خواهد بود. وقتی دریافتیم مهم‌ترین مشکل امام زمان(ع) جهاد علمی و فرهنگی است، یعنی جهاد با شبهه افکنانی است که قرائت‌های جدیدی از دین ارائه می‌کنند، روشن می‌شود افزون بر دلیرمردانی ورزیده در عرصۀ جهاد نظامی به عالمانی وارسته و توانا نیازمندیم تا امام زمان(ع) را در جهاد علمی با این شیاطین انسان نما یاری رسانند؛ البته ما چنان باید خود را به اوج آمادگی برسانیم که به محض ظهور حضرت بتوانیم در رکاب او شمشیر بزنیم و از پیشرفته‌ترین سلاح‌های نظامی نیز استفاده کنیم؛ اما حال که فهمیدیم امام زمان(ع) مسؤولیت مهم دیگری نیز دارد که رنج و غصه‌اش از هر چیز دیگری بیش‌تر و کشنده‌تر است، علما و همچنین تمامی منتظران باید برای یاریشان خود را به سلاح علم و آگاهی مجهز کنند و با تمام توان در رفع این گونه شبهه‌ها بکوشند تا بتوانند دوستان و شیعیان حضرت را از دام شیاطین شبهه افکن رها کنند. بنابراین مرزبانی از قلوب شیعیان امام عصر بر عهدۀ عالمان ربانی است: «عالمان شیعیان ما، محافظ و نگهبان آن مرزهایی هستند که نفوذگاه ابلیس و پیروان جنی و انسی او است. این مرزبانان عقیده و ایمان، شیعیان ضعیف ما را از بی ایمانی و غلبه شیطان دور می‌دارند. آگاه باشید که هرکس برای چنین امر مهمی به پا خیزد، فضیلتش هزار هزار مرتبه از فضیلت جنگ و کارزار با تمام دشمنان اسلام بیش‌تر است؛ چرا که شر و بلا را از دین و بدن محبان ما دور می‌سازد».

تعلیم دین و تنظیم اندیشه‌ها

• تعلیم دین و تنظیم اندیشه‌ها: در عصر غیبت، جاودانگی اسلام اقتضاء دارد تعلیم دین و اجرای احکام تداوم یابد و این وظیفه مهم بر عهده فقیهان عادل و اسلام‌شناس است. روایات متعددی درباره تحکیم ایمان مردم و نیز سرپرستی ایتام آل محمد وارد گردیده است که ناظر به این وظیفه خطیر مرزبانان حوزه فکری و عقیدتی است. دو نمونه از این روایات:

1. معاویة بن عمار می‌گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: مردی است که از شما روایت بسیار نقل می‌‌کند و در میان مردم انتشار می‌دهد و آن را در دل شیعیانتان استوار می‌کند و شاید عابدی از شیعیان شما باشد که در روایت چون او نباشد؛ کدام یک بهترند؟ حضرت فرمود: «آنکه احادیث ما را روایت کند و دل‌های شیعیان ما را استوار می‌‌سازد از هزار عابد بهتر است».
2. امام حسن عسکری(ع) در حدیث نسبتاً طولانی که از پدرش و او هم از پدرانش و آن حضرات هم از رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) نقل کردند می‌فرماید: «بدتر از یتیمی که پدرش را از دست داده است یتیمی است که از امامش جدا شده و نمی‌تواند به او برسد و نداند حکم در آنچه از شرایع و احکام دینش دچار می‌گردد چیست، توجه کنید هرکس از شیعیان ما علوم ما را بداند و کسی که نسبت به شریعت ما جاهل و از دیدن ما محروم مانده است را هدایت کند یتیمی را در دامنش بزرگ کرده. آگاه باشید هر کس او را هدایت کند و شریعت ما را به او بیاموزد در رفیق اعلی با ما خواهد بود».

دفاع و حفاظت از دین

• دفاع و حفاظت از دین: بر اساس تعالیم عالیه اسلام و دستورات پیشوایان دین، تلاش برای فراهم آوردن انگیزه‌ها و وسایلی که موجب شناخت معارف اسلامی و پراکندن آنها می‌‌شود، بزرگ‌ترین خدمت انسانی و عالی‌ترین عمل اجتماعی و والاترین گام اصلاحی و مهم‌ترین واجب الهی است که هر انسان هوشیار و بیداری که توانایی کشیدن بار آن را به دوش دارد، بایستی بدون آنکه در آن کار سستی روا بدارد، بدان قیام کند. بنابراین، تردیدی نیست که تنها پرداختن به خود کافی نیست، بلکه بر هر انسان مسلمان منتظر لازم است که در عین خودسازی تا آنجا که برای او امکان دارد به دیگران هم برسد، تا آنان نیز به مقام شامخ آخرین حجت خدا، و شکوه روز ظهور و لزوم انتظار فرج، آشنا شوند.
• سنگربانان و مرزبانان دین، بعد از تجهیز به علوم و تفقه در دین، باید به حفاظت از آن بپردازند. آنان، در عصر غیبت، نقش امام را در شعاعی محدود ایفا می‌کنند و از مرزهای عقیدتی و فرهنگی پاسداری می‌نمایند، با قرائت‌های نو و بدعت‌آمیز از دین ـ که در واقع مسخ فرهنگ دینی است ـ مبارزه می‌کنند و در این راه، اولاً: باید مبانی دین را با براهین علمی مستحکم کنند و دین را آنگونه که هست به بشریت معرفی نمایند ثانیاً؛ در مقابل شبهات و القائات شیاطین آخرالزمان به مقابله و روشنگری برخیزند. امام هادی فرمودند: «اگر نبودند کسانی از علما که بعد از غیبت قائم مردم را به سمت او دعوت کنند و از دین او با دلایل خداوند دفاع کنند و بندگان ضعیف خداوند را از دام‌های ابلیس و سرکشان او، رهایی سازند و از شبکه ناصبان خلاص نمایندف هیچ کس باقی نمی‌ماند مگر اینکه از دین برمی‌گشت، ولی اینان هستند که دل‌های شیعیان ضعیف را به دست می‌گیرند همچنان که ناخدای کشتی سکان کشتی را به دست می‌‌گیرد، آنان برترین کسان نزد خدای عزوجل هستند». همچنین امام صادق(ع) فرمودند: «علمای شیعه در مرزهایی که شیطان و ایادی او در پشت آنها کمین کرده‌اند، پاسداری داده و آنها را از اینکه بر شیعیان ناتوان هجوم برند، بازمی‌‌دارند و اجازه نمی‌دهند که شیطان و پیروان او و دشمنان اهل بیت (ع) بر ضعفای شیعه تسلط یابند. پس هر کس از شیعیان ما که برای این موضوع نصب شود، از کسانی که با روم و تُرک و خزر در جهادند، هزار هزار مرتبه برتر است؛ زیرا او از ادیان شیعیان و دوستداران ما دفاع می‌‌کند، ولی آنها از بدن‌های آنها». و در روایت دیگری امام جواد (ع) می‌فرماید: «کسانی که سرپرستی شیعیان آل محمد (ص) را عهده‌دار شوند، شیعیانی که از امامشان جدا شند و در جهل و نادانی سرگردانند و در دست شیاطین و دشمنان اهل بیت، گرفتار و اسیر هستند، و آنان را نجات دهند و از سرگردانی رها سازند، و با برهان‌ها و منطق حق و گفتار ائمه (ع) آنان را از وسوسه‌های شیطان و دشمنی ناصبین برهانند، در پیشگاه الهی، از درجات بالایی برخوردار خواهند شد و برتری که پیدا می‌‌کنند بیشتر از برتری آسمان بر زمین، عرش و کرسی و (حجب) انوار حق بر آسمان است. و فضل آنان بر عابد مثل فضل قمر لیله البدر است بر کم‌نورترین ستاره در آسمان».
• جوامع بشری به میزان فاصله‌ای که از فرهنگ وحیانی پیدا می‌کنند، به قعر مشکلات و فتنه‌های خطرناکی فرو می‌غلتند و در امواج تبعات آن دست و پا می‌زنند. عالمان دینی پیوسته فریادرس آنان بوده و به نجات و انقاذ آنان می‌شتابند و شیاطین را به خشم می‌آورند. از همین رو هرگاه عالمی از جهان رخت برمی‌بندد، بزم سرور و شادمانی شیاطین برپا می‌شود.
• ناکامی بشر، از نابالغی او سرچشمه می‌گیرد و اوج محرومیت و ناکامی، در غربت عصر غیبت تجلی می‌یابد. از این رو با غیبت آن عنصر لطیف آسمانی، "فترت" و فاصله‌ای از حجت الهی به وجود آمد. این "فترت" به دنبال خود "حیرت" زایی خواهد داشت و مردم را در گرداب سرگردانی‌ها به بازی خواهد گرفت و تا سرحد تهاجم فتنه‌ها خواهد کشاند، به گونه‌ای که انبوه فتنه‌ها او را به حصار خود درخواهد آورد و به بند خواهد کشید و تا او را به تاریکی‌ها و یأس ننشاند، آرام نمی‌گیرد. با نگاهی گذرا به مجموع روایات، چالش‌های چهارگانه "فترت"، "حیرت"، "فتنه" و "یأس" را در عصر غیبت می‌توان مشاهده نمود. از این رو عالمان دینی بر اساس راهبردهای چهارگانه‌ای که در عصر غیبت فراسویشان است، به مصاف چالش‌های چهارگانه عصر غیبت می‌روند تا از این معبر به سوی مهندسی بلوغ اجتماعی راه بگشایند. عالمان در عصر غیبت با "دعوت" خویش به مصاف "فترت" می‌روند و در حد خود آن را پوشش می‌دهند؛ با "دلالت" خویش به مصاف "حیرت"‌ها می‌روند و حیرت‌زدایی می‌کنند؛ با "ذب و دفاع" به مصاف "فتنه‌"ها می‌روند و گره‌های کور آن را از ذهن، دل و دست و پای مردم می‌گشایند تا امواج طوفان فتنه‌ها ایشان را در شهوات و شبهات فرو نغلتاند و با "انقاذ و نجات" خویش به مصاف "یأس" می‌روند تا ناامیدان را از قعر هلاکت برهانند. در یک کلام بر همه منتظران به ویژه علما و دانشمندان اسلام فرض است که خود و دیگران را از دام و فریب شیطان و شیطان‌نماها نجات دهند و دل‌های خود را بر اساس عقاید صحیح اسلامی ثابت و استوار کنند.

تربیت منتظران براساس ابزارهای تربیتی معرفی شده توسط امامان (ع)

• امام عصر ابزارهای جهت‌دهی تربیتی را برای شخصیت‌هایی که با آرزوها و دردهای انتظار زندگی می‌‌کند را تعریف کرده است مانند متون، ادعیه، نامه‌نگاری‌ها، مکاتبه‌ها و پاسخ دادن به سؤالات مختلف و مورد ابتلا؛ اما نشر و تنظیم این متون برعهده علماست تا به وسیلۀ این عنصر مهم شکل گیری منتظران واقعی صورت پذیرد و بتوانند خالصانه خدا را عبادت کنند تا طبق همان متون ثواب اعمال آنها مانند کسانی باشند که امام عصر را درک کرده اند.

نکته‌ای مهم در باب وظایف علما در زمان غیبت

• در دوران غیبت، بخصوص غیبت کبری، اختلاف نظرهای طبیعی میان علماء و خبرگان دین که محور بارز و قاطعی هم برای جلوگیری از آن وجود ندارد، سبب می‌‌شود راه به روی افکار و نظرات و برداشت‌های مختلف در اصول و فروع دین باز شود. در میان نظرات گوناگونی که ابراز می‌شود طبیعتاً عناصری هم از مکاتب انحرافی یا از مذاهب غیر امامی شیعی (زیدی، اسماعیلی، فطحی) به مجموعه مکتب اهل بیت راه می‌یابد که خلوص و استحکام این مکتب مقدس را تهدید می‌کند و حتی در دراز مدت ممکن است جهت مکتب را به کلی دگرگون نماید. اینجاست که یکی از مهم‌ترین وظایف رهبران امت در آن برهه از زمان، خودش را نشان می‌‌دهد، وظیفه‌ای که درست انجام دادن آن می‌‌تواند به معنای حفظ مذهب باشد. و آن وظیفه عبارت است از اینکه تشیع به عنوان یک نظام فکری و عملی، مرزبندی شود و لحاظ عقیدتی و عملی با استفاده از میراث ارزشمند سخنان ائمه چهارچوبی برای این مکتب ترسیم گردد و علما با توجه به این مرزبندی مکتب را در معرض فهم و استفاده پیروانشان قرار دهند. نتیجه این می‌‌شود، علماء و متفکران شیعه این امکان را پیدا می‌‌کنند که انحراف اصولی یعنی خروج از حیطۀ مبانی مذهب در فقه و کلام را، از اختلاف نظرهایی که در داخل محدوده مکتب پیش می‌آید، جدا کنند.

نتیجه گیری

• در مجموع اگر بخواهیم وظیفۀ علما در قبال منتظران را در زمان غیبت و زمان ظهور تقسیم بندی کنیم، وظایف به سه بخش تقسیم می‌‌شود:

1. تربیت نسل زمینه‌سازان ظهور در زمان غیبت.
2. تربیت نسلی که تمکن علمی برای رسیدن به منتظران زمینه ساز را ندارند، این نمونه از افراد منتظران مخلصی هستند که توانمندی علمی و معنوی آنها کمتر از نسل " منتظران زمینه‌ساز" است. در واقع چنین منتظرانی افرادی بی‌سواد ولی داری استعدادهایی بدون استفاده هستند که با تلاش و کمک علمای دینی به حدی از اخلاص و معرفت دینی دست می‌‌یابند.
3. تربیت نسلی برای بعد از ظهور و برای اطاعت و یاری امام: نمونه‌های دیگر از شخصیت منتظران به صورت بالفعل در یاری کردن امام مهدی(ع) بعد از ظهور مبارک او و نه در دوره غیبت شرکت خواهند کرد، این نمونه مصداق نسل "یاران" هستند که روایات دربارۀ آنها سخن گفته شده است و دربارۀ نقش مورد توقع آنها در ایجاد تغییر قاطعانه در واقعیت بشری بعد از شکست دادن نیروهای ظالم و مستکبر خبر داده است که با حرکت امام مهدی(ع) مبارزه می‌‌کنند در واقع تربیت و آماده کردن چنیین شخصیتی در زمان ظهور به عهدۀ علماست..

• بنابراین، فقها به عنوان سکان دار مذهب شیعه در تمام اوقات در برابر شیعیان وظایفی خطیر داشتند منتها در زمان غیبت امام به علت شرایط خاص وظایفی مهم تر وخاص تر بر عهدۀ ایشان قرار می‌‌گیرد.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: