بهشت: تفاوت میان نسخه‌ها
(←مقدمه) |
|||
| (۲۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[بهشت در قرآن]] - [[بهشت در نهج البلاغه]] - [[بهشت در کلام اسلامی]] - [[بهشت در معارف دعا و زیارات]] - [[بهشت در معارف و سیره سجادی]] | پرسش مرتبط = }} | |||
== مقدمه == | |||
جایگاه ابدی [[انسان‌ها]] در [[قیامت]]، که به تناسب [[اعمال]] خوب یا بدشان بهشتی یا دوزخی می‌شوند. | |||
کسانی که به [[خدا]] و [[پیامبران]] و [[رستاخیز]]، [[باور]] داشته باشند و کارهای [[نیکو]] انجام دهند، به [[پاداش]] [[ایمان]] و عمل صالحشان، پس از [[مرگ]] و در [[قیامت]] به بهشت می‌روند. بهشت آنگونه که در [[قرآن]] و [[احادیث]] آمده، جایی است وسیع، خوش [[آب]] و هوا و پر از [[نعمت‌ها]] و لذت‌های گوناگون که [[نیکان]] و [[مؤمنان]] در آنجا همیشه برخوردار خواهند بود و از انواع میوه‌ها، غذاها، نوشیدنی‌ها و حوریان بهره خواهند برد. از بهشت، با نام‌های جنّت، [[خلد برین]]، عَدن و دارالسّلام هم یاد می‌شود. | |||
[[کافران]] و [[منافقان]] و [[ستمگران]] و بدکاران، به [[کیفر]] [[زشتی‌ها]] و ظلم‌هایشان در جایی پر از [[آتش]] و [[عذاب]] به نام [[دوزخ]] یا جهنّم و جحیم خواهند سوخت. نه نعمت‌های بهشت و نه [[عذاب]] و [[آتش جهنم]]، قابل مقایسه با [[نعمت]] و [[عذاب]] [[دنیا]] نیستند و به مراتب بهتر یا سخت‌ترند. | |||
[[طاعت]] [[پروردگار]]، [[انسان‌ها]] را [[اهل بهشت]] می‌سازد و [[گناه]] و [[نافرمانی]] موجب ورود به [[دوزخ]] خواهد بود. [[عقیده]] به [[بهشت و جهنم]] و [[کیفر]] و [[پاداش]] [[قیامت]]، نقش مهمّی در کنترل [[انسان]] و سوق دادن او به [[نیکی]] و جلوگیری از [[فساد]] و [[ستم]] دارد. در [[آیات قرآن]]، به طور مفصّل نعمت‌های بهشت و عذاب‌های [[دوزخ]] توصیف شده است. [[جهنم]] طبقاتی دارد و بهشت، درجاتی<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]].</ref>. | |||
== | == اوصاف بهشت == | ||
بهشت مترادف با [[فردوس]]، خلد، [[جنت]] و دارالسلام<ref>ر.ک: [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۱۷۸- ۱۷۹. </ref>؛ جایی است خوش [[آب]] و هوا و فراخ و پُرنعمت و آراسته که [[نیکوکاران]] پس از [[مرگ]]، در آن جاودانه می‌شوند<ref>فرهنگ معین.</ref> و این وعدۀ قطعی [[الهی]] است {{متن قرآن|جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدَ الرَّحْمَنُ عِبَادَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّهُ كَانَ وَعْدُهُ مَأْتِيًّا}}<ref>«بهشت‌هایی جاودان که (خداوند) بخشنده به بندگانش در (جهان) نهان وعده کرده است؛ بی‌گمان وعده او شدنی است» سوره مریم، آیه ۶۱.</ref>. [[قرآن]] از دو بهشت یاد کرده است: یکی در [[عالم برزخ]] که موقت است و دیگری در آن [[جهان]] که جاودانه و ابدی است {{متن قرآن|وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ}}<ref>«و برای آن کس که از ایستادن در برابر پروردگار خویش هراسیده است دو بهشت خواهد بود» سوره الرحمن، آیه ۴۶؛ پیام قرآن، ۶/ ۳۳۴.</ref> و وسعت آن به اندازۀ [[زمین]] و [[آسمان]] است{{متن قرآن|وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«و برای (رسیدن به) آمرزش پروردگارتان و بهشتی به پهنای آسمان‌ها و زمین که برای پرهیزگاران آماده شده است شتاب کنید» سوره آل عمران، آیه ۱۳۳.</ref><ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۶۲.</ref> | |||
بهشت تا حدی [[عظمت]] دارد که [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} میفرماید: «اگر مانند شخص فرزندمرده ناله سر دهید و اگر مانند کبوتران نوحه‌سرایی کنید و اگر مانند [[راهبان]] [[عبادت]] کنید و اگر از [[فرزندان]] و [[اموال]] خود دست بکشید و شب و روز به [[گریه و زاری]] بپردازید، برای پاداشی که در [[انتظار]] شماست اندک است»<ref>{{متن حدیث|فَوَاللَّهِ لَوْ حَنَنْتُمْ حَنِینَ الْوُلَّهِ الْعِجَالِ وَ دَعَوْتُمْ بِهَدِیلِ الْحَمَامِ وَ جَأَرْتُمْ جُؤَارَ مُتَبَتِّلِی الرُّهْبَانِ وَ خَرَجْتُمْ إِلَی اللَّهِ مِنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ الْتِمَاسَ الْقُرْبَةِ إِلَیْهِ فِی ارْتِفَاعِ دَرَجَةٍ عِنْدَهُ أَوْ غُفْرَانِ سَیِّئَةٍ أَحْصَتْهَا کُتُبُهُ وَ حَفِظَتْهَا رُسُلُهُ لَکَانَ قَلِیلا}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۵۲.</ref>. [[امام علی]] {{ع}} بهشت را تنها بهای ارزشمند [[اعمال]] می‌داند و به [[مردمان]] سفارش می‌کند که خود را در مقابل غیر از آن نفروشند<ref>{{متن حدیث|إِنَّهُ لَيْسَ لِأَنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ، فَلَا تَبِيعُوهَا إِلَّا بِهَا}}؛ نهج البلاغه، خطبه 457.</ref><ref>ر.ک: [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۱۷۸- ۱۷۹.</ref> | |||
بنابر [[روایات]] مناظر بهشت هر چشمی را خیره می‌کنند و نعمت‌هایش پایان نمی‌پذیرند و شادی‌اش از میان نمی‌رود و اقامت در آنجا همیشگی است. کسی در آنجا آسیب نمی‌بیند و هراسی ندارد و [[زندگی]] در آنجا به کام [[بهشتیان]] است<ref>میزان الحکمة، ج۱، ص۴۳۴ و ۲۶۲۴؛ پیام قرآن، ج۶، ص۳۰۴- ۲۲۹.</ref>. | |||
== | == مکان بهشت == | ||
اینکه برخی [[نعمت‌های بهشتی]]، مادی‌اند، موجب شده بگویند، بهشت مکانی جسمانی است. البته این مکان، در ظاهر عالم جسمانی ما نیست؛ بلکه در حجب [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] است. از این رو، بهشت آشکار نمی‌شود مگر پس از ویران شدن این عالم جسمانی و به پایان رسیدن [[دنیا]]. همچنین گفته‌اند بهشت در جایی فوق آسمان‌های هفتگانه و تحت [[عرش]] است<ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۶۲.</ref>. از جمع میان این دو قول می‌توان بدین نتیجه رسید که بهشت هم اینک در [[باطن]] این [[جهان]] قرار دارد و حجاب‌های [[دنیوی]] ما را از مشاهده‌اش باز می‌دارند؛ ولی [[اولیای الهی]] آن را می‌بینند. از این رو، برای بهشت در همین عالم جسمانی و [[دنیوی]]، مظاهری است. ذکر [[نعمت‌های بهشتی]] در [[قرآن]] و [[حدیث]]، از نظر روانی جنبه‌ای تشویقی و ترغیبی دارد از این رو با زبانی از آنها یاد شده که با [[عقل]] بشری سازگار است. این بدان سبب است که [[نعمت‌های بهشتی]] بسی والاتر از آن‌اند که [[عقل انسان]] به گونۀ کامل آنها را [[درک]] کند<ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۶۳.</ref>. | |||
== | == عوامل راه یابی به بهشت == | ||
{{ | راه‌های مختلفی برای رسیدن به بهشت بیان شده است، اولین قدم برای رسیدن به بهشت، پیرو [[شریعت]] بودن و انجام [[واجبات]] و ترک [[محرمات]] است<ref>َ{{متن حدیث|بَيَّنَ لَكُمْ مَحَابَّهُ مِنَ الْأَعْمَالِ وَ مَكَارِهَهُ مِنْهَا لِتَتَّبِعُوا هَذِهِ وَ تَجْتَنِبُوا هَذِهِ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۷٦.</ref>. [[امام علی]] {{ع}} میفرماید: «پس آنکه مشتاق بهشت بود، [[شهوت‌ها]] را از [[دل]] زدود و آنکه از [[دوزخ]] ترسید، از آنچه [[حرام]] است دوری گزید و آنکه ناخواهان [[دنیا]] بود، [[مصیبت‌ها]] بر وی آسان نمود و آن که [[مرگ]] را چشم داشت، در [[کارهای نیک]] پای پیش گذاشت»<ref>{{متن حدیث|فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَی الْجَنَّةِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النَّارِ اجْتَنَبَ الْمُحَرَّمَاتِ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا اسْتَهَانَ بِالْمُصِیبَاتِ وَ مَنِ ارْتَقَبَ الْمَوْتَ سَارَعَ [فِی] إِلَی الْخَیْرَات}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۳۱.</ref>. در منظر [[امام]] کسانی اهل بهشت‌اند که شب زنده‌دارند؛ هنگام شب [[استغفار]] کنند و در روز نیز از [[ترس]] [[خداوند]] [[مرتکب گناه]] نشوند<ref>{{متن حدیث|الَّذِينَ كَانَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا زَاكِيَةً وَ أَعْيُنُهُمْ بَاكِيَةً وَ كَانَ لَيْلُهُمْ فِي دُنْيَاهُمْ نَهَاراً تَخَشُّعاً وَ اسْتِغْفَارًا وَ كَانَ نَهَارُهُمْ لَيْلًا تَوَحُّشاً وَ انْقِطَاعاً}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۲۳۲.</ref>. | ||
{{ | |||
یکی دیگر از راه‌های رسیدن به بهشت، استفاده از [[تعالیم]] [[قرآنی]] است. [[نهج البلاغه]] [[قرآن]] را [[راهنمایی]] می‌داند که هیچ‌گاه دچار [[خطا]] نمی‌شود و هرکس به راه او ادامه دهد به بهشت برین خواهد رسید<ref>{{متن حدیث|وَ اعْلَمُوا أَنَّ هَذَا الْقُرْآنَ هُوَ النَّاصِحُ الَّذِي لَا يَغُشُّ وَ الْهَادِي الَّذِي لَا يُضِلُّ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۷۵.</ref>. | |||
از دیگر عوامل راه‌یابی: [[شناخت]] [[امامان معصوم]] {{ع}} و [[پیروی]] از آنان<ref>{{متن حدیث|وَ إِنَّمَا الْأَئِمَّةُ قُوَّامُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ عُرَفَاؤُهُ عَلَى عِبَادِهِ، وَ لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ}}؛ نهج البلاغه، خ ۱۵۲.</ref>؛ [[پیروی]] نکردن از [[هوا و هوس]]<ref>{{متن حدیث|فَرَحِمَ اللَّهُ امْرَأً نَزَعَ عَنْ شَهْوَتِهِ وَ قَمَعَ هَوَى نَفْسِهِ}}؛ نهج البلاغه، خ ۱۷۶.</ref>؛ [[استوار]] ماندن بر [[حق]]<ref>{{متن حدیث|وَ الِاسْتِقَامَةَ الِاسْتِقَامَةَ}}؛ نهج البلاغه، خ ۱۷۶.</ref>؛ [[تکبر]] نورزیدن<ref>{{متن حدیث|وَ خَلْعَ التَّكَبُّرِ مِنْ أَعْنَاقِكُمْ}}؛ نهج البلاغه، خ١٩٢.</ref>؛ بهره‌برداری درست از [[دنیا]]<ref>{{متن حدیث|إِنَّ الدُّنْيَا دَارُ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَقَهَا وَ دَارُ عَافِيَةٍ لِمَنْ فَهِمَ عَنْهَا وَ دَارُ غِنًى لِمَنْ تَزَوَّدَ مِنْهَا وَ دَارُ مَوْعِظَةٍ لِمَنِ اتَّعَظَ بِهَا}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۱۳۱.</ref> و تقواست<ref>{{متن حدیث|فَإِنَّ التَّقْوَى فِي الْيَوْمِ الْحِرْزُ وَ الْجُنَّةُ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۱.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۱۷۹؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۶۴.</ref> | |||
== [[بهشتیان]] == | |||
[[بهشتیان]]، کسانی‌اند که از گذر [[ایمان]] و [[عمل صالح]]، [[رضای خدا]] را کسب می‌کنند و به بهشت راه می‌یابند<ref>{{متن حدیث|سَبِيلٌ أَبْلَجُ الْمِنْهَاجِ، أَنْوَرُ السِّرَاجِ؛ فَبِالْإِيمَانِ يُسْتَدَلُّ عَلَى الصَّالِحَاتِ، وَ بِالصَّالِحَاتِ يُسْتَدَلُّ عَلَى الْإِيمَانِ، وَ بِالْإِيمَانِ يُعْمَرُ الْعِلْمُ، وَ بِالْعِلْمِ يُرْهَبُ الْمَوْتُ، وَ بِالْمَوْتِ تُخْتَمُ الدُّنْيَا، وَ بِالدُّنْيَا تُحْرَزُ الْآخِرَةُ، وَ بِالْقِيَامَةِ تُزْلَفُ الْجَنَّةُ وَ تُبَرَّزُ الْجَحِيمُ لِلْغَاوِينَ؛ وَ إِنَّ الْخَلْقَ لَا مَقْصَرَ لَهُمْ عَنِ الْقِيَامَةِ، مُرْقِلِينَ فِي مِضْمَارِهَا إِلَى الْغَايَةِ الْقُصْوَى}}؛ نهج البلاغه، خ ١56.</ref>. [[پیامبران]]، صدیقان، [[شهیدان]] و [[صالحان]]، به ترتیب، [[برترین]] ساکنان بهشت‌اند {{متن قرآن|وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا}}<ref>«و آنان که از خداوند و پیامبر فرمان برند با کسانی که خداوند به آنان نعمت داده است از پیامبران و راستکرداران و شهیدان و شایستگان خواهند بود و آنان همراهانی نیکویند» سوره نساء، آیه ۶۹.</ref>. [[بهشتیان]] در خانه‌های [[نیک]] و ویژۀ خود به سر می‌برند {{متن قرآن|وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ}}<ref>«خداوند به مردان و زنان مؤمن، بوستان‌هایی، نوید داده است که از بن آنها جویباران روان است؛ در آنها جاودانند، نیز جایگاه‌هایی پاک در بوستان‌های جاودان (نوید داده است) و خشنودی خداوند (از همه اینها) برتر است؛ این همان رستگاری سترگ است» سوره توبه، آیه ۷۲.</ref> و می‌توانند همراه [[پدران]]، [[همسران]] و [[فرزندان]] [[صالح]] خود [[زندگی]] کنند {{متن قرآن|جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَالْمَلَائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ بَابٍ}}<ref>«بهشت‌هایی جاودان که آنان و شایستگان از نیاکان و همسران و فرزندانشان در آن وارد می‌شوند و فرشتگان از هر دری بر آنان درمی‌آیند» سوره رعد، آیه ۲۳.</ref>. رابطۀ [[بهشتیان]] با یکدیگر بسیار صمیمی و دوستانه است {{متن قرآن|فَاكِهِينَ بِمَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ وَوَقَاهُمْ رَبُّهُمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ}}<ref>«بدانچه خداوند به آنان داده است شادمانند و پروردگارشان آنان را از عذاب دوزخ نگه داشته است» سوره طور، آیه ۱۸</ref>؛ {{متن قرآن|لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِيمًا إِلَّا قِيلًا سَلَامًا سَلَامًا}}<ref>«در آن سخن یاوه و گناه‌آلودی نمی‌شنوند جز گفته: درود، درود» سوره واقعه، آیه ۲۵ و ۲۶</ref> و [[لطف]] و [[فیض]] ویژۀ [[الهی]] هر روز بر آنان فرو می‌آید و هر چه بخواهند، بی‌درنگ می‌رسد. خستگی و [[رنج]] و دگرگونی در بهشت نیست و [[بهشتیان]] خویشتن را به کارهای بیهوده و بازیچه نمی‌آلایند{{متن قرآن|الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ طُوبَى لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ}}<ref>«کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند خوشا بر آنان و آنان را فرجام نیکوست» سوره رعد، آیه ۲۹.</ref>.<ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۶۳.</ref> | |||
== درجات بهشت == | |||
[[بهشتیان]] دارای درجات و مقامات گوناگونی هستند. آنان که در [[دنیا]] اهل [[ورع]] و پرهیزگاری‌اند، دارای [[مقامات]] والا و درجات برترند {{متن قرآن|أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلًا بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«اما آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند برای آنچه انجام می‌دادند به پذیرایی، آنان را بوستانسراهاست» سوره سجده، آیه ۱۹.</ref>. {{متن قرآن|جَنَّةِ النَّعِيمِ}}، {{متن قرآن|جَنَّةُ الْخُلْدِ}}، «جنة القرار»، «جنة العدن »، {{متن قرآن|جَنَّةُ الْمَأْوَى}}، «جنة الفردوس» نام‌های درجات بهشت‌اند. از برخی [[آیات]] و [[روایات]] می‌توان دریافت، [[بهشتیان]] در بهشت [[تکامل]] می‌یابند و از این رو، [[جایگاه]] آنان در بهشت، تغییرپذیر است<ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص۱۶۳-۱۶۴.</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | |||
{{مدخل وابسته}} | |||
* [[ابتدای خلق در بهشت]] | * [[ابتدای خلق در بهشت]] | ||
* [[ابواب بهشت]] | * [[ابواب بهشت]] | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۰۰: | ||
* [[مواقف آخرت]] | * [[مواقف آخرت]] | ||
* [[نهرهای بهشت]] | * [[نهرهای بهشت]] | ||
{{پایان | {{پایان مدخل وابسته}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{ | {{منابع}} | ||
#[[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[سید جمال‌الدین دین‌پرور|دین‌پرور، سیدجمال‌الدین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه''']] | |||
#[[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، '''فرهنگ شیعه''']] | |||
#[[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']] | |||
{{پایان}} | {{پایان منابع}} | ||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:مکان‌ها در قرآن]] | |||
[[رده:مکان‌ها در قرآن | |||
[[رده:مدخل نهج البلاغه]] | [[رده:مدخل نهج البلاغه]] | ||
[[رده:معاد]] | [[رده:معاد]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۴ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۱۵
بهشت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بهشت در قرآن - بهشت در نهج البلاغه - بهشت در کلام اسلامی - بهشت در معارف دعا و زیارات - بهشت در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
جایگاه ابدی انسان‌ها در قیامت، که به تناسب اعمال خوب یا بدشان بهشتی یا دوزخی می‌شوند.
کسانی که به خدا و پیامبران و رستاخیز، باور داشته باشند و کارهای نیکو انجام دهند، به پاداش ایمان و عمل صالحشان، پس از مرگ و در قیامت به بهشت می‌روند. بهشت آنگونه که در قرآن و احادیث آمده، جایی است وسیع، خوش آب و هوا و پر از نعمت‌ها و لذت‌های گوناگون که نیکان و مؤمنان در آنجا همیشه برخوردار خواهند بود و از انواع میوه‌ها، غذاها، نوشیدنی‌ها و حوریان بهره خواهند برد. از بهشت، با نام‌های جنّت، خلد برین، عَدن و دارالسّلام هم یاد می‌شود.
کافران و منافقان و ستمگران و بدکاران، به کیفر زشتی‌ها و ظلم‌هایشان در جایی پر از آتش و عذاب به نام دوزخ یا جهنّم و جحیم خواهند سوخت. نه نعمت‌های بهشت و نه عذاب و آتش جهنم، قابل مقایسه با نعمت و عذاب دنیا نیستند و به مراتب بهتر یا سخت‌ترند.
طاعت پروردگار، انسان‌ها را اهل بهشت می‌سازد و گناه و نافرمانی موجب ورود به دوزخ خواهد بود. عقیده به بهشت و جهنم و کیفر و پاداش قیامت، نقش مهمّی در کنترل انسان و سوق دادن او به نیکی و جلوگیری از فساد و ستم دارد. در آیات قرآن، به طور مفصّل نعمت‌های بهشت و عذاب‌های دوزخ توصیف شده است. جهنم طبقاتی دارد و بهشت، درجاتی[۱].
اوصاف بهشت
بهشت مترادف با فردوس، خلد، جنت و دارالسلام[۲]؛ جایی است خوش آب و هوا و فراخ و پُرنعمت و آراسته که نیکوکاران پس از مرگ، در آن جاودانه می‌شوند[۳] و این وعدۀ قطعی الهی است ﴿جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدَ الرَّحْمَنُ عِبَادَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّهُ كَانَ وَعْدُهُ مَأْتِيًّا﴾[۴]. قرآن از دو بهشت یاد کرده است: یکی در عالم برزخ که موقت است و دیگری در آن جهان که جاودانه و ابدی است ﴿وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ﴾[۵] و وسعت آن به اندازۀ زمین و آسمان است﴿وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ﴾[۶][۷]
بهشت تا حدی عظمت دارد که امیرالمؤمنین (ع) میفرماید: «اگر مانند شخص فرزندمرده ناله سر دهید و اگر مانند کبوتران نوحه‌سرایی کنید و اگر مانند راهبان عبادت کنید و اگر از فرزندان و اموال خود دست بکشید و شب و روز به گریه و زاری بپردازید، برای پاداشی که در انتظار شماست اندک است»[۸]. امام علی (ع) بهشت را تنها بهای ارزشمند اعمال می‌داند و به مردمان سفارش می‌کند که خود را در مقابل غیر از آن نفروشند[۹][۱۰]
بنابر روایات مناظر بهشت هر چشمی را خیره می‌کنند و نعمت‌هایش پایان نمی‌پذیرند و شادی‌اش از میان نمی‌رود و اقامت در آنجا همیشگی است. کسی در آنجا آسیب نمی‌بیند و هراسی ندارد و زندگی در آنجا به کام بهشتیان است[۱۱].
مکان بهشت
اینکه برخی نعمت‌های بهشتی، مادی‌اند، موجب شده بگویند، بهشت مکانی جسمانی است. البته این مکان، در ظاهر عالم جسمانی ما نیست؛ بلکه در حجب آسمان‌ها و زمین است. از این رو، بهشت آشکار نمی‌شود مگر پس از ویران شدن این عالم جسمانی و به پایان رسیدن دنیا. همچنین گفته‌اند بهشت در جایی فوق آسمان‌های هفتگانه و تحت عرش است[۱۲]. از جمع میان این دو قول می‌توان بدین نتیجه رسید که بهشت هم اینک در باطن این جهان قرار دارد و حجاب‌های دنیوی ما را از مشاهده‌اش باز می‌دارند؛ ولی اولیای الهی آن را می‌بینند. از این رو، برای بهشت در همین عالم جسمانی و دنیوی، مظاهری است. ذکر نعمت‌های بهشتی در قرآن و حدیث، از نظر روانی جنبه‌ای تشویقی و ترغیبی دارد از این رو با زبانی از آنها یاد شده که با عقل بشری سازگار است. این بدان سبب است که نعمت‌های بهشتی بسی والاتر از آن‌اند که عقل انسان به گونۀ کامل آنها را درک کند[۱۳].
عوامل راه یابی به بهشت
راه‌های مختلفی برای رسیدن به بهشت بیان شده است، اولین قدم برای رسیدن به بهشت، پیرو شریعت بودن و انجام واجبات و ترک محرمات است[۱۴]. امام علی (ع) میفرماید: «پس آنکه مشتاق بهشت بود، شهوت‌ها را از دل زدود و آنکه از دوزخ ترسید، از آنچه حرام است دوری گزید و آنکه ناخواهان دنیا بود، مصیبت‌ها بر وی آسان نمود و آن که مرگ را چشم داشت، در کارهای نیک پای پیش گذاشت»[۱۵]. در منظر امام کسانی اهل بهشت‌اند که شب زنده‌دارند؛ هنگام شب استغفار کنند و در روز نیز از ترس خداوند مرتکب گناه نشوند[۱۶].
یکی دیگر از راه‌های رسیدن به بهشت، استفاده از تعالیم قرآنی است. نهج البلاغه قرآن را راهنمایی می‌داند که هیچ‌گاه دچار خطا نمی‌شود و هرکس به راه او ادامه دهد به بهشت برین خواهد رسید[۱۷].
از دیگر عوامل راه‌یابی: شناخت امامان معصوم (ع) و پیروی از آنان[۱۸]؛ پیروی نکردن از هوا و هوس[۱۹]؛ استوار ماندن بر حق[۲۰]؛ تکبر نورزیدن[۲۱]؛ بهره‌برداری درست از دنیا[۲۲] و تقواست[۲۳].[۲۴]
بهشتیان
بهشتیان، کسانی‌اند که از گذر ایمان و عمل صالح، رضای خدا را کسب می‌کنند و به بهشت راه می‌یابند[۲۵]. پیامبران، صدیقان، شهیدان و صالحان، به ترتیب، برترین ساکنان بهشت‌اند ﴿وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا﴾[۲۶]. بهشتیان در خانه‌های نیک و ویژۀ خود به سر می‌برند ﴿وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾[۲۷] و می‌توانند همراه پدران، همسران و فرزندان صالح خود زندگی کنند ﴿جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَالْمَلَائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ بَابٍ﴾[۲۸]. رابطۀ بهشتیان با یکدیگر بسیار صمیمی و دوستانه است ﴿فَاكِهِينَ بِمَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ وَوَقَاهُمْ رَبُّهُمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ﴾[۲۹]؛ ﴿لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِيمًا إِلَّا قِيلًا سَلَامًا سَلَامًا﴾[۳۰] و لطف و فیض ویژۀ الهی هر روز بر آنان فرو می‌آید و هر چه بخواهند، بی‌درنگ می‌رسد. خستگی و رنج و دگرگونی در بهشت نیست و بهشتیان خویشتن را به کارهای بیهوده و بازیچه نمی‌آلایند﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ طُوبَى لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ﴾[۳۱].[۳۲]
درجات بهشت
بهشتیان دارای درجات و مقامات گوناگونی هستند. آنان که در دنیا اهل ورع و پرهیزگاری‌اند، دارای مقامات والا و درجات برترند ﴿أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلًا بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾[۳۳]. ﴿جَنَّةِ النَّعِيمِ﴾، ﴿جَنَّةُ الْخُلْدِ﴾، «جنة القرار»، «جنة العدن »، ﴿جَنَّةُ الْمَأْوَى﴾، «جنة الفردوس» نام‌های درجات بهشت‌اند. از برخی آیات و روایات می‌توان دریافت، بهشتیان در بهشت تکامل می‌یابند و از این رو، جایگاه آنان در بهشت، تغییرپذیر است[۳۴].
جستارهای وابسته
- ابتدای خلق در بهشت
- ابواب بهشت
- احوال بهشت
- ارتفاع عبادات در بهشت
- ارض جنت
- ازدواج زوجین در بهشت
- اسامی بهشت
- استحقاق بهشت
- استشمام رائحه بهشت
- انواع بهشت
- انواع جهنم
- اول من یدخل الجنه
- بقاع بهشتی
- بوستان‌های بهشت
- بهشت ابد
- بهشت برزخی
- بهشت جسمانی
- بهشت حقیقی
- بهشت روحانی
- بهشت زمینی
- تراب جنت
- تیجان بهشتی
- ثواب جنت
- ثواب
- جایگاه بهشت
- جنت اختصاص الهی
- جنت اعمال
- جنت افعال ابداعیه
- جنت افعال انشائیه
- جنت آدم
- جنت برزخ
- جنت ذات
- جنت روحانی
- جنت سعداء
- جنت سماوی
- جنت صعودی
- جنت صفات
- جنت متوسطین
- جنت محسوس
- جنت معقول
- جنت میراث
- جنت نزولی
- جهنم
- چشمه بهشتی
- حالات اهل بهشت
- حقیت جنت
- خازن جنت
- خلقت بهشت
- خلود جنت
- دار سعداء
- دار مقربین
- درجات بهشت
- رائحه بهشت
- رضوان
- سعادت
- عبادت اهل بهشت
- فنای جنت
- فواکه جنت
- مخلوقیت بهشت
- مدت جنت و نار
- مظاهر بهشت
- مفاتیح جنت
- مکان بهشت
- منزل خیرات
- مواقف آخرت
- نهرهای بهشت
منابع
پانویس
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.
- ↑ ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ص ۱۷۸- ۱۷۹.
- ↑ فرهنگ معین.
- ↑ «بهشت‌هایی جاودان که (خداوند) بخشنده به بندگانش در (جهان) نهان وعده کرده است؛ بی‌گمان وعده او شدنی است» سوره مریم، آیه ۶۱.
- ↑ «و برای آن کس که از ایستادن در برابر پروردگار خویش هراسیده است دو بهشت خواهد بود» سوره الرحمن، آیه ۴۶؛ پیام قرآن، ۶/ ۳۳۴.
- ↑ «و برای (رسیدن به) آمرزش پروردگارتان و بهشتی به پهنای آسمان‌ها و زمین که برای پرهیزگاران آماده شده است شتاب کنید» سوره آل عمران، آیه ۱۳۳.
- ↑ ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۱۶۲.
- ↑ «فَوَاللَّهِ لَوْ حَنَنْتُمْ حَنِینَ الْوُلَّهِ الْعِجَالِ وَ دَعَوْتُمْ بِهَدِیلِ الْحَمَامِ وَ جَأَرْتُمْ جُؤَارَ مُتَبَتِّلِی الرُّهْبَانِ وَ خَرَجْتُمْ إِلَی اللَّهِ مِنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ الْتِمَاسَ الْقُرْبَةِ إِلَیْهِ فِی ارْتِفَاعِ دَرَجَةٍ عِنْدَهُ أَوْ غُفْرَانِ سَیِّئَةٍ أَحْصَتْهَا کُتُبُهُ وَ حَفِظَتْهَا رُسُلُهُ لَکَانَ قَلِیلا»؛ نهج البلاغه، خطبه ۵۲.
- ↑ «إِنَّهُ لَيْسَ لِأَنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ، فَلَا تَبِيعُوهَا إِلَّا بِهَا»؛ نهج البلاغه، خطبه 457.
- ↑ ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ص ۱۷۸- ۱۷۹.
- ↑ میزان الحکمة، ج۱، ص۴۳۴ و ۲۶۲۴؛ پیام قرآن، ج۶، ص۳۰۴- ۲۲۹.
- ↑ ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۱۶۲.
- ↑ ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۱۶۳.
- ↑ َ«بَيَّنَ لَكُمْ مَحَابَّهُ مِنَ الْأَعْمَالِ وَ مَكَارِهَهُ مِنْهَا لِتَتَّبِعُوا هَذِهِ وَ تَجْتَنِبُوا هَذِهِ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۷٦.
- ↑ «فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَی الْجَنَّةِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النَّارِ اجْتَنَبَ الْمُحَرَّمَاتِ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا اسْتَهَانَ بِالْمُصِیبَاتِ وَ مَنِ ارْتَقَبَ الْمَوْتَ سَارَعَ [فِی] إِلَی الْخَیْرَات»؛ نهج البلاغه، حکمت ۳۱.
- ↑ «الَّذِينَ كَانَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا زَاكِيَةً وَ أَعْيُنُهُمْ بَاكِيَةً وَ كَانَ لَيْلُهُمْ فِي دُنْيَاهُمْ نَهَاراً تَخَشُّعاً وَ اسْتِغْفَارًا وَ كَانَ نَهَارُهُمْ لَيْلًا تَوَحُّشاً وَ انْقِطَاعاً»؛ نهج البلاغه، خطبه ۲۳۲.
- ↑ «وَ اعْلَمُوا أَنَّ هَذَا الْقُرْآنَ هُوَ النَّاصِحُ الَّذِي لَا يَغُشُّ وَ الْهَادِي الَّذِي لَا يُضِلُّ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۷۵.
- ↑ «وَ إِنَّمَا الْأَئِمَّةُ قُوَّامُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ عُرَفَاؤُهُ عَلَى عِبَادِهِ، وَ لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ»؛ نهج البلاغه، خ ۱۵۲.
- ↑ «فَرَحِمَ اللَّهُ امْرَأً نَزَعَ عَنْ شَهْوَتِهِ وَ قَمَعَ هَوَى نَفْسِهِ»؛ نهج البلاغه، خ ۱۷۶.
- ↑ «وَ الِاسْتِقَامَةَ الِاسْتِقَامَةَ»؛ نهج البلاغه، خ ۱۷۶.
- ↑ «وَ خَلْعَ التَّكَبُّرِ مِنْ أَعْنَاقِكُمْ»؛ نهج البلاغه، خ١٩٢.
- ↑ «إِنَّ الدُّنْيَا دَارُ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَقَهَا وَ دَارُ عَافِيَةٍ لِمَنْ فَهِمَ عَنْهَا وَ دَارُ غِنًى لِمَنْ تَزَوَّدَ مِنْهَا وَ دَارُ مَوْعِظَةٍ لِمَنِ اتَّعَظَ بِهَا»؛ نهج البلاغه، حکمت ۱۳۱.
- ↑ «فَإِنَّ التَّقْوَى فِي الْيَوْمِ الْحِرْزُ وَ الْجُنَّةُ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۱.
- ↑ ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ص ۱۷۹؛ فرهنگ شیعه، ص ۱۶۴.
- ↑ «سَبِيلٌ أَبْلَجُ الْمِنْهَاجِ، أَنْوَرُ السِّرَاجِ؛ فَبِالْإِيمَانِ يُسْتَدَلُّ عَلَى الصَّالِحَاتِ، وَ بِالصَّالِحَاتِ يُسْتَدَلُّ عَلَى الْإِيمَانِ، وَ بِالْإِيمَانِ يُعْمَرُ الْعِلْمُ، وَ بِالْعِلْمِ يُرْهَبُ الْمَوْتُ، وَ بِالْمَوْتِ تُخْتَمُ الدُّنْيَا، وَ بِالدُّنْيَا تُحْرَزُ الْآخِرَةُ، وَ بِالْقِيَامَةِ تُزْلَفُ الْجَنَّةُ وَ تُبَرَّزُ الْجَحِيمُ لِلْغَاوِينَ؛ وَ إِنَّ الْخَلْقَ لَا مَقْصَرَ لَهُمْ عَنِ الْقِيَامَةِ، مُرْقِلِينَ فِي مِضْمَارِهَا إِلَى الْغَايَةِ الْقُصْوَى»؛ نهج البلاغه، خ ١56.
- ↑ «و آنان که از خداوند و پیامبر فرمان برند با کسانی که خداوند به آنان نعمت داده است از پیامبران و راستکرداران و شهیدان و شایستگان خواهند بود و آنان همراهانی نیکویند» سوره نساء، آیه ۶۹.
- ↑ «خداوند به مردان و زنان مؤمن، بوستان‌هایی، نوید داده است که از بن آنها جویباران روان است؛ در آنها جاودانند، نیز جایگاه‌هایی پاک در بوستان‌های جاودان (نوید داده است) و خشنودی خداوند (از همه اینها) برتر است؛ این همان رستگاری سترگ است» سوره توبه، آیه ۷۲.
- ↑ «بهشت‌هایی جاودان که آنان و شایستگان از نیاکان و همسران و فرزندانشان در آن وارد می‌شوند و فرشتگان از هر دری بر آنان درمی‌آیند» سوره رعد، آیه ۲۳.
- ↑ «بدانچه خداوند به آنان داده است شادمانند و پروردگارشان آنان را از عذاب دوزخ نگه داشته است» سوره طور، آیه ۱۸
- ↑ «در آن سخن یاوه و گناه‌آلودی نمی‌شنوند جز گفته: درود، درود» سوره واقعه، آیه ۲۵ و ۲۶
- ↑ «کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند خوشا بر آنان و آنان را فرجام نیکوست» سوره رعد، آیه ۲۹.
- ↑ ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۱۶۳.
- ↑ «اما آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند برای آنچه انجام می‌دادند به پذیرایی، آنان را بوستانسراهاست» سوره سجده، آیه ۱۹.
- ↑ ر. ک: فرهنگ شیعه، ص۱۶۳-۱۶۴.