تفسیر عرفانی

تفسیر عرفانی عبارت از این است که قرآن علاوه بر ظواهر، دارای بواطنی است که از راه تصور یا از طریق کشف و شهود عرفانی می‌‌توان به آن دست یافت. اینگونه تفاسیر را به دو قسم فیضی ـ اشاری (عملی) و تفسیر مبتنی بر عرفان نظری تقسیم کرده‌اند. در نوع اول، عارفان، آیات قرآنی را بر معنایی مغایر با مفاهیم ظاهری و به مقتضای اشارات پنهانی و رمزی تأویل می‌‌کنند و نوع دوم تحت تأثیر مکتب و آثار عرفانی ابن عربی به‌ویژه آموزه وحدت وجود پدید آمد. این نوع از تفسیر دارای ضوابط و معیارها و مبانی خاص خود است و در جای خود موافقان و مخالفانی دارد.

مقدمه

تفاسیر عرفانی با تکیه بر تأویل ظواهر آیات و اخذ به باطن نوشته شده‌اند؛ مانند:

«بیان السعادة فی مقامات العبادة»، اثر سلطان محمد بن محمد جنابذی (گنابادی) (سلطان علیشاه)، مفسر با تمسک به شمار اندکی از روایات اهل بیت (ع) بیشتر به مسائل عرفانی پرداخته است.
«رحمة من الرحمان فی تفسیر و إشارات القرآن» (تفسیر ابن‌عربی) اثر «ابوبکر محمد بن علی بن محمد»، معروف به «محیی‌الدین بن‌ عربی». این تفسیر از آثار و تألیفات ابن‌عربی گردآوری شده و در واقع تفسیر ملاّ عبدالرزاق کاشانی است.
تفسیر عاملی به زبان فارسی، اثر ابراهیم موثق عاملی معروف به موثق، در هشت جلد به همت کتابخانه صدوق چاپ شده است. نویسنده با تبیین نظریات و اشارات عرفا، به کتاب خود جنبه تحلیلی داده است.
«غرائب‌ القرآن و رغائب‌ الفرقان» معروف به «تفسیر نیشابوری»، به قلم «نظام‌الدین حسین قمی نیشابوری» معروف به «نظام نیشابوری» و «نظام اعرج»، به زبان عربی، ده جلد.
«تفسیر کشف‌الأسرار و عدّة‌الأبرار» معروف به «تفسیر خواجه عبدالله انصاری»، به زبان فارسی، نوشته «ابوالفضل رشیدالدین میبدی» در ده جلد. در این تفسیر، در کنار مباحث ادبی، فقهی و تاریخی، آیات بر مذاق عرفا ترجمه و تأویل شده است.
«تفسیر تستری»، تألیف «ابومحمد سهل بن عبدالله تستری».
«حقائق‌ التفسیر» تألیف «ابوعبدالرحمن سلمی».
«لطائف‌ الاشارات» تألیف «ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن قشیری»^[۱].^[۲]

جستارهای وابسته

منابع

فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس

↑ ایازی، محمد علی، آشنایی باتفاسیر قرآن، صفحه ۶۰و(۵۸-۴۸۲)و(۴۸-۵۵۴)و۲۲؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، صفحه ۶۲۹و۶۰۳و۵۸۸و۲۱۲؛ معرفت، محمد هادی، التفسیروالمفسرون فی ثوبه القشیب، جلد۲، صفحه ۵۴۰.
↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۱۱.

[1] ایازی، محمد علی، آشنایی باتفاسیر قرآن، صفحه ۶۰و(۵۸-۴۸۲)و(۴۸-۵۵۴)و۲۲؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، صفحه ۶۲۹و۶۰۳و۵۸۸و۲۱۲؛ معرفت، محمد هادی، التفسیروالمفسرون فی ثوبه القشیب، جلد۲، صفحه ۵۴۰.

[2] فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۱۱.

[۱]

[۲]