عیب‌جویی در جامعه‌شناسی اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۴ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۰۷

مقدمه

عیب‌جویی با هدف خرده‌گیری، سرزنش و آزار دیگران و افشای آنچه عادتاً از شیوع آن کراهت وجود دارد، نیز از جمله رذائلی است که در برخی آیات با بیانات مختلف بدان توجه داده و از آن نهی شده است. اهل لغت در بیان معنای “لمز” در آیه ۱۱ سوره حجرات بر آنند که لمز بر وزن طنز به معنای عیب‌جویی و طعنه‌زنی است و بعضی در توضیح فرق میان “همز” و “لمز” برآنند که “لمز” شمردن عیوب افراد در حضور و “همز” ذکر عیوب در غیاب آنهاست^[۱]. برخی “لمز” را به عیب‌جویی با چشم و اشاره و “همز” را به عیب‌جوی با زبان تفسیر کرده‌اند. برخی نیز “همز” را به معنی غیبت‌کننده و “لمز” را به معنی عیب‌جو گرفته‌اند^[۲]. علامه طباطبایی نیز در تفسیر آیه ۱۱ سوره قلم می‌نویسد: “هماز” از ماده همز به معنی غیبت‌کردن و عیب‌جویی نمودن است. ﴿مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ﴾^[۳] کسی است که برای برهم زدن و افساد در میان مردم و ایجاد خصومت و دشمنی رفت‌و‌آمد می‌کند^[۴]. عیب‌جویی و پرده‌دری، و انتشار آنچه عموماً از آن کراهت وجود دارد، جایگاه و موقعیت افراد را در جامعه متزلزل ساخته و ارتباطات اجتماعی، علاقه‌ها و تمایل‌های مشترک و همکاری و همیاری انسان‌ها را متأثر می‌سازد.^[۵]

آیات قرآنی مرتبط

برحذر داشتن مؤمنان از دادن نسبت‌های ناروا به یکدیگر: ﴿وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ﴾^[۶].
در آیاتی نیز، حضرت (ص) از همراهی و همسویی با عیب‌جویان برحذر داشته شده است^[۷]. عیب‌جویان، همچنین به عذاب سخت و دردناک اخروی بشارت یافته‌اند^[۸].^[۹]

منابع

شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم

پانویس

↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۸۴۶-۷۴۷.
↑ ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۸، ص۵۷ و ج۲۷، ص۳۰۹.
↑ «خرده‌گیری، پیشگامی در سخن‌چینی،» سوره قلم، آیه ۱۱.
↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۶۲۱.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۸۶.
↑ «و از یکدیگر عیبجویی مکنید و (همدیگر را) با لقب‌های ناپسند مخوانید! پس از ایمان، بزهکاری نامگذاری ناپسندی است و آنان که (از این کارها) بازنگردند ستمکارند» سوره حجرات، آیه ۱۱.
↑ ﴿وَلَا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ * هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ﴾ «و از هر سوگندخواره فرومایه‌ای فرمان مبر! * خرده‌گیری، پیشگامی در سخن‌چینی» سوره قلم، آیه ۱۰-۱۱.
↑ ﴿وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ *... كَلَّا لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ﴾ «وای بر هر عیب جوی طعنه زن *... چنین نیست؛ بی‌گمان در آن خرد کننده، فرو افکنده می‌شود» سوره همزه، آیه ۱ و ۴؛ ﴿الَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لَا يَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾ «آنان که به مؤمنان داوطلب دادن صدقه‌ها و به کسانی که جز توان (اندک) خود چیزی (برای دادن صدقه) نمی‌یابند طعنه می‌زنند و آنان را به ریشخند می‌گیرند، خداوند به ریشخندشان می‌گیرد و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره توبه، آیه ۷۹.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۸۶.

[1] حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۸۴۶-۷۴۷.

[2] ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۸، ص۵۷ و ج۲۷، ص۳۰۹.

[3] «خرده‌گیری، پیشگامی در سخن‌چینی،» سوره قلم، آیه ۱۱.

[4] طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۶۲۱.

[5] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۸۶.

[6] «و از یکدیگر عیبجویی مکنید و (همدیگر را) با لقب‌های ناپسند مخوانید! پس از ایمان، بزهکاری نامگذاری ناپسندی است و آنان که (از این کارها) بازنگردند ستمکارند» سوره حجرات، آیه ۱۱.

[7] ﴿وَلَا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ * هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ﴾ «و از هر سوگندخواره فرومایه‌ای فرمان مبر! * خرده‌گیری، پیشگامی در سخن‌چینی» سوره قلم، آیه ۱۰-۱۱.

[8] ﴿وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ *... كَلَّا لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ﴾ «وای بر هر عیب جوی طعنه زن *... چنین نیست؛ بی‌گمان در آن خرد کننده، فرو افکنده می‌شود» سوره همزه، آیه ۱ و ۴؛ ﴿الَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لَا يَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾ «آنان که به مؤمنان داوطلب دادن صدقه‌ها و به کسانی که جز توان (اندک) خود چیزی (برای دادن صدقه) نمی‌یابند طعنه می‌زنند و آنان را به ریشخند می‌گیرند، خداوند به ریشخندشان می‌گیرد و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره توبه، آیه ۷۹.

[9] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۸۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۱۲: / خط ۱۲: @@
 == [[آیات قرآنی]] مرتبط ==
 # برحذر داشتن [[مؤمنان]] از دادن نسبت‌های ناروا به یکدیگر: {{متن قرآن|وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ}}<ref>«و از یکدیگر عیبجویی مکنید و (همدیگر را) با لقب‌های ناپسند مخوانید! پس از ایمان، بزهکاری نامگذاری ناپسندی است و آنان که (از این کارها) بازنگردند ستمکارند» سوره حجرات، آیه ۱۱.</ref>.
-# در آیاتی نیز، [[حضرت]] {{صل}} از [[همراهی]] و همسویی با عیب‌جویان برحذر داشته شده است<ref>{{متن قرآن|وَلَا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ * هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ}} «و از هر سوگندخواره فرومایه‌ای فرمان مبر! * خرده‌گیری، پیشگامی در سخن‌چینی» سوره قلم، آیه ۱۰-۱۱.</ref>. عیب‌جویان، همچنین به [[عذاب]] سخت و دردناک [[اخروی]] [[بشارت]] یافته‌اند<ref>{{متن قرآن|وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ *... كَلَّا لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ}} «وای بر هر عیب جوی طعنه زن *... چنین نیست؛ بی‌گمان در آن خرد کننده، فرو افکنده می‌شود» سوره همزه، آیه ۱ و ۴؛ {{متن قرآن|الَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لَا يَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}} «آنان که به مؤمنان داوطلب دادن صدقه‌ها و به کسانی که جز توان (اندک) خود چیزی (برای دادن صدقه) نمی‌یابند طعنه می‌زنند و آنان را به ریشخند می‌گیرند، خداوند به ریشخندشان می‌گیرد و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره توبه، آیه ۷۹.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۲۸۶.</ref>
+# در آیاتی نیز، حضرت {{صل}} از [[همراهی]] و همسویی با عیب‌جویان برحذر داشته شده است<ref>{{متن قرآن|وَلَا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ * هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ}} «و از هر سوگندخواره فرومایه‌ای فرمان مبر! * خرده‌گیری، پیشگامی در سخن‌چینی» سوره قلم، آیه ۱۰-۱۱.</ref>. عیب‌جویان، همچنین به [[عذاب]] سخت و دردناک [[اخروی]] [[بشارت]] یافته‌اند<ref>{{متن قرآن|وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ *... كَلَّا لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ}} «وای بر هر عیب جوی طعنه زن *... چنین نیست؛ بی‌گمان در آن خرد کننده، فرو افکنده می‌شود» سوره همزه، آیه ۱ و ۴؛ {{متن قرآن|الَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لَا يَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}} «آنان که به مؤمنان داوطلب دادن صدقه‌ها و به کسانی که جز توان (اندک) خود چیزی (برای دادن صدقه) نمی‌یابند طعنه می‌زنند و آنان را به ریشخند می‌گیرند، خداوند به ریشخندشان می‌گیرد و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره توبه، آیه ۷۹.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۲۸۶.</ref>
 == منابع ==