سوء ظن در جامعه‌شناسی اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-]] | + - [[)) |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | |||
| موضوع مرتبط = سوء ظن | |||
| عنوان مدخل = [[سوء ظن]] | |||
| مداخل مرتبط = [[سوء ظن در قرآن]] - [[سوء ظن در حدیث]] - [[سوء ظن در نهج البلاغه]] - [[سوء ظن در اخلاق اسلامی]] - [[سوء ظن در معارف دعا و زیارات]] - [[نفی سوء ظن در معارف و سیره نبوی]] - [[سوء ظن در جامعه‌شناسی اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== [[سوءظن]] بی‌مورد == | |||
==[[سوءظن]] بی‌مورد== | |||
“ظن” اسم است برای آنچه از نشانه و [[اماره]] حاصل می‌شود. اگر آن نشانه [[قوی]] باشد، [[ظن]] و [[گمان]] به [[علم]] منتهی می‌شود و اگر [[ضعیف]] شود، از حد توهم نمی‌گذرد<ref>حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۳۹.</ref> “سوء” هم مقابل [[حُسن]] قرار دارد<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۵، ص۲۵۱.</ref>؛ از این‌رو [[سوءظن]] به معنای “گمان بد” خواهد بود. | “ظن” اسم است برای آنچه از نشانه و [[اماره]] حاصل می‌شود. اگر آن نشانه [[قوی]] باشد، [[ظن]] و [[گمان]] به [[علم]] منتهی می‌شود و اگر [[ضعیف]] شود، از حد توهم نمی‌گذرد<ref>حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۳۹.</ref> “سوء” هم مقابل [[حُسن]] قرار دارد<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۵، ص۲۵۱.</ref>؛ از این‌رو [[سوءظن]] به معنای “گمان بد” خواهد بود. | ||
“ظن” اگر به معنای [[گمان]] بی‌پایه (ناشی از اوهام، تخیلات، پیشداشت‌های [[ذهنی]]، تجربیات شخص، [[هوای نفس]]، بیماری‌های [[ذهنی]]، پیش‌داوری و...) باشد، اغلب همراه با پیشوند “سوء” توصیف می‌شود. از قراین بر می‌آید که “ظن” مورد [[نهی]] در [[سوره حجرات]] به همین معناست. گاهی هم به معنای [[علم]] عرفی، [[معرفت]] عادی، [[اطمینان]]، [[باور]] عقلایی و [[گمان]] ترجیحی است که مبنای [[معرفتی]] بیشتر فعالیت‌ها و کنش‌های ما در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] و ثمره حاصل از | “ظن” اگر به معنای [[گمان]] بی‌پایه (ناشی از اوهام، تخیلات، پیشداشت‌های [[ذهنی]]، تجربیات شخص، [[هوای نفس]]، بیماری‌های [[ذهنی]]، پیش‌داوری و...) باشد، اغلب همراه با پیشوند “سوء” توصیف می‌شود. از قراین بر می‌آید که “ظن” مورد [[نهی]] در [[سوره حجرات]] به همین معناست. گاهی هم به معنای [[علم]] عرفی، [[معرفت]] عادی، [[اطمینان]]، [[باور]] عقلایی و [[گمان]] ترجیحی است که مبنای [[معرفتی]] بیشتر فعالیت‌ها و کنش‌های ما در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] و ثمره حاصل از غالب مطالعات و کاوش‌های ممتد بشری و فعالیت‌های [[علمی]] و [[تجربی]] است. واژه [[قرآنی]] “خرص” نیز که غالباً با [[وهم]] و [[جهل]] همراه است، به “ظن”<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۳، ص۴۸.</ref> و گاه به [[دروغ]] و تخمین ترجمه شده است<ref>حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۷۹.</ref>. [[علامه طباطبایی]] در توضیح [[آیه]] ۱۲ [[سوره حجرات]] می‌نویسد: مراد از “اجتناب از ظن”، اجتناب از خود [[ظن]] نیست، چون [[ظن]]، نوعی [[ادراک]] [[نفسانی]] است که ناگهان به [[دل انسان]] [[راه]] می‌یابد و او نمی‌تواند برای نفس و [[دل]] خود دری ایجاد کند تا از ورود [[ظن]] بد جلوگیری کند؛ پس [[نهی]] [[آیه]] نه به خود [[ظن]]، بلکه به پاره‌ای از مقدمات اختیاری آن معطوف است. منظور [[آیه]] مورد بحث، [[نهی]] از [[پذیرفتن]] [[ظن]] بد است و در صدد بیان این نکته است که اگر درباره کسی [[ظن]] [[بدی]] به دلت وارد شد آن را نپذیر، و به آن ترتیب اثر مده<ref>[[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۴۸۳.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۲۸۵.</ref> | ||
==[[آیات قرآنی]] مرتبط== | == [[آیات قرآنی]] مرتبط == | ||
#برحذر داشتن [[مؤمنان]] از گمان‌های ناروا: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ...}}<ref>«ای مؤمنان! از بسیاری از گمان‌ها دوری کنید که برخی از گمان‌ها گناه است.».. سوره حجرات، آیه ۱۲.</ref>. | # برحذر داشتن [[مؤمنان]] از گمان‌های ناروا: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ...}}<ref>«ای مؤمنان! از بسیاری از گمان‌ها دوری کنید که برخی از گمان‌ها گناه است.».. سوره حجرات، آیه ۱۲.</ref>. | ||
# [[توبیخ]] [[مؤمنان]] به سبب [[سوءظن]] بی‌مورد به دیگران: {{متن قرآن|لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْكٌ مُبِينٌ}}<ref>«از چه رو چون آن را شنیدید مردان و زنان مؤمن نیک‌اندیشی نکردند و نگفتند که این دروغی آشکار است؟» سوره نور، آیه ۱۲.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۲۸۵.</ref> | # [[توبیخ]] [[مؤمنان]] به سبب [[سوءظن]] بی‌مورد به دیگران: {{متن قرآن|لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْكٌ مُبِينٌ}}<ref>«از چه رو چون آن را شنیدید مردان و زنان مؤمن نیک‌اندیشی نکردند و نگفتند که این دروغی آشکار است؟» سوره نور، آیه ۱۲.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۲۸۵.</ref> | ||
== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:1100695.jpg|22px]] [[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|'''ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم''']] | # [[پرونده:1100695.jpg|22px]] [[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|'''ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم''']] | ||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس}} | ||
[[رده:سوء ظن]] | [[رده:سوء ظن]] | ||
{{ارزش‌های اجتماعی}} | {{ارزش‌های اجتماعی}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۵ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۳۳
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوء ظن است. سوء ظن از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوء ظن در قرآن - سوء ظن در حدیث - سوء ظن در نهج البلاغه - سوء ظن در اخلاق اسلامی - سوء ظن در معارف دعا و زیارات - نفی سوء ظن در معارف و سیره نبوی - سوء ظن در جامعه‌شناسی اسلامی - پرسش مرتبط نداردسوءظن بی‌مورد
“ظن” اسم است برای آنچه از نشانه و اماره حاصل می‌شود. اگر آن نشانه قوی باشد، ظن و گمان به علم منتهی می‌شود و اگر ضعیف شود، از حد توهم نمی‌گذرد[۱] “سوء” هم مقابل حُسن قرار دارد[۲]؛ از این‌رو سوءظن به معنای “گمان بد” خواهد بود.
“ظن” اگر به معنای گمان بی‌پایه (ناشی از اوهام، تخیلات، پیشداشت‌های ذهنی، تجربیات شخص، هوای نفس، بیماری‌های ذهنی، پیش‌داوری و...) باشد، اغلب همراه با پیشوند “سوء” توصیف می‌شود. از قراین بر می‌آید که “ظن” مورد نهی در سوره حجرات به همین معناست. گاهی هم به معنای علم عرفی، معرفت عادی، اطمینان، باور عقلایی و گمان ترجیحی است که مبنای معرفتی بیشتر فعالیت‌ها و کنش‌های ما در زندگی فردی و اجتماعی و ثمره حاصل از غالب مطالعات و کاوش‌های ممتد بشری و فعالیت‌های علمی و تجربی است. واژه قرآنی “خرص” نیز که غالباً با وهم و جهل همراه است، به “ظن”[۳] و گاه به دروغ و تخمین ترجمه شده است[۴]. علامه طباطبایی در توضیح آیه ۱۲ سوره حجرات می‌نویسد: مراد از “اجتناب از ظن”، اجتناب از خود ظن نیست، چون ظن، نوعی ادراک نفسانی است که ناگهان به دل انسان راه می‌یابد و او نمی‌تواند برای نفس و دل خود دری ایجاد کند تا از ورود ظن بد جلوگیری کند؛ پس نهی آیه نه به خود ظن، بلکه به پاره‌ای از مقدمات اختیاری آن معطوف است. منظور آیه مورد بحث، نهی از پذیرفتن ظن بد است و در صدد بیان این نکته است که اگر درباره کسی ظن بدی به دلت وارد شد آن را نپذیر، و به آن ترتیب اثر مده[۵].[۶]
آیات قرآنی مرتبط
- برحذر داشتن مؤمنان از گمان‌های ناروا: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ...﴾[۷].
- توبیخ مؤمنان به سبب سوءظن بی‌مورد به دیگران: ﴿لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْكٌ مُبِينٌ﴾[۸].[۹]
منابع
پانویس
- ↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۳۹.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۵، ص۲۵۱.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۳، ص۴۸.
- ↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۷۹.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۴۸۳.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۸۵.
- ↑ «ای مؤمنان! از بسیاری از گمان‌ها دوری کنید که برخی از گمان‌ها گناه است.».. سوره حجرات، آیه ۱۲.
- ↑ «از چه رو چون آن را شنیدید مردان و زنان مؤمن نیک‌اندیشی نکردند و نگفتند که این دروغی آشکار است؟» سوره نور، آیه ۱۲.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۸۵.