قرض‌الحسنه در جامعه‌شناسی اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث قرض‌الحسنه است. قرض‌الحسنه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: قرض‌الحسنه در قرآن - قرض‌الحسنه در معارف و سیره نبوی - قرض‌الحسنه در معارف دعا و زیارات - قرض‌الحسنه در معارف و سیره سجادی - قرض‌الحسنه در فقه اسلامی - قرض‌الحسنه در جامعه‌شناسی اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

یکی از ارزش‌های مورد توصیه قرآن در بخش خدمات اجتماعی - اقتصادی، اعطای کمک مالی یا دادن وام به مؤمنان نیازمند و متقاضی تحت عنوان “قرض‌الحسنه” است. قرض حسن، از نظر برخی مفسران به “قرض بدون ربا” و از نظر برخی دیگر به “انفاق فی سبیل الله” تفسیر شده است. قرآن کریم در آیات متعدد و با تعبیرهایی کم‌و‌بیش مشابه، از این سنت نیکو سخن به میان آورده و در مواردی با لحن ملاطفت‌آمیز به رعایت آن تحریص و ترغیب کرده است. قرض دهنده، علاوه بر وصول اصل مال خویش، دریافت پاداش‌های روانی و اجتماعی، به پاداش‌های معنوی درخور توجه نیز بشارت یافته است. تفسیر نمونه در توصیف آن می‌نویسد: چه تعبیر عجیبی که بارها در قرآن مجید در مورد انفاق فی سبیل الله تکرار شده، خدایی که آفریننده اصل و فرع وجود ما، و بخشنده تمام نعمت‌ها، و مالک اصلی همه ملک‌هاست، از ما وام می‌طلبد! و در برابر آن وعده اجر مضاعف و آمرزش می‌دهد، و نیز از ما تشکر می‌کند، لطف و محبت بالاتر از این تصور نمی‌شود و بزرگواری و رحمت فراتر از این ممکن نیست. اینها همه نشانه اهمیت مسئله انفاق از یک سو و لطف بی‌پایان خدا درباره بندگان از سوی دیگر است. شهید مطهری نیز در توضیح واژه قرض حسن و گستره معنایی آن می‌نویسد: کلمه “قرض” معنایش در اصطلاح معمول همین است که کسی مالی را به شخص دیگری به عنوان قرض بدهد تا بعد پس بگیرد. این دو گونه است: یک وقت هست که بدون هیچ گونه سودی و منفعتی آن را می‌دهد و پس می‌گیرد، این را می‌گویند قرض حسن؛ اما اگر سودی بخواهد، به هر نوع و به هر رنگی که باشد، این اسمش “ربا” است که حرام‌ترین حرام‌هاست؛ یعنی یک گناه بسیار کبیره است. در تعبیرهای قرآن وقتی می‌فرماید به خدا قرض‌الحسنه بدهید، هم شامل قرض‌الحسنه معمولی می‌شود و هم شامل امری دیگر. در مورد اول، معنای آیه این می‌شود: آنچه که شما به بندگانی که نیازمند به قرض هستند بدون چشم‌داشت و سود قرض بدهید، گویی به خدا قرض داده‌اید، اجرش را از خدا بخواهید؛ ولی آیه قرآن به این منحصر نیست. هر نوع عمل خیری را قرآن قرض‌الحسنه تلقی می‌کند؛ مخصوصاً خیرات مالی را.

آیات قرآنی مرتبط

1. امر مؤمنان به اعطای قرض‌الحسنه: ﴿وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا...﴾.
2. معرفی خداوند به عنوان گیرنده اصلی قرض‌الحسنه: ﴿وَأَقْرَضُوا اللَّهَ﴾، ﴿يُقْرِضُ اللَّهَ﴾، ﴿تُقْرِضُوا اللَّهَ﴾.
3. تشویق و ترغیب مؤمنان به اعطای قرض‌الحسنه: ﴿مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا﴾.
4. وعده پاداش عظیم به قرض‌دهندگان: ﴿...وَأَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَلَأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ...﴾.

منابع

1. شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم