انتظار قلبی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۵۵

اقسام سه گانۀ انتظار

انتظار فرج به سه قسم انتظار قلبی، لفظی و عملی تقسیم می‌‌شود. مرحلۀ اول این است که ما در دل منتظر آن حضرتیم و از نیآمدنشان بی‌قراریم. انتظار لفظی این است که برای ظهور آن حضرتدعا کنیم، ولی انتظار عملی به آمادگی خارجی نسبت به آمدن آن حضرت اطلاق می‌‌شود. انتظار عملی بسیار مهم است، انتظار قلبی و لفظی آسان است و غالباً هم انجام می‌‌شود؛ اما کسی که چنین انتظاری دارد باید هم خود آماده بشود و هم دیگران را از نظر روحیات، ایمان، اعمال و عقیده آماده کند^[۱].

چیستی انتظار قلبی

انتظار عبارت است از یک حالت قلبی و روحی که از آن آماده شدن برای چیزی که در انتظارش هستی، استفاده می‌‌شود لذا هر قدر انتظار شدیدتر باشد، آماده شدن هم بیشتر می‌‌شود^[۲]. ‌انتظار حالتی قلبی و نفسانی است که وقتی شدت یافت و عمق و غنا پیدا کرد از قلب به اعضا و جوارح سرازیر می‌‌شود و آثار خود را در عمل نشان می‌دهد و روشن است، انتظار مورد نظر پیشوایان معصوم همان انتظار عمق و غنا یافته است که موجب تلاش و مجاهدت منتظر می‌شود. اینرا می‌‌توان از پاداش‌هایی که برای انتظار ذکر شده دریافت. به عنوان نمونه در روایات چنین وارد شده است، منتظران امام مهدی(ع) همچون مجاهدان در رکاب پیامبر گرامی اسلام‌اند روشن است انتظاری که تنها در مرحلۀ قلب باشد و جز تأسف و اندوه قلبی اثر دیگری نداشته باشد و باعث دست روی دست گذاشتن و گوشه‌گیری و عزلت گردد، نسبتی با جهاد ندارد و نمی‌تواند ثواب مجاهدت در رکاب پیامبر را داشته باشد^[۳]. اساساً، اصطلاح انتظار، به معنای عدم رضایت از وضعیت موجود و انتظار عملی برای تغییر آن و حاصل شدن وضعیّتی مناسب است^[۴].

درجات انتظار قلبی

انتظار قلبی دارای درجات سه‌گانه است:

درجۀ اول: یقین داشته باشد ظهور آن حضرت حق است و واقع خواهد شد و آن وعدۀ الهی است که تخلفی در آن نیست، و هر قدر هم در تحقق آن تأخیر شود، مایوس و ناامید نمی‌گردد و منکر اصل آن نمی‌شود. این درجه واجب است و حقیقت ایمان به آن بستگی دارد و نبود آن در باطن امر موجب کفر و ضلالت است؛ اگر چه به حسب ظاهر محکوم به احکام اسلام باشد؛ زیرا انکار امر امامت است، هر چند در ظاهر اقرار به توحید و رسالت دارد.
درجۀ دوم: ظهور را موقت به وقت خاصی نداند که قبل از آن، مأیوس از وقوع شود. این درجه نیز واجب است، لکن به گونه ای که اگر نباشد موجب فسق است و آن یأسی است که حرام است و از آن نهی شده است^[۵].
درجۀ سوم: بر حسب آنچه در روایات است: «هر صبح و شام منتظر فرج باشید»^[۶]؛ «یَأْتِی بَغْتَةً..»؛ «او همچون شهاب فروزانی ناگهان خواهد آمد»^[۷] و امثال اینها؛ در هر حال و هر زمانی باید منتظر بود، یعنی امید وقوع آن را داشت. این درجه مقتضای کمال ایمان است و نبود آن موجب نقصان در ایمان است؛ پس لازمۀ کمال ایمان مؤمن است^[۸].

انتظار قلبی کامل به این حاصل می‌‌شود که شخص مؤمن در هیچ حالی از حالات و هیچ وقتی از اوقات و هیچ مکانی از مکان‌ها از یاد امامش و انتظار قدوم مبارکش خالی و فارغ نباشد، بلکه اگر در مجالس و محافل مردم هم حاضر می‌‌شود و با اهل عالم گفتگو می‌‌کند، قلبش پیش امام(ع) باشد و به انتظار او و خیال او و شوق وصال او باشد^[۹].

بنابراین انتظار قلبی و لفظی آسان است و غالباً هم انجام می‌‌شود. کسی که چنین انتظاری دارد باید هم آماده بشود و هم آماده بکند. باید از نظر روحیات، ایمان، اعمال و عقیده هم دیگران را آماده کند^[۱۰].

منحصر نبودن انتظار به قلبی

مقصود از انتظار، صرفاً انتظار قلبی نیست، بلکه مراد انتظار عملی است هر چند انتظار قلبی نیز لازم است، ولی نه به عنوان مقصود اصلی، بلکه به عنوان مقدمۀ انتظار عملی که مقصود اصلی است. انتظار قلبی ِصرف، یعنی اینکه انسان صرفاً اعتقاد به ظهور امام زمان و برپایی حکومت عدل جهانی داشته باشد بدون آنکه این اعتقاد قلبی در صحنۀ عملظاهر شود که بنابر دلایل قطعی زیر، مقصود از انتظار فرج چنین انتظاری نیست:

در روایات وارده از رسول اکرم(ص) و ائمۀ اطهار(ع) از انتظار فرج به عنوان افضل اعمال تعبیر شده است^[۱۱] که ظهور در انتظار عملی دارد؛ زیرا انتظار قلبی صرف را نمی‌توان عمل نامید^[۱۲].
بدون تردید در مقایسه بین انتظار قلبی و انتظار عملی نمی‌توان انتظار قلبی صرف را افضل از انتظار عملی که متضمن انتظار قلبی است، دانست. بنابراین آنچه با "افضل اعمال" بودن تناسب دارد، انتظار قلبی صرف نیست، بلکه انتظار عملی است که جامع‌تر و فراگیرتر از انتظار قلبی صرف است. نتیجه اینکه آنچه از روایت «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ» فهمیده می‌شود انتظار عملی است نه مجرّد انتظار قلبی.
اگر مقصود از روایت «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ» را صرفاً انتظار قلبی فرض کنیم با مسلّمات شریعت اسلام و آیات و روایات منافات خواهد داشت. این، خود دلیل روشنی بر این حقیقت است که انتظار قلبی صرف، مراد نیست؛ زیرا با مطالعه در آیات و روایات بسیار، این حقیقت انکارناپذیر منتج می‌شود که اعمال بسیاری وجود دارند که قطعاً از انتظار قلبی مجرد، افضل و بالاترند در حالی که عبارتی که در روایت «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ» به کار رفته است^[۱۳] آنچنان در دلالت بر افضلیت انتظار فرج، صریح و محکم است که جایی برای توجیه عبارت و حمل آن بر ارادۀ معنای دیگر باقی نمی‌ماند.

در قرآن کریم آیاتی نظیر إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ^[۱۴]؛ كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ^[۱۵] وجود دارند دال بر این معنا که اعمال بسیاری وجود دارند که از صرف انتظار قلبی، افضلند. آنچه به طور خلاصه از این آیات به دست می‌آید، این است که تقوی و عمل صالح و امر به معروف و نهی از منکر، از اعتقاد قلبی صرف، برتر و بالاتر است؛ همچنین معیار و ملاک برتری، تنها ایمان و اعتقاد قلبی نیست، بلکه اضافه بر آن، عمل صالح که همان ادای تکالیف و انجام وظائف عملی الهی است، لازم است^[۱۶].

نتیجه‌گیری

در نتیجه، انتظار که به سه قسم قلبی، لفظی، و عملی تقسیم می‌‌شود، نمی‌تواند صرفا به معنای قلبی باشد؛ بلکه مؤمنِ منتظر، باید هر سه نوع انتظار، خصوصاً انتظار عملی را مورد توجه خود قرار دهد تا از این طریق نقشی در زمینه‌سازی ظهور امام زمان(ع) ایفا نماید.

پرسش مستقیم

انتظار قلبی به چه معناست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

منابع

فقیه ایمانی، محمد باقر، نیم نگاهی به انتظار در آینه و روایات
اراکی، محسن، نگاهی به رسالت و امامت
مکارم شیرازی، ناصر، سخنرانی درس خارج فقه، مسجد اعظم قم.
موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، چشم روشنی منتظران
ناصری، محمد، فرهنگ انتظار
بنی‌هاشمی، سید محمد، انتظار فرج
آیتی، نصرت‌الله، مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت

پانویس

↑ ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، سخنرانی درس خارج فقه، مسجد اعظم قم، ۱۰/۲/۱۳۹۴.
↑ ر.ک: بنی‌هاشمی، سید محمد، انتظار فرج، ص۳۰.
↑ ر.ک: آیتی، نصرت‌الله، مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
↑ ر.ک: ناصری، محمد، فرهنگ انتظار، ج۱، ص۹۸۷.
↑ ر.ک: فقیه ایمانی، محمد باقر، لواء‌الانصار.
↑ «توَقَّعُوا الْفَرَجَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۳۳۳، ح۱.
↑ «کَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۵۱، ص۷۲.
↑ ر.ک: فقیه ایمانی، محمد باقر، لواء‌الانصار.
↑ ر.ک: موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، چشم روشنی منتظران.
↑ ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، خبرگزاری رسمی حوزه.
↑ «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّه‏»؛ بحارالانوار، ج ۷۵، ص۲۰۸.
↑ مگر اینکه لفظ عمل، مجازاً به معنی انتظار قلبی به کار رود که آن هم احتیاج به قرینه و دلیل دارد؛ زیرا مجاز، برخلاف اصل است.
↑ زیرا افعل التفضیل و جمع مضاف به امت است که به منزله تصریح به عموم است و جایی برای احتمال تخصیص نمی‌گذارد.
↑ «بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست» سوره حجرات، آیه ۱۳.
↑ «شما بهترین گروهی بوده‌اید که (به عنوان سرمشق) برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از (کار) ناپسند باز می‌دارید» سوره آل عمران، آیه ۱۱۰.
↑ ر.ک: اراکی، محسن، نگاهی به رسالت و امامت، ص۸۹-۹۲.

[1] ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، سخنرانی درس خارج فقه، مسجد اعظم قم، ۱۰/۲/۱۳۹۴.

[2] ر.ک: بنی‌هاشمی، سید محمد، انتظار فرج، ص۳۰.

[3] ر.ک: آیتی، نصرت‌الله، مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت.

[4] ر.ک: ناصری، محمد، فرهنگ انتظار، ج۱، ص۹۸۷.

[5] ر.ک: فقیه ایمانی، محمد باقر، لواء‌الانصار.

[6] «توَقَّعُوا الْفَرَجَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۳۳۳، ح۱.

[7] «کَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۵۱، ص۷۲.

[8] ر.ک: فقیه ایمانی، محمد باقر، لواء‌الانصار.

[9] ر.ک: موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، چشم روشنی منتظران.

[10] ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، خبرگزاری رسمی حوزه.

[11] «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّه‏»؛ بحارالانوار، ج ۷۵، ص۲۰۸.

[12] مگر اینکه لفظ عمل، مجازاً به معنی انتظار قلبی به کار رود که آن هم احتیاج به قرینه و دلیل دارد؛ زیرا مجاز، برخلاف اصل است.

[13] زیرا افعل التفضیل و جمع مضاف به امت است که به منزله تصریح به عموم است و جایی برای احتمال تخصیص نمی‌گذارد.

[14] «بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست» سوره حجرات، آیه ۱۳.

[15] «شما بهترین گروهی بوده‌اید که (به عنوان سرمشق) برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از (کار) ناپسند باز می‌دارید» سوره آل عمران، آیه ۱۱۰.

[16] ر.ک: اراکی، محسن، نگاهی به رسالت و امامت، ص۸۹-۹۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{مهدویت}}
+{{مدخل مرتبط
+| موضوع مرتبط = انتظار ظهور امام مهدی
+| عنوان مدخل  =
+| مداخل مرتبط =
+| پرسش مرتبط  = امام مهدی (پرسش)
+}}
 == اقسام سه گانۀ [[انتظار]] ==
-* [[انتظار فرج]] به سه قسم انتظار قلبی، [[انتظار لفظی|لفظی]] و [[انتظار عملی|عملی]] تقسیم می‌‌شود. مرحلۀ اول این است که ما در [[دل]] [[منتظر]] آن حضرتیم و از نیآمدنشان بی قراریم. [[انتظار لفظی]] این است که برای [[ظهور]] آن [[حضرت]] [[دعا]] کنیم، ولی [[انتظار عملی]] به [[آمادگی]] خارجی نسبت به آمدن آن [[حضرت]] اطلاق می‌‌شود. [[انتظار عملی]] بسیار مهم است، انتظار قلبی و [[انتظار لفظی|لفظی]] آسان است و غالباً هم انجام می‌‌شود؛ اما کسی که چنین انتظاری دارد باید هم خود آماده بشود و هم دیگران را از نظر [[روحیات]]، [[ایمان]]، [[اعمال]] و [[عقیده]] آماده کند<ref>ر. ک: [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، سخنرانی درس خارج فقه، مسجد اعظم قم، ۱۰/۲/۱۳۹۴.</ref>.
+[[انتظار فرج]] به سه قسم انتظار قلبی، لفظی و عملی تقسیم می‌‌شود. مرحلۀ اول این است که ما در [[دل]] [[منتظر]] آن حضرتیم و از نیآمدنشان بی‌قراریم. انتظار لفظی این است که برای ظهور آن حضرت[[دعا]] کنیم، ولی [[انتظار عملی]] به آمادگی خارجی نسبت به آمدن آن حضرت اطلاق می‌‌شود. انتظار عملی بسیار مهم است، انتظار قلبی و لفظی آسان است و غالباً هم انجام می‌‌شود؛ اما کسی که چنین انتظاری دارد باید هم خود آماده بشود و هم دیگران را از نظر روحیات، [[ایمان]]، [[اعمال]] و [[عقیده]] آماده کند<ref>ر.ک: [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، سخنرانی درس خارج فقه، مسجد اعظم قم، ۱۰/۲/۱۳۹۴.</ref>.
 == [[چیستی انتظار]] [[قلبی]] ==
-* [[انتظار]] عبارت است از یک حالت [[قلبی]] و روحی که از آن آماده شدن برای چیزی که در انتظارش هستی، استفاده می‌‌شود لذا هر [[قدر]] [[انتظار]] شدیدتر باشد، آماده شدن هم بیشتر می‌‌شود<ref>ر. ک: [[سید محمد بنی‌هاشمی|بنی‌هاشمی، سید محمد]]، [[سلسله درس‌های مهدویت ج۱۰ (کتاب)|انتظار فرج]]، ص۳۰.</ref>. ‌انتظار حالتی [[قلبی]] و [[نفسانی]] است که وقتی شدت یافت و عمق و [[غنا]] پیدا کرد از [[قلب]] به اعضا و جوارح سرازیر می‌‌شود و آثار خود را در عمل نشان می‌دهد و روشن است، [[انتظار]] مورد نظر [[پیشوایان معصوم]] همان [[انتظار]] عمق و [[غنا]] یافته است که موجب تلاش و [[مجاهدت]] [[منتظر]] می‌شود. اینرا می‌‌توان از پاداش‌هایی که برای [[انتظار]] ذکر شده دریافت. به عنوان نمونه در [[روایات]] چنین وارد شده است، [[منتظران امام مهدی]] {{ع}} همچون [[مجاهدان]] در رکاب [[پیامبر گرامی]] اسلام‌اند روشن است انتظاری که تنها در مرحلۀ [[قلب]] باشد و جز [[تأسف]] و [[اندوه]] [[قلبی]] اثر دیگری نداشته باشد و باعث دست روی دست گذاشتن و [[گوشه‌گیری]] و [[عزلت]] گردد، نسبتی با [[جهاد]] ندارد و نمی‌تواند [[ثواب]] [[مجاهدت]] در رکاب [[پیامبر]] را داشته باشد<ref>ر. ک: [[نصرت‌الله آیتی|آیتی، نصرت‌الله]]، مکاتبه اختصاصی [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>. اساساً، اصطلاح [[انتظار]]، به معنای عدم [[رضایت]] از وضعیت موجود و [[انتظار عملی]] برای تغییر آن و حاصل شدن وضعیّتی مناسب است<ref>ر. ک: [[محمد ناصری|ناصری، محمد]]، [[خُلُق (نشریه)|خُلُق]]، [[فرهنگ انتظار (مقاله)|فرهنگ انتظار]]، ج۱، ص۹۸۷.</ref>.
+انتظار عبارت است از یک حالت قلبی و [[روحی]] که از آن آماده شدن برای چیزی که در انتظارش هستی، استفاده می‌‌شود لذا هر قدر انتظار شدیدتر باشد، آماده شدن هم بیشتر می‌‌شود<ref>ر.ک: [[سید محمد بنی‌هاشمی|بنی‌هاشمی، سید محمد]]، [[سلسله درس‌های مهدویت ج۱۰ (کتاب)|انتظار فرج]]، ص۳۰.</ref>. ‌انتظار حالتی قلبی و [[نفسانی]] است که وقتی شدت یافت و عمق و غنا پیدا کرد از [[قلب]] به اعضا و جوارح سرازیر می‌‌شود و آثار خود را در عمل نشان می‌دهد و روشن است، انتظار مورد نظر [[پیشوایان معصوم]] همان انتظار عمق و غنا یافته است که موجب تلاش و [[مجاهدت]] منتظر می‌شود. اینرا می‌‌توان از پاداش‌هایی که برای انتظار ذکر شده دریافت. به عنوان نمونه در [[روایات]] چنین وارد شده است، [[منتظران امام مهدی]]{{ع}} همچون [[مجاهدان]] در رکاب [[پیامبر گرامی]] اسلام‌اند روشن است انتظاری که تنها در مرحلۀ قلب باشد و جز [[تأسف]] و [[اندوه]] قلبی اثر دیگری نداشته باشد و باعث دست روی دست گذاشتن و [[گوشه‌گیری]] و [[عزلت]] گردد، نسبتی با [[جهاد]] ندارد و نمی‌تواند [[ثواب]] مجاهدت در رکاب [[پیامبر]] را داشته باشد<ref>ر.ک: [[نصرت‌الله آیتی|آیتی، نصرت‌الله]]، مکاتبه اختصاصی [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>. اساساً، اصطلاح [[انتظار]]، به معنای عدم [[رضایت]] از وضعیت موجود و [[انتظار عملی]] برای [[تغییر]] آن و حاصل شدن وضعیّتی مناسب است<ref>ر.ک: [[محمد ناصری|ناصری، محمد]]، [[فرهنگ انتظار (مقاله)|فرهنگ انتظار]]، ج۱، ص۹۸۷.</ref>.
-== [[درجات انتظار]] [[قلبی]] ==
-* انتظار قلبی دارای درجات سه‌گانه است:
+== درجات انتظار [[قلبی]] ==
-# درجۀ اول: [[یقین]] داشته باشد [[ظهور]] آن [[حضرت حق]] است و واقع خواهد شد و آن وعدۀ [[الهی]] است که تخلفی در آن نیست، و هر [[قدر]] هم در تحقق آن تأخیر شود، [[مایوس]] و [[ناامید]] نمی‌گردد و منکر اصل آن نمی‌شود. این درجه [[واجب]] است و [[حقیقت]] [[ایمان]] به آن بستگی دارد و نبود آن در [[باطن]] امر موجب [[کفر]] و [[ضلالت]] است؛ اگر چه به حسب ظاهر محکوم به [[احکام اسلام]] باشد، زیرا [[انکار]] امر [[امامت]] است، هر چند در ظاهر [[اقرار]] به [[توحید]] و [[رسالت]] دارد<ref>ر. ک: [[محمد باقر فقیه ایمانی|فقیه ایمانی، محمد باقر]]، [[لواء‌الانصار (کتاب)|لواء‌الانصار]]، ص؟ ؟.</ref>.
+انتظار قلبی دارای درجات سه‌گانه است:
-# درجۀ دوم: [[ظهور]] را موقت به وقت خاصی نداند که قبل از آن، [[مأیوس]] از وقوع شود. این درجه نیز [[واجب]] است، لکن به گونه ای که اگر نباشد موجب [[فسق]] است و آن یأسی است که [[حرام]] است و از آن [[نهی]] شده است<ref>ر. ک: [[محمد باقر فقیه ایمانی|فقیه ایمانی، محمد باقر]]، [[لواء‌الانصار (کتاب)|لواء‌الانصار]]، ص؟ ؟.</ref>.
+# درجۀ اول: [[یقین]] داشته باشد ظهور آن [[حضرت حق]] است و واقع خواهد شد و آن وعدۀ الهی است که تخلفی در آن نیست، و هر قدر هم در تحقق آن تأخیر شود، [[مایوس]] و [[ناامید]] نمی‌گردد و منکر اصل آن نمی‌شود. این درجه [[واجب]] است و [[حقیقت ایمان]] به آن بستگی دارد و نبود آن در [[باطن]] [[امر]] موجب [[کفر]] و [[ضلالت]] است؛ اگر چه به حسب ظاهر محکوم به [[احکام اسلام]] باشد؛ زیرا [[انکار]] امر [[امامت]] است، هر چند در ظاهر اقرار به توحید و [[رسالت]] دارد.
-# درجۀ سوم: بر حسب آنچه در [[روایات]] است: «هر صبح و [[شام]] [[منتظر فرج]] باشید»<ref>{{متن حدیث|توَقَّعُوا الْفَرَجَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۳۳۳، ح۱.</ref>؛ {{متن حدیث|یَأْتِی بَغْتَةً..}}؛ «او همچون شهاب فروزانی ناگهان خواهد آمد»<ref>{{متن حدیث|کَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۵۱، ص۷۲.</ref> و امثال اینها؛ در هر حال و هر زمانی باید [[منتظر]] بود، یعنی [[امید]] وقوع آن را داشت. این درجه مقتضای کمال [[ایمان]] است و نبود آن موجب نقصان در [[ایمان]] است؛ پس لازمۀ کمال [[ایمان]] [[مؤمن]] است<ref>ر. ک: [[محمد باقر فقیه ایمانی|فقیه ایمانی، محمد باقر]]، [[لواء‌الانصار (کتاب)|لواء‌الانصار]]، ص؟ ؟.</ref>.
+# درجۀ دوم: ظهور را موقت به وقت خاصی نداند که قبل از آن، [[مأیوس]] از وقوع شود. این درجه نیز واجب است، لکن به گونه ای که اگر نباشد موجب [[فسق]] است و آن یأسی است که [[حرام]] است و از آن [[نهی]] شده است<ref>ر.ک: [[محمد باقر فقیه ایمانی|فقیه ایمانی، محمد باقر]]، [[لواء‌الانصار (کتاب)|لواء‌الانصار]].</ref>.
-* انتظار قلبی کامل به این حاصل می‌‌شود که شخص [[مؤمن]] در هیچ حالی از حالات و هیچ وقتی از اوقات و هیچ مکانی از مکان‌ها از یاد امامش و [[انتظار]] قدوم مبارکش خالی و فارغ نباشد، بلکه اگر در مجالس و محافل [[مردم]] هم حاضر می‌‌شود و با اهل عالم [[گفتگو]] می‌‌کند، قلبش پیش [[امام]] {{ع}} باشد و به [[انتظار]] او و [[خیال]] او و [[شوق]] وصال او باشد<ref>ر. ک: [[سید محمد تقی موسوی اصفهانی|موسوی اصفهانی، سید محمد تقی]]، [[چشم روشنی منتظران (کتاب)|چشم روشنی منتظران]]، ص؟ ؟.</ref>.
+# درجۀ سوم: بر حسب آنچه در [[روایات]] است: «هر صبح و شام [[منتظر فرج]] باشید»<ref>{{متن حدیث|توَقَّعُوا الْفَرَجَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۳۳۳، ح۱.</ref>؛ {{متن حدیث|یَأْتِی بَغْتَةً..}}؛ «او همچون شهاب فروزانی ناگهان خواهد آمد»<ref>{{متن حدیث|کَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۵۱، ص۷۲.</ref> و امثال اینها؛ در هر حال و هر زمانی باید [[منتظر]] بود، یعنی [[امید]] وقوع آن را داشت. این درجه مقتضای کمال [[ایمان]] است و نبود آن موجب نقصان در ایمان است؛ پس لازمۀ کمال ایمان [[مؤمن]] است<ref>ر.ک: [[محمد باقر فقیه ایمانی|فقیه ایمانی، محمد باقر]]، [[لواء‌الانصار (کتاب)|لواء‌الانصار]].</ref>.
-* بنابراین انتظار قلبی و لفظی آسان است و غالبا هم انجام می‌‌شود. کسی که چنین انتظاری دارد باید هم آماده بشود و هم آماده بکند. باید از نظر [[روحیات]]، [[ایمان]]، [[اعمال]] و [[عقیده]] هم دیگران را آماده کند<ref>ر. ک: [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، خبرگزاری رسمی حوزه.</ref>.
+انتظار قلبی کامل به این حاصل می‌‌شود که شخص [[مؤمن]] در هیچ حالی از حالات و هیچ وقتی از اوقات و هیچ مکانی از مکان‌ها از یاد امامش و [[انتظار]] قدوم مبارکش خالی و فارغ نباشد، بلکه اگر در مجالس و محافل [[مردم]] هم حاضر می‌‌شود و با [[اهل]] عالم گفتگو می‌‌کند، قلبش پیش [[امام]]{{ع}} باشد و به انتظار او و خیال او و [[شوق]] وصال او باشد<ref>ر.ک: [[سید محمد تقی موسوی اصفهانی|موسوی اصفهانی، سید محمد تقی]]، [[چشم روشنی منتظران (کتاب)|چشم روشنی منتظران]].</ref>.
+بنابراین انتظار قلبی و لفظی آسان است و غالباً هم انجام می‌‌شود. کسی که چنین انتظاری دارد باید هم آماده بشود و هم آماده بکند. باید از نظر روحیات، [[ایمان]]، [[اعمال]] و [[عقیده]] هم دیگران را آماده کند<ref>ر.ک: [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، خبرگزاری رسمی حوزه.</ref>.
+== منحصر نبودن انتظار به [[قلبی]] ==
+مقصود از انتظار، صرفاً انتظار قلبی نیست، بلکه مراد [[انتظار عملی]] است هر چند انتظار قلبی نیز لازم است، ولی نه به عنوان مقصود اصلی، بلکه به عنوان مقدمۀ انتظار عملی که مقصود اصلی است. انتظار قلبی ِصرف، یعنی اینکه [[انسان]] صرفاً [[اعتقاد]] به [[ظهور امام زمان]] و [[برپایی حکومت عدل جهانی]] داشته باشد بدون آنکه این [[اعتقاد قلبی]] در صحنۀ [[عمل]]ظاهر شود که بنابر [[دلایل]] [[قطعی]] زیر، مقصود از [[انتظار فرج]] چنین انتظاری نیست:
+# در [[روایات]] وارده از [[رسول اکرم]]{{صل}} و [[ائمۀ اطهار]]{{ع}} از انتظار فرج به عنوان [[افضل]] اعمال تعبیر شده است<ref>{{متن حدیث|أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّه‏}}؛ بحارالانوار، ج ۷۵، ص۲۰۸.</ref> که ظهور در انتظار عملی دارد؛ زیرا انتظار قلبی صرف را نمی‌توان عمل نامید<ref>مگر اینکه لفظ عمل، مجازاً به معنی انتظار قلبی به کار رود که آن هم احتیاج به قرینه و دلیل دارد؛ زیرا مجاز، برخلاف اصل است.</ref>.
+# بدون تردید در مقایسه بین انتظار قلبی و [[انتظار عملی]] نمی‌توان انتظار قلبی صرف را [[افضل]] از انتظار عملی که متضمن انتظار قلبی است، دانست. بنابراین آنچه با "افضل [[اعمال]]" بودن تناسب دارد، انتظار قلبی صرف نیست، بلکه انتظار عملی است که جامع‌تر و فراگیرتر از انتظار قلبی صرف است. نتیجه اینکه آنچه از [[روایت]] {{متن حدیث|أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ}} فهمیده می‌شود انتظار عملی است نه مجرّد انتظار قلبی.
+# اگر مقصود از روایت {{متن حدیث|أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ}} را صرفاً انتظار قلبی فرض کنیم با مسلّمات [[شریعت اسلام]] و [[آیات]] و [[روایات]] منافات خواهد داشت. این، خود دلیل روشنی بر این [[حقیقت]] است که انتظار قلبی صرف، مراد نیست؛ زیرا با مطالعه در آیات و روایات بسیار، این حقیقت انکارناپذیر منتج می‌شود که اعمال بسیاری وجود دارند که قطعاً از انتظار قلبی مجرد، افضل و بالاترند در حالی که عبارتی که در روایت {{متن حدیث|أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ}} به کار رفته است<ref>زیرا افعل التفضیل و جمع مضاف به امت است که به منزله تصریح به عموم است و جایی برای احتمال تخصیص نمی‌گذارد.</ref> آنچنان در دلالت بر [[افضلیت]] [[انتظار فرج]]، صریح و محکم است که جایی برای توجیه عبارت و حمل آن بر ارادۀ معنای دیگر باقی نمی‌ماند.
-== منحصر نبودن [[انتظار]] به قلبی ==
+در [[قرآن کریم]] آیاتی نظیر {{متن قرآن|إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ}}<ref>«بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست» سوره حجرات، آیه ۱۳.</ref>؛ {{متن قرآن|كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ}}<ref>«شما بهترین گروهی بوده‌اید که (به عنوان سرمشق) برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از (کار) ناپسند باز می‌دارید» سوره آل عمران، آیه ۱۱۰.</ref> وجود دارند دال بر این معنا که [[اعمال]] بسیاری وجود دارند که از صرف انتظار قلبی، افضلند. آنچه به [[طور]] خلاصه از این [[آیات]] به دست می‌آید، این است که [[تقوی]] و [[عمل صالح]] و [[امر به معروف و نهی از منکر]]، از [[اعتقاد قلبی]] صرف، [[برتر]] و بالاتر است؛ همچنین معیار و ملاک [[برتری]]، تنها [[ایمان]] و اعتقاد قلبی نیست، بلکه اضافه بر آن، عمل صالح که همان ادای [[تکالیف]] و انجام [[وظائف]] عملی [[الهی]] است، لازم است<ref>ر.ک: [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[نگاهی به رسالت و امامت (کتاب)|نگاهی به رسالت و امامت]]، ص۸۹-۹۲.</ref>.
-* مقصود از [[انتظار]]، صرفاً انتظار قلبی نیست، بلکه مراد [[انتظار عملی]] است هر چند انتظار قلبی نیز لازم است، ولی نه به عنوان مقصود اصلی، بلکه به عنوان مقدمۀ [[انتظار عملی]] که مقصود اصلی است. انتظار قلبی ِصرف، یعنی اینکه [[انسان]] صرفاً [[اعتقاد]] به [[ظهور امام زمان]] و برپایی [[حکومت عدل جهانی]] داشته باشد بدون آنکه این [[اعتقاد]] [[قلبی]] در صحنۀ عمل ظاهر شود که بنابر [[دلایل]] قطعی زیر، مقصود از [[انتظار فرج]] چنین انتظاری نیست:
-# در [[روایات]] وارده از [[رسول اکرم]] {{صل}} و ائمۀ اطهار {{ع}} از [[انتظار فرج]] به عنوان [[افضل]] [[اعمال]] تعبیر شده است<ref>{{متن حدیث|أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّه‏}}؛ بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۲۰۸.</ref> که [[ظهور]] در [[انتظار عملی]] دارد؛ زیرا انتظار قلبی صرف را نمی‌توان عمل نامید<ref>مگر اینکه لفظ عمل، مجازاً به معنی انتظار قلبی به کار رود که آن هم احتیاج به قرینه و دلیل دارد؛ زیرا مجاز، برخلاف اصل است.</ref><ref>ر. ک: [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[نگاهی به رسالت و امامت (کتاب)|نگاهی به رسالت و امامت]]، ص۸۹-۹۲.</ref>
-# بدون تردید در مقایسه بین انتظار قلبی و [[انتظار عملی]] نمی‌توان انتظار قلبی صرف را [[افضل]] از [[انتظار عملی]] که متضمن انتظار قلبی است، دانست. بنابراین آنچه با "[[افضل]] [[اعمال]]" بودن تناسب دارد، انتظار قلبی صرف نیست، بلکه [[انتظار عملی]] است که جامع‌تر و فراگیرتر از انتظار قلبی صرف است. نتیجه اینکه آنچه از [[روایت]] {{متن حدیث|أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ}} فهمیده می‌شود [[انتظار عملی]] است نه مجرّد انتظار قلبی<ref>ر. ک: [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[نگاهی به رسالت و امامت (کتاب)|نگاهی به رسالت و امامت]]، ص۸۹ـ۹۲.</ref>.
-# اگر مقصود از [[روایت]] {{متن حدیث|أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ}} را صرفاً انتظار قلبی فرض کنیم با مسلّمات [[شریعت اسلام]] و [[آیات]] و [[روایات]] منافات خواهد داشت. این، خود [[دلیل]] روشنی بر این [[حقیقت]] است که انتظار قلبی صرف، مراد نیست<ref>ر. ک: [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[نگاهی به رسالت و امامت (کتاب)|نگاهی به رسالت و امامت]]، ص۸۹-۹۲.</ref>؛ زیرا با مطالعه در [[آیات]] و [[روایات]] بسیار، این [[حقیقت]] انکارناپذیر منتج می‌شود که [[اعمال]] بسیاری وجود دارند که قطعاً از انتظار قلبی مجرد، [[افضل]] و بالاترند در حالی که عبارتی که در [[روایت]] {{متن حدیث|أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ}} به کار رفته است<ref>زیرا افعل التفضیل و جمع مضاف به امت است که به منزله تصریح به عموم است و جایی برای احتمال تخصیص نمی‌گذارد.</ref> آنچنان در دلالت بر [[افضلیت]] [[انتظار فرج]]، صریح و محکم است که جایی برای توجیه عبارت و حمل آن بر ارادۀ معنای دیگر باقی نمی‌ماند<ref>ر. ک: [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[نگاهی به رسالت و امامت (کتاب)|نگاهی به رسالت و امامت]]، ص۸۹-۹۲.</ref>.
-* در [[قرآن کریم]] آیاتی نظیر {{متن قرآن|إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ}}<ref>«بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست» سوره حجرات، آیه ۱۳.</ref>؛ {{متن قرآن|كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ}}<ref>«شما بهترین گروهی بوده‌اید که (به عنوان سرمشق) برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از (کار) ناپسند باز می‌دارید» سوره آل عمران، آیه ۱۱۰.</ref> وجود دارند دال بر این معنا که [[اعمال]] بسیاری وجود دارند که از صرف انتظار قلبی، افضلند. آنچه به طور خلاصه از این [[آیات]] به دست می‌آید، این است که [[تقوی]] و [[عمل صالح]] و [[امر به معروف و نهی از منکر]]، از [[اعتقاد]] [[قلبی]] صرف، [[برتر]] و بالاتر است؛ همچنین معیار و ملاک [[برتری]]، تنها [[ایمان]] و [[اعتقاد]] [[قلبی]] نیست، بلکه اضافه بر آن، [[عمل صالح]] که همان ادای [[تکالیف]] و انجام [[وظائف]] عملی [[الهی]] است، لازم است<ref>ر. ک: [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[نگاهی به رسالت و امامت (کتاب)|نگاهی به رسالت و امامت]]، ص۸۹-۹۲.</ref>.
-== نتیجه گیری ==
+== نتیجه‌گیری ==
-* در نتیجه، [[انتظار]] که به سه قسم [[قلبی]]، لفظی، و عملی تقسیم می‌‌شود، نمی‌تواند صرفا به معنای [[قلبی]] باشد؛ بلکه مؤمنِ [[منتظر]]، باید هر سه نوع [[انتظار]]، خصوصاً [[انتظار عملی]] را مورد توجه خود قرار دهد تا از این طریق نقشی در [[زمینه سازی ظهور]] [[امام زمان]] {{ع}} ایفا نماید.
+در نتیجه، [[انتظار]] که به سه قسم [[قلبی]]، لفظی، و عملی تقسیم می‌‌شود، نمی‌تواند صرفا به معنای قلبی باشد؛ بلکه مؤمنِ [[منتظر]]، باید هر سه نوع انتظار، خصوصاً [[انتظار عملی]] را مورد توجه خود قرار دهد تا از این طریق نقشی در [[زمینه‌سازی ظهور]] [[امام زمان]]{{ع}} ایفا نماید.
 == پرسش مستقیم ==
@@ خط ۳۵: / خط ۴۵: @@
 # [[پرونده:مکارم شیرازی.jpg|22px]] [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، سخنرانی درس خارج فقه، مسجد اعظم قم.
 # [[پرونده:1379213.jpg|22px]] [[سید محمد تقی موسوی اصفهانی|موسوی اصفهانی، سید محمد تقی]]، [[چشم روشنی منتظران (کتاب)|'''چشم روشنی منتظران''']]
-# [[پرونده:137932.jpg|22px]] [[محمد ناصری|ناصری، محمد]]، [[خُلُق (نشریه)|خُلُق]]، [[فرهنگ انتظار (مقاله)|'''فرهنگ انتظار''']]
+# [[پرونده:137932.jpg|22px]] [[محمد ناصری|ناصری، محمد]]، [[فرهنگ انتظار (مقاله)|'''فرهنگ انتظار''']]
 # [[پرونده:152096.jpg|22px]] [[سید محمد بنی‌هاشمی|بنی‌هاشمی، سید محمد]]، [[سلسله درس‌های مهدویت ج۱۰ (کتاب)|'''انتظار فرج''']]
 # [[پرونده:151879.jpg|22px]] [[نصرت‌الله آیتی|آیتی، نصرت‌الله]]، مکاتبه اختصاصی [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]
@@ خط ۴۳: / خط ۵۳: @@
 {{پانویس}}
-[[رده:انتظار قلبی]]
+[[رده:انتظار ظهور امام مهدی]]