احمد بن حنبل در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
جز (جایگزینی متن - 'عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک، ' به 'عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک، ج۲، ')
 
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = احمد بن حنبل| عنوان مدخل  = احمد بن حنبل| مداخل مرتبط = [[احمد بن حنبل در معارف و سیره رضوی]] - [[احمد بن حنبل در تاریخ اسلامی]]| پرسش مرتبط  = }}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = احمد بن حنبل| عنوان مدخل  = احمد بن حنبل| مداخل مرتبط = [[احمد بن حنبل در معارف و سیره رضوی]] - [[احمد بن حنبل در تاریخ اسلامی]]| پرسش مرتبط  = }}
== آشنایی اجمالی ==
== آشنایی اجمالی ==
احمد بن حنبل یکی از [[محدثان]] نام‌دار و پیشوای [[مذهب حنبلی]] است. وی مرویّ الاصل و از ناحیه پدر و مادر منسوب به [[خاندان]] [[عرب]]، [[شیبان بن ذهل بن ثعلبه]] است. پدرش محمد از جنگجویان و [[فرماندهان سپاه]] در [[مرو]] بود که در سنین [[جوانی]] از [[دنیا]] رفت. مادرش در حالی که به او آبستن بود، به [[بغداد]] آمد و احمد در سال ۱۶۴ﻫ.ق در بغداد متولد و در همان جا بزرگ شد<ref>الانساب ۲۷۷/ ۲؛ حلیة الاولیاء ۱۶۲/ ۹؛ تاریخ بغداد ۴۱۳/ ۴؛ سیر اعلام النبلاء ۱۷۷/ ۱۱ و وفیات الاعیان ۶۵/ ۱.</ref>.
احمد بن حنبل یکی از محدثان نام‌دار و پیشوای [[مذهب حنبلی]] است. وی مرویّ الاصل و از ناحیه پدر و مادر منسوب به [[خاندان]] [[عرب]]، [[شیبان بن ذهل بن ثعلبه]] است. پدرش محمد از جنگجویان و فرماندهان سپاه در مرو بود که در سنین [[جوانی]] از [[دنیا]] رفت. مادرش در حالی که به او آبستن بود، به [[بغداد]] آمد و احمد در سال ۱۶۴ﻫ.ق در بغداد متولد و در همان جا بزرگ شد<ref>الانساب ۲۷۷/ ۲؛ حلیة الاولیاء ۱۶۲/ ۹؛ تاریخ بغداد ۴۱۳/ ۴؛ سیر اعلام النبلاء ۱۷۷/ ۱۱ و وفیات الاعیان ۶۵/ ۱.</ref>.


احمد بن حنبل از حدود شانزده سالگی به [[فراگیری دانش]] پرداخت و برای این منظور مسافرت‌های زیادی به مناطق مختلف از جمله: [[کوفه]]، [[بصره]]، [[مکه]]، [[مدینه]]، [[یمن]]، [[شام]] و جزیره انجام داد.
احمد بن حنبل از حدود شانزده سالگی به [[فراگیری دانش]] پرداخت و برای این منظور مسافرت‌های زیادی به مناطق مختلف از جمله: [[کوفه]]، [[بصره]]، [[مکه]]، [[مدینه]]، [[یمن]]، [[شام]] و جزیره انجام داد.


از کسانی که احمد نزد آنان به [[فراگیری علم]] و [[حدیث]] پرداخت می‌‌توان از: [[ابراهیم بن سعد]]، [[هشیم بن بشیر]]، [[عباء بن عباد مهلبی]]، [[سفیان بن عیینه]]، [[قاضی ابویوسف]] ([[شاگرد]] [[ابوحنیفه]]) وکیع و [[محمد بن ادریس شافعی]] نام برد و در میان اینها از وکیع و هشیم بن بشیر بیشترین استفاده را برد.
از کسانی که احمد نزد آنان به فراگیری علم و [[حدیث]] پرداخت می‌‌توان از: [[ابراهیم بن سعد]]، [[هشیم بن بشیر]]، [[عباء بن عباد مهلبی]]، [[سفیان بن عیینه]]، [[قاضی ابویوسف]] (شاگرد [[ابوحنیفه]]) وکیع و [[محمد بن ادریس شافعی]] نام برد و در میان اینها از وکیع و هشیم بن بشیر بیشترین استفاده را برد<ref>[[ح‍س‍ی‍ن‌ ع‍زی‍زی‌|عزیزی]]، [[پ‍روی‍ز رس‍ت‍گ‍ار|رستگار]]، [[ی‍وس‍ف‌ ب‍ی‍ات‌|بیات]]، [[راویان مشترک ج۲ (کتاب)| راویان مشترک ج۲]]،  ص ۱۵؛ [[سید غلام رضا تهامی|تهامی، سید غلام رضا]]، [[فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱ (کتاب)| فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱]]، ص ۱۱۵.</ref>.
 
از آثار فراوانی که از احمد بن حنبل در حدیث، [[عقاید]]، [[علوم قرآنی]] و [[تفسیر]] به جا مانده می‌‌توان کتاب‌های: [[مسند]]، التفسیر، الناسخ والمنسوخ، [[تاریخ المناسک الکبیر]] و الصغیر، العلل، الزهد، الرد علی الجَهْمیه را نام برد. مشهورترین کتاب او همان مسند است که شامل سی هزار حدیث است و از خود احمد بن حنبل نقل شده که این کتاب را از میان ۷۵۰۰۰۰ حدیث [[انتخاب]] کرده‌ام. نیز از [[عبدالله بن احمد]] [[روایت]] است که: روزی [[ابوزرعه]] خطاب به من گفت: پدرت یک میلیون حدیث [[حفظ]] کرده است. گفتم: چطور گفت: آنها را شمرده و در ابوابی [[منظم]] کرده‌ام. عبدالله بن احمد می‌‌گوید: پدرم را در حالی که مویی از موهای بدن [[پیامبر گرامی]]{{صل}} را در دست داشت و آن را می‌‌بوسید و به چشمان خود می‌‌مالید و آن را در آبی قرار داده و آن آب را جهت [[شفا]] یافتن می‌‌آشامید، [[مشاهده]] کردم<ref>سیر اعلام النبلاء ۱۷۷/ ۱۱ و تاریخ بغداد ۴۱۹/ ۴.</ref>. و نیز نقل می‌‌کند: درباره کسی که [[قبه]] [[منبر]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} را لمس کرده و [[تبرک]] می‌‌جوید و نیز درباره آنکه به [[حجره]] آن حضرت{{صل}} [[دست]] می‌‌کشد، از پدرم سؤال کردم، او گفت: هیچ اشکالی ندارد. [[خداوند]] ما و شما را از [[عقیده]] [[خوارج]] و از [[بدعت‌ها]] نگاه دارد<ref>سیر اعلام النبلاء ۲۱۲/ ۱۱.</ref>.


او سعی داشت که از دست [[رنج]] خویش امرار معاش کند و از هیچ کس هبه وصله نمی‌پذیرفت. وقتی به [[مرگ]] می‌‌اندیشید [[گریه]] می‌‌کرد و می‌‌گفت: [[ترس از مرگ]] مرا از خوردن بازمی دارد. و اگر می‌‌توانستم به جایی بروم که کسی مرا نشناسد و از من یادی به میان نیاید به آنجا می‌‌رفتم. من [[مبتلا]] به [[شهرت]] شده ام. هر [[روز]] آرزوی مرگ می‌‌کنم. روزی عموی وی وارد شد و دید احمد [[غمگین]] نشسته است. گفت: چرا اندوهناکی گفت: عمو! خوشا به حال کسی که خداوند نام و یادش را خاموش کند و کسی او را نشناسد. وی به واسطه نقشی که در ماجرای (محنه) ایفا کرد شهرت بسیاری یافت. او به سبب مخالفت‌اش با [[نظریه]] [[مخلوق بودن قرآن]] در داستان محنه به عنوان مدافع [[اصحاب]] [[حدیث]] شناخته شد و با تعالیمی که عرضه داشت برای تنظیم مبانی فکریِ آنان بسیار کوشید؛ به همین جهت، گفته‌ها و نوشته‌های او در [[تأیید]] اصحاب حدیث مستمسک آنان قرار گرفت. واقعه محنه را بسیاری از [[سیره نویسان]] به تفصیل ذکر کرده‌اند<ref>ر.ک: سیر اعلام النبلاء ۲۳۲/ ۱۱؛ حلیة الاولیاء ۱۶۲/ ۹؛ تاریخ الاسلام ۱۶/ ۱۸؛ تهذیب الکمال ۴۳۷/ ۱ و ابن حنبل حیاته و عصره.</ref>.
== آثار ==
از آثار فراوانی که از احمد بن حنبل در حدیث، [[عقاید]]، [[علوم قرآنی]] و [[تفسیر]] به جا مانده می‌‌توان کتاب‌های: مسند، التفسیر، الناسخ والمنسوخ، [[تاریخ المناسک الکبیر]] و الصغیر، العلل، الزهد، الرد علی الجَهْمیه را نام برد. مشهورترین کتاب او همان مسند است که شامل سی هزار حدیث است و از خود احمد بن حنبل نقل شده که این کتاب را از میان ۷۵۰۰۰۰ حدیث [[انتخاب]] کرده‌ام. همچنین از [[عبدالله بن احمد]] [[روایت]] است که: روزی [[ابوزرعه]] خطاب به من گفت: پدرت یک میلیون حدیث [[حفظ]] کرده است. گفتم: چطور گفت: آنها را شمرده و در ابوابی [[منظم]] کرده‌ام. عبدالله بن احمد می‌‌گوید: پدرم را در حالی که مویی از موهای بدن [[پیامبر گرامی]]{{صل}} را در دست داشت و آن را می‌‌بوسید و به چشمان خود می‌‌مالید و آن را در آبی قرار داده و آن آب را جهت [[شفا]] یافتن می‌‌آشامید، مشاهده کردم<ref>سیر اعلام النبلاء ۱۷۷/ ۱۱ و تاریخ بغداد ۴۱۹/ ۴.</ref> و نیز نقل می‌‌کند: درباره کسی که قبه [[منبر]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} را لمس کرده و [[تبرک]] می‌‌جوید و نیز درباره آنکه به [[حجره]] آن حضرت{{صل}} [[دست]] می‌‌کشد، از پدرم سؤال کردم، او گفت: هیچ اشکالی ندارد. [[خداوند]] ما و شما را از [[عقیده]] [[خوارج]] و از [[بدعت‌ها]] نگاه دارد<ref>سیر اعلام النبلاء ۲۱۲/ ۱۱.</ref>.<ref>[[ح‍س‍ی‍ن‌ ع‍زی‍زی‌|عزیزی]]، [[پ‍روی‍ز رس‍ت‍گ‍ار|رستگار]]، [[ی‍وس‍ف‌ ب‍ی‍ات‌|بیات]]، [[راویان مشترک ج۲ (کتاب)| راویان مشترک ج۲]]،  ص ۱۵؛ [[سید غلام رضا تهامی|تهامی، سید غلام رضا]]، [[فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱ (کتاب)| فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱]]، ص ۱۱۵.</ref>


احمد بن حنبل در مدت یک هفته [[قرآن]] را ختم می‌‌کرد و به [[شب زنده داری]] علاقه داشت. [[ابراهیم بن شماس]] می‌‌گوید: من احمد را می‌‌شناختم. او هنگامی که [[نوجوان]] بود شب زنده‌داری می‌‌کرد.
== برخی از عقاید احمد ==
او سعی داشت از دست‌رنج خویش امرار معاش کند و از هیچ کس هبه و صله نمی‌پذیرفت. وقتی به [[مرگ]] می‌‌اندیشید [[گریه]] می‌‌کرد و می‌‌گفت: ترس از مرگ مرا از خوردن بازمی دارد و اگر می‌‌توانستم به جایی بروم که کسی مرا نشناسد و از من یادی به میان نیاید به آنجا می‌‌رفتم. من [[مبتلا]] به [[شهرت]] شده‌ام. هر [[روز]] آرزوی مرگ می‌‌کنم. روزی عموی وی وارد شد و دید احمد [[غمگین]] نشسته است. گفت: چرا اندوهناکی گفت: عمو! خوشا به حال کسی که خداوند نام و یادش را خاموش کند و کسی او را نشناسد. وی به واسطه نقشی که در ماجرای (محنه) ایفا کرد شهرت بسیاری یافت. او به سبب مخالفت‌اش با نظریه مخلوق بودن قرآن در داستان محنه به عنوان مدافع [[اصحاب]] [[حدیث]] شناخته شد و با تعالیمی که عرضه داشت برای تنظیم مبانی فکریِ آنان بسیار کوشید؛ به همین جهت، گفته‌ها و نوشته‌های او در [[تأیید]] اصحاب حدیث مستمسک آنان قرار گرفت. واقعه محنه را بسیاری از سیره نویسان به تفصیل ذکر کرده‌اند<ref>ر.ک: سیر اعلام النبلاء ۲۳۲/ ۱۱؛ حلیة الاولیاء ۱۶۲/ ۹؛ تاریخ الاسلام ۱۶/ ۱۸؛ تهذیب الکمال ۴۳۷/ ۱ و ابن حنبل حیاته و عصره.</ref>. وی در [[فتنه]] خلق قرآن به [[حکم]] [[معتصم عباسی]] ۲۸ ماه [[زندانی]] گردید و او را تازیانه زدند. اما چون [[متوکل]] به [[خلافت]] رسید او را بسیار [[احترام]] گذارد و به [[مجادله]] خلق قرآن پایان داد.


او به [[سنت]]، بسیار اهمیت می‌‌داد و مخالفان آن را [[اهل بدعت]] می‌‌خواند و مخالفان[[اصحاب]] حدیث را [[زندیق]] معرفی می‌‌نمود. برای [[اصحاب پیامبر]]{{صل}} [[احترام]] بسزایی قائل بود و [[مؤمن]] را کسی می‌‌دانست که [[معتقد]] باشد همه چیز از [[خیر و شر]] به [[قضا و قدر الهی]] است و نیز به تقدم [[ابوبکر]] و [[عمر]] و [[عثمان]] بر دیگر [[صحابه]] و به بزرگی [[شأن]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} [[باور]] داشته باشد و از [[سخن گفتن]] درباره [[نزاع]] و درگیری هایِ [[اصحاب]] خود داری نماید<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی ۷۱۸/ ۶، (به نقل از مناقب الامام احمد بن حنبل، تألیف ابن جوزی).</ref>.
احمد بن حنبل در مدت یک هفته [[قرآن]] را ختم می‌‌کرد و به [[شب زنده داری]] علاقه داشت. ابراهیم بن شماس می‌‌گوید: من احمد را می‌‌شناختم. او هنگامی که نوجوان بود شب زنده‌داری می‌‌کرد.


[[احمد حنبل]] علاوه بر کتابِ الفضائل که به نقل [[مناقب]] و [[فضایل]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}}اختصاص داده است. [[روایات]] بسیاری در [[مسند]] پیرامون [[فضایل اهل بیت]] آورده است<ref>مسند ۳۳۱/ ۱ و ۳۲۸/ ۴ و۱۸۲/ ۵، ۱۸۹، ۲۰۵، ۳۵۶ و ۳۵۸.</ref>. [[خطیب بغدادی]] از [[عبدالله بن احمد]] نقل می‌‌کند: در [[خدمت]] پدرم نشسته بودم که گروهی از [[اهل]] کرخه نزد وی آمدند و درباره [[خلافت]] ابوبکر، عمر و عثمان به گفت وگو پرداختند. در مورد [[خلافت]] علی بن ابی طالب [[سخن]] به درازا کشید. سپس پدرم سرش را بالا آورد و گفت: درباره خلافت و علی و علی و خلافت بسیار سخن گفتید. خلافت برای علی [[زینت]] و [[افتخار]] نبود، بلکه علی بود که به خلافت زینت بخشید.
او به [[سنت]]، بسیار اهمیت می‌‌داد و مخالفان آن را [[اهل بدعت]] می‌‌خواند و مخالفان [[اصحاب]] حدیث را [[زندیق]] معرفی می‌‌نمود. برای [[اصحاب پیامبر]]{{صل}} [[احترام]] به‌سزایی قائل بود و [[مؤمن]] را کسی می‌‌دانست که [[معتقد]] باشد همه چیز از [[خیر و شر]] به [[قضا و قدر الهی]] است و نیز به تقدم [[ابوبکر]] و [[عمر]] و [[عثمان]] بر دیگر [[صحابه]] و به بزرگی [[شأن]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} [[باور]] داشته باشد و از [[سخن گفتن]] درباره [[نزاع]] و درگیری‌هایِ [[اصحاب]] خودداری نماید<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی ۷۱۸/ ۶، (به نقل از مناقب الامام احمد بن حنبل، تألیف ابن جوزی).</ref>.


[[سیاری]] می‌‌گوید: این [[حدیث]] را برای یکی از [[شیعیان علی]]{{ع}} نقل کردم. او گفت: با [[روایت]] این حدیث از احمد حنبل، نیمی از [[خشم]] و کینه‌ام نسبت به او را از دلم بیرون کردی<ref>تاریخ بغداد ۱۳۵/ ۱.</ref>.
[[احمد حنبل]] علاوه بر کتابِ الفضائل که به نقل [[مناقب]] و [[فضایل]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}}اختصاص داده است. [[روایات]] بسیاری در مسند پیرامون [[فضایل اهل بیت]] آورده است<ref>مسند ۳۳۱/ ۱ و ۳۲۸/ ۴ و۱۸۲/ ۵، ۱۸۹، ۲۰۵، ۳۵۶ و ۳۵۸.</ref>. [[خطیب بغدادی]] از [[عبدالله بن احمد]] نقل می‌‌کند: در خدمت پدرم نشسته بودم که گروهی از [[اهل]] کرخه نزد وی آمدند و درباره [[خلافت]] ابوبکر، عمر و عثمان به گفت وگو پرداختند. در مورد [[خلافت]] علی بن ابی طالب [[سخن]] به درازا کشید. سپس پدرم سرش را بالا آورد و گفت: درباره خلافت و علی و علی و خلافت بسیار سخن گفتید. خلافت برای علی [[زینت]] و افتخار نبود، بلکه علی بود که به خلافت زینت بخشید. سیاری می‌‌گوید: این [[حدیث]] را برای یکی از شیعیان علی{{ع}} نقل کردم. او گفت: با [[روایت]] این حدیث از احمد حنبل، نیمی از [[خشم]] و کینه‌ام نسبت به او را از دلم بیرون کردی<ref>تاریخ بغداد ۱۳۵/ ۱.</ref>.<ref>[[ح‍س‍ی‍ن‌ ع‍زی‍زی‌|عزیزی]]، [[پ‍روی‍ز رس‍ت‍گ‍ار|رستگار]]، [[ی‍وس‍ف‌ ب‍ی‍ات‌|بیات]]، [[راویان مشترک ج۲ (کتاب)| راویان مشترک ج۲]]،  ص ۱۵؛ [[سید غلام رضا تهامی|تهامی، سید غلام رضا]]، [[فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱ (کتاب)| فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱]]، ص ۱۱۵.</ref>


[[سبط ابن جوزی]] از احمد حنبل نقل می‌‌کند: [[پیامبر]]{{صل}} هنگام عزیمت به [[غزوه تبوک]]، [[علی]]{{ع}}را در [[مدینه]] [[جانشین]] خود کرد. علی{{ع}} گفت: یا [[رسول الله]]! مرا با [[زنان]] و [[کودکان]] در مدینه می‌‌گذاری و به [[جنگ]] نمی‌بری [[پیامبر گرامی]]{{صل}} فرمود: آیا [[ناخشنودی]] که تو نسبت به من به منزله [[هارون]] نسبت به [[موسی]]{{ع}}باشی، جز آنکه تو پیامبر نیستی<ref>تذکرة الخواص ۲۷.</ref>.
== احمد در گفتار دیگران ==
[[سبط ابن جوزی]] از احمد حنبل نقل می‌‌کند: [[پیامبر]]{{صل}} هنگام عزیمت به [[غزوه تبوک]]، [[علی]]{{ع}}را در [[مدینه]] [[جانشین]] خود کرد. علی{{ع}} گفت: یا [[رسول الله]]! مرا با [[زنان]] و کودکان در مدینه می‌‌گذاری و به [[جنگ]] نمی‌بری [[پیامبر گرامی]]{{صل}} فرمود: آیا ناخشنودی که تو نسبت به من به منزله [[هارون]] نسبت به [[موسی]]{{ع}}باشی، جز آنکه تو پیامبر نیستی<ref>تذکرة الخواص ۲۷.</ref>.


[[احمد بن حنبل]]، از جمله [[راویان حدیث غدیر]] است که در مسند خود به طرق متعدد آن را نقل کرده است<ref>مسند ۱۱۸/ ۱ و ۱۱۹ و ۳۶۸/ ۴ و ۳۷۲.</ref>.
[[احمد بن حنبل]]، از جمله [[راویان حدیث غدیر]] است که در مسند خود به طرق متعدد آن را نقل کرده است<ref>مسند ۱۱۸/ ۱ و ۱۱۹ و ۳۶۸/ ۴ و ۳۷۲.</ref>.
خط ۲۵: خط ۲۷:
[[علامه امینی]]، روایات فضایل امیرمؤمنان{{ع}}و نیز [[حدیث غدیر]] را که احمد بن حنبل در طریق آن قرار گرفته گرد آورده است<ref>الغدیر ۳۳/ ۲ و ۲۰/ ۳ و۲۲.</ref>.
[[علامه امینی]]، روایات فضایل امیرمؤمنان{{ع}}و نیز [[حدیث غدیر]] را که احمد بن حنبل در طریق آن قرار گرفته گرد آورده است<ref>الغدیر ۳۳/ ۲ و ۲۰/ ۳ و۲۲.</ref>.


[[شافعی]] می‌‌گوید: من کسی را عاقل‌تر از احمد و [[سلیمان بن داوود]] نیافتم. [[قتیبه]] می‌‌گوید: اگر احمد نبود در [[دین]] [[بدعت]] پدید می‌‌آمد. او [[امام]] جهانیان است. [[ابن حجر]] او را به عنوان [[فقیه]] و [[حجّت]] معرفی می‌‌کند. [[مزنی]] از [[شافعی]] نقل می‌‌کند که: در [[بغداد]] [[جوانی]] را دیدم که اگر [[روایت]] کند همه [[مردم]] از او می‌‌پذیرند. گفتم: کیست گفت: [[احمد بن حنبل]]. [[سفیان بن وکیع]] می‌‌گوید: هر کس از احمد [[عیب جویی]] کند، [[فاسق]] است. عبدالرزاق می‌‌گوید: کسی را فقیه‌تر و با تقوا‌تر از احمد بن حنبل ندیده ام. [[مُهنّا بن یحیای شامی]] می‌‌گوید: من کسی را در [[علم]]، [[فقه]]، [[زهد]] و [[ورع]]، جامع‌تر از احمد بن حنبل ندیده‌ام.
[[شافعی]] می‌‌گوید: من کسی را عاقل‌تر از احمد و [[سلیمان بن داوود]] نیافتم. قتیبه می‌‌گوید: اگر احمد نبود در [[دین]] [[بدعت]] پدید می‌‌آمد. او [[امام]] جهانیان است. [[ابن حجر]] او را به عنوان [[فقیه]] و [[حجّت]] معرفی می‌‌کند. مزنی از [[شافعی]] نقل می‌‌کند که: در [[بغداد]] [[جوانی]] را دیدم که اگر [[روایت]] کند همه [[مردم]] از او می‌‌پذیرند. گفتم: کیست گفت: [[احمد بن حنبل]]. [[سفیان بن وکیع]] می‌‌گوید: هر کس از احمد عیب جویی کند، [[فاسق]] است. عبدالرزاق می‌‌گوید: کسی را فقیه‌تر و با تقوا‌تر از احمد بن حنبل ندیده ام. مُهنّا بن یحیای شامی می‌‌گوید: من کسی را در [[علم]]، [[فقه]]، [[زهد]] و ورع، جامع‌تر از احمد بن حنبل ندیده‌ام.


[[محمد ابو زهره]] در بیان [[اخلاق]] و خصوصیات احمد بن حنبل می‌‌نویسد: او گرفتار امتحان‌های مختلفِ [[شر]] و خیر شد و از [[آزمون]] برآمد. بالاترین و شکننده‌ترین امتحان‌ها، [[امتحان]] به [[شهرت]] و [[عجب]] است و چه بسا [[شیطان]] در [[شداید]] عاجز، ولی در هنگام ثنا و [[ستایش]] [[پیروز]] می‌‌شود. او از این [[امتحان]] نیز به خوبی و با [[سرافرازی]] بیرون آمد.
محمد ابو زهره در بیان [[اخلاق]] و خصوصیات احمد بن حنبل می‌‌نویسد: او گرفتار امتحان‌های مختلفِ [[شر]] و خیر شد و از [[آزمون]] برآمد. بالاترین و شکننده‌ترین امتحان‌ها، [[امتحان]] به [[شهرت]] و [[عجب]] است و چه بسا [[شیطان]] در [[شداید]] عاجز، ولی در هنگام ثنا و [[ستایش]] [[پیروز]] می‌‌شود. او از این [[امتحان]] نیز به خوبی و با سرافرازی بیرون آمد.


ابن حجر او را به عنوان [[ثقه]] و [[حافظ]] و رأس طبقه دهم معرفی می‌‌کند. [[ابن حبان]] در کتاب الثقات، او را حافظ و متقن معرفی کرده است. [[ابن سعد]] می‌‌گوید: او ثقه، راست گو و دارای [[احادیث]] زیادی است.
ابن حجر او را به عنوان ثقه و حافظ و رأس طبقه دهم معرفی می‌‌کند. [[ابن حبان]] در کتاب الثقات، او را حافظ و متقن معرفی کرده است. [[ابن سعد]] می‌‌گوید: او ثقه، راست گو و دارای [[احادیث]] زیادی است<ref>[[ح‍س‍ی‍ن‌ ع‍زی‍زی‌|عزیزی]]، [[پ‍روی‍ز رس‍ت‍گ‍ار|رستگار]]، [[ی‍وس‍ف‌ ب‍ی‍ات‌|بیات]]، [[راویان مشترک ج۲ (کتاب)| راویان مشترک ج۲]]،  ص ۱۵.</ref>.


احمد بن حنبل از بسیاری [[نقل حدیث]] کرده است و [[راویان]] او نیز کم نیستند. به شماری از راویان و نیز [[مشایخ]] روایی او اشاره می‌‌کنیم. او از کسانی چون: [[ابراهیم بن شماس]]، [[سمرقندی]]، [[ابراهیم بن ابی العباس بغدادی]] (معروف به [[سامری]])، [[جعفر بن عون]]، [[حسین بن علی جعفی]]، [[هشیم بن ابی ساسان کوفی]]، [[وکیع بن جراح]]، [[یحیی بن آدم]] و [[ابوبکر بن عیاش]] روایت کرده و از میان راویان او می‌‌توان از [[بخاری]]، [[مسلم]]، [[احمد بن محمد بن هانی]]، پسر عموی او [[حنبل بن اسحاق بن حنبل]]، [[ابو داوود]] و صالح و عبدالله [[فرزندان]] احمد نام برد.
== مشایخ و راویان از او ==
احمد بن حنبل از بسیاری نقل حدیث کرده است و راویان او نیز کم نیستند. به شماری از راویان و نیز مشایخ روایی او اشاره می‌‌کنیم. او از کسانی چون: [[ابراهیم بن شماس]]، [[سمرقندی]]، [[ابراهیم بن ابی العباس بغدادی]] (معروف به [[سامری]])، [[جعفر بن عون]]، [[حسین بن علی جعفی]]، [[هشیم بن ابی ساسان کوفی]]، [[وکیع بن جراح]]، [[یحیی بن آدم]] و [[ابوبکر بن عیاش]] روایت کرده و از میان راویان او می‌‌توان از [[بخاری]]، [[مسلم]]، [[احمد بن محمد بن هانی]]، پسر عموی او [[حنبل بن اسحاق بن حنبل]]، [[ابو داوود]] و صالح و عبدالله [[فرزندان]] احمد نام برد.


دو روایت زیر، از جمله روایاتی است که [[احمد حنبل]] در طریق آن قرار گرفته است:.
دو روایت زیر، از جمله روایاتی است که [[احمد حنبل]] در طریق آن قرار گرفته است:.
#[[عایشه]] می‌‌گوید: [[پیامبر]]{{صل}} خطاب به من فرمود: من زمانی که تو به من [[خشم]] می‌‌گیری و هنگامی که از من [[رضایت]] خاطر داری، متوجه می‌‌شوم. گفتم: چگونه فرمود: هنگامی که نسبت به من [[خشمگین]] هستی مرا با نام صدا می‌‌زنی، ولی وقتی که رضایت خاطر داری به عنوان [[رسول خدا]] صدایم می‌‌کنی<ref>حلیة الاولیاء ۲۲۷/ ۹.</ref>.
# [[عایشه]] می‌‌گوید: [[پیامبر]]{{صل}} خطاب به من فرمود: من زمانی که تو به من [[خشم]] می‌‌گیری و هنگامی که از من [[رضایت]] خاطر داری، متوجه می‌‌شوم. گفتم: چگونه فرمود: هنگامی که نسبت به من [[خشمگین]] هستی مرا با نام صدا می‌‌زنی، ولی وقتی که رضایت خاطر داری به عنوان [[رسول خدا]] صدایم می‌‌کنی<ref>حلیة الاولیاء ۲۲۷/ ۹.</ref>.
#[[ام سلمه]] می‌‌گوید: وقتی پیامبر{{صل}} [[غضبناک]] بود کسی جز علی{{ع}} [[جرأت]] مکالمه با آن حضرت را نداشت <ref>حلیة الاولیاء ۲۲۷/ ۹.</ref>.
# [[ام سلمه]] می‌‌گوید: وقتی پیامبر{{صل}} [[غضبناک]] بود کسی جز علی{{ع}} جرأت مکالمه با آن حضرت را نداشت <ref>حلیة الاولیاء ۲۲۷/ ۹.</ref>.<ref>[[ح‍س‍ی‍ن‌ ع‍زی‍زی‌|عزیزی]]، [[پ‍روی‍ز رس‍ت‍گ‍ار|رستگار]]، [[ی‍وس‍ف‌ ب‍ی‍ات‌|بیات]]، [[راویان مشترک ج۲ (کتاب)| راویان مشترک ج۲]]،  ص ۱۵.</ref>
سرانجام احمد بن حنبل در [[روز جمعه]] ماه [[ربیع الاول]] [[سال]] ۲۴۱ﻫ.ق در ۷۷ سالگی بدرود [[حیات]] گفت<ref>تاریخ بغداد ۴/ ۴۲۲؛ کتاب الثقات ۸/ ۱۸ و وفیات الاعیان ۱/ ۶۴.</ref>. آن گونه که نوشته‌اند در [[تشییع جنازه]] او حدود یک میلیون نفر شرکت کردند و در [[مرگ]] او [[مسلمانان]]، [[یهودیان]]، [[نصاری]] و [[مجوسیان]] گریستند<ref>تهذیب الکمال ۴۶۸/ ۱؛ سیر اعلام النبلاء ۱۷۷/ ۱۱ و طبقات الشافعیه ۲۷/ ۲.</ref>.<ref>[[ح‍س‍ی‍ن‌ ع‍زی‍زی‌|عزیزی]]، [[پ‍روی‍ز رس‍ت‍گ‍ار|رستگار]]، [[ی‍وس‍ف‌ ب‍ی‍ات‌|بیات]]، [[راویان مشترک ج۲ (کتاب)|راویان مشترک]]،  ج۲، ص 15.</ref>
 
== اعتبار «[[مسند احمد]]» ==
احمد بن حنبل کتابی به نام [[مسند]] دارد. دربارۀ اعتبار این کتاب بین [[علما]] [[اختلاف]] نظر وجود دارد. بر اساس [[روایت]] جمعی از علما، احمد گفته است که [[احادیث]] منقول در مسند خود را از بین هفتصد هزار [[حدیث]] [[انتخاب]] کرده است<ref>طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۳۱.</ref>. و در [[طبقات الشافعیه]] به نقل از احمد آمده: {{عربی|عملت هذا الکتاب اماما؛ إذا اختلف الناس فی سنة عن رسول الله{{صل}} رجعوا إلیه}}<ref>طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۳۱.</ref>؛ این کتاب را [[مقتدا]] قرار دادم تا اگر [[مردم]] در سنتی از [[سنن]] [[رسول الله]]{{صل}} اختلاف کردند، به این کتاب رجوع کنند.
 
عده‌ای با استناد به سخنان احمد بن حنبل در مورد کتاب خودش، همه احادیث مسند وی را صحیح می‌دانند. در مقابل جمعی از [[عالمان]] بزرگ [[سنی]] معتقدند مسند احمد بن حنبل دارای احادیث ضعیف است.
 
[[حافظ ابن جوزی]] که عالمی [[حنبلی]] [[مذهب]] است کتاب [[امام]] خود را از احادیث ضعیف خالی نمی‌داند. همچنین حافظ عراقی و حافظ [[ذهبی]] و [[ابن تیمیه]] نیز قائل به وجود احادیث ضعیف در مسند احمد بن حنبل هستند<ref>ر.ک: منهاج السنة، ج۷، ص۳۶-۳۷، ۷۰، ۱۶۱، ۲۸۳، أضواء علی السنة المحمدیة: ۳۲۶، قواعد التحدیث، ص۲۶۰.</ref>.
 
علاوه بر این برخی بر این باورند که در کتاب احمد احادیث موضوعه نیز وجود دارد، اما حافظ [[ابن حجر عسقلانی]] این قول را رد می‌کند. [[ابن حجر]] از عالمان [[شافعی مذهب]] است با این حال ضمن پذیرش وجود احادیث ضعیف در مسند احمد این کتاب را از احادیث موضوعه خالی می‌داند. وی در کتاب القول المسدد فی الذب عن مسند أحمد احادیثی را که رمی به وضع شده جمع‌آوری کرده و به تصحیح آنها پرداخته است. ابن حجر [[معتقد]] است که اگرچه برخی احادیث مسند [[ضعیف]] باشند اما [[احادیث جعلی]] در این کتاب وجود ندارد.
 
حافظ [[جلال الدین سیوطی]]، یکی دیگر از [[عالمان]] [[شافعی]] است که راه [[ابن حجر عسقلانی]] را در این باب پیموده و کار او را تکمیل کرده است. به [[اعتقاد]] [[سیوطی]] علاوه بر آن چه ابن حجر ذکر کرده است، [[احادیث]] دیگری در [[مسند احمد]] آمده که مورد [[طعن]] و [[جرح]] قرار گرفته‌اند. از این‌رو برای کتاب ابن حجر عسقلانی تتمه‌ای با عنوان الذیل الممهد نوشته و چون او از کتاب [[مسند]] [[دفاع]] کرده است<ref>تدریب الراوی، ج۱، ص۱۷۱ و ۱۷۲، نیل الاوطار، ج۱، ص۱۲.</ref>.
 
در مجموع، صحت [[روایات]] مسند [[احمد بن حنبل]] همواره محل [[اختلاف]] بوده، و در این باره کشمکش‌هایی بین [[اتباع]] [[مذاهب]] مختلف وجود داشته است<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۱ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام، ج۱]]، ص ۱۱۶.</ref>.
 
== اعتبار [[شخصیت]] احمد ==
خود احمد بن حنبل نیز مورد [[وثوق]] نیست. براساس نقل [[ابن تیمیه]] در کتاب [[منهاج السنة]] احمد بن حنبل [[معتقد]] بوده که [[جنگ]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} بر ضد معاویه در [[صفین]] [[حق]] نبوده است. احمد بن حنبل این جنگ را [[فتنه انگیزی]] امیرالمؤمنین{{ع}} معرفی کرده است<ref>منهاج السنة، ج۴، ص۲۲۵ و ج۸، ص۱۶۵.</ref>.
 
اظهار [[عداوت]] [[ابن حنبل]] نسبت به [[اهل بیت پیامبر]]{{عم}} به همین یک مورد منحصر نیست. وی در موارد متعددی [[بغض]] خود را نسبت به امیرالمؤمنین{{ع}} آشکار ساخته است. از جمله می‌توان به [[توثیق]] «[[حریز بن عثمان حمصی]]» از سوی احمد بن حنبل اشاره کرد. حریز بن عثمان آشکارا با امیرالمؤمنین{{ع}} [[دشمنی]] داشته و بغض خود را نسبت به ایشان [[اعلان]] می‌کرده است. بنابر نقل حافظ ذهبی، احمد از باب تأکید بر توثیق حریز لفظ «ثقة» را دو مرتبه در مورد وی تکرار می‌کند<ref>تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۳۳.</ref> و طبق نقل جامع المسانید وی سه مرتبه در مورد حریز بن عثمان گفته است: {{عربی|ثقة. ثقة، ثقة!}}<ref>ر.ک: تاریخ بغداد، ج۸، ص۲۶۹، ۴۳۶۵، تاریخ دمشق، ج۱۲، ص۳۴۵، تهذیب الکمال، ج۵، ص۵۷۳، ۱۱۷۵.</ref>.
 
[[حافظ خطیب بغدادی]] یکی از محدثان بزرگ [[سنی]] است. وی بعد از نقل توثیق حریز بن عثمان توسط احمد بن حنبل در مقام طعن بر احمد برآمده و به وی [[اعتراض]] کرده است<ref>جامع مسانید أبی حنیفه، ج۱، ص۶۷-۶۸، استخراج المرام، ج۳، ص۲۷۴.</ref>.
 
حال چگونه احمد کسی را [[توثیق]] می‌کند که [[بغض]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} را در [[دل]] داشته و آشکارا با ایشان [[دشمنی]] می‌کرده است؟! پس [[شخصیت]] [[احمد بن حنبل]] نیز مورد [[قدح]] و [[طعن]] بوده، و دربارۀ آراء او در [[جرح و تعدیل]] [[رجال]] [[اختلاف]] وجود دارد<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۱ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام، ج۱]]، ص ۱۱۸.</ref>.
 
== وفات ==
سرانجام احمد بن حنبل در [[روز جمعه]] ماه [[ربیع الاول]] [[سال]] ۲۴۱ﻫ.ق در ۷۷ سالگی بدرود [[حیات]] گفت<ref>تاریخ بغداد ۴/ ۴۲۲؛ کتاب الثقات ۸/ ۱۸ و وفیات الاعیان ۱/ ۶۴.</ref>. آن گونه که نوشته‌اند در [[تشییع جنازه]] او حدود یک میلیون نفر شرکت کردند و در [[مرگ]] او [[مسلمانان]]، [[یهودیان]]، [[نصاری]] و [[مجوسیان]] گریستند<ref>تهذیب الکمال ۴۶۸/ ۱؛ سیر اعلام النبلاء ۱۷۷/ ۱۱ و طبقات الشافعیه ۲۷/ ۲.</ref>.<ref>[[ح‍س‍ی‍ن‌ ع‍زی‍زی‌|عزیزی]]، [[پ‍روی‍ز رس‍ت‍گ‍ار|رستگار]]، [[ی‍وس‍ف‌ ب‍ی‍ات‌|بیات]]، [[راویان مشترک ج۲ (کتاب)| راویان مشترک ج۲]]،  ص ۱۵.</ref>
 
گفته‌اند در [[تشییع جنازه]] او ۸۰۰ هزار مرد و ۶۰ هزار [[زن]] و ۲۰ هزار تن از [[یهود]] و [[نصاری]] و [[مجوس]] شرکت کردند و این بیست هزار تن سپس به [[اسلام]] گرویدند<ref>المنجد، ص ۹؛ خیرالدین زرکلی، الأعلام، ج۱، ص۲۰۴؛ محمد علی مدرسی خیابانی، ریحانة الادب، ج۷، ص ۴۸۳.</ref>.<ref>[[سید غلام رضا تهامی|تهامی، سید غلام رضا]]، [[فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱ (کتاب)| فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱]]، ص ۱۱۵.</ref>


==جستارهای وابسته==
==جستارهای وابسته==
{{مدخل‌های وابسته}}
*[[عبدالله بن احمد]] (فرزند)
*[[عبدالله بن احمد]] (فرزند)
*[[صالح بن احمد]] (فرزند)
*[[صالح بن احمد]] (فرزند)
*[[حنبل بن اسحاق بن حنبل]] (پسر عمو)
*[[حنبل بن اسحاق بن حنبل]] (عموزاده)
{{پایان مدخل‌های وابسته}}


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[ح‍س‍ی‍ن‌ ع‍زی‍زی‌|عزیزی]]، [[پ‍روی‍ز رس‍ت‍گ‍ار|رستگار]]، [[ی‍وس‍ف‌ ب‍ی‍ات‌|بیات]]، [[راویان مشترک ج۲ (کتاب)|'''راویان مشترک ج۲''']]
# [[پرونده:IM010597.jpg|22px]] [[ح‍س‍ی‍ن‌ ع‍زی‍زی‌|عزیزی]]، [[پ‍روی‍ز رس‍ت‍گ‍ار|رستگار]]، [[ی‍وس‍ف‌ ب‍ی‍ات‌|بیات]]، [[راویان مشترک ج۲ (کتاب)|'''راویان مشترک ج۲''']]
# [[پرونده:1100748.jpg|22px]] [[سید غلام رضا تهامی|تهامی، سید غلام رضا]]، [[فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱''']]
# [[پرونده:Jawahir-kalam-1.jpg|22px]] [[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۱ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۱]]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


خط ۵۱: خط ۸۴:
{{پانویس}}
{{پانویس}}


[[رده:اعلام]]
[[رده:رجال اهل سنت]]
[[رده:راویان امام رضا]]
[[رده:اصحاب امام رضا]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۵۶

این مدخل زیرشاخهٔ بحث احمد بن حنبل است. احمد بن حنبل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن حنبل در معارف و سیره رضوی - احمد بن حنبل در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

احمد بن حنبل یکی از محدثان نام‌دار و پیشوای مذهب حنبلی است. وی مرویّ الاصل و از ناحیه پدر و مادر منسوب به خاندان عرب، شیبان بن ذهل بن ثعلبه است. پدرش محمد از جنگجویان و فرماندهان سپاه در مرو بود که در سنین جوانی از دنیا رفت. مادرش در حالی که به او آبستن بود، به بغداد آمد و احمد در سال ۱۶۴ﻫ.ق در بغداد متولد و در همان جا بزرگ شد[۱].

احمد بن حنبل از حدود شانزده سالگی به فراگیری دانش پرداخت و برای این منظور مسافرت‌های زیادی به مناطق مختلف از جمله: کوفه، بصره، مکه، مدینه، یمن، شام و جزیره انجام داد.

از کسانی که احمد نزد آنان به فراگیری علم و حدیث پرداخت می‌‌توان از: ابراهیم بن سعد، هشیم بن بشیر، عباء بن عباد مهلبی، سفیان بن عیینه، قاضی ابویوسف (شاگرد ابوحنیفه) وکیع و محمد بن ادریس شافعی نام برد و در میان اینها از وکیع و هشیم بن بشیر بیشترین استفاده را برد[۲].

آثار

از آثار فراوانی که از احمد بن حنبل در حدیث، عقاید، علوم قرآنی و تفسیر به جا مانده می‌‌توان کتاب‌های: مسند، التفسیر، الناسخ والمنسوخ، تاریخ المناسک الکبیر و الصغیر، العلل، الزهد، الرد علی الجَهْمیه را نام برد. مشهورترین کتاب او همان مسند است که شامل سی هزار حدیث است و از خود احمد بن حنبل نقل شده که این کتاب را از میان ۷۵۰۰۰۰ حدیث انتخاب کرده‌ام. همچنین از عبدالله بن احمد روایت است که: روزی ابوزرعه خطاب به من گفت: پدرت یک میلیون حدیث حفظ کرده است. گفتم: چطور گفت: آنها را شمرده و در ابوابی منظم کرده‌ام. عبدالله بن احمد می‌‌گوید: پدرم را در حالی که مویی از موهای بدن پیامبر گرامی(ص) را در دست داشت و آن را می‌‌بوسید و به چشمان خود می‌‌مالید و آن را در آبی قرار داده و آن آب را جهت شفا یافتن می‌‌آشامید، مشاهده کردم[۳] و نیز نقل می‌‌کند: درباره کسی که قبه منبر پیامبر اکرم(ص) را لمس کرده و تبرک می‌‌جوید و نیز درباره آنکه به حجره آن حضرت(ص) دست می‌‌کشد، از پدرم سؤال کردم، او گفت: هیچ اشکالی ندارد. خداوند ما و شما را از عقیده خوارج و از بدعت‌ها نگاه دارد[۴].[۵]

برخی از عقاید احمد

او سعی داشت از دست‌رنج خویش امرار معاش کند و از هیچ کس هبه و صله نمی‌پذیرفت. وقتی به مرگ می‌‌اندیشید گریه می‌‌کرد و می‌‌گفت: ترس از مرگ مرا از خوردن بازمی دارد و اگر می‌‌توانستم به جایی بروم که کسی مرا نشناسد و از من یادی به میان نیاید به آنجا می‌‌رفتم. من مبتلا به شهرت شده‌ام. هر روز آرزوی مرگ می‌‌کنم. روزی عموی وی وارد شد و دید احمد غمگین نشسته است. گفت: چرا اندوهناکی گفت: عمو! خوشا به حال کسی که خداوند نام و یادش را خاموش کند و کسی او را نشناسد. وی به واسطه نقشی که در ماجرای (محنه) ایفا کرد شهرت بسیاری یافت. او به سبب مخالفت‌اش با نظریه مخلوق بودن قرآن در داستان محنه به عنوان مدافع اصحاب حدیث شناخته شد و با تعالیمی که عرضه داشت برای تنظیم مبانی فکریِ آنان بسیار کوشید؛ به همین جهت، گفته‌ها و نوشته‌های او در تأیید اصحاب حدیث مستمسک آنان قرار گرفت. واقعه محنه را بسیاری از سیره نویسان به تفصیل ذکر کرده‌اند[۶]. وی در فتنه خلق قرآن به حکم معتصم عباسی ۲۸ ماه زندانی گردید و او را تازیانه زدند. اما چون متوکل به خلافت رسید او را بسیار احترام گذارد و به مجادله خلق قرآن پایان داد.

احمد بن حنبل در مدت یک هفته قرآن را ختم می‌‌کرد و به شب زنده داری علاقه داشت. ابراهیم بن شماس می‌‌گوید: من احمد را می‌‌شناختم. او هنگامی که نوجوان بود شب زنده‌داری می‌‌کرد.

او به سنت، بسیار اهمیت می‌‌داد و مخالفان آن را اهل بدعت می‌‌خواند و مخالفان اصحاب حدیث را زندیق معرفی می‌‌نمود. برای اصحاب پیامبر(ص) احترام به‌سزایی قائل بود و مؤمن را کسی می‌‌دانست که معتقد باشد همه چیز از خیر و شر به قضا و قدر الهی است و نیز به تقدم ابوبکر و عمر و عثمان بر دیگر صحابه و به بزرگی شأن علی بن ابی طالب(ع) باور داشته باشد و از سخن گفتن درباره نزاع و درگیری‌هایِ اصحاب خودداری نماید[۷].

احمد حنبل علاوه بر کتابِ الفضائل که به نقل مناقب و فضایل امیرمؤمنان(ع)اختصاص داده است. روایات بسیاری در مسند پیرامون فضایل اهل بیت آورده است[۸]. خطیب بغدادی از عبدالله بن احمد نقل می‌‌کند: در خدمت پدرم نشسته بودم که گروهی از اهل کرخه نزد وی آمدند و درباره خلافت ابوبکر، عمر و عثمان به گفت وگو پرداختند. در مورد خلافت علی بن ابی طالب سخن به درازا کشید. سپس پدرم سرش را بالا آورد و گفت: درباره خلافت و علی و علی و خلافت بسیار سخن گفتید. خلافت برای علی زینت و افتخار نبود، بلکه علی بود که به خلافت زینت بخشید. سیاری می‌‌گوید: این حدیث را برای یکی از شیعیان علی(ع) نقل کردم. او گفت: با روایت این حدیث از احمد حنبل، نیمی از خشم و کینه‌ام نسبت به او را از دلم بیرون کردی[۹].[۱۰]

احمد در گفتار دیگران

سبط ابن جوزی از احمد حنبل نقل می‌‌کند: پیامبر(ص) هنگام عزیمت به غزوه تبوک، علی(ع)را در مدینه جانشین خود کرد. علی(ع) گفت: یا رسول الله! مرا با زنان و کودکان در مدینه می‌‌گذاری و به جنگ نمی‌بری پیامبر گرامی(ص) فرمود: آیا ناخشنودی که تو نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسی(ع)باشی، جز آنکه تو پیامبر نیستی[۱۱].

احمد بن حنبل، از جمله راویان حدیث غدیر است که در مسند خود به طرق متعدد آن را نقل کرده است[۱۲].

علامه امینی، روایات فضایل امیرمؤمنان(ع)و نیز حدیث غدیر را که احمد بن حنبل در طریق آن قرار گرفته گرد آورده است[۱۳].

شافعی می‌‌گوید: من کسی را عاقل‌تر از احمد و سلیمان بن داوود نیافتم. قتیبه می‌‌گوید: اگر احمد نبود در دین بدعت پدید می‌‌آمد. او امام جهانیان است. ابن حجر او را به عنوان فقیه و حجّت معرفی می‌‌کند. مزنی از شافعی نقل می‌‌کند که: در بغداد جوانی را دیدم که اگر روایت کند همه مردم از او می‌‌پذیرند. گفتم: کیست گفت: احمد بن حنبل. سفیان بن وکیع می‌‌گوید: هر کس از احمد عیب جویی کند، فاسق است. عبدالرزاق می‌‌گوید: کسی را فقیه‌تر و با تقوا‌تر از احمد بن حنبل ندیده ام. مُهنّا بن یحیای شامی می‌‌گوید: من کسی را در علم، فقه، زهد و ورع، جامع‌تر از احمد بن حنبل ندیده‌ام.

محمد ابو زهره در بیان اخلاق و خصوصیات احمد بن حنبل می‌‌نویسد: او گرفتار امتحان‌های مختلفِ شر و خیر شد و از آزمون برآمد. بالاترین و شکننده‌ترین امتحان‌ها، امتحان به شهرت و عجب است و چه بسا شیطان در شداید عاجز، ولی در هنگام ثنا و ستایش پیروز می‌‌شود. او از این امتحان نیز به خوبی و با سرافرازی بیرون آمد.

ابن حجر او را به عنوان ثقه و حافظ و رأس طبقه دهم معرفی می‌‌کند. ابن حبان در کتاب الثقات، او را حافظ و متقن معرفی کرده است. ابن سعد می‌‌گوید: او ثقه، راست گو و دارای احادیث زیادی است[۱۴].

مشایخ و راویان از او

احمد بن حنبل از بسیاری نقل حدیث کرده است و راویان او نیز کم نیستند. به شماری از راویان و نیز مشایخ روایی او اشاره می‌‌کنیم. او از کسانی چون: ابراهیم بن شماس، سمرقندی، ابراهیم بن ابی العباس بغدادی (معروف به سامری)، جعفر بن عون، حسین بن علی جعفی، هشیم بن ابی ساسان کوفی، وکیع بن جراح، یحیی بن آدم و ابوبکر بن عیاش روایت کرده و از میان راویان او می‌‌توان از بخاری، مسلم، احمد بن محمد بن هانی، پسر عموی او حنبل بن اسحاق بن حنبل، ابو داوود و صالح و عبدالله فرزندان احمد نام برد.

دو روایت زیر، از جمله روایاتی است که احمد حنبل در طریق آن قرار گرفته است:.

  1. عایشه می‌‌گوید: پیامبر(ص) خطاب به من فرمود: من زمانی که تو به من خشم می‌‌گیری و هنگامی که از من رضایت خاطر داری، متوجه می‌‌شوم. گفتم: چگونه فرمود: هنگامی که نسبت به من خشمگین هستی مرا با نام صدا می‌‌زنی، ولی وقتی که رضایت خاطر داری به عنوان رسول خدا صدایم می‌‌کنی[۱۵].
  2. ام سلمه می‌‌گوید: وقتی پیامبر(ص) غضبناک بود کسی جز علی(ع) جرأت مکالمه با آن حضرت را نداشت [۱۶].[۱۷]

اعتبار «مسند احمد»

احمد بن حنبل کتابی به نام مسند دارد. دربارۀ اعتبار این کتاب بین علما اختلاف نظر وجود دارد. بر اساس روایت جمعی از علما، احمد گفته است که احادیث منقول در مسند خود را از بین هفتصد هزار حدیث انتخاب کرده است[۱۸]. و در طبقات الشافعیه به نقل از احمد آمده: عملت هذا الکتاب اماما؛ إذا اختلف الناس فی سنة عن رسول الله(ص) رجعوا إلیه[۱۹]؛ این کتاب را مقتدا قرار دادم تا اگر مردم در سنتی از سنن رسول الله(ص) اختلاف کردند، به این کتاب رجوع کنند.

عده‌ای با استناد به سخنان احمد بن حنبل در مورد کتاب خودش، همه احادیث مسند وی را صحیح می‌دانند. در مقابل جمعی از عالمان بزرگ سنی معتقدند مسند احمد بن حنبل دارای احادیث ضعیف است.

حافظ ابن جوزی که عالمی حنبلی مذهب است کتاب امام خود را از احادیث ضعیف خالی نمی‌داند. همچنین حافظ عراقی و حافظ ذهبی و ابن تیمیه نیز قائل به وجود احادیث ضعیف در مسند احمد بن حنبل هستند[۲۰].

علاوه بر این برخی بر این باورند که در کتاب احمد احادیث موضوعه نیز وجود دارد، اما حافظ ابن حجر عسقلانی این قول را رد می‌کند. ابن حجر از عالمان شافعی مذهب است با این حال ضمن پذیرش وجود احادیث ضعیف در مسند احمد این کتاب را از احادیث موضوعه خالی می‌داند. وی در کتاب القول المسدد فی الذب عن مسند أحمد احادیثی را که رمی به وضع شده جمع‌آوری کرده و به تصحیح آنها پرداخته است. ابن حجر معتقد است که اگرچه برخی احادیث مسند ضعیف باشند اما احادیث جعلی در این کتاب وجود ندارد.

حافظ جلال الدین سیوطی، یکی دیگر از عالمان شافعی است که راه ابن حجر عسقلانی را در این باب پیموده و کار او را تکمیل کرده است. به اعتقاد سیوطی علاوه بر آن چه ابن حجر ذکر کرده است، احادیث دیگری در مسند احمد آمده که مورد طعن و جرح قرار گرفته‌اند. از این‌رو برای کتاب ابن حجر عسقلانی تتمه‌ای با عنوان الذیل الممهد نوشته و چون او از کتاب مسند دفاع کرده است[۲۱].

در مجموع، صحت روایات مسند احمد بن حنبل همواره محل اختلاف بوده، و در این باره کشمکش‌هایی بین اتباع مذاهب مختلف وجود داشته است[۲۲].

اعتبار شخصیت احمد

خود احمد بن حنبل نیز مورد وثوق نیست. براساس نقل ابن تیمیه در کتاب منهاج السنة احمد بن حنبل معتقد بوده که جنگ امیرالمؤمنین(ع) بر ضد معاویه در صفین حق نبوده است. احمد بن حنبل این جنگ را فتنه انگیزی امیرالمؤمنین(ع) معرفی کرده است[۲۳].

اظهار عداوت ابن حنبل نسبت به اهل بیت پیامبر(ع) به همین یک مورد منحصر نیست. وی در موارد متعددی بغض خود را نسبت به امیرالمؤمنین(ع) آشکار ساخته است. از جمله می‌توان به توثیق «حریز بن عثمان حمصی» از سوی احمد بن حنبل اشاره کرد. حریز بن عثمان آشکارا با امیرالمؤمنین(ع) دشمنی داشته و بغض خود را نسبت به ایشان اعلان می‌کرده است. بنابر نقل حافظ ذهبی، احمد از باب تأکید بر توثیق حریز لفظ «ثقة» را دو مرتبه در مورد وی تکرار می‌کند[۲۴] و طبق نقل جامع المسانید وی سه مرتبه در مورد حریز بن عثمان گفته است: ثقة. ثقة، ثقة![۲۵].

حافظ خطیب بغدادی یکی از محدثان بزرگ سنی است. وی بعد از نقل توثیق حریز بن عثمان توسط احمد بن حنبل در مقام طعن بر احمد برآمده و به وی اعتراض کرده است[۲۶].

حال چگونه احمد کسی را توثیق می‌کند که بغض امیرالمؤمنین(ع) را در دل داشته و آشکارا با ایشان دشمنی می‌کرده است؟! پس شخصیت احمد بن حنبل نیز مورد قدح و طعن بوده، و دربارۀ آراء او در جرح و تعدیل رجال اختلاف وجود دارد[۲۷].

وفات

سرانجام احمد بن حنبل در روز جمعه ماه ربیع الاول سال ۲۴۱ﻫ.ق در ۷۷ سالگی بدرود حیات گفت[۲۸]. آن گونه که نوشته‌اند در تشییع جنازه او حدود یک میلیون نفر شرکت کردند و در مرگ او مسلمانان، یهودیان، نصاری و مجوسیان گریستند[۲۹].[۳۰]

گفته‌اند در تشییع جنازه او ۸۰۰ هزار مرد و ۶۰ هزار زن و ۲۰ هزار تن از یهود و نصاری و مجوس شرکت کردند و این بیست هزار تن سپس به اسلام گرویدند[۳۱].[۳۲]

جستارهای وابسته

منابع

  1. عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک ج۲
  2. تهامی، سید غلام رضا، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱
  3. حسینی میلانی، سید علی، جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۱

پانویس

  1. ↑ الانساب ۲۷۷/ ۲؛ حلیة الاولیاء ۱۶۲/ ۹؛ تاریخ بغداد ۴۱۳/ ۴؛ سیر اعلام النبلاء ۱۷۷/ ۱۱ و وفیات الاعیان ۶۵/ ۱.
  2. ↑ عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک ج۲، ص ۱۵؛ تهامی، سید غلام رضا، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱، ص ۱۱۵.
  3. ↑ سیر اعلام النبلاء ۱۷۷/ ۱۱ و تاریخ بغداد ۴۱۹/ ۴.
  4. ↑ سیر اعلام النبلاء ۲۱۲/ ۱۱.
  5. ↑ عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک ج۲، ص ۱۵؛ تهامی، سید غلام رضا، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱، ص ۱۱۵.
  6. ↑ ر.ک: سیر اعلام النبلاء ۲۳۲/ ۱۱؛ حلیة الاولیاء ۱۶۲/ ۹؛ تاریخ الاسلام ۱۶/ ۱۸؛ تهذیب الکمال ۴۳۷/ ۱ و ابن حنبل حیاته و عصره.
  7. ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی ۷۱۸/ ۶، (به نقل از مناقب الامام احمد بن حنبل، تألیف ابن جوزی).
  8. ↑ مسند ۳۳۱/ ۱ و ۳۲۸/ ۴ و۱۸۲/ ۵، ۱۸۹، ۲۰۵، ۳۵۶ و ۳۵۸.
  9. ↑ تاریخ بغداد ۱۳۵/ ۱.
  10. ↑ عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک ج۲، ص ۱۵؛ تهامی، سید غلام رضا، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱، ص ۱۱۵.
  11. ↑ تذکرة الخواص ۲۷.
  12. ↑ مسند ۱۱۸/ ۱ و ۱۱۹ و ۳۶۸/ ۴ و ۳۷۲.
  13. ↑ الغدیر ۳۳/ ۲ و ۲۰/ ۳ و۲۲.
  14. ↑ عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک ج۲، ص ۱۵.
  15. ↑ حلیة الاولیاء ۲۲۷/ ۹.
  16. ↑ حلیة الاولیاء ۲۲۷/ ۹.
  17. ↑ عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک ج۲، ص ۱۵.
  18. ↑ طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۳۱.
  19. ↑ طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۳۱.
  20. ↑ ر.ک: منهاج السنة، ج۷، ص۳۶-۳۷، ۷۰، ۱۶۱، ۲۸۳، أضواء علی السنة المحمدیة: ۳۲۶، قواعد التحدیث، ص۲۶۰.
  21. ↑ تدریب الراوی، ج۱، ص۱۷۱ و ۱۷۲، نیل الاوطار، ج۱، ص۱۲.
  22. ↑ حسینی میلانی، سید علی، جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام، ج۱، ص ۱۱۶.
  23. ↑ منهاج السنة، ج۴، ص۲۲۵ و ج۸، ص۱۶۵.
  24. ↑ تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۳۳.
  25. ↑ ر.ک: تاریخ بغداد، ج۸، ص۲۶۹، ۴۳۶۵، تاریخ دمشق، ج۱۲، ص۳۴۵، تهذیب الکمال، ج۵، ص۵۷۳، ۱۱۷۵.
  26. ↑ جامع مسانید أبی حنیفه، ج۱، ص۶۷-۶۸، استخراج المرام، ج۳، ص۲۷۴.
  27. ↑ حسینی میلانی، سید علی، جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام، ج۱، ص ۱۱۸.
  28. ↑ تاریخ بغداد ۴/ ۴۲۲؛ کتاب الثقات ۸/ ۱۸ و وفیات الاعیان ۱/ ۶۴.
  29. ↑ تهذیب الکمال ۴۶۸/ ۱؛ سیر اعلام النبلاء ۱۷۷/ ۱۱ و طبقات الشافعیه ۲۷/ ۲.
  30. ↑ عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک ج۲، ص ۱۵.
  31. ↑ المنجد، ص ۹؛ خیرالدین زرکلی، الأعلام، ج۱، ص۲۰۴؛ محمد علی مدرسی خیابانی، ریحانة الادب، ج۷، ص ۴۸۳.
  32. ↑ تهامی، سید غلام رضا، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱، ص ۱۱۵.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=احمد_بن_حنبل_در_تاریخ_اسلامی&oldid=1324995»