شهادت در راه خدا در معارف و سیره حسینی

شهادت حاضر بودن، گواهی دادن، کشته شدن در راه خدا. در فرهنگ قرآنی، از شهادت با تعبیر "قتل فی سبیل الله" یاد شده است: ﴿وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ الله أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَكِنْ لَا تَشْعُرُونَ﴾^[۱].

مقدمه

فداکاری و از جان گذشتگی در راه خدا و دین، نهایت رستگاری انسان مؤمن است و آنان که جان خویش را بر سر دین می‌نهند، هم به کامیابی ابدی در آخرت می‌رسند، هم شهادتشان سرچشمۀ الهام و الگوی فداکاری برای دیگران محسوب می‌شود. نخستین شهید اسلام، "سمیّه" مادر عمار یاسر بود که با نیزۀ ابو جهل در زیر شکنجه به شهادت رسید. پس از او نیز مسلمانانی که چه زیر شکنجه‌ها، چه در جبهه‌های نبرد با مشرکان و چه در دفاع از حق و مواجهه با حکّام ستمگر جان باخته‌اند، همواره سرمشق آزادگان خداجوی بوده‌اند. در علّت نامگذاری چنین مرگی به "شهادت"، گفته‌اند: "یا بدان جهت است که فرشتگان رحمت خدا در صحنۀ شهادت حضور می‌یابند، یا بدان سبب که خدا و رسول، به بهشتی بودن شهدا گواهی می‌دهند، یا این که شهید در قیامت، همراه انبیا بر امّت‌های دیگر گواهی می‌دهد، یا این که شهید، زنده و حاضر است، به مقتضای ﴿أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ﴾، یا بدان جهت که شهید، به شهادت حق قیام می‌کند تا کشته شود^[۲].

فیض شهادت، چنان ارزشمند است که اولیاء دین همواره از خداوند، آرزوی آن را داشته‌اند. در دعاهای ما نیز مکرر از خداوند، درخواست شهادت شده است و روایات بسیاری دربارۀ شهادت و جایگاه شهید آمده است. رسول خدا (ص) فرموده است: «فَوْقَ كُلِّ بِرٍّ بِرٌّ حَتَّى يُقْتَلَ الرَّجُلُ فِي سَبِيلِ الله، فَإِذَا قُتِلَ فِي سَبِيلِ الله فَلَيْسَ فَوْقَهُ بِرٌّ»^[۳]. بالاتر از هر نیکی، نیکی است، تا آنکه انسان در راه خدا کشته شود. پس چون در راه خدا کشته شد، بالاتر از آن، نیکی نیست. در احادیث است که: شهادت، برترین مرگ است. قطرۀ خون شهید، نزد خدا از بهترین قطرات است. شهادت موجب آمرزش گناهان می‌شود. شهید از سؤال قبر، مصون است و فشار قبر ندارد و در بهشت، با حوریان هماغوش است. شهید، حق شفاعت دارد. شهدا اوّلین کسانی‌اند که وارد بهشت می‌شوند و همه به مقام شهیدان غبطه می‌خورند^[۴]. شیخ مفید، شهادت را مقامی والا می‌داند که آنکه در راه خدا صبر و مقاومتی کند تا آن حدّ که خونش ریخته شود، روز قیامت از امنای والامرتبۀ الهی محسوب می‌شود^[۵]. نظر به وجه الله، از خصوصیّات شهید است و این نتیجۀ نفی بعد لجنی از وجود خویش و رسیدن به خلود و قداست کامل در سایۀ شهادت است.

در مکتب خاندان وحی، "شهادت" مطلوب و معشوق آنان است و امامان، یا مقتول و یا مسموم بوده‌اند و مرگشان شهادت بوده است. گرچه جان ائمّه و اولیاء خدا و بندگان خالص، عزیز است، ولی دین خدا عزیزتر است. بنا بر این جان باید فدای دین گردد تا حق، زنده بماند و این، همان "سبیل الله" است.

در دوران سید الشهدا، شرایطی پیش آمده بود که جز با حماسۀ شهادت، بیداری امّت فراهم نمی‌شد و جز با خون عزیزترین انسان‌ها، نهال دین خدا جان نمی‌گرفت. این بود که امام و اصحاب شهیدش، عاشقانه و آگاهانه به استقبال شمشیرها و نیزه‌ها رفتند تا با مرگ خونین خویش، طراوت و سرسبزی اسلام را تأمین و تضمین کنند و این سنّت، همچنان در تاریخ باقی ماند و "شهادت"، درس بزرگ و ماندگار عاشورا برای همۀ نسل‌ها و عصرها گشت. به فرمودۀ امام خمینی: "خط سرخ شهادت، خطّ آل محمّد و علی است و این افتخار از خاندان نبوّت و ولایت به ذرّیۀ طیّبۀ آن بزرگواران و به پیروان خطّ آنان به ارث رسیده است"^[۶]. کسی می‌تواند به این جایگاه رسد، که رشته‌های علایق جسمانی و حیات مادّی را گسسته باشد و عشق به حیات برتر، او را مشتاق شهادت سازد. گذشتن از این موانع و رسیدن به آن وارستگی و رهایی از تعلّقات، ایمانی بالا می‌طلبد و به همین جهت است که شهادت، نزدیک‌ترین طریق و راه میان بر برای رسیدن به خدا و بهشت است.

غیر از کشتگان میدان جهاد، در روایات اسلامی کسان دیگری هم که نوعی رنج کشیده و تلاش داشته‌اند و جان در آن راه باخته‌اند، "شهید" محسوب شده‌اند، همچون کسی که در دفاع از مال، جان، شرف و ناموس خود و برای احقاق حق خویش کشته شود، یا آنکه در مهاجرت در راه خدا جان بسپارد، یا آنکه با ایمان کامل و با محبّت اهل بیت و در حال انتظار فرج برای حاکمیّت عدل جان بدهد، نیز کسی که در راه طلب علم بمیرد یا در غربت مرگش فرا رسد، یا زنی که هنگام زایمان، جان بسپارد، یا آنکه در راه عمل به وظیفۀ امر به معروف و نهی از منکر کشته شود^[۷].

منابع

محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا

پانویس

↑ «و کسانی را که در راه خداوند کشته می‌شوند مرده نخوانید که زنده‌اند امّا شما درنمی‌یابید» سوره بقره، آیه ۱۵۴.</.ref> به کسانی که در راه خدا کشته می‌شوند، مرده نگویید، بلکه آنان زنده‌اند، ولی شما درک نمی‌کنید. نیز، خداوند مشتری اموال و جانهای کسانی است که در راه خدا می‌جنگند، می‌‌کشند و کشته می‌شوند و پاداش بهشت از خداوند می‌گیرند: ﴿إِنَّ الله اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ الله فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ﴾«همانا خداوند از مؤمنان، خودشان و دارایی‌هاشان را خریده است در برابر اینکه بهشت از آن آنها باشد؛ در راه خداوند کارزار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند» سوره توبه، آیه ۱۱۱.
↑ مجمع البحرین، واژه «شهد».
↑ بحار الأنوار، ج۹۷، ص۱۰(چاپ بیروت).
↑ روایات مربوط به شهادت و فضیلت شهدا را از جمله در منابع زیر مطالعه کنید: بحار الأنوار، ج۹۷؛ وسائل الشیعه، ج۱۱؛ میزان الحکمه، ج۵، کنز العمال، ج۴، و کتاب «خط سرخ شهادت» از بنیاد شهید.
↑ اوائل المقالات، شیخ مفید (چاپ کنگره شیخ مفید)، ص۱۱۴.
↑ صحیفه نور، ج۱۵، ص۱۵۴.
↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص۲۸۰.

[1] «و کسانی را که در راه خداوند کشته می‌شوند مرده نخوانید که زنده‌اند امّا شما درنمی‌یابید» سوره بقره، آیه ۱۵۴.</.ref> به کسانی که در راه خدا کشته می‌شوند، مرده نگویید، بلکه آنان زنده‌اند، ولی شما درک نمی‌کنید. نیز، خداوند مشتری اموال و جانهای کسانی است که در راه خدا می‌جنگند، می‌‌کشند و کشته می‌شوند و پاداش بهشت از خداوند می‌گیرند: ﴿إِنَّ الله اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ الله فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ﴾«همانا خداوند از مؤمنان، خودشان و دارایی‌هاشان را خریده است در برابر اینکه بهشت از آن آنها باشد؛ در راه خداوند کارزار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند» سوره توبه، آیه ۱۱۱.

[2] مجمع البحرین، واژه «شهد».

[3] بحار الأنوار، ج۹۷، ص۱۰(چاپ بیروت).

[4] روایات مربوط به شهادت و فضیلت شهدا را از جمله در منابع زیر مطالعه کنید: بحار الأنوار، ج۹۷؛ وسائل الشیعه، ج۱۱؛ میزان الحکمه، ج۵، کنز العمال، ج۴، و کتاب «خط سرخ شهادت» از بنیاد شهید.

[5] اوائل المقالات، شیخ مفید (چاپ کنگره شیخ مفید)، ص۱۱۴.

[6] صحیفه نور، ج۱۵، ص۱۵۴.

[7] محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص۲۸۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]