حضرت داوود علیه السلام

حضرت داوود علیه السلام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حضرت داوود در قرآن - حضرت داوود در علوم قرآنی - حضرت داوود در نهج البلاغه - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

حضرت داوود (ص) در حدودسال ۱۰۳۳ قبل از میلاد در بیت‌اللحم تولد یافت. او از پیامبران بزرگ بنی‌اسرائیل به‌شمار می‌رود که خداوند به او شوکت و پادشاهی بخشیده بود. داوود (ع) با عمالقه جنگید و جالوت را که از جنود شیطان بود نابود کرد. سپس به بیت‌المقدس رفت و با اهالی فلسطین که دشمنی دیرینه با بنی‌اسرائیل داشتند به نبرد برخاست و بر آنان پیروز شد.

داوود (ع) بنیان‌گذار مسجد الاقصی است. او با این که در مقام پادشاهی قرار داشت، اما از راه زره‌بافی روزگار می‌گذراند و دریافتی از بیت‌المال نداشت. او در میان مردم به عدالت حکومت کرد. کتاب آسمانی او را مزامیر یا زبور نام نهاده‌اند. داوود صوتی زیبا و دل‌انگیز داشت.

داوود (ع) چهل سال به امر پیامبری و ترویج دین موسی (ع) پرداخت و چون به سن کهولت رسید، سلطنت و نبوت به فرزندش سلیمان (ع) منتقل شد. وی سرانجام در بیت المقدس وفات یافت.

قرآن کریم در فرازهایی از داوود یاد می‌کند: ﴿إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَوْحَيْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَعِيسَى وَأَيُّوبَ وَيُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَيْمَانَ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا﴾،﴿ فَهَزَمُوهُم بِإِذْنِ اللَّهِ وَقَتَلَ دَاوُدُ جَالُوتَ وَآتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا يَشَاء وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَلَكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعَالَمِينَ﴾، ﴿فَفَهَّمْنَاهَا سُلَيْمَانَ وَكُلا آتَيْنَا حُكْمًا وَعِلْمًا وَسَخَّرْنَا مَعَ دَاوُودَ الْجِبَالَ يُسَبِّحْنَ وَالطَّيْرَ وَكُنَّا فَاعِلِينَ وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَّكُمْ لِتُحْصِنَكُم مِّن بَأْسِكُمْ فَهَلْ أَنتُمْ شَاكِرُونَ ﴾.

امام علی (ع) نیز در حکمتی از داوود (ع) یاد می‌کند: و از نَوف بِکالی روایت است که شبی امیرالمؤمنین (ع) را دیدم از بستر خود برون آمده بود و نگاهی به ستارگان انداخت و فرمود: نوف خفته‌ای یا دیده‌ات باز است، گفتم دیده‌ام باز است، فرمود:] نوف، خوشا آنان که دل از این جهان گسستند و بدان جهان بستند. آنان مردمی هستند که زمین را گستردنی خود گرفته‌اند و خاک آن را بستر و آب آن را طیب. قرآن را به جانشان بسته دارند و دعا را ورد زبان. چون مسیح دنیا را از خود دور ساخته‌اند – و نگاهی بدان نینداخته. نوف، داوود (ع) در چنین ساعت از شب برون شد و گفت این ساعتی است که بنده‌ای در آن دعا نکند جز اینکه از او پذیرفته شود، مگر آن‌که باج ستاند، یا گزارش کار مردمان را به حاکم رساند، یا خدمت‌گزار داروغه باشد، یا عرطبه –طنبور- نوازد، یا دارنده کوبه باشد.

سرگذشت تاریخی

در میان سربازان طالوت سه برادر بودند که پدر پیری به نام ایشا داشتند و برادر کوچکی هم به نام دارد. ایشا آن سه پسر را به همراه لشکریان طالوت به جنگ فرستاد، ولی برادر کوچکشان داود را برای چرانیدن گوسفندان و رفع احتیاجات خود نگه داشت؛ زیرا او کار آزموده برای جنگ نبود و ایشا فکر می‌کرد که داود دارای قدرت و نیروی کافی نیست که بتواند با لشکریان جالوت بجنگد. بعد از مدتی که ایشا دید جنگ طولانی و دشوار شده و کار لشکریان طالوت سخت گردیده است، داود را خواست و بدو گفت: قدری خوراکی و غذا برای برادران خود ببر و در ضمن از اوضاع میدان جنگ اطلاع تازه‌ای برای من بیاور. داود فلاخن خود را که معمولاً هنگام چرانیدن گوسفندان همراه بر می‌داشت تا جانوران را بدان دور کند و گوسفندان را به وسیله آن رام خویش گرداند، با خود برداشت و غذای برادران را گرفته به میدان جنگ آمد. در راه که می‌رفت، چند سنگ نیز از زمین برداشت و با خود برد.

همین که وارد میدان شد، از سربازان طالوت شنید که از دلاوری و شجاعت جالوت سخن می‌گفتند و کار او را بزرگ می‌شمردند. داود به آنها گفت: چرا از هیبت جالوت ترسیده و کار او را بزرگ می‌شمارید؟ به خدا اگر من او را ببینم، به قتلش خواهم رساند. سربازان سخن او را به گوش طالوت رساندند و طالوت او را خواست و از وی پرسید: نیروی تو چیست و چگونه خود را آزموده‌ای؟ داود گفت: نیروی من چنان است که گاهی شیر درنده به گوسفندانم حمله کرده و گوسفندی را بر گرفته و من به تعقیب شیر رفته و سرش را گرفته‌ام و با دست‌های خود فک بالا و پایین او را از هم شکافته و گوسفند را از دهانش بیرون کشیده‌ام. پیش از آن نیز خدای تعالی به طالوت وحی کرده بود که قاتل جالوت کسی است که وقتی زره تو را بر تن کند، به قامتش راست آید. در این وقت طالوت زره خود را خواست و بر تن داود پوشاند و دید که زره بر تن او راست آمد. این جریان سبب شگفتی طالوت و حاضران گردید و گفت: امید است خدای تعالی به دست این جوان جالوت را بکشد و نابودگرداند. چون روز دیگر شد و دو لشکر برابر هم قرار گرفتند، داود گفت که جالوت را به من نشان دهید و چون او را به داود نشان دادند، سنگی در فلاخن گذاشت و پیشانی او را هدف گرفته و سنگ را به سمت او پرتاب کرد. آن سنگ سر جالوت را از هم بشکافت، پس سنگ دوم و سوم را نیز رها کرد و جالوت را سرنگون ساخت و لشکریانش را در هم شکست. این موضوع سبب شد که نام داود بر سر زبان‌ها بیفتد و اندک اندک عظمتی پیدا کند و بنی‌اسرائیل وی را به فرمان روایی خود انتخاب کنند و خدای تعالی نیز او را به نبوت خویش برگزید. در تواریخ و روایات اهل سنت آمده است که طالوت دختر خود را بدو داد و پس از آن به داود حسد برد و در صدد قتل وی برآمد، ولی خدای تعالی او را حفظ کرد. ولی این روایات قابل اعتماد نبوده و ساحت طالوت که خداوند او را به علم و حکمت ستوده و فرمان روایی بنی‌اسرائیل را به وی عنایت فرموده، مبرای از این سخنان است. به همین سبب ما آن قسمت از سرگذشت طالوت را که نجار و دیگران نقل کرده‌اند، بیان نکرده و این فصل را به همین جا خاتمه می‌دهیم.

آن‌چه خداوند به داود داد

خدای تعالی گذشته از آن‌که مقام نبوت را به داود داد، سلطنت بنی‌اسرائیل را نیز به آن حضرت ارزانی داشت و این دو مقام را برای او جمع کرد و نعمت‌های دیگری نیز به او عنایت فرمود، از آن جمله در سوره انبیا، فرموده است: «و کوه‌ها و پرندگان را رام و مسخر داود کردیم که با وی تسبیح می‌گفتند... و ساختن زره را برای شما بدو یاد دادیم تا شما را از کارگر شدن سلاح‌ها محافظت کند». البته در این که منظور از تسبیح کوه‌ها و پرندگان چیست و تسبیح آنها با داود چگونه بوده است، در تفاسیر اختلاف است. برخی گفته‌اند: منظور آن است که کوه‌ها و پرندگان از روی اعجاز همراه او می‌رفتند و رام او بودند و معنای تسبیح آنها همین رام بودن و رفتن آنها همراه دارد بوده است. نقل دیگر آن است که به همراه تسبیح داود، آنها نیز تسبیح می‌کردند. قول سوم آن است که خدای تعالی کوه‌ها را مسخر داود کرد تا به هر جا که بخواهد چاه حفر کند و چشمه احداث کرده و معدن استخراج نماید، درباره صنعت زره بافی داود نیز مطابق روایات و تواریخ، خدای تعالی آهن را در دست او نرم کرده بود و بی‌آن‌که به کوره و آتش احتیاج داشته باشد، قطعه‌های آهن را به دست می‌گرفت و چون در دست داود می‌آمد، هم چون موم و خمیر نرم می‌شد و آن حضرت آن را به صورت مفتول‌های باریک در آورده و زره می‌بافت. قتاده یکی از مفسران گفته است: داود نخستین کسی بود که زره بافت و از آن در جنگ‌ها استفاده کرد. خدای تعالی در این باره فرموده: «و به داود از جانب خود فضلی (و برتری و مزیتی) دادیم (که گفتیم:) ای کوه‌ها! با وی هم‌آواز شوید و ای پرندگان! و آهن را برای او نرم کردیم و (بدو گفتیم) زره‌های کامل (یا فراخ) بساز و حلقه‌های آن را متناسب (و یک‌نواخت) کن و کار شایسته کنید که من بدان چه می‌کنید بینا هستم».

در سوره صفرموده است: «... بنده ما داود را که صاحب نیرو بود یاد کن که به راستی وی بسیار بازگشت کننده (به سوی خدا) بود. ما کوه‌ها را رام او کردیم که شبان‌گاه و هنگام برآمدن آفتاب با وی تسبیح می‌کردند و پرندگان را نیز دسته جمعی (مسخر او کردیم) که همگی با او تسبیح می‌کردند و پادشاهی او را محکم کردیم و حکمت و فرزانگی به او دادیم و سخن نافذ بدو دادیم». که به گفته بسیاری از مفسران منظور از جمله اخیر، علم قضاوت و داوری میان مردم بود. ابن اثیر گوید: از جمله نعمت‌هایی که خدا به داود عنایت کرده بود، صدای روح افزا و گیرایی بود که وی داشت و هرگاه لب به خواندن زبور می‌گشود، وحوش بیابان اطراف وی اجتماع می‌کردند. به طور اجمال نعمت‌هایی را که خداوند به داود عنایت کرد، می‌توان در جملات زیر خلاصه کرد:

1. کوه‌ها و پرندگان را مسخر وی گردانید که با او تسبیح می‌گفتند و تحت اختیار و اراده وی بودند؛
2. آهن در دست وی نرم شد که می‌توانست آن را بدون گرم کردن در آتش به هر شکل و صورتی که می‌خواهد در آورد؛
3. علم زره بافی بدو تعلیم شد که در جنگ با دشمنان مورد استفاده بسیار قرار می‌گرفت و سبب پیروزی بنی‌اسرائیل می‌گردید؛
4. نیرویی فوق‌العاده که خداوند از نظر جسم و علم و عبادت بدو عنایت فرمود؛
5. پایه‌های فرمانروایی و سلطنت او را محکم گردانید و از خلیج عقبه تا رود فرات را تحت فرمان و اطاعت خویش در آورد. شهرهای فلسطین را پس از جنگ‌های بسیار گرفت و دمشق را از دست آرمیین بیرون آورد و شهرهای ساحلی فرات را فتح کرد و به طور کلی از خلیج عقبه تا مرزهای کشور ایران را تحت حکومت خود در آورد؛
6. حکمت و فرزانگی و علم داوری را بدو داد؛
7. علم منطق الطیر را بدو عنایت فرمود که سخن پرندگان را می‌فهمید چنان که جمعی از مفسران گفته‌اند و برخی هم از آیه ۱۶ سوره نمل آن را استفاده کرده‌اند که سلیمان گفت: ﴿عُلِّمْنَا مَنْطِقَ الطَّيْرِ...﴾ و همچنین آیات سوره صو سبأ نیز این مطلب را ذکر کرده‌اند؛
8. زبور را خداوند بدو موهبت کرد که شامل اوراد مذهبی، تسبیح و تمجید پروردگار و برخی از اخبار آینده بود و در قرآن کریم نیز آمده که خدای تعالی فرموده است: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾، در زبور بعد از ذکر (تورات) نوشتیم: بندگان شایسته‌ام وارث (حکومت) زمین خواهند شد.
9. لحن خوش و صدای گیرایی بدو عنایت فرمود که تا کنون ضرب‌المثل قرار گرفته و از گوشه و کنار شنیده می‌شود که برخی از مؤسسات علمی در صدد برآمده‌اند که آن را با وسایل گیرنده علمی در فضا پیدا کنند؛
10. خداوند به داود فرزندی هم چون سلیمان عنایت کرد که وارث دانش، حکمت و سلطنت او گردید و یکی از انبیای بزرگ الهی شد.

فضایل و مناقب

عبادت و گریه داود

حضرت داود(ع) کوشش فراوانی در عبادت حق تعالی داشت و بسیار می‌گریست. کلینی در حدیثی از امام صادق(ع) روایت کرده که روزه داود چنان بود که تا پایان عمر، یک روز روزه بود و یک روز افطار می‌کرد. صاحب کامل التواریخ می‌نویسد: داود(ع) شب زنده‌دار بود و نصف عمر خود را روزه گرفت، یعنی یک روز روزه می‌گرفت و یک روز افطار می‌کرد و عبادت و گریه‌اش بسیار بود. در عرائس الفنون داستان‌های عجیبی درباره گریه حضرت داود نوشته شده است، مانند این که گیاه از اشک وی سبز می‌شد و از رسول خدا(ص) روایت کرده‌اند که حضرت داود در گونه‌هایش مانند دو جوی آب پدیدار گشته بود. همچنین نقل است که حضرت داود روزگار خود را به چهار روز تقسیم کرده بود: روزی برای قضاوت میان بنی‌اسرائیل، روزی برای رسیدگی به کار زنان خود، روزی برای تسبیح در کوه‌ها و بیابان‌ها و روزی برای عبادت که در خانه خلوت می‌کرد و رهبانان نزد او می‌آمدند و با او در ندبه و نوحه هم صدا می‌شدند. در جای دیگر نقل است که داود روز خود را به چهار قسمت تقسیم نموده بود: قسمتی را برای نیازها و امور شخصی، قسمتی را برای عبادت، بخشی را برای حل و فصل مرافعات و بخش چهارم را برای تربیت جوانان خود تخصیص داده بود.

قضاوت داود و توبه آن حضرت

در قرآن کریم داستانی از قضاوت داود و آزمایش آن حضرت در آن واقعه، به طور اجمال ذکر گردیده و موضوع استغفار و آمرزش داود بیان شده که موجب تفاسیر گوناگونی گردیده تا آنجا که برخی از مفسران به پیروی از بعضی تفاسیر و روایات اهل سنت و مندرجات تورات نسبت‌های ناروایی به آن پیغمبر بزرگوار الهی داده و مقام شامخ آن حضرت را تا سر حد آلودگی به گناه کبیره تنزل داده‌اند. ما برای روشن شدن داستان مزبور در آغاز، آیات قرآنی را آورده، سپس گفتار اهل بیت(ع) و پاره‌ای از سخنان دیگر را در توضیح آن ذکر خواهیم کرد. خدای تعالی پیغمبر اسلام را مخاطب ساخته و می‌فرماید: «آیا داستان اهل دعوا که بر دیوار محراب (یعنی محراب عبادت داود) بالا رفتند به تو رسیده، هنگامی که بر داود در آمدند و او از ایشان بترسید و آنها گفتند: نترس ما دو نفر صاحب دعوا هستیم که بعضی از ما بر بعضی دیگر ستم کرده و تو میان ما به حق، حکم کن و جور (در حکم) مکن و ما را به راه میانه و عدل راهبری نما؛ همانا برادر من نود و نه میش دارد و من یک میش دارم و او می‌گوید که آن (یک میش) را هم به من بده و مرا در گفتار مغلوب ساخته است. داود گفت: به درستی که با درخواست ضمیمه کردن یک میش تو به میش‌های خود، به تو ستم کرده و بسیاری از شریکانی که با هم آمیزش دارند به یک دیگر ستم می‌کنند، مگر کسانی که ایمان داشته و عمل شایسته انجام دهند و تعداد آنها نیز کم است. و داود بدانست که ما او را آزمایش کردیم و از پروردگار خویش آمرزش خواست و به رکوع افتاد و توبه کرد. ما نیز این جریان را به او بخشیدیم که برای او نزد ما منزلت و سرانجام نیک بود. ای داود! ما تو را خلیفه و جانشین در این سرزمین قرار دادیم، پس میان مردم به حق داوری کن و از هوای نفس پیروی مکن که از راه خدا گمراهت سازد و به راستی آن کسانی که از راه خدا گمراه شوند، عذاب سختی دارند به خاطر آن‌که روز حساب را فراموش کردند». از مجموع این آیات معلوم می‌شود که دو نفر از طریق غیر عادی، یعنی از دیوار محراب برای رفع خصومت به نزد داود آمدند و داود(ع) به همین سبب که آنها را ناگهان بالای سر خود دید یا به سبب آن‌که دشمنان زیادی داشت و احتمال می‌داد آنها برای کشتن او از این طریق و به طور ناگهانی آمده‌اند، از آن دو نفر ترسید. ولی آن دو داود را دل‌داری داده و گفتند: ما به منظور داوری نزد تو آمده‌ایم و سپس موضوع شکایت خود را مطرح کردند و داود هم بدون تأمل حکم کرد، اما بعد متوجه شد که این واقعه، آزمایشی از طرف خدای تعالی بود و چنان که شواهد گواهی می‌دهد و روایاتی هم در این مورد رسیده، آن دو نفر فرشتگانی بودند که به صورت انسان پیش حضرت داود آمدند تا او را آزمایش کنند، از این رو داود زبان به استغفار گشوده و از خدای خود آمرزش می‌خواهد و خدا هم از او می‌گذرد و بدو سفارش می‌کند که به حق حکم کند و از هوای نفس پیروی نکند.

این اجمال داستان طبق قرآن کریم بود، اما چون در این آیات از آزمایش داود و استغفار و توبه و به دنبال آن امر خدا به داوری به حق و پیروی نکردن از هوای نفس سخن به میان آمده، مفسران در صدد تحقیق از اصل داستان بر آمده و خواسته‌اند بفهمند آیا قبل از این موضوع عملی از داود سرزده بود که سبب این آزمایش و سپس موجب صدور آن دستور گردد یا آن‌که خود همین ماجرا و آمدن دو نفر انسان از طریق غیر عادی و از روی دیوار محراب سبب سوء ظنّ داود گردید و موجب شد تا در صدد انتقام و تنبیه یا قتل آن دو بر آید، ولی ناگهان به خود آمد که این احتمالات و افکار با شأن نبوت سازگار نیست و روح و دل پاک او را آلوده کرده و امتحان و آزمایشی برای او بوده است؛ از این رو استغفار و آمرزش خواهی کرد و به درگاه الهی توبه کرد. یا آن‌که اصل این قضاوتی که حضرت داود عجولانه و بدون تأمل و پرسش حال دو طرف انجام داد، نوعی خطا بود که از داود سرزد که ناگهان به خطای خویش پی برد و از پروردگار آمرزش خواست و خدا هم او را آمرزید.

جستارهای وابسته

• آل داوود
• قوم داوود

منابع

1. دین‌پرور، سیدجمال‌الدین، دانشنامه نهج البلاغه