پیش‌گویی شهادت امام حسین در معارف و سیره حسینی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث پیش‌گویی شهادت امام حسین است. پیش‌گویی شهادت امام حسین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: پیش‌گویی شهادت امام حسین در حدیث - پیش‌گویی شهادت امام حسین در معارف و سیره نبوی - پیش‌گویی شهادت امام حسین در معارف و سیره فاطمی - پیش‌گویی شهادت امام حسین در معارف و سیره علوی - پیش‌گویی شهادت امام حسین در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط ندارد

پیشگویی‌های سیدالشهدا(ع)

افزون بر آنکه امام حسین(ع) در مراحل مختلف قیامش، در قالب خطبه‌ها، نامه‌ها و گفت و گوهای مختلفی که با برخی از بنی هاشم و دیگر مسلمانان داشته، از فرجام قیام کربلا خبر داده است، سالها قبل، حتی از زمان حیات رسول خدا، از شهادت خود آگاه بوده و درباره آن آگاهی داده است. نمونه‌هایی را از هر دو دسته این اخبار می‌خوانیم:

روایت حذیفه

حذیفه می‌گوید: از حسین بن علی شنیدم که می‌فرمود: «به خدا سوگند ستمگران بنی امیه برای کشتن من اجتماع می‌کنند و عمر سعد بر آنان فرماندهی می‌کند. (خذیفه می‌گوید:) این اظهارات، در زمان پیامبر بود. من به حسین بن علی: گفتم رسول خدا تو را به این امر خبر داده است؟ فرمود: نه. پس خدمت پیامبر رسیدم و جریان را به ایشان گفتم. پیامبر فرمود: «دانش من، دانش اوست و دانش او دانش من است و ما به حوادث آینده، قبل از وقوع آنها آگاهی داریم».

تقاضای ام سلمه

امام حسین(ع) در برابر تقاضای‌ ام سلمه از ایشان برای نرفتن به عراق (چون از رسول خدا شنیده بود که حسین بن علی در سرزمین کربلا کشته خواهد شد) فرمود: «به خدا سوگند همان گونه که رسول خدا فرمود، من کشته می‌شوم؛ حتی اگر به عراق هم نروم، باز مرا خواهند کشت». «وَاللّهِ، إنّی مَقتولٌ کَذلِکَ،وإن لَم أخرُج إلَی العِراقِ یَقتُلونَنی أیضاً».

روایت فضیل بن یسار

فضیل بن یسار از امام باقر(ع) نقل می‌کند: چون امام حسین(ع) آهنگ عراق کرد، مقصود این است که سفر حضرت سرانجام به عراق منتهی شد؛ و گرنه روشن است که حضرت، از مدینه به قصد مکه حرکت کرد، وصیت نامه، کتاب‌های امامت او و چیزهای دیگر را به‌ ام سلمه همسر پیامبر سپرد و فرمود: هرگاه بزرگترین فرزندم نزد تو آمد، آنچه به تو داده‌ام، به او بسپار. پس از او شهادت امام حسین، علی بن الحسین نزد‌ ام سلمه آمد و او هرچه را که امام حسین(ع) به او داده بود، به وی سپرد.

روایت سید بن طاووس

سید بن طاووس از امام صادق نقل می‌کند که در جریان مخالفت محمد بن حنفیه با رفتن امام به عراق، حضرت در پاسخ وی فرمود: «... رسول خدا به خوابم آمد و به من فرمود: ‌ای حسین؛ بیرون برو؛ چون خدا خواسته است تو را کشته ببیند «اللَّهَ قَدْ شَاءَ أَنْ يَرَاكَ قَتِيلاً». محمد گفت: «إِنَّا لِلَّٰهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ»، اگر چنین است پس چرا این زنان را همراه خود می‌بری؟» فرمود: «پیامبر به من گفت: خدا خواسته است آنان را اسیر ببیند «انّ اللَّه قد شاء ان یراهنّ سبایا». آن گاه با محمد بن حنفیه خداحافظی کرد و رهسپار عراق شد. مسعودی تنها جمله پایانی گفت و گوی امام و محمد بن حنفیه را آورده است.

امام حسین در نامه‌ای که از مکه به برادرش محمد بن حنفیه و دیگر بنی هاشم نوشت، اعلام کرد: «هر کسی با من همراه شود، شهید خواهد شد و هر کسی از میان کناره گیرد (یا به من نپیوندد)، به پیروزی نخواهد رسید». «عن زرارة عن ابي جعفر... من لحق بي‌استشهد و من لم يلحق بي‌لم يدرك الفتح والسلام».

خبر از شهادت هنگام خروج از مکه

حسین بن علی به هنگام خروج از مکه، ضمن خطبه‌ای که خواند، حاضران را از شهادت خویش چنین آگاه کرد: مرگ، همچون گردنبند دختران، آویزه گلوی فرزندان آدم است. من مشتاق و شیفته دیدار پیشینیان خود هستم؛ آنگونه که یعقوب پیامبر مشتاق دیدار فرزندش یوسف بود. برای من قتلگاهی انتخاب شده است که به آنجا میروم. گویا می‌بینم گرگ‌های بیابانها بین نواویس («نواویس» جمع «ناووس» و به معنای مقبره‌های نصاراست. این منطقه در شمال غربی کربلا قرار دارد و اکنون به آن اراضی، جمالیه می‌گویند. یاقوت حموی می‌گوید: ناووس و قبر به یک معناست. در حفاری‌هایی که در منطقه کربلا انجام شده، تعداد زیادی از اجساد مردگان درون ظرفهای سفالین پیدا شده که تاریخ دفن آنها به پیش از عهد حضرت مسیح برمی گردد.) و کربلا مفاصل مرا از هم جدا کرده و شکم‌های گرسنه و انبانهای خالی خود را از من پر می‌کنند. از روزی (سرنوشتی) که قلم قضا رقم زده است، چاره و گریزی نیست.

در پایان این خطبه فرمود: «هرکسی می‌خواهد خون خویش را در راه ما نثار کند و خود را برای ملاقات با خدا آماده کند، با ما کوچ کند که من ان شاءالله بامداد کوچ خواهم کرد.

پاسخ ابن زبیر

ابومخنف می‌گوید: حسین بن علی (ع) در پاسخ به پیشنهاد عبدالله بن زبیر درباره ماندن در مکه فرمود: به خدا سوگند اگر یک وجب بیرون حرم کشته شوم، برایم خوش‌تر است تا آنکه یک وجب داخل حرم کشته شوم. به خدا قسم اگر من در سوراخ خزنده‌ای از خزندگان باشم، آنان مرا بیرون خواهند آورد تا به خواسته‌ای که درباره من دارند (بیعت یا کشتن من)، برسند. ابن اعثم این پاسخ را در جواب عبدالله بن جعفر آورده است. به خدا سوگند در حق من تعدی و تجاوز خواهند کرد؛ همان گونه که یهود روز شنبه، از حق خود تجاوز کردند.

پاسخ عمرو بن لوذان

سیدالشهدا در پاسخ درخواست عمرو بن لوذان درباره نرفتن به عراق فرمود: «به خدا سوگند حاکمان بنی امیه مرا رها نمی‌کنند تا آنکه خون مرا بریزند. وقتی چنین کاری را کردند، خدا کسی را بر آنان مسلط می‌کند که آنان را خوار خواهد کرد؛ آنگونه که خوارترین گروه امتها خواهند بود؛ «والله لا يدعوني حتي يستخرجوا هذه العلقة من جوفي، فاذا فعلوا سلط الله عليهم من يذلهم حتي يكونوا اذل فرق الامم». (در نقل ابن سعد، طبری و ابن عساکر، به جای تعبیر اذل فرق الامم تعبیر اذل من فرم الامة آمده است که بنا بر این تعبیر، معنای فرمایش حضرت چنین خواهد بود: «آن گونه که آنان پست‌تر از کهنه حیض کنیزان می‌شوند.)

امام درباره علت سفرش به کوفه فرمود: «این، نامه‌های مردم کوفه به من است؛ هرچند می‌دانم که آنان کشنده من هستند، و زمانی که این کار را بکنند، هیچ کدام از حرمت‌های الهی را وانمی گذارند، مگر اینکه آن را هتک کنند. پس خدا نیز شخصی را بر آنها مسلط می‌کند که چنان خوارشان سازد که از کهنه حیض کنیزان نیز خوارتر گردند؛ «... والله لا يدعوني حتي يستخرجوا هذه العلقة من جوفي فاذا فعلوا سلط الله عليهم من يذلهم حتي يكونوا اذل من فرم الامة».

روئیای صادقه امام

امام حسین در راه کوفه بعد از حرکت از منزلگاه «قصر بنی مقاتل» به خواب سبکی رفت، سپس از خواب پرید، در حالی که آیه استرجاع را می‌خواند و خدا را حمد می‌کرد. علی اکبر پرسید: چرا بعد از بیداری از خواب، آیه بازگشت به سوی خدا را بر زبان جاری کردی و خدا را حمد نمودی؟ حضرت فرمود: «پسر عزیزم؛ من به خواب سبکی رفته بودم که (ناگاه) اسب سواری را دیدم که نزد من ایستاد و گفت: این قوم در حرکت هستند، در حالی که مرگ به استقبال آنان می‌آید. دانستم که به ما، خبر کشته شدنمان داده شد».

امام صادق(ع) می‌فرماید: چون حسین در راه کوفه از گردنه بطن بالا رفت، به یارانش فرمود: «خود را جز کشته نمی‌بینم. یاران گفتند: ‌ای اباعبدالله، برای چه؟ فرمود: به سبب رؤیایی که در خواب دیدم. گفتند: آن رؤیا چیست؟ فرمود: در خواب سگهایی را دیدم که مرا گاز می‌گرفتند؛ بدترین آنها، سگ لک داری بود».

روایت طلحة بن زید

طلحة بن زید از امام صادق از پدرش، از جدش، از حسین بن علی نقل می‌کند که حضرت فرمود: «سوگند به کسی که جان حسین در دست اوست، پادشاهی بنی امیه به پایان نمی‌رسد، مگر آنکه مرا کشته باشند؛ آنان کشندگان من هستند...».

روایت سالم بن ابی‌حفصه

سالم بن ابی حفصه گوید: روزی عمر بن سعد به حسین بن علی گفت: «نزد ما مردمی نابخرد هستند که می‌پندارند من تو را می‌کشم». حضرت فرمود: «آنان نابخرد نیستند؛ بلکه خردمند هستند. آگاه باش که آنچه چشم مرا روشن می‌کند، این است که تو پس از من، جز کمی از گندم عراق نمی‌خوری».

اخباری که نقل شد، نمونه‌های اندکی از اخبار فراوانی است که درباره آگاهی و خبر دادن معصومان که از شهادت سیدالشهدا در مآخذ تاریخی و حدیثی کهن شیعه و اهل سنت آمده است. همچنین از محققان معاصر، مرحوم علامه امینی و علامه عسکری بخشی از این اخبار را جمع‌آوری کرده‌اند.

منابع

1. پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء ج۱