سهل بن حنیف انصاری در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سهل بن حنیف انصاری است. سهل بن حنیف انصاری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سهل بن حنیف انصاری در قرآن - سهل بن حنیف انصاری در نهج البلاغه - سهل بن حنیف انصاری در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
سهل بن حنیف بن واهب بن عکیم از تیره بنی عمرو بن عوف از اوس [۱] و مکنّا به ابوسعد، ابوعبداللّه، ابوثابت، ابوسعید، ابوالولید و ابومحمد است.[۲] چهره وی نیکو وصف شده [۳] و از انصارِ پیشتاز در اسلام[۴] و از نقبای دوازده‌گانه دانسته شده است که در پیمان عقبه دوم از سوی پیامبر (ص) برگزیده شدند.[۵] وی پس از مسلمان شدن، شبانه بت‌های قومش را شکست و از این رو امیرمؤمنان علی (ع) همواره از وی تجلیل می‌کرد.[۶] در ماجرای پیمان مؤاخات (برادری)، برخی از برادری میان سهل و عبداللّه بن مسعود سخن گفته‌اند؛[۷] اما بنا به نقلی که سند آن ضعیف، مخدوش و مردود دانسته شده،[۸] پیامبر (ص) میان او و علی (ع) پیمان برادری بست.[۹] این در حالی است که بسیاری از اهل سنت[۱۰] پیمان برادری رسول خدا (ص) با امیرمؤمنان علی (ع) را از متواترات و مسلّمات قطعی دانسته‌اند.[۱۱] سهل در بدر، اُحُد و خندق و دیگر غزوه‌های رسول خدا (ص) حضور داشت.[۱۲] وی را از پایداران در احد دانسته‌اند که تا پای جان از پیامبر (ص) دفاع کرد و آن حضرت پایداری او را ستود.[۱۳] رسول خدا تیراندازی وی را ستود و فرمود تا برای رویارویی با دشمن برای او تیر فراهم کنند.[۱۴]
بنابر نقل ابن عباس، آیه ﴿إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيَانٌ مَرْصُوصٌ﴾[۱۵] درباره گروهی از جمله علی (ع) و سهل بن حنیف نازل شده است.[۱۶] خداوند در این آیه پیکارگران صف بسته در راهش را به بنایی استوار و آهنین تشبیه کرده و از دوستی خدا با آنان خبر می‌دهد. نیازمندی سهل و ابودجانه موجب برخورداری آن دو از غنایم بنی‌نضیر شد، در حالی که رسول خدا (ص)غنایم این غزوه را با مشورت انصار به مهاجران اختصاص داد.[۱۷]
مفسران در تفسیر آیه ﴿وَمَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ وَلَكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾[۱۸] به این داستان پرداخته‌اند.[۱۹] وی در سریه‌ای به فرماندهی علی بن ابی‌طالب (ع) (سال نهم هجری) که برای نابودی فُلس (بت قبیله طی) انجام شد، شرکت داشت.[۲۰] روایاتی از سهل در منابع روایی اهل سنت نقل شده [۲۱] که شمار آنها را ۴۰ حدیث دانسته‌اند [۲۲] برخی روایاتِ فضایل امام علی (ع)، حدیث غدیر[۲۳] و نکوهش خوارج از او نقل شده‌اند.[۲۴] راوی حدیث او فرزندانش، عبید بن سباق، عبدالرحمن بن ابی لیلی و ابووائل هستند.[۲۵]سهل از مخالفان خلافت ابوبکر بود و وی را نکوهش کرد.[۲۶] وی به هنگام محاصره عثمان، به دستور امیرمؤمنان علی (ع) عهده‌دار امامت جماعت مسجد النبی شد.[۲۷] سهل از اصحاب و شیعیان امیرمؤمنان (ع)بود؛[۲۸] همچنین همراه برادرش عثمان بن حنیف عضو شُرطة الخمیس بود که امیرمؤمنان (ع) به آنها وعده بهشت داده بود.[۲۹] سهل شخصیتی خردمند، دانا، مدیر [۳۰] و محبوب علی (ع) وصف شده[۳۱] که آن حضرت با وی در برخی امور مشورت می‌کرد.[۳۲] وی در آغاز خلافت امیرمؤمنان (ع)از سوی آن حضرت به ولایت شام منصوب شد که مأموران معاویه در مسیر تبوک از ورود وی جلوگیری کردند.[۳۳] امام (ع)او را هنگامی که برای دفع فتنه جملی‌ها به سوی بصره حرکت کرد، به کارگزاری مدینه گماشت.
سهل در پیکار با قاسطین به نمایندگی از انصار نسبت به امیرمؤمنان (ع) اعلان وفاداری کرد [۳۴] و در آن نبرد فرمانده سواره‌نظام اهل بصره بود.[۳۵] او در ماجرای حکمیت، مخالفان امام علی (ع) را به پذیرش رأی آن حضرت فراخواند.[۳۶] نامه‌هایی از سوی امیرمؤمنان علی (ع) به وی نیز گزارش شده‌اند.[۳۷] سرانجام، سهل پس از بازگشت از صفین در سال ۳۸ هجری در کوفه درگذشت [۳۸] و علی (ع) او را در بُرد یمانی کفن کرد [۳۹] و با گفتن چند تکبیر،[۴۰] بر او نماز گزارد [۴۱] و در مرگ او گریست.[۴۲] نسل سهل از فرزندانش سعد، عثمان و ابوامامه ادامه یافت و برخی از آنان تا قرن سوم هجری در مدینه و بغداد می‌زیستند[۴۳].[۴۴].
جستارهای وابسته
- عباد بن حنیف (برادر)
- عثمان بن حنیف (برادر)
منابع
پانویس
- ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۳۴۲؛ جمهرة انساب العرب، ص ۳۳۶؛ تهذیب الاسماء، ج۱، ص۳۳۳.
- ↑ رجال الطوسی، ص۶۶؛ الاستیعاب، ج۲، ص۶۶۲؛ تهذیب الکمال، ج۱۲، ص۱۸۴.
- ↑ الآحاد و المثانی، ج۳، ص۴۵۵؛ اسد الغابه، ج۲، ص۳۱۸.
- ↑ الاصابه، ج۳، ص۱۶۶؛ الاعلام، زرکلی، ج۳، ص۱۴۲.
- ↑ بحارالانوار، ج۷۸، ص۳۷۶.
- ↑ الکامل، ج۲، ص۱۰۷؛ اعیان الشیعه، ج۷، ص۳۲۱؛ الاعلام من الصحابه، ج۱۰، ص۴۳ - ۴۵.
- ↑ سبل الهدی، ج۳، ص۳۶۵.
- ↑ البدایه و النهایه، ج۷، ص۲۲۳؛ اعیان الشیعه، ج۷، ص ۳۲۱.
- ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۳، ص۳۵۹؛ المحبر، ص۷۱؛ البدایه و النهایه، ج۷، ص۲۲۳.
- ↑ سنن الترمذی، ج۵، ص۳۰۰؛ نظم درر السمطین، ص۹۴ - ۹۵؛ کنزالعمال، ج۹، ص۱۶۷، ۱۷۰؛ ج۱۳، ص۱۰۶.
- ↑ اعلام الوری، ج۱، ص۳۶۳؛ الغدیر، ج۳، ص۱۱۳ - ۱۱۴.
- ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۳، ص۳۵۹؛ الاستیعاب، ج۲، ص ۶۶۲؛ المستدرک، ج۳، ص۴۰۸.
- ↑ المغازی، ج۱، ص۲۴۰، ۲۴۹؛ تاریخ طبری، ج۲، ص ۵۳۳.
- ↑ المغازی، ج۱، ص۲۵۳، ۲۴۰؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۸۹ - ۳۹۰.
- ↑ «بی‌گمان خداوند کسانی را دوست می‌دارد که در راه او صف زده کارزار می‌کنند چنان که گویی بنیادی به هم پیوسته (و استوار) اند» سوره صف، آیه ۴.
- ↑ تفسیر حبری، ص۳۲۱ - ۳۲۲؛ تفسیر فرات کوفی، ص۴۸۱؛ کنزالدقائق، ج۱۳، ص۲۲۱.
- ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۳، ص۳۵۹؛ المغازی، ج۱، ص۳۷۹؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۱۹۲.
- ↑ «و آنچه خداوند به پیامبرش از (دارایی) آنان (به غنیمت) بازگرداند چیزی نبود که شما برای (به دست آوردن) آن، اسبان و شترانی دوانده باشید ولی خداوند پیامبرانش را بر هر کس بخواهد چیره می‌گرداند و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره حشر، آیه ۶.
- ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۳۹۱؛ البحر المحیط، ج۱۰، ص ۱۴۰.
- ↑ المغازی، ج۳، ص۹۸۴ - ۹۸۵؛ امتاع الاسماع، ج۲، ص ۴۶.
- ↑ مسند احمد، ج۳، ص۸۵؛ صحیح البخاری، ج۴، ص۷۰؛ صحیح مسلم، ج۳، ص۱۱۶ - ۱۱۷.
- ↑ تهذیب الاسماء، ج ۱، ص ۳۳۳ - ۳۳۴؛ الاعلام، زرکلی، ج ۳، ص ۱۴۲.
- ↑ الطرائف، ص۱۴۰؛ مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۴۸۳؛ الغدیر، ج۱، ص۴۴ - ۴۵.
- ↑ مناقب الامام امیرالمؤنین (ع)، ج۲، ص۵۴۶؛ الخصال، ص۴۶۵؛ المصنف، ج۸، ص۷۲۹.
- ↑ اسد الغابه، ج۲، ص۳۱۸؛ الاصابه، ج۳، ص۱۶۵.
- ↑ الخصال، ص۴۶۱؛ الاحتجاج، ج۱، ص۱۰۳؛ بحارالانوار، ج۲۸، ص۲۰۰، ۲۰۸، ۲۱۸.
- ↑ تاریخ طبری، ج۴، ص۴۲۳؛ المنتظم، ج۵، ص۵۷؛ الکامل، ج۳، ص۱۸۷.
- ↑ البدء و التاریخ، ج۵، ص۱۱۹؛ الفوائد الرجالیه، ج۳، ص ۳۴ - ۳۵.
- ↑ رجال کشی، ج۱، ص۱۶۱؛ جامع الرواة، ج۱، ص۳۹۲؛ الفوائد الرجالیه، ج۳، ص۳۵.
- ↑ الفوائد الرجالیه، ج۳، ص۳۴.
- ↑ نهج البلاغه، ج۴، ص۲۶، کلمه ۱۱۱.
- ↑ الجمل، ص۱۶۲.
- ↑ الاخبار الطوال، ص۱۴۱؛ تاریخ طبری، ج۴، ص۴۴۲؛ المنتظم، ج۵، ص۷۵.
- ↑ وقعة الصفین، ص۹۳؛ الفتوح، ج۲، ص۵۴۰.
- ↑ وقعة الصفین، ص۲۰۸؛ المنتظم، ج۵، ص۱۱۸؛ الکامل، ج۳، ص۲۹۴.
- ↑ مسند احمد، ج ۳، ص ۴۸۵؛ صحیح مسلم؛ بشرح النووی، ج ۱۲، ص ۱۴۰؛ فتح الباری، ج ۱۳، ص ۷۵.
- ↑ انساب الاشراف، ج۳، ص۲۳؛ نهج البلاغه، نامه۷۰؛ مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۳۳۷.
- ↑ الطبقات، خلیفه، ص۱۴۹؛ المستدرک، ج۳، ص۴۰۸.
- ↑ الکافی، ج۳، ص۱۴۹؛ تهذیب الاحکام، ج۱، ص۲۹۶؛ بحارالانوار، ج۲۲، ص۱۳۴.
- ↑ الکافی، ج۳، ص۱۸۶؛ المستدرک، ج۳، ص۴۰۸؛ تهذیب الاحکام، ج۳، ص۱۹۸.
- ↑ المنتظم، ج۵، ص۳۸؛ تهذیب الاسماء، ج۱، ص۳۳۴؛ العبر، ج۱، ص۴۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۷۸، ص۳۷۶.
- ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۳، ص۳۵۸ - ۳۵۹؛ النسب، ص ۲۷۳.
- ↑ خراسانی و گودرزی، مقاله «سهل بن حنیف انصاری»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۶.