مقام عین الله به چه معناست؟ (پرسش)
| مقام عین الله به چه معناست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مقام معصوم |
| مدخل اصلی | مقام معصوم |
مقام عین الله به چه معناست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط با بحث‌های مقام معصوم، مقام عین الله و عین الله است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مقام معصوم مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین سید محمود جزائری در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «کارکردهای علم غیب امامان معصوم در شئون ایشان» در این‌باره گفته است:
«یکی از مقامات حائز اهمیت ائمه(ع) عین الله بودن ایشان است. که هم با آیات قرآن قابل اثبات است و هم مجموعه‌ای از احادیث بر آن دلالت صریح دارد.
معنای عین الله، نخست باید دید که عین الله بودن اهل بیت(ع) به چه معناست: در تفسیر عین الله بیان‌ها و احتمال‌های مختلفی مطرح شده است؛ که عبارتند از:
۱. شاهد بر خلق یا اعمال آنها.[۱] ۲. شاهد روز قیامت.[۲] ۳.بهترین افراد، خواص خدا، اصفیاء الله.[۳] ۴. وسیله نظر رحمت خدا.[۴] ۵.وسیله نظر رحمت خدا به دلیل ولایت ائمه(ع) و وسیله نظر نقمت خدا بخاطر بغض اهل بیت(ع).[۵] ۶. حافظ دین خدا.[۶] ۷.واسطه نگاه خدا به خلق به یک اعتبار و واسطه نگاه خلق به خدا به اعتبار دیگر.[۷] ۸.کسی که به مصالح کلی و جزئی خلق نظر می‌کند.[۸] ۹.کسی که نابینایی، دو بینی، خواب غفلت و بیداری بر او وارد نمی‌شود. ۱۰.مطلع بر خلق، کسی که چشمش تمام آسمان‌ها و زمین‌ها را می‌بیند.[۹] ۱۱.کسی که خدا برای ایجاد و افاضه مصالح و هدایت بندگان بواسطه او به خلق نظر می‌نماید.[۱۰]
آنچه به نظر نگارنده می‌رسد این است که همه این احتمالات صحیح است و هر کدام از یک زاویه متفاوت به یک مقام نگریسته‌اند.
آیات و روایات دال بر عین الله بودن اهل بیت(ع): در آیات قرآن از این مقام به عنوان مقام "رؤیت اعمال مردم"، "شهادت بر خلق یا اعمال خلق" یاد شده است. در اینجا به دو مورد از آنها اشاره می‌کنیم. در روایات نیز تصریح به عین الله بودن امامان(ع) گردیده است:
۱.﴿وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ﴾[۱۱] روایاتی که در منابع شیعه از رسول خدا(ص) و ائمه طاهرین(ع) وارد شده، مصداق "المؤمنون" را ائمه طاهرین(ع) می‌دانند. در نتیجه آن بزرگوارن نیز بر اعمال بندگان آگاه هستند. در روایت صحیح از امام صادق(ع) نقل شده که ایشان کلمه "المؤمنون" را به ائمه(ع) تفسیر کرده‌اند.[۱۲] از این آیه استفاده می‌شود که پیامبر و ائمه(ع) کارهای مردم را می‌بینند؛ نه اینکه صرفا به آنها اطلاع داده شود که فلانی این کار را انجام داد. هر چند عرضه اعمال هم به ایشان می‌شود. و منافاتی میان دیدن اعمال و عرضه اعمال که در روایات ذیل این آیه آمده، نیست؛ همانگونه که کارهای مردم به محضر خدا نیز عرضه می‌شود.[۱۳] در حالی که خدا همه چیز را می‌بیند. البته نحوه دیدن اعمال مردم توسط رسول الله(ص) یا ائمه(ع) در احادیث، گوناگون گفته شده، که به دلیل مُثبِت بودن آنها منافیِ یکدیگر نیستند. مثلا مرحوم صفار بیش از بیست روایت به این مضمون نقل می‌کند که ستونی یا چراغی از نور برای ائمه(ع) نصب می‌شود که اعمال خلائق را در آن می‌بینند.[۱۴] و از سوی دیگر روایاتی مطرح می‌کند که دنیا در نزد امام مانند گردویی در کف دست او است که به تمام اطراف آن احاطه دارد. از این رو هیچ چیز از وی پنهان نمی‌ماند. و به تعبیر امام صادق(ع): "فلا یعزب عنه منها شیء".[۱۵] ظاهر این روایات این است که تمام دنیا و مخلوقات در منظر امام است.
۲. ﴿كَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُواْ شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا﴾[۱۶] برید عجلی می‌گوید: از امام باقر(ع) درباره آیه فوق سؤال کردم. فرمودند: "ما اهل بیت امت وسط هستیم و ما شاهدان الهی بر خلق او و حجت او در زمین هستیم."[۱۷] پس شهادت امام بر خلق از این آیه قابل اثبات است. و با توجه به اینکه شهادت در قیامت متوقف بر دیدن اعمال است معلوم می‌گردد که امام در دنیا رفتار مردم را دیده است.
۳.أسود بن سعید می‌گوید خدمت امام باقر(ع) بودم که خود حضرت بدون آنکه من چیزی بپرسم شروع کرد و فرمود: "... ما عین و دیده خدا در میان خلقش می‌باشیم."
۴. امام صادق(ع) در بحث زیارت سیدالشهداء(ع) فرمودند: "امام حسین(ع) به زائرانش نگاه می‌کند و به آنان و اسمشان و نام پدرانشان و آنچه در خورجین و بارشان می‌باشد آگاهتر از ایشان به فرزندشان می‌باشد و نیز آن جناب به گریهکنندهگانش نظر فرموده و برای آنها طلب آمرزش نموده و از پدر بزرگوارش درخواست استغفار برای ایشان می‌نماید و خطاب به کسانی که برایش گریه می‌کنند کرده و میفرماید: ای کسی که گریه میکنی اگر بدانی چه خدا برایت آماده نموده مسلما سرور و شادی تو بیشتر از حزن و اندوهت میی‌گردد و این حتمی است که حق تعالی تمام گناهان و لغزش‌های تو را بواسطه این اشگی که ریختهای می‌آمرزد"[۱۸].
۵. مفضل بن عمر می‌گوید: "از امام صادق(ع) راجع به علم امام(ع) به آنچه را در اطراف زمین است، با اینکه خودش در میان اتاقی‌ست که پردهاش انداخته است پرسیدم، فرمود: ای مفضل! خدای تبارک و تعالی در پیغمبر(ص) پنج روح قرار داد: ۱. روح زندگی... ۲. روح قوه... ۳. روح شهوت...۴. روح ایمان...۵. روح القدس که با آن بار نبوت کشد. چون پیغمبر(ص) وفات کند، روح القدس از او به امام منتقل شود و روح القدسخواب و غفلت و یاوهگری و تکبر ندارد و چهار روح دیگر خواب و غفلت و تکبر و یاوهگری دارند و به‌وسیله روح القدس همه چیز درک می‌شود.[۱۹] از این حدیث استفاده می‌شود که امام به دلیل داشتن روح القدس، خواب و غفلت و لهو و سهو ندارد. بنابراین تسمیه به عین الله می‌تواند از این جهت نیز باشد. یعنی همانطور که خدا هر لحظه همه موجودات را می‌بیند و خواب و غفلت هیچگاه او را فرا نمی‌گیرد، امام نیز هر چند چشم ظاهری‌اش بسته باشد، چشم قلبش خواب ندارد و همچنان می‌بیند. همانطور که در حدیثی زراره از امام باقر(ع) نقل می‌کند که امام ده علامت دارد که یکی از آنها این است که چشمانش می‌خوابد اما قلبش نمی‌خوابد. و نیز از پشت سرش می‌بیند همانگونه که از جلوی سر می‌بیند. و به همین دلیل در حدیثی امام باقر(ع) به زراره فرمودند: "یکی از علامت‌های امام این است که چشمش می‌خوابد ولی قلبش خواب ندارد"[۲۰].
۶. از روایاتی که نشان از آن دارد که اصحاب خاص امیرالمؤمنین(ع) نیز قائل به این وصف و مقام برای ایشان بوده و حضرت چشمه‌هایی از آن را برایشان آشکار می‌ساختند، جریانی است که اصبغ بن نباته نقل می‌کند: که روزی مولی علی(ع) در نجف کوفه نشسته بودند، به اطرافیان فرمودند: چه کسی آنچه را من می‌بینم مشاهده می‌کند؟ گفتند: شما چه می‌بینید ای چشم بینای خدا در میان بندگان؟! فرمودند: شتری را می‌بینم که جنازه ای را حمل می‌کند و دو مرد یکی از جلو و دیگری از پشت سر او را می‌آورند و سه روز دیگر به شما می‌رسند. اصبغ می‌گوید: سه روز بعد همان اتفاق افتاد و شتر با دو مرد آمدند. مولی بعد از خوش آمد گویی، به آنها فرمودند: شما که هستید؟ از کجا می‌آیید؟ این جنازه چیست؟ و چرا به اینجا آمده‌اید؟ ما از یمن آمده‌ایم و این جنازه پدر ماست که هنگام مرگش وصیت کرد او را پس از غسل و کفن و نماز میت به عراق آورده و در نجف کوفه دفن کنیم. حضرت فرمودند: آیا از او علتش را پرسیدید؟ عرض کردند: بلی. پدرمان گفت: در آنجا مردی دفن می‌شود که اگر برای تمام اهل قیامت شفاعت کند شفاعتش پذیرفته می‌شود. آقا فرمودند: راست گفته است. بخدا قسم من همان مردی هستم که او گفته است.و دوبار این سخن را تکرار نمودند[۲۱].
ارتباط علم غیب با مقام عین الله: بنابر آنچه بیان شد نسبت عین الله بودن امام با علم غیب روشن است.؛ چراکه این مقام متوقف است بر آن است که امام تمام مخلوقات و اعمالشان را ببیند. و این، مصداق بارزی از علم غیب است»[۲۲].
پرسش‌های وابسته
- مقام نور الهی به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام باب الله به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام وعد الله به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام سبیل الله به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام صاحب الزمان به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام میثاق الله به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام اجتباء به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام اختیار به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام اصطفاء به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام شهادت به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام تأیید الهی به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام ارتضاء به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام طهارت به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام ولی نعمت به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام امانت الهی به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام خلافت الهی به چه معناست؟ (پرسش):
- مقام انسان کامل به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام حجت الهی به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام اعراف به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام میزان به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام صراط الهی به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام قسمت کننده بهشت و جهنم به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام شفاعت به چه معناست؟ (پرسش)
- مقام تزویج کننده بهشتیان به چه معناست؟ (پرسش)
پانویس
- ↑ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج۲، ص۱۱۵؛ مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیر المؤمنین، ص۲۱۷.
- ↑ القزوینی، خلیل، الشافی فی شرح الکافی، ج۲، ص۴۰۰، الثالث.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج۲، ص۱۱۵؛ المازندرانی، صالح، شرح الکافی-الأصول و الروضة، ج۴، ص۲۹۰؛ القزوینی، خلیل، الشافی فی شرح الکافی، ج۲، ص۴۰۰، الثالث؛ تبریزی، مجذوب الهدایا لشیعة أئمة الهدى (شرح أصول الکافی)، ج۲، ص۳۶۳.
- ↑ فیض کاشانی، محمد، الوافی، ج۱، ص۴۱۹، بیان.
- ↑ تبریزی، مجذوب، الهدایا لشیعة أئمة الهدى؛ ج۲؛ ص۳۶۳.
- ↑ ابن بابویه، محمد، التوحید، ص۱۶۴؛ المازندرانی، صالح، شرح الکافی-الأصول و الروضة، ج۴، ص۲۹۰؛ القزوینی، خلیل، الشافی فی شرح الکافی، ج۲،ص ۴۰۰، الثالث.
- ↑ فیض کاشانی، محمد، الوافی، ج۱، ص۴۲۱.
- ↑ المازندرانی، صالح، شرح الکافی-الأصول و الروضة، ج۴، ص۳۰۲.
- ↑ محقق سبزوارى، هادی المضلین، متنکتاب، ۱۴۹، فصل اول.
- ↑ برسی، حافظ رجب، مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیر المؤمنین(ع)، ص۳۱۷.
- ↑ «بگو: عمل کنید! خداوند و فرستاده او و مؤمنان خاص، اعمال شما را می بینند. و بزودی، به‌سوی دانای نهان و آشکار، بازگردانده می شوید و شما را به آنچه عمل می کردید، خبر می دهد». سوره توبه آیه ۱۰۵.
- ↑ صفار، محمد، بصائر الدرجات، ج۱، ص۴۲۸، ۵ باب عرض الأعمال على الأئمة الأحیاء و الأموات، ح ۱۱.
- ↑ من لا یحضره الفقیه؛ ج۴، ص۳۹۳، ح ۵۸۳۶؛ مصباح الشریعة، ترجمه مصطفوى، متن، ص۳۷۷ باب ۸۴.
- ↑ صفار، محمد، بصائر الدرجات، ج۱، ص۴۳۴ تا ۴۴۳.
- ↑ همو، بصائر الدرجات، ج۱، ص۴۰۸.
- ↑ سوره بقره آیه ۱۴۳.
- ↑ صفار، محمد، بصائر الدرجات، ج۱، ص۶۳، ۳ باب فی الأئمة أنهم حجة الله...و عین الله، ح ۱۱.
- ↑ ابن قولویه، جعفر، کامل الزیارات، ص۲۰۶، باب ۳۲، حدیث ۲۹۲، الامالى، شیخ طوسى، ص۵۵، حدیث ۷۴.
- ↑ صفار، محمد، بصائر الدرجات، ج۱، ص۴۵۴، باب ۱۵، ح ۱۳؛ کلینی، محمد، الکافی، ج۱، ص۲۷۲، باب فیه ذکر الأرواح الأئمة، ح۳.
- ↑ همو، الکافی، ج۱، ص۳۸۸، باب موالید الأئمة، ح ۸.
- ↑ برسی، رجب، مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیر المؤمنین(ع)، ص۱۷۲؛ حر عاملى، محمد، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج۳، ص۴۹۸،ح ۲۲۵.
- ↑ جزائری، سید محمود، کارکردهای علم غیب امامان معصوم در شئون ایشان، ص۱۷۱ تا ۱۷۶.