میهمان و میهمانی در جامعه‌شناسی اسلامی

مقدمه

«ضیف» یا «مهمان» به کسی گفته می‌شود که به انسان روی آورده یا برای بیتوته، مصرف طعام یا غرض دیگری به خانه‌اش وارد شده باشد^[۱]. میهمان‌داری و ضیافت و تکریم میهمان از سنت‌های ارزشمند و مورد توصیه اسلام است و عواطف مثبت را تقویت، روابط متقابل را تعمیق و کدورت‌ها را تلطیف می‌کند.

از پیامبر گرامی اسلام (ص) نقل شده است میهمان راهنمای راه بهشت است. آن حضرت فرمود: هنگامی که خداوند بخواهد به جمعیتی نیکی نماید، هدیه گران‌بهایی برای آنها می‌فرستد. پرسیدند: چه هدیه‌ای؟ فرمود: میهمان، با روزی خویش وارد می‌شود و گناهان خانواده را با خود می‌برد.... حقوق میهمان آن است که او را تا در خانه بدرقه کنی و تا آنجا که به تکلف نینجامد، وسایل آسایش و راحتی او را فراهم کنی^[۲].^[۳]

آیات قرآنی مرتبط

میهمان‌نوازی سنت پیامبرانه: هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ * إِذْ دَخَلُوا عَلَيْهِ فَقَالُوا سَلَامًا قَالَ سَلَامٌ قَوْمٌ مُنْكَرُونَ * فَرَاغَ إِلَى أَهْلِهِ فَجَاءَ بِعِجْلٍ سَمِينٍ * فَقَرَّبَهُ إِلَيْهِمْ قَالَ أَلَا تَأْكُلُونَ^[۴].
لزوم حفظ حرمت میهمان: قَالَ إِنَّ هَؤُلَاءِ ضَيْفِي فَلَا تَفْضَحُونِ^[۵]؛ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَلَا تُخْزُونِ فِي ضَيْفِي...^[۶].
در برخی آیات، حضرت یوسف، خود را بهترین میزبان معرفی کرده^[۷] و در برخی دیگر، به جواز ارتباط متقابل با اهل کتاب در قالب میهمانی توجه داده شده است^[۸]. آیات “اطعام” نیز هر چند به اطعام نیازمندان مقید شده یا انصراف دارد، اما تلویحاً بر مطلوبیت میهمانی، به طور عام دلالت دارد^[۹].

منابع

شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم

پانویس

↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۱۳؛ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۷، ص۲۶۱.
↑ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۱۷، ص۴۰۶.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۵۳.
↑ «آیا داستان مهمانان گرامی ابراهیم به (گوش) تو رسیده است؟ * هنگامی که بر او وارد شدند و درود گفتند، او نیز درود گفت (و پنداشت) گروهی ناشناسند * آنگاه (پنهان از مهمانان) نزد خانواده‌اش رفت و گوساله‌ای فربه (که بریان کرده بود) آورد * و آن را به آنان نزدیک کرد، گفت: چرا نمی‌خورید؟» سوره ذاریات، آیه ۲۴-۲۷.
↑ «(لوط) گفت: اینان مهمان منند مرا رسوا نکنید!» سوره حجر، آیه ۶۸.
↑ «از خداوند پروا کنید و مرا در (کار) مهمانانم خوار نگردانید» سوره هود، آیه ۷۸.
↑ وَلَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهَازِهِمْ قَالَ ائْتُونِي بِأَخٍ لَكُمْ مِنْ أَبِيكُمْ أَلَا تَرَوْنَ أَنِّي أُوفِي الْكَيْلَ وَأَنَا خَيْرُ الْمُنْزِلِينَ «و چون ساز و برگ آنان را آماده کرد گفت: برادر پدری خود را نزد من آورید آیا نمی‌بینید که من پیمانه را تمام می‌پیمایم و بهترین میزبانم؟» سوره یوسف، آیه ۵۹.
↑ الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حِلٌّ لَكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ وَلَا مُتَّخِذِي أَخْدَانٍ وَمَنْ يَكْفُرْ بِالْإِيمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ «امروز چیزهای پاکیزه بر شما حلال است و غذای اهل کتاب برای شما حلال است و غذای شما برای آنان حلال است و (نیز ازدواج با) زنان پاکدامن از زنان مؤمن (مسلمان) و زنان پاکدامن از آنان که پیش از شما به آنان کتاب آسمانی داده‌اند، اگر کابینشان را پرداخته و پاکدامن باشید نه پلیدکار و گزینندگان دوست پنهان، (بر شما حلال است) و هر کس گرویدن (به اسلام) را نپذیرد کردارش تباه می‌شود و او در جهان واپسین از زیانکاران است» سوره مائده، آیه ۵.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۵۳.

[1] حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۱۳؛ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۷، ص۲۶۱.

[2] مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۱۷، ص۴۰۶.

[3] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۵۳.

[4] «آیا داستان مهمانان گرامی ابراهیم به (گوش) تو رسیده است؟ * هنگامی که بر او وارد شدند و درود گفتند، او نیز درود گفت (و پنداشت) گروهی ناشناسند * آنگاه (پنهان از مهمانان) نزد خانواده‌اش رفت و گوساله‌ای فربه (که بریان کرده بود) آورد * و آن را به آنان نزدیک کرد، گفت: چرا نمی‌خورید؟» سوره ذاریات، آیه ۲۴-۲۷.

[5] «(لوط) گفت: اینان مهمان منند مرا رسوا نکنید!» سوره حجر، آیه ۶۸.

[6] «از خداوند پروا کنید و مرا در (کار) مهمانانم خوار نگردانید» سوره هود، آیه ۷۸.

[7] وَلَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهَازِهِمْ قَالَ ائْتُونِي بِأَخٍ لَكُمْ مِنْ أَبِيكُمْ أَلَا تَرَوْنَ أَنِّي أُوفِي الْكَيْلَ وَأَنَا خَيْرُ الْمُنْزِلِينَ «و چون ساز و برگ آنان را آماده کرد گفت: برادر پدری خود را نزد من آورید آیا نمی‌بینید که من پیمانه را تمام می‌پیمایم و بهترین میزبانم؟» سوره یوسف، آیه ۵۹.

[8] الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حِلٌّ لَكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ وَلَا مُتَّخِذِي أَخْدَانٍ وَمَنْ يَكْفُرْ بِالْإِيمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ «امروز چیزهای پاکیزه بر شما حلال است و غذای اهل کتاب برای شما حلال است و غذای شما برای آنان حلال است و (نیز ازدواج با) زنان پاکدامن از زنان مؤمن (مسلمان) و زنان پاکدامن از آنان که پیش از شما به آنان کتاب آسمانی داده‌اند، اگر کابینشان را پرداخته و پاکدامن باشید نه پلیدکار و گزینندگان دوست پنهان، (بر شما حلال است) و هر کس گرویدن (به اسلام) را نپذیرد کردارش تباه می‌شود و او در جهان واپسین از زیانکاران است» سوره مائده، آیه ۵.

[9] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۵۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]